Mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm đưa ra một số gợi ý giúp GV giải quyết khó khăn trên, đồng thời nhằm nâng cao hiệu quả dạy học thực hành môn sinh học tại các trường THPT trong giai đoạn hiện nay.
Lời giới thiệu
Thực hành và thí nghiệm là phần quan trọng trong quá trình dạy học, giúp học sinh rèn luyện các kỹ năng thao tác, bố trí thí nghiệm, thu thập và giải thích kết quả Qua đó, học sinh có thể đưa ra giả thuyết và tự tiến hành thí nghiệm để kiểm chứng Dạy học thực hành còn kích thích niềm đam mê và hứng thú với nghiên cứu khoa học, đồng thời kết hợp lý thuyết với thực hành giúp học sinh ghi nhớ kiến thức lâu dài và sâu sắc hơn, nâng cao chất lượng học tập tại các trường trung học phổ thông.
Sinh học, là môn khoa học thực nghiệm, nghiên cứu sự vật, hiện tượng và quá trình sinh học, có mối liên hệ chặt chẽ với đời sống thực tiễn Do đó, thực hành và thí nghiệm đóng vai trò quan trọng trong việc rèn luyện tư duy và khả năng sáng tạo cho học sinh trung học phổ thông.
Trong chương trình Sinh học THPT nói chung và chương trình Sinh học
Chương trình học lớp 11 yêu cầu học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động thực hành, nhưng cơ sở vật chất và nguồn nhân lực hiện tại của nhà trường đang gặp khó khăn trong việc triển khai Nhiều giáo viên cũng gặp trở ngại trong việc chuẩn bị và tổ chức các bài thực hành theo chương trình sách giáo khoa Với nhiều năm kinh nghiệm giảng dạy và học hỏi từ đồng nghiệp, tôi đã tích lũy được một số kinh nghiệm quý báu trong việc dạy các nội dung thực hành và thí nghiệm Do đó, tôi quyết định nghiên cứu và áp dụng đề tài “Nâng cao hiệu quả các giờ dạy thực hành trong chương I.A”.
Đề tài "Sinh học 11 cơ bản tại trường THPT Hai Bà Trưng" nhằm đưa ra những gợi ý giúp giáo viên giải quyết khó khăn trong việc giảng dạy Mục tiêu là nâng cao hiệu quả dạy học thực hành môn sinh học tại các trường THPT trong giai đoạn hiện nay.
Tên sáng kiến
“Nâng cao hiệu quả các giờ dạy thực hành trong chương I A – Sinh học 11 cơ bản tại trường THPT Hai Bà Trưng”
Tác giả sáng kiến
- Họ và tên: Nguyễn Thị Duyên
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Hai Bà Trưng, Thành phố Phúc Yên, Tỉnh Vĩnh Phúc
- Email: nguyenthiduyen.gvhaibatrung@vinhphuc.edu.vn
Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến
- Tác giả: Nguyễn Thị Duyên
- Chức vụ: Giáo viên, trường THPT Hai Bà Trưng
Lĩnh vực áp dụng sáng kiến
- Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Các bài thực hành trong chương I A – Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật, Sinh học 11 cơ bản
Sáng kiến nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học các bài thực hành của chương I.A, Sinh học 11 cơ bản tại trường THPT Hai Bà Trưng Mục tiêu chính là cải thiện chất lượng giảng dạy và tiếp thu kiến thức của học sinh thông qua các phương pháp dạy học sáng tạo và hiệu quả.
+ Phát triển năng lực tự học, sáng tạo, niềm say mê nghiên cứu khoa học của HS
Rèn luyện cho học sinh các kỹ năng thao tác chân tay như cẩn thận, tỉ mỉ, linh hoạt và khéo léo Đồng thời, phát triển kỹ năng bố trí thí nghiệm, thu thập và giải thích kết quả thực nghiệm Qua đó, giáo dục các đức tính kiên nhẫn, khả năng chấp nhận thử thách và tự tìm cách vượt qua các khó khăn.
Giúp giáo viên nâng cao trình độ chuyên môn trong giảng dạy bộ môn Sinh học, từ đó phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong các tiết học thực hành.
Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu
Mô tả bản chất của sáng kiến
Về khả năng áp dụng của sáng kiến
Đề tài nghiên cứu và áp dụng tại lớp 11A7 trường THPT Hai Bà Trưng đã nâng cao hiệu quả các giờ dạy thực hành trong chương I.A - Sinh học 11 cơ bản Sáng kiến này góp phần phát triển năng lực tự học, sự chủ động, sáng tạo và khả năng hợp tác nhóm cho học sinh.
Đề tài này có tính khả thi cao và có thể được áp dụng rộng rãi trong chương trình Sinh học tại các trường THPT Phần hướng dẫn chuẩn bị thí nghiệm trong đề tài sẽ giúp giáo viên và học sinh dễ dàng thực hiện và hiểu rõ hơn về nội dung học tập.
GV và HS nên chuẩn bị thiết bị cho các buổi thực hành, giúp HS trực tiếp tham gia vào từng bước thí nghiệm, hạn chế việc chỉ "ngồi xem" mà không thực hành.
- Đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho GV.
Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến
Giáo viên và học sinh có thể sử dụng các thiết bị có sẵn trong phòng bộ môn và chủ động chuẩn bị thêm những thiết bị còn thiếu từ những vật dụng đơn giản trong đời sống hàng ngày để nâng cao chất lượng học tập.
Để nâng cao chất lượng tài liệu, cần bổ sung thêm các nguồn tham khảo như sách, báo, tạp chí khoa học và sách chuyên ngành Việc này sẽ hỗ trợ giáo viên và học sinh trong việc tìm kiếm thông tin một cách thuận lợi hơn.
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên cần theo dõi sát sao tình hình lớp học để nhận diện những nhóm học sinh gặp khó khăn Việc này giúp giáo viên định hướng và hỗ trợ kịp thời cho các em, đảm bảo tất cả học sinh đều có cơ hội phát triển tốt nhất.
Đánh giá lợi ích thu được
- Giúp HS nâng cao khả năng tự học, tự nghiên cứu và lĩnh hội kiến thức, rèn cho
HS thao tác thí nghiệm cơ bản Khắc phục được hiện tượng “dạy chay – học
30 chay” hoặc tình trạng HS chỉ “ngồi xem” thí nghiệm mà không trực tiếp tham gia, tiến hành trong các bài thí nghiệm, thực hành
Giúp giáo viên nâng cao trình độ chuyên môn và áp dụng hiệu quả vào giảng dạy là bước quan trọng trong việc khắc phục khó khăn trong tổ chức dạy học các bài thực hành, thí nghiệm theo chương trình sách giáo khoa Sinh học THPT hiện hành Điều này không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho việc giảng dạy mà còn phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo trong học tập của học sinh.
10.1 ĐÁNH GIÁ LỢI ÍCH THU ĐƯỢC HOẶC DỰ KIẾN CÓ THỂ THU ĐƯỢC DO ÁP DỤNG SÁNG KIẾN THEO Ý KIẾN CỦA TÁC GIẢ:
- Bồi dưỡng kỹ năng sư phạm
- Phát triển năng lực vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào giảng dạy
- Tích cực, chủ động trong học tập
- Tự tin khi thuyết trình trước nhóm, lớp
- Tăng khả năng ghi nhớ, khắc sâu kiến thức
- Phát triển năng lực tự học, sáng tạo, hợp tác, giải quyết vấn đề
10.2 ĐÁNH GIÁ LỢI ÍCH THU ĐƯỢC HOẶC DỰ KIẾN CÓ THỂ THU ĐƯỢC DO ÁP DỤNG SÁNG KIẾN THEO Ý KIẾN CỦA TỔ CHỨC, CÁ NHÂN:
- Bồi dưỡng kỹ năng sư phạm
- Phát triển năng lực vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào giảng dạy
- Tích cực, chủ động trong học tập
- Tự tin khi thuyết trình trước nhóm, lớp
- Tăng khả năng ghi nhớ, khắc sâu kiến thức
- Phát triển năng lực tự học, sáng tạo, hợp tác, giải quyết vấn đề
Danh sách những tổ chức/ cá nhân đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu
DỤNG THỬ HOẶC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN LẦN ĐẦU
Tên tổ chức/cá nhân Địa chỉ Phạm vi/Lĩnh vực áp dụng sáng kiến
1 HS lớp 11A7 Trường THPT Hai Bà Trưng Môn Sinh học 11
Phúc Yên, ngày tháng năm 2020
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN CẤP CƠ SỞ
Phúc Yên, Ngày… tháng… năm 2020
1 Nguyễn Thành Đạt (tổng chủ biên), Sách giáo khoa Sinh học 11, NXB Giáo dục Việt Nam, 2007
2 Nguyễn Thành Đạt (tổng chủ biên), Sách giáo viên Sinh học 11, NXB Giáo dục Việt Nam, 2007
3 Ngô Văn Hưng (chủ biên), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kỹ năng môn Sinh học lớp 11, NXB Giáo dục Việt Nam, 2010
4 Nhóm tác giả: Vũ Văn Vụ, Mai Sỹ Tuấn, Lê Đình Tuấn, Ngô Văn Hưng,
Nguyễn Thị Linh, tài liệu thí nghiệm thực hành trường trung học phổ thông môn Sinh học, tài liệu lưu hành nội bộ, năm 2011
5 http://tratu.soha.vn/dict/vn_vn/Th%C3%AD_nghi%E1%BB%87m
6 http://tratu.soha.vn/dict/vn_vn/Th%E1%BB%B1c_h%C3%A0nh
7 https://vi.wikipedia.org/wiki/Th%C3%AD_nghi%E1%BB%87m
Phụ lục 1 Ma trận đề kiểm tra 15 phút
(sử dụng để đánh giá kết quả sau thực nghiệm)
Các mức độ nhận thức
Vai trò của phân bón 1 1 câu
Chiết rút diệp lục và carotenoit
Tổng điểm 3 điểm 4 điểm 3 điểm 10 điểm
Phụ lục 2 Đề kiểm tra 15 phút
(sử dụng để đánh giá kết quả sau thực nghiệm)
Câu 1: Crôtenôit có nhiều trong mẫu vật nào sau đây?
Lá xà nách, củ cà rốt, củ khoai mì và lá ngô màu xanh đều là những nguyên liệu tự nhiên quan trọng Để tách chiết sắc tố quang hợp từ những thực vật này, người ta thường sử dụng các hóa chất chuyên dụng.
A Cồn 90 0 hoặc benzen B Nước hoặc axêtôn
C Cồn 90 0 hoặc nước D Cồn 90 0 hoặc NaCl
Câu 3: Có thể sử dụng hóa chất nào sau đây để phát hiện quá trình hô hấp ở thực vật thải ra khí CO 2 ?
A Dung dịch NaCl B Dung dịch Ca(OH) 2
C Dung dịch KCl D Dung dịch H 2 SO 4
Câu 4: Các con đường thoát hơi nước chủ yếu ở thực vật là
A qua cành và khí khổng của lá B qua thân, cành và lá
C qua thân, cành và lớp cutin bề mặt lá D qua khí khổng và qua lớp cutin
Câu 5: Sau những trận mưa rào cây cối thường xanh tốt hơn vì trong nước mưa chứa ion khoáng
Để hấp thụ tốt vitamin A, ngoài việc bổ sung các thực phẩm có màu đỏ, vàng, cam, cần thêm một lượng vừa phải chất béo trong khẩu phần ăn.
A Dầu ăn B Cồn 90 0 C Nước D Benzen
Hình ảnh mô tả thời điểm bắt đầu thí nghiệm phát hiện hô hấp ở thực vật, được thiết kế theo đúng chuẩn quy định Trong thí nghiệm này, cần xác định dự đoán nào là sai về kết quả.
A Nồng độ ôxi trong ống chứa hạt nảy mầm tăng lên rất nhanh
B Giọt nước màu trong ống mao dẫn bị dịch chuyển dần sang vị trí số 4, 3, 2
C Nhiệt độ trong ống chứa hạt nảy mầm tăng lên
D Một lượng vôi xút chuyển thành canxi cacbonat
Để thực hiện thí nghiệm, hãy sử dụng hai miếng giấy lọc đã được tẩm côban clorua và sấy khô, sau đó đặt chúng đối xứng qua hai mặt của lá cây Tiếp theo, sử dụng kẹp gỗ để ép hai lam kính vào hai miếng giấy lọc này.
Trong thí nghiệm, hai mặt lá tạo thành một hệ thống kín Sử dụng đồng hồ bấm giây để so sánh thời gian và diện tích giấy chuyển màu ở cả mặt trên và mặt dưới của lá trong cùng một khoảng thời gian Cần xác định nhận định nào là không đúng về thí nghiệm này.
A Giấy côban clorua chuyển từ màu xanh da trời sang màu hồng
B Giấy côban clorua chuyển từ màu xanh da trời sang màu hồng
C Mặt trên của lá, giấy côban clorua chuyển màu nhanh hơn, diện tích nhiều hơn mặt dưới lá
D Bằng cách so sánh thời gian và diện tích chuyển màu của giấy côban clorua có thể phát hiện tốc độ thoát hơi nước qua hai mặt của lá
Để nghiên cứu quá trình hô hấp ở thực vật, một học sinh đã tiến hành thí nghiệm với 50g hạt đậu đang nảy mầm, sử dụng nước vôi trong và các dụng cụ thí nghiệm đầy đủ Nhận định nào là chính xác trong trường hợp này?
A Thí nghiệm này chỉ thành công khi tiến hành trong điều kiện không có ánh sáng
B Nếu thay hạt đang nảy mầm bằng hạt khô thì kết quả thí nghiệm vẫn không thay đổi
C Nếu thay nước vôi trong bằng dung dịch xút thì kết quả thí nghiệm cũng giống như sử dụng nước vôi trong
D Nước vôi trong bị vẩn đục là do hình thành CaCO3
Một nhóm học sinh đã thực hiện thí nghiệm để phát hiện hô hấp ở thực vật bằng cách sử dụng 4 bình cách nhiệt giống nhau, được đánh số từ 1 đến 4.
Bốn bình chứa hạt của một giống lúa: bình 1 có 1kg hạt mới nhú mầm, bình 2 chứa 1kg hạt khô, bình 3 là 1kg hạt mới nhú mầm đã được luộc chín.
Trong thí nghiệm này, 4 bình chứa 0,5kg hạt mới nhú mầm và được đậy kín nắp trong 2 giờ Tất cả các điều kiện khác của 4 bình đều giống nhau và phù hợp với yêu cầu thí nghiệm Theo lý thuyết, cần xác định số lượng dự đoán đúng về kết quả của thí nghiệm này.
I Nhiệt độ ở cả 4 bình đều tăng
II Nhiệt độ ở bình 1 cao nhất
III Nồng độ CO2 ở bình 1 và bình 4 đều tăng
IV Nồng độ CO2 ở bình 3 giảm
Phụ lục 3 Đáp án đề kiểm tra 15 phút
(sử dụng để đánh giá kết quả sau thực nghiệm)
Phụ lục 4 Bảng điểm kiểm tra của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng
STT Họ và tên HS Điểm STT Họ và tên HS Điểm
1 Nguyễn Hải Anh 10 19 Nguyễn Thị Hà Linh 7
2 Phạm Nguyễn Quang Anh 5 20 Nguyễn Thị Loan 7
3 Trần Tuấn Anh 6 21 Nguyễn Khắc Minh 6
4 Nguyễn Phương Ánh 7 22 Nguyễn Thị Minh Nguyệt 6
5 Nguyễn Thị Minh Ánh 8 23 Trần Thị Yến Nhi 7
6 Hoàng Huy Cường 6 24 Nguyễn Tuấn Phúc 7
7 Nguyễn Đức Duy 7 25 Nguyễn Thị Phương 9
8 Nguyễn Anh Dương 5 26 Nguyễn Thị Minh Phương 7
9 Đặng Văn Đạt 9 27 Phạm Nguyễn Thu Phương 6
10 Trần Tiến Đạt 7 38 Nguyễn Ngọc Quý 7
11 Nguyễn Thế Đức 7 29 Nguyễn Thị Quyên 7
12 Đặng Ngọc Hải 6 30 Hoàng Trịnh Thái 9
13 Mai Quỳnh Hoa 8 31 Nguyễn Minh Thái 7
14 Nguyễn Thị Hoa 7 32 Nguyễn Duy Tiến 9
15 Lê Việt Hoàng 7 33 Đặng Thị Hồng Trang 7
16 Nguyễn Thị Huệ 7 34 Nguyễn Thị Trang 7
17 Nguyễn Quang Huy 8 35 Tường Duy Tuấn 6
18 Mai Diệu Linh 7 36 Nguyễn Thị Hải Yến 7
STT Họ và tên HS Điểm STT Họ và tên HS Điểm
1 Lê Thị Kim Anh 6 21 Đỗ Duy Khánh 5
2 Ngô Minh Anh 6 22 Nguyễn Mạnh Kiên 7
3 Ngô Tuấn Anh 9 23 Bùi Duy Kỳ 4
4 Nguyễn Ngọc Ánh 7 24 Vũ Thị Lan 7
5 Nguyễn Thị Hồng Ánh 7 25 Nguyễn Thùy Linh 6
6 Nguyễn Thị Kim Bảo 7 26 Trần Minh Hà Linh 6
7 Lê Thị Ngọc Châm 6 27 Lê Thanh Nga 7
8 Vũ Văn Cường 5 28 Lỗ Hiểu Ngân 6
9 Đỗ Quang Dũng 8 29 Nguyễn Đức Nhân 7
10 Nguyễn Văn Đạo 7 30 Nguyễn Thị Minh Phương 8
11 Võ Tiến Đạt 7 31 Nguyễn Đăng Quang 7
12 Nguyễn Lê Hương Giang 5 32 Nguyễn Trung Sơn 5
13 Ngô Thị Hằng 7 33 Trần Ngọc Hân Thương 7
14 Ngô Thị Phương Hậu 5 34 Nguyễn Văn Toán 7
15 Nguyễn Thu Hiền 8 35 Nguyễn Quỳnh Trang 5
16 Phan Thị Thu Hoài 7 36 Nguyễn Thị Trang 7
17 Nguyễn Quang Huy 7 37 Vũ Thị Thu Trang 8
18 Nguyễn Việt Hưng 7 38 Nguyễn Đình Trung 5
19 Nguyễn Thị Thu Hương 7 39 Phạm Thành Trung 7
20 Ngô Trung Hướng 5 40 Lê Việt Tùng 6
