NÂNG CAO NĂNG LỰC LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG VÀ QUẢN LÝ CỦA NHÀ NƯỚC TRÊN LĨNH VỰC VĂN HỌC, NGHỆ THUẬT MỞ ĐẦU Văn học nghệ thuật là một bộ phận tinh tế và nhạy cảm của đời sống văn hóa tinh thần, liên quan chặt chẽ đến công tác tư tưởng văn hóa của Đảng và sự quản lý của Nhà nước. Ngay từ khi ra đời lãnh đạo cách mạng, Đảng ta đã rất quan tâm lãnh đạo lĩnh vực văn học, nghệ thuật, tập hợp và xây dựng đội ngũ văn nghệ sĩ, phát huy vai trò tích cực của họ trong việc sáng tạo cổ vũ, động viên nhân dân tham gia vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc. Sau khi giành được chính quyền, Đảng ta tiếp tục lãnh đạo nhà nước tập trung xây dựng nền văn học, nghệ thuật cách mạng phát triển không ngừng, trở thành một mặt trận tiên phong trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, góp phần cùng toàn dân, toàn quân hoàn thành cuộc cách mạng dân tộc, dân chủ, thống nhất đất nước, đi lên xây dựng đất nước theo con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Từ khi bước vào sự nghiệp đổi mới đến nay, vấn đề nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật vẫn luôn luôn được đặt ra và có những thành tựu đáng kể. Tuy nhiên, đây là vấn đề khó khăn và phức tạp, cần phải được tiến hành nghiên cứu và tổng kết thường xuyên, rút ra những bài học kinh nghiệm cho các giai đoạn xây dựng và phát triển sự nghiệp văn học, nghệ thuật sau này. Đây vừa là những vấn đề có ý nghĩa lý luận, vừa là vấn đề có ý nghĩa thực tiễn cấp bách hiện nay. 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ SỰ LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG VÀ QUẢN LÝ CỦA NHÀ NƯỚC TRÊN LĨNH VỰC VĂN HỌC, NGHỆ THUẬT 1.1. Tính tất yếu khách quan về sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật Theo quan điểm duy vật về lịch sử, chủ nghĩa Mác đã chỉ rất rõ là tư tưởng thống trị thời đại là tư tưởng của giai cấp thống trị. Trong quá trình diễn ra cuộc đấu tranh giai cấp quyết liệt, các giai cấp thông qua các đảng phái chính trị của mình bao giờ cũng sử dụng văn học, nghệ thuật như một vũ khí sắc bén để tuyên truyền hệ tư tưởng của giai cấp mình. Trong Tuyên ngôn cộng sản, C.Mác và Ph.Ăngghen đã khẳng định: Lịch sử tư tưởng chứng minh gì, nếu không phải chứng minh sản xuất tinh thần cũng biến đổi theo sản xuất vật chất. Những tư tưởng của giai cấp thống trị của một thời đại bao giờ cũng là tư tưởng của giai cấp thống trị . C.Mác và Ph.Ăngghen đều coi văn học, nghệ thuật như một hoạt động nhằm thức tỉnh giai cấp công nhân và nhân dân lao động về trí tuệ và tình cảm của mình trong cuộc đấu tranh giải phóng khỏi sự áp bức bóc lột của chủ nghĩa tư bản và xây dựng chế độ xã hội mới. Hai ông yêu cầu đội ngũ trí thức văn nghệ sĩ của Đảng phải tiến hành tranh luận, thuyết minh, phát triển và bảo vệ những lợi ích của Đảng, bác bỏ và đánh lại các luận điệu huênh hoang của Đảng đối với địch .
Tính tất yếu khách quan về sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật
Văn học nghệ thuật là bộ phận tinh tế của đời sống văn hóa, gắn liền với tư tưởng văn hóa của Đảng và quản lý nhà nước Đảng đã chú trọng lãnh đạo lĩnh vực này từ khi ra đời, tập hợp đội ngũ văn nghệ sĩ để thúc đẩy phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc Sau khi giành chính quyền, Đảng tiếp tục phát triển văn học nghệ thuật cách mạng, đóng vai trò quan trọng trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, góp phần vào sự nghiệp thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội Từ khi đổi mới, nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng và quản lý nhà nước trong lĩnh vực văn học nghệ thuật vẫn là vấn đề quan trọng, đòi hỏi nghiên cứu và tổng kết thường xuyên để rút ra bài học cho sự phát triển sau này.
1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ SỰ LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG VÀ QUẢN LÝ CỦA NHÀ NƯỚC TRÊN LĨNH VỰC VĂN HỌC, NGHỆ THUẬT
1.1 Tính tất yếu khách quan về sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật
Theo quan điểm duy vật lịch sử, chủ nghĩa Mác nhấn mạnh rằng tư tưởng thống trị trong mỗi thời đại phản ánh lợi ích của giai cấp thống trị Trong bối cảnh đấu tranh giai cấp, các giai cấp sử dụng văn học và nghệ thuật như công cụ tuyên truyền cho hệ tư tưởng của mình Trong Tuyên ngôn Cộng sản, C.Mác và Ph.Ăngghen khẳng định rằng lịch sử tư tưởng chứng minh rằng sản xuất tinh thần luôn thay đổi theo sản xuất vật chất, và tư tưởng của giai cấp thống trị luôn là tư tưởng của giai cấp này.
C.Mác và Ph.Ăngghen xem văn học và nghệ thuật là công cụ quan trọng để nâng cao nhận thức và tình cảm của giai cấp công nhân trong cuộc đấu tranh chống lại sự áp bức của chủ nghĩa tư bản Họ nhấn mạnh rằng đội ngũ trí thức và nghệ sĩ cần phải tham gia vào việc bảo vệ lợi ích của Đảng, đồng thời phản bác những luận điệu sai trái từ phía đối thủ.
Ph Ăngghen nhấn mạnh "tính khuynh hướng xã hội chủ nghĩa" như tiêu chuẩn cao nhất để đánh giá nghệ thuật đương đại về mặt thẩm mỹ và lịch sử Ông và C.Mác khẳng định giai cấp công nhân cần tập hợp trí thức và nghệ sĩ để tham gia vào cuộc đấu tranh cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Để giải phóng văn học và nghệ thuật khỏi sự áp bức, C.Mác chỉ ra rằng các hình thức như tôn giáo, gia đình, Nhà nước pháp quyền, đạo đức, khoa học, và nghệ thuật đều phải tuân theo quy luật sản xuất, do đó, cần xóa bỏ chế độ tư hữu một cách tích cực.
1 C.Mác, Ph.Ăngghen: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 4, Hà Nội, 1995, tr.625.
Sự chiếm hữu sinh hoạt của con người đóng vai trò quan trọng trong việc xóa bỏ mọi hình thức tha hóa Điều này có nghĩa là con người cần thoát khỏi những ràng buộc của tôn giáo, gia đình, và nhà nước để trở về với bản chất tồn tại xã hội của chính mình.
V.I.Lênin, người kế thừa di sản của C.Mác và Ph.Ăngghen, đã khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng trong lĩnh vực văn học và nghệ thuật qua bài báo "Tổ chức Đảng và sách báo Đảng" năm 1905 Ông nhấn mạnh rằng văn học và nghệ thuật cần trở thành phần quan trọng trong cuộc đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đảng có trách nhiệm lãnh đạo cả công tác tư tưởng và tổ chức trong lĩnh vực này, đồng thời cần có kế hoạch phát triển văn học và nghệ thuật V.I.Lênin cũng đề cao vai trò của văn nghệ sĩ trong cuộc cách mạng, yêu cầu họ công khai ủng hộ lập trường của Đảng và đấu tranh chống lại tư tưởng tự do vô chính phủ.
V.I Lênin nhấn mạnh rằng trong lĩnh vực văn hóa, các tổ chức Đảng cần nhận thức rõ tính đặc thù của hoạt động văn học và nghệ thuật, tránh áp dụng cách tiếp cận máy móc hay bình quân Ông khẳng định rằng văn học cần phải tạo điều kiện cho sự sáng tạo cá nhân và tư duy độc lập Ngay từ khi thành lập, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận thức được vai trò quan trọng của văn học và nghệ thuật, ngay cả trong bối cảnh hoạt động bí mật.
1 C.Mác: Bản thảo kinh tế - triết học, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1844.
Đảng đã từng bước thu hút đội ngũ văn nghệ sĩ tham gia vào sự nghiệp cách mạng, truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, nhằm cổ vũ cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc Đề cương văn hóa năm 1943 khẳng định rằng mặt trận văn hóa là một trong ba mặt trận quan trọng, bên cạnh kinh tế và chính trị, nơi người cộng sản phải hoạt động tích cực Việc lãnh đạo phong trào văn hóa là cần thiết để Đảng có thể ảnh hưởng đến dư luận và nâng cao hiệu quả tuyên truyền Để hoàn thành cuộc cải tạo xã hội, việc thực hiện cách mạng văn hóa là điều không thể thiếu.
Sau khi giành chính quyền, Nhà nước xã hội chủ nghĩa quản lý tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội, bao gồm văn học và nghệ thuật Nhà nước là trụ cột của hệ thống chính trị, thể hiện ý chí và nguyện vọng của nhân dân Đảng lãnh đạo văn học, nghệ thuật thông qua bộ máy nhà nước để phát triển nền văn học, nghệ thuật theo con đường xã hội chủ nghĩa Thông qua các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp, Nhà nước tác động trực tiếp vào quá trình xây dựng và phát triển văn học nghệ thuật theo đường lối của Đảng Việc đổi mới và nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng trong việc xây dựng và phát triển sự nghiệp văn học nghệ thuật luôn là mối quan tâm hàng đầu của Đảng và Nhà nước.
Quan niệm chung về năng lực lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật
Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng tiên phong đại diện cho giai cấp công nhân và toàn thể dân tộc Trong giai đoạn hoạt động bí mật, Đảng đã tập trung vào việc lãnh đạo văn học, nghệ thuật thông qua giáo dục và tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin, đồng thời phổ biến các quan điểm của Đảng đến với nhân dân.
Đảng Cộng sản Việt Nam đã tổ chức và động viên đội ngũ trí thức văn nghệ sĩ sáng tạo nhiều tác phẩm nhằm khuyến khích nhân dân tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh cách mạng Đồng thời, Đảng cũng sử dụng văn học nghệ thuật như một vũ khí quan trọng để chống lại các âm mưu thâm độc của kẻ thù trong lĩnh vực tư tưởng và văn hóa, cũng như đấu tranh chống lại các trào lưu mỹ học và triết học phản động.
Khi giành được chính quyền cách mạng, Đảng lãnh đạo nhà nước và xã hội trong việc xây dựng và phát triển nền văn học nghệ thuật cách mạng, phục vụ cho từng giai đoạn lịch sử Đảng không chỉ lãnh đạo về tư tưởng chính trị mà còn thông qua công tác tổ chức, giới thiệu cán bộ có uy tín vào quản lý hoạt động văn học, nghệ thuật Các tổ chức Đảng phải có trách nhiệm phát triển lĩnh vực này tại đơn vị mình Đảng cần xây dựng đường lối, chính sách phát triển văn học, nghệ thuật, thể chế hóa thành luật pháp và cụ thể hóa thành các chủ trương để tổ chức hoạt động thực tiễn Đồng thời, Đảng phải vận động các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia thực hiện, kiểm tra việc thực hiện nghị quyết và phát triển lý luận nhằm hoàn thiện chính sách Tính thuyết phục trong công tác lãnh đạo văn nghệ là rất quan trọng, đặc biệt đối với đội ngũ trí thức văn nghệ sĩ, những người nhạy cảm với hiện tượng xã hội, từ đó giúp lãnh đạo văn học, nghệ thuật đạt hiệu quả tốt đẹp.
Năng lực lãnh đạo của Đảng đối với lĩnh vực văn học nghệ thuật được thể hiện ở các phương diện cơ bản sau:
Thứ nhất, là đánh giá đúng vai trò của văn học nghệ thuật trong tiến trình của cách mạng và trong đời sống xã hội.
Thứ hai, là đề xuất được đường lối, chủ trương, chính sách đúng đắn, khoa học để xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật.
Thứ ba, là giới thiệu được những cán bộ ưu tú của Đảng tham gia vào công tác lãnh đạo, quản lý văn học, nghệ thuật.
Lãnh đạo nhà nước cần triển khai thể chế hóa đường lối chính sách văn hóa, văn học và nghệ thuật của Đảng thành pháp luật và quy định của Nhà nước Điều này nhằm nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản lý của bộ máy nhà nước trong lĩnh vực văn học và nghệ thuật.
Đảng cần phát huy vai trò của các đoàn thể chính trị xã hội, bao gồm Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Liên hiệp các Hội Văn học, nghệ thuật, nhằm tham gia tích cực vào việc xây dựng và phát triển sự nghiệp văn học nghệ thuật.
Vào thứ sáu, Đảng cần thường xuyên kiểm tra và đánh giá việc thực hiện các nghị quyết liên quan đến văn học và nghệ thuật Điều này bao gồm tổng kết thực tiễn, rút ra bài học kinh nghiệm, phát triển lý luận, và điều chỉnh đường lối văn hóa, văn nghệ để phù hợp với tình hình mới.
Quản lý nhà nước về văn học nghệ thuật đảm bảo hoạt động tự do và dân chủ trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật Nhà nước xây dựng hệ thống luật pháp và chính sách phát triển văn học, nghệ thuật, đồng thời thiết lập bộ máy quản lý ở các cấp thông qua Bộ chủ quản và chính quyền địa phương Đầu tư vào cơ sở hạ tầng cho văn học, nghệ thuật và xây dựng các thiết chế như trại sáng tác, trường đào tạo, viện nghiên cứu, đoàn nghệ thuật, hãng phim, trung tâm triển lãm và bảo tàng văn học nghệ thuật là những nhiệm vụ quan trọng trong quản lý nhà nước.
Quản lý nhà nước về văn học nghệ thuật thể hiện quyền lực của Nhà nước, thông qua các quyết định hành chính Các hoạt động văn học, nghệ thuật phải tuân theo các chuẩn mực pháp lý mà Nhà nước đặt ra, nhằm đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững cho lĩnh vực này.
Nhà nước điều tiết hoạt động văn học nghệ thuật thông qua ba phương pháp chính: hành chính, kinh tế và giáo dục Phương pháp hành chính nhằm ổn định và phát triển các hoạt động văn học, nghệ thuật bằng các quyết định hành chính Trong khi đó, phương pháp kinh tế mở rộng quyền tự chủ và trách nhiệm của trí thức văn nghệ sĩ thông qua các chính sách khuyến khích sáng tác và truyền bá tác phẩm có giá trị cho xã hội Bên cạnh đó, phương pháp giáo dục và thuyết phục được thực hiện qua các tổ chức chính trị - xã hội nghề nghiệp, các hội văn học, liên hoan văn hóa, trại sáng tác và các giải thưởng, nhằm hướng dẫn và khuyến khích sự tham gia vào sự nghiệp văn học, nghệ thuật Tổng thể, quản lý nhà nước trong lĩnh vực này bao gồm các nhiệm vụ quan trọng nhằm phát triển văn hóa nghệ thuật.
Xây dựng hệ thống luật pháp và chính sách là cần thiết để tạo ra môi trường tinh thần lành mạnh, hỗ trợ cho quá trình sáng tạo, sản xuất, truyền bá, lưu giữ và thưởng thức các giá trị văn học và nghệ thuật.
Nhà nước phát triển hệ thống cơ quan quản lý nhà nước về văn học và nghệ thuật, liên kết với sự phát triển của từng lĩnh vực và chuyên ngành từ trung ương đến địa phương Mục tiêu là thống nhất quản lý các hoạt động văn học, nghệ thuật trên toàn quốc, bao gồm cả Bộ chủ quản và các cơ quan quản lý tại địa phương.
Nhà nước chú trọng đầu tư vào việc đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ trí thức văn nghệ sĩ trong tất cả các loại hình nghệ thuật, thông qua việc phát triển hệ thống các trường đào tạo từ trung cấp đến đại học chuyên về văn học và nghệ thuật.
Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ và tạo điều kiện cho Liên hiệp các hội văn học, nghệ thuật ở Trung ương cũng như các hội sáng tạo tại địa phương hoạt động hiệu quả.
Nhà nước chú trọng đầu tư vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật nhằm hỗ trợ các hoạt động văn học và nghệ thuật Điều này bao gồm việc xây dựng các trại sáng tác của các Hội văn học nghệ thuật, bảo tàng văn học và nghệ thuật, cũng như các rạp hát, rạp chiếu phim, nhà xuất bản, báo chí và các trung tâm nghệ thuật.
Nhà nước đầu tư vào các chương trình và dự án nhằm bảo tồn và phát huy di sản văn học, nghệ thuật của dân tộc Đồng thời, việc xây dựng và sáng tạo các công trình văn học, nghệ thuật trọng điểm cũng được thực hiện để phục vụ cho các mục đích chính trị trong những giai đoạn lịch sử nhất định.
NHỮNG YÊU CẦU CỦA ĐỔI MỚI ĐỐI VỚI CÔNG TÁC LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG VÀ QUẢN LÝ CỦA NHÀ NƯỚC TRÊN LĨNH VỰC VĂN HỌC, NGHỆ THUẬT
Đánh giá khái quát về tình hình công tác lãnh đạo và quản lý văn học nghệ thuật trước thời kỳ đổi mới
2.1 Đánh giá khái quát về tình hình công tác lãnh đạo và quản lý văn học nghệ thuật trước thời kỳ đổi mới
Từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và lãnh đạo cách mạng, đặc biệt là sau Cách mạng tháng Tám, văn hóa và nghệ thuật đã trở thành phần không thể tách rời của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc Các văn nghệ sĩ và nhà hoạt động văn hóa đã đóng vai trò như những chiến sĩ trên mặt trận văn hóa, tạo ra nhiều tác phẩm có giá trị, góp phần quan trọng trong việc động viên tinh thần nhân dân trong hai cuộc kháng chiến chống xâm lược.
"xứng đáng đứng vào hàng ngũ tiên phong của những nền văn học, nghệ thuật chống đế quốc trong thời đại ngày nay".
Sau chiến thắng mùa xuân 1975, cách mạng Việt Nam bước vào giai đoạn mới, tập trung xây dựng đất nước theo hướng chủ nghĩa xã hội Từ năm 1975 đến 1985, đây là thời kỳ chuyển tiếp quan trọng từ chiến tranh sang hòa bình, trong đó nhân dân Việt Nam nỗ lực khắc phục hậu quả chiến tranh và phát triển kinh tế.
Chúng ta cần tiếp tục cuộc chiến đấu gian khổ để bảo vệ Tổ quốc, đồng thời nhanh chóng xóa bỏ các tổ chức và thể chế phản động trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật Việc đấu tranh chống lại âm mưu và hành động phá hoại của địch là rất quan trọng, cũng như việc ngăn chặn các quan điểm, khuynh hướng và tàn dư của văn hóa, văn nghệ phản động, đồi trụy Chúng ta phải xây dựng và phát triển nền văn hóa, văn nghệ cách mạng rộng khắp theo đường lối và quan điểm của Đảng.
Các hoạt động văn hóa, văn nghệ đã được triển khai đồng bộ và cân đối hơn, bao gồm cả nghệ thuật chuyên nghiệp và nghiệp dư, ở cả Trung ương và địa phương Điều này giúp mở rộng và đa dạng hóa các hoạt động văn nghệ, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của nhân dân Nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật chất lượng đã ra đời, phản ánh chân thật và mạnh dạn những vấn đề nóng bỏng của cuộc sống hiện nay, thu hút sự chú ý của công chúng.
Trong bối cảnh xã hội kéo dài và đời sống nhân dân còn khó khăn, văn học và nghệ thuật gặp nhiều thách thức, với chất lượng hoạt động chưa cao và tiềm năng sáng tạo chưa được khai thác triệt để Đòi hỏi đổi mới trong tất cả các lĩnh vực, bao gồm văn học và nghệ thuật, đã trở nên cấp thiết Đường lối đổi mới của Đảng, bắt đầu từ Đại hội VI, đã mở ra một thời kỳ mới cho sự phát triển đất nước, đồng thời tạo điều kiện cho văn học và nghệ thuật có cơ hội phát triển mạnh mẽ hơn.
Thực trạng công tác lãnh đạo và quản lý văn học, nghệ thuật trong
2.2.1 Về phương diện nhận thức lý luận
Trong thời kỳ 25 năm đổi mới vừa qua, Đảng và Nhà nước ta luôn luôn đề cao vai trò của văn học, nghệ thuật.
Nghị quyết 05 của Bộ Chính trị khóa VI khẳng định văn học nghệ thuật là bộ phận nhạy cảm của văn hóa, thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ Nó có vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng tình cảm, tâm hồn, nhân cách và bản lĩnh của công dân, góp phần xây dựng môi trường đạo đức trong xã hội và hình thành con người mới xã hội chủ nghĩa.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội nhấn mạnh vai trò quan trọng của văn học và nghệ thuật trong việc nuôi dưỡng và nâng cao tâm hồn Việt Nam Nó khẳng định và tôn vinh những giá trị chân chính, đồng thời bồi dưỡng cái chân, cái thiện, cái mỹ theo quan điểm tiến bộ, phê phán những điều lỗi thời và thấp kém.
1 Đảng Cộng sản Việt Nam: Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Nxb
Sự thật, Hà Nội, 1991, tr.14.
Đảng ta đã đề cao vai trò của văn học và nghệ thuật, dẫn đến nhiều đổi mới trong tư duy về lĩnh vực này Những sự thay đổi trong tư duy văn học, nghệ thuật được thể hiện qua các nội dung quan trọng.
1 Đảng ta đã chủ trương bảo tồn và phát huy, phát triển các giá trị văn học, nghệ thuật cổ truyền của dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại Nhiều giá trị văn học, nghệ thuật trước đây bị đồng nhất với sản phẩm văn hóa do phong kiến và thực dân để lại, nay đã được xem xét đánh giá lại trên tinh thần tôn trọng di sản văn hóa, văn học, nghệ thuật của dân tộc Nhiều loại hình nghệ thuật cổ truyền, nghệ thuật dân gian, nghệ thuật cung đình được bảo lưu và quảng bá rộng rãi trong nước và quốc tế Nhiều loại hình nghệ thuật như nhã nhạc cung đình Huế, nghệ thuật cồng chiêng Tây Nguyên, hát quan họ, hát tuồng, chèo, cải lương, hát ả đào, hát xẩm v.v được phục dựng và suy tôn trong đời sống văn hóa quốc gia và quốc tế Nhã nhạc cung đình Huế, không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, không gian văn hóa quan họ Bắc Ninh đã được UNESCO phong tặng danh hiệu di sản văn hóa phi vật thể của thế giới Nhiều giá trị văn hóa, văn học nghệ thuật của nhân loại trước đây được xếp vào hiện tượng "phức tạp", nặng về thiên kiến giai cấp, đến nay đã được đánh giá lại trên quan điểm bao dung và nhân văn, cởi mở, tiếp thu những thành tựu đa dạng và phong phú của văn học, nghệ thuật nhân loại, nhất là những trào lưu văn học nghệ thuật đương đại để làm giàu cho quá trình sáng tạo văn học, nghệ thuật dân tộc, đặc biệt là trong văn chương, mỹ thuật, kiến trúc, điện ảnh v.v
2 Đảng ta đổi mới quan niệm về giá trị văn học nghệ thuật, cởi mở,bao dung trong đánh giá lại các hiện tượng văn học, nghệ thuật trong lịch sử,nhất là trong thời kỳ đấu tranh giải phóng dân tộc Nhiều hiện tượng, sự kiện văn học, nghệ thuật được thẩm định lại trên tinh thần nhân văn và dân chủ,đánh giá khách quan và công bằng trên cơ sở phát huy truyền thống đoàn kết dân tộc Nhiều hiện tượng văn học, nghệ thuật từng bị định kiến, hoặc đánh giá chưa đúng trong quá khứ như Thơ Mới, Tự lực văn đoàn, được đánh giá lại công bằng, thỏa đáng hơn Nhiều văn nghệ sĩ bị lãng quên thời kỳ Nhân văn - Giai phẩm đã được khôi phục và đánh giá lại, nhiều người đã được trao giải thưởng nhà nước về văn học, nghệ thuật Nhiều sáng tác văn học vùng đô thị miền Nam trước năm 1975 đã được giới thiệu rộng rãi trên các báo và tạp chí Nhiều nghệ sĩ rời đất nước trước và sau 1975 đã trở về phục vụ đất nước Tất cả những thay đổi quan niệm về định hướng giá trị, đề cao tư tưởng nhân văn và khoan dung của Đảng trên lĩnh vực văn học nghệ thuật đã góp phần làm cho nền văn học, nghệ thuật nước nhà có thêm không khí mới, sôi nổi, phong phú và đa dạng hơn.
3 Đảng đã khuyến khích đội ngũ văn nghệ sĩ tự do tìm tòi sáng tạo, thử nghiệm những nội dung và hình thức mới trong sáng tạo văn học, nghệ thuật. Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII của Đảng đã xác định: "Khuyến khích tìm tòi, thử nghiệm mọi phương pháp, mọi phong cách sáng tác vì mục đích đáp ứng đời sống tinh thần lành mạnh, bổ ích cho công chúng Bài trừ các khuynh hướng sáng tác suy đồi, phi nhân tính" 1 Trên tinh thần đổi mới này, văn nghệ sĩ không còn bị chi phối bởi phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa duy nhất như trước đây mà tự do tìm kiếm các phương pháp sáng tạo với nhiều cách biểu đạt nghệ thuật khác nhau, tạo ra đời sống văn hóa thẩm mỹ đa dạng trong xã hội.
4 Đảng đã chú ý nêu cao vai trò của công tác lý luận, phê bình trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật Trong Nghị quyết Trung ương năm khóa VIII, Đảng ta đã nêu rõ: "Phát huy vai trò thẩm định tác phẩm, hướng dẫn dư luận xã hội của phê bình văn học, nghệ thuật Đảm bảo tự do sáng tạo đi đôi với việc nêu cao trách nhiệm công dân, trách nhiệm xã hội của nhà văn nghệ sĩ, các nhà văn hóa Nâng cao chất lượng, phát huy tác dụng của nghiên cứu, lý luận" 2 Công tác lý luận, phê bình trên lĩnh vực văn học nghệ thuật trong thời kỳ đẩy
1 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr.61.
Hội nhập quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng thị hiếu thẩm mỹ và nghệ thuật của xã hội Nó tạo ra bầu không khí tranh luận dân chủ, giúp làm rõ giá trị chân chính của các tác phẩm văn học và nghệ thuật Đồng thời, việc này cũng phê phán các khuynh hướng sai lầm và thị hiếu thấp kém trong lĩnh vực văn hóa, từ đó khẳng định những giá trị tích cực và tốt đẹp mà xã hội cần hướng tới.
5 Đảng đã đề ra chủ trương đổi mới cơ chế quản lý đối với hoạt động văn học, nghệ thuật trong thời kỳ phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế Bên cạnh việc đẩy mạnh đầu tư từ ngân sách của Nhà nước cho hoạt động văn học, nghệ thuật, Đảng và Nhà nước nhấn mạnh đến chủ trương xã hội hóa các hoạt động văn học, nghệ thuật, tạo môi trường tinh thần và môi trường pháp lý cho các hoạt động văn học, nghệ thuật tư nhân ra đời Nhờ có chính sách xã hội hóa các hoạt động văn hóa, văn học, nghệ thuật mà nhiều loại hình văn học, nghệ thuật được bảo tồn và phát huy, nhiều hãng phim và đoàn nghệ thuật tư nhân, các công ty phát hành sách ra đời đã đáp ứng nhu cầu văn hóa, văn học, nghệ thuật đa dạng và ngày càng cao của xã hội.
2.2.2 Tình hình lãnh đạo và quản lý văn học nghệ thuật của Đảng và Nhà nước trong những năm đổi mới vừa qua
Để định hướng tư tưởng chính trị trong phát triển sự nghiệp văn học nghệ thuật, Ban Chấp hành Trung ương và Bộ Chính trị các khóa VI, VII, VIII, IX và X đã chú trọng theo dõi, tổng kết thực tiễn và phát triển lý luận Nghị quyết 05 của Bộ Chính trị khóa VI đã khẳng định rằng việc đổi mới và nâng cao trình độ lãnh đạo, quản lý văn hóa văn nghệ là yếu tố quyết định để khai thác tiềm năng sáng tạo, từ đó phát triển sự nghiệp văn hóa một cách thuận lợi Để cải thiện năng lực lãnh đạo trong giai đoạn đầu của sự nghiệp đổi mới, Nghị quyết 05 đã chỉ ra các nhiệm vụ và giải pháp cụ thể nhằm khắc phục tình trạng lãnh đạo và quản lý văn hóa còn đơn giản, thô thiển và thiếu dân chủ.
Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học và tổng kết thực tiễn là cần thiết để nâng cao nhận thức lý luận về văn hóa, văn nghệ Cần khẩn trương hoàn thiện và cụ thể hóa đường lối xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa.
Xây dựng cơ chế lãnh đạo và quản lý nghệ thuật hiệu quả là cần thiết, bao gồm việc thành lập các hội đồng nghệ thuật quốc gia, địa phương và chuyên ngành Những hội đồng này, do cấp ủy Đảng và chính quyền thành lập, sẽ tập hợp những người có uy tín và hiểu biết sâu sắc về các lĩnh vực nghệ thuật Các hội đồng có nhiệm vụ và quyền hạn rõ ràng để quyết định các vấn đề nghệ thuật trong phạm vi của mình, đồng thời chịu trách nhiệm về các quyết định đó Điều này giúp khắc phục và ngăn chặn sự can thiệp thô bạo của cấp ủy và chính quyền vào các vấn đề văn học, nghệ thuật, cũng như ngăn chặn việc cá nhân tùy tiện quyết định số phận của tác phẩm, trừ khi vấn đề nghệ thuật trở thành vấn đề chính trị ảnh hưởng đến lợi ích của Tổ quốc và nhân dân.
Cải tiến phương thức lãnh đạo và quản lý văn hóa văn học nghệ thuật cần quán triệt quan điểm của Đảng về trí thức xã hội chủ nghĩa, đồng thời phù hợp với đặc thù của văn hóa, văn nghệ Cần trân trọng nhân cách, tài năng và sự độc đáo của văn nghệ sĩ, thể hiện sự chu đáo, tế nhị và chân tình trong quan hệ Việc áp dụng cách làm việc phù hợp với từng cá tính sáng tạo là rất quan trọng Các nhà hoạt động văn học và nghệ thuật tài năng, được nhân dân quý trọng và có uy tín quốc tế, chính là vốn quý của đất nước, là lực lượng chủ yếu để xây dựng nền văn hóa, văn nghệ xứng đáng của dân tộc.
Nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học và tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ văn hóa, văn nghệ là rất quan trọng, đặc biệt chú trọng đến cán bộ lãnh đạo, quản lý, văn nghệ sĩ, cùng với cán bộ chuyên trách về quan hệ quốc tế trong lĩnh vực văn hóa.
Các trường Đảng cần phát triển chương trình đào tạo chuyên sâu về văn hóa, văn học và nghệ thuật Đồng thời, các trường đại học, cao đẳng và cơ sở quản lý cũng nên thiết kế các chương trình phù hợp nhằm nâng cao nhận thức và hiểu biết về lĩnh vực này.