Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Giao dịch dân sự là một chế định quan trọng trong pháp luật dân sự, phản ánh sự giao lưu phong phú của con người và là phương thức hiệu quả cho các chủ thể thực hiện quyền và nghĩa vụ trong quan hệ pháp luật Các quy định về giao dịch dân sự có điều kiện đóng vai trò then chốt trong việc điều chỉnh quan hệ dân sự trong nền kinh tế thị trường Mặc dù không phải là quy định mới trong Bộ luật Dân sự năm 2015, nhưng vấn đề này vẫn gây ra nhiều tranh cãi trong nghiên cứu và thực tiễn áp dụng, ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi pháp luật và không đảm bảo quyền lợi của các bên liên quan.
Hiện nay, nhiều nghiên cứu khoa học đã được công bố về giao dịch dân sự có điều kiện, nhưng chủ yếu chỉ tiếp cận từ góc độ hẹp hoặc các trường hợp cụ thể, chưa bao quát đầy đủ lý luận và thực tiễn pháp luật Những kiến nghị từ các công trình này thường không toàn diện và còn chung chung, điều này yêu cầu cần có thêm nghiên cứu để hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng Bên cạnh đó, các quy định trong Bộ luật Dân sự năm 2015 về giao dịch dân sự có điều kiện còn khá sơ sài, cho thấy sự thiếu quan tâm từ các nhà làm luật đối với vấn đề này.
Năm 2015, sự không rõ ràng trong các quy định liên quan đến "điều kiện" đã gây ra mâu thuẫn và thiếu logic, đặc biệt là trong các giao dịch dân sự có điều kiện, hợp đồng có điều kiện, và tặng cho có điều kiện Các quy định về hợp đồng có điều kiện không tương đồng với giao dịch dân sự có điều kiện, mặc dù hợp đồng có điều kiện là một hình thức của giao dịch này Luật pháp hiện tại cũng chưa bảo vệ quyền lợi của các bên yếu thế trong trường hợp giao dịch có điều kiện bị hủy bỏ hoặc tuyên vô hiệu Thực tiễn xét xử cho thấy sự lúng túng của cơ quan xét xử trong việc xác định tính hợp lệ của các giao dịch dân sự có điều kiện, với nhiều nhầm lẫn giữa nghĩa vụ có điều kiện và hợp đồng có điều kiện Dù có Án lệ số 39/2020 về giao dịch có điều kiện, nhưng nhiều khía cạnh pháp lý vẫn cần được làm sáng tỏ.
Nghiên cứu các quy định về giao dịch dân sự có điều kiện là cần thiết để làm rõ các quy định pháp luật liên quan, đồng thời chỉ ra những vướng mắc và bất cập trong quá trình thực hiện Qua đó, bài viết cũng đề xuất một số giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế hiện tại.
Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Để làm rõ các vấn đề nghiên cứu, luận án áp dụng phương pháp duy vật lịch sử và duy vật biện chứng, dựa trên các quan điểm và đường lối chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Về phương diện nghiên cứu, luận án kết hợp các phương pháp nghiên cứu khác nhau Cụ thể như sau:
Luận án chủ yếu áp dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, phân tích lịch sử, quy nạp, diễn dịch và so sánh để làm rõ lý luận về giao dịch dân sự có điều kiện Nội dung nghiên cứu bao gồm khái niệm, đặc điểm, xác định điều kiện, hiệu lực và phân loại các điều kiện trong giao dịch dân sự có điều kiện.
Luận án này nghiên cứu thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện giao dịch dân sự có điều kiện, áp dụng các phương pháp phân tích bản án, quy nạp, diễn dịch và so sánh pháp luật để đưa ra những nhận định sâu sắc.
Luận án áp dụng các phương pháp quy nạp, diễn dịch và tổng hợp ý kiến để đề xuất những kiến nghị nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về giao dịch dân sự có điều kiện tại Việt Nam.
Những đóng góp mới của Luận án
Là một công trình khoa học nghiên cứu chuyên sâu, có hệ thống mà mang tính toàn diện, luận án có những đóng góp mới sau đây:
Luận án nghiên cứu sâu về giao dịch dân sự có điều kiện tại Việt Nam, làm rõ bản chất và vai trò của các điều kiện trong loại giao dịch này Nó xác định lại vị trí của giao dịch dân sự có điều kiện trong Bộ luật dân sự năm 2015, từ đó đưa ra một khái niệm hoàn thiện hơn về giao dịch dân sự có điều kiện so với quy định hiện hành.
Luận án tập trung phân tích các quy định pháp luật dân sự Việt Nam liên quan đến giao dịch dân sự có điều kiện, chỉ ra những hạn chế và thiếu sót trong việc xác định giao dịch, các loại điều kiện, sự kiện làm điều kiện và hậu quả pháp lý Ngoài ra, luận án cũng xem xét các quy định cụ thể như hợp đồng có điều kiện, di chúc có điều kiện và hứa thưởng có điều kiện, từ đó nhận định rằng nội dung lý luận pháp lý hiện tại chưa đủ để giải quyết các tranh chấp thực tiễn.
Luận án phân tích thực tiễn áp dụng quy định pháp luật dân sự Việt Nam về giao dịch dân sự có điều kiện, chỉ ra sự nhầm lẫn của cơ quan tư pháp giữa các khái niệm như giao dịch dân sự có điều kiện và nghĩa vụ có điều kiện, tặng cho có điều kiện, cũng như việc huỷ bỏ do không thực hiện nghĩa vụ Bên cạnh đó, luận án cũng làm rõ sự nhầm lẫn giữa di chúc có điều kiện và giao nghĩa vụ cho người thừa kế, cũng như giữa hợp đồng có điều kiện và thực hiện hợp đồng có điều kiện.
Bài viết phân tích các quy định của pháp luật dân sự Việt Nam liên quan đến giao dịch dân sự có điều kiện, từ đó đề xuất sửa đổi và bổ sung các nội dung pháp luật nhằm hoàn thiện quy định về hợp đồng có điều kiện, di chúc có điều kiện và hứa thưởng có điều kiện Mục tiêu là đảm bảo sự phù hợp với điều kiện văn hóa, kinh tế, xã hội và đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền trong bối cảnh hội nhập quốc tế của Việt Nam.
Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Luận án là một nghiên cứu khoa học chuyên sâu, có cấu trúc hệ thống và toàn diện, nhằm giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến giao dịch dân sự có điều kiện tại Việt Nam.
Luận án cung cấp tài liệu quan trọng để đánh giá hiệu quả của các quy định pháp luật liên quan đến giao dịch dân sự có điều kiện, từ đó tạo nền tảng cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về lĩnh vực này trong tương lai.
Luận án đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp tài liệu cho các cơ sở đào tạo và nghiên cứu khoa học Nó hỗ trợ quá trình giảng dạy, học tập và nghiên cứu về pháp luật liên quan đến giao dịch dân sự có điều kiện.
Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, kết cấu của luận án bao gồm:
Phần tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về giao dịch dân sự có điều kiện
Chương 2: Thực trạng pháp luật Việt Nam về giao dịch dân sự có điều kiện
Chương 3: Thực tiễn áp dụng và một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam về giao dịch dân sự có điều kiện
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
Một số công trình nghiên cứu khoa học tiêu biểu đã được công bố có liên quan đến đề tài luận án
Một số công trình khoa học nước ngoài
Giao dịch dân sự có điều kiện là một chủ đề chưa được nghiên cứu sâu rộng tại nhiều quốc gia, dẫn đến việc ít có công trình đề cập trực tiếp đến nội dung này Một số ít tài liệu chỉ đề cập đến nghĩa vụ có điều kiện hoặc việc xác định điều kiện trong hợp đồng.
Cuốn sách "Conditions in the Law of Contract" của Arthur L Corbin, xuất bản năm 1919, là tác phẩm nổi bật với phân tích sâu sắc về việc sử dụng thuật ngữ "điều kiện" trong luật hợp đồng.
Trong lĩnh vực pháp luật, từ "điều kiện" được hiểu theo nhiều cách khác nhau, đặc biệt trong luật tài sản và luật hợp đồng Trong luật hợp đồng, "điều kiện" thường được sử dụng tương đương với một số thuật ngữ pháp lý khác, phản ánh tính đa dạng trong cách áp dụng và diễn giải của nó.
Trong các hệ thống pháp luật khác nhau, thuật ngữ "điều kiện" thường được sử dụng thay thế cho các từ như "term", "provision" hoặc "clause" "Điều kiện" đề cập đến một sự kiện thực tế mà quyền và nghĩa vụ của các bên phụ thuộc vào đó Sự kiện này có thể là hành động của một trong hai bên ký kết, hành động của bên thứ ba, hoặc bất kỳ sự kiện nào khác phù hợp với định nghĩa này.
Trong luật hợp đồng, điều kiện được phân loại thành ba loại chính: điều kiện tiên quyết, điều kiện sau đó và điều kiện đồng thời Điều kiện tiên quyết là sự kiện cần xảy ra trước khi các quan hệ pháp lý giữa các bên có hiệu lực Điều kiện sau đó là sự kiện dẫn đến việc chấm dứt một quan hệ pháp lý đã tồn tại Cuối cùng, điều kiện đồng thời thường xuất hiện trong các hợp đồng song phương, yêu cầu cả hai bên thực hiện nghĩa vụ của mình cùng một lúc.
Cuốn sách làm rõ các thuật ngữ "điều kiện" và "sự kiện", đồng thời phân tích các điều kiện áp dụng trong hợp đồng có điều kiện, bao gồm điều kiện phát sinh, thực hiện và huỷ bỏ.
* Bài viết Conditional Sale Contracts in Indiana," Reeves, Ollie C
Trong bài viết của Indiana Law Journal, tác giả phân tích hợp đồng mua bán có điều kiện tại Indiana, nhấn mạnh quyền của bên mua và bên bán trong việc đưa ra các điều kiện liên quan đến nghĩa vụ của các bên trong giao dịch.
Cuốn sách "Soviet Civil Law" của O.N Sadikov, xuất bản năm 1988, tập trung vào thuật ngữ "giao dịch" mà không chỉ giới hạn ở giao dịch dân sự Nội dung của cuốn sách nhấn mạnh rằng giao dịch có điều kiện là một trong những loại giao dịch đặc biệt.
Giao dịch có điều kiện là một thỏa thuận giữa các bên, trong đó quyền và nghĩa vụ của họ được ràng buộc bởi một sự kiện hoặc tình huống có thể xảy ra hoặc không.
Giao dịch có điều kiện được áp dụng dựa trên một sự kiện tự nhiên hoặc sự kiện khác, với các điều kiện có thể là trì hoãn hoặc hủy bỏ Nhờ vào những điều kiện này, việc bắt đầu giao dịch có thể bị trì hoãn hoặc có thể bị chấm dứt nếu điều kiện thu hồi được thực hiện.
Cuốn sách trình bày khái niệm giao dịch có điều kiện dưới dạng hợp đồng, trong đó xác định rằng điều kiện trong giao dịch dân sự có điều kiện liên quan đến các sự kiện có thể xảy ra, dẫn đến việc trì hoãn hoặc hủy bỏ giao dịch.
Cuốn sách "Introduction to Business Law in Russia" của Vladimir Orlov, xuất bản năm 2011, cung cấp cái nhìn toàn diện về luật kinh doanh tại Nga Tác phẩm này trình bày hệ thống quy định pháp luật liên quan đến thuế, cạnh tranh, hợp đồng, sở hữu trí tuệ và nhiều vấn đề khác Đặc biệt, khi đề cập đến hợp đồng, tác giả đã phân tích sâu về hợp đồng có điều kiện, hay còn gọi là giao dịch có điều kiện.
Hợp đồng có điều kiện dựa trên các quy tắc về giao dịch có điều kiện theo Điều 157 của Bộ luật dân sự Nga, liên quan đến các điều kiện phát sinh hoặc huỷ bỏ hợp đồng.
Hợp đồng có điều kiện là loại giao dịch theo quy định pháp luật Nga, trong đó quyền và nghĩa vụ của các bên ký kết phụ thuộc vào một sự kiện hoặc hành động của chính họ, hoặc thậm chí từ một bên thứ ba.
- Sự kiện hoặc hành động được đề cập trong hợp đồng có điều kiện phải không được biết đối với các bên tham gia hợp đồng
Cuốn sách nêu rõ rằng điều kiện trong hợp đồng có điều kiện không chỉ là sự kiện mà còn có thể là hành động của các bên hoặc bên thứ ba Tuy nhiên, cuốn sách chưa cung cấp lập luận rõ ràng về các tiêu chí mà điều kiện trong hợp đồng có điều kiện cần phải đáp ứng.
*Bài báo Conditional contracts and caveatable interests: a mutual exclusion? K-L Liew, Assistant Professor of Law, Bond University, Vol 14 No 1,1995 Tác giả bài báo có một số nhận định sau:
Một số công trình khoa học trong nước
Cuốn sách “Pháp luật về hợp đồng” của TS Nguyễn Mạnh Bách, xuất bản năm 1995, phân tích các vấn đề liên quan đến hợp đồng, đặc biệt là hợp đồng dân sự có điều kiện Tác giả chỉ ra rằng có hai loại điều kiện: điều kiện đình chỉ, liên quan đến việc thi hành nghĩa vụ và sự tồn tại của nghĩa vụ, và điều kiện hủy bỏ Hiệu lực của điều kiện cũng khác nhau tùy thuộc vào loại điều kiện, ảnh hưởng đến hậu quả pháp lý Ngoài ra, điều kiện trong hợp đồng dân sự có những đặc tính riêng như tính biến cố và tính hiện hữu.
Cuốn sách “Bình luận khoa học Bộ luật Dân sự Nhật Bản” của tác giả Xaca Vacaxum và Tori Aritdumi, được dịch bởi Nguyễn Đức Giao và Lưu Tiến Dũng, cùng với sự hiệu đính của Hoàng Thế Liên vào năm 1995, cung cấp những phân tích sâu sắc về các quy định của Bộ luật Dân sự Nhật Bản.
Bộ luật dân sự Nhật Bản quy định về giao dịch có điều kiện, trong đó giao dịch này phụ thuộc vào một sự kiện cụ thể Điều kiện trong giao dịch có thể là sự kiện xảy ra hoặc không xảy ra, ảnh hưởng đến tính hợp pháp của giao dịch.
Cuốn sách "Luật thừa kế Việt Nam" của PGS.TS Đỗ Văn Đại, xuất bản năm 2009 bởi NXB Chính trị Quốc gia, tổng hợp các bản án đã công bố, đối chiếu với các văn bản pháp luật hiện hành, chủ yếu trong Bộ luật Dân sự và pháp lệnh thừa kế Tác giả đánh giá sự phát triển của pháp luật thừa kế tại Việt Nam dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn, đồng thời đề xuất các vấn đề cần hoàn thiện Qua phân tích các quyết định, tác giả đưa ra những nhận định quan trọng về luật thừa kế.
Chế định giao dịch dân sự có điều kiện không áp dụng cho di chúc có điều kiện vì di chúc chỉ thể hiện ý chí đơn phương của người để lại di sản, không có sự thoả thuận giữa các bên Tuy nhiên, Bộ luật Dân sự (BLDS) 2005 có nhắc đến khái niệm di chúc có điều kiện qua Điểm c, khoản 1, Điều 653, yêu cầu di chúc phải ghi rõ các điều kiện để cá nhân, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản Điều này cho thấy các nhà lập pháp có thể đã ngầm chấp nhận sự tồn tại của di chúc có điều kiện.
Điều kiện trong di chúc có thể yêu cầu người thụ hưởng thực hiện một công việc cụ thể, nhưng chế tài áp dụng khi vi phạm điều kiện này chưa rõ ràng Tác giả đề xuất phân loại điều kiện thành hai nhóm: nếu điều kiện bảo vệ một chủ thể cụ thể, di sản sẽ thuộc về người được bảo vệ khi điều kiện bị vi phạm; ngược lại, nếu điều kiện không bảo vệ ai, di sản sẽ được chia theo quy định thừa kế pháp luật.
* Sách chuyên khảo của tác giả Đỗ Văn Đại, Lu ậ t h ợ p đồ ng Vi ệ t Nam
Bản án và bình luận bản án, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2010, là một công trình nghiên cứu hệ thống các bản án liên quan đến hợp đồng dân sự có điều kiện Tác giả đã phân tích và đánh giá một số vụ việc cụ thể, đồng thời đưa ra quan điểm cá nhân về các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến hợp đồng dân sự có điều kiện.
Trong cuốn sách này, tác giả đi sâu phân tích một số bản án có liên quan đến hợp đồng dân sự có điều kiện, cụ thể như sau:
+ Về Hợp đồng có điều kiện phát sinh:
Tác giả tiến hành nghiên cứu ba bản án số 29, 30, 31, 32 và bình luận về các Quyết định số 403/2011/DS-GĐT ngày 25/5/2011, số 192/2006/DS-GĐT ngày 18/8/2006, số 26/2007/DS-GĐT ngày 12/7/2001, và số 03/2014/DS-GĐT ngày 9/1/2014 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao Qua việc phân tích ba bản án này, tác giả đã đưa ra một số nhận định liên quan đến "điều kiện" trong giao dịch dân sự có điều kiện.
- Thuật ngữ “điều kiện” tương đối trừu tượng và có nghĩa tương đối khác nhau tuỳ theo hoàn cảnh
Điều kiện là yếu tố quyết định trong tương lai; nếu điều kiện này xảy ra, hợp đồng sẽ được hình thành, ngược lại, nếu không xảy ra, hợp đồng sẽ không được thiết lập.
Theo Bộ luật Dân sự (BLDS), các bên có thể tạo ra giao dịch thông qua sự "thoả thuận" mà không bị ràng buộc bởi hình thức cụ thể nào Dựa vào nguyên tắc tự do thoả thuận, điều kiện giao dịch có thể được hình thành dưới nhiều hình thức khác nhau, bao gồm cả thoả thuận minh thị và ngầm định.
(ii) Ngoài ra, tác giả còn chỉ ra sự tác động của các quy định khác liên quan tới điều kiện phát sinh, cụ thể:
Cần đánh giá tác động của các quy định liên quan đến điều kiện phát sinh trong giao dịch dân sự có điều kiện, đặc biệt là về thời hiệu Thời hiệu được tính từ thời điểm hợp đồng có điều kiện bắt đầu có hiệu lực.
Trong trường hợp một bên trong hợp đồng điều kiện qua đời trước khi điều kiện xảy ra, việc xử lý hợp đồng sẽ phụ thuộc vào tính chất nhân thân của hợp đồng Nếu hợp đồng gắn liền với nhân thân của người đã mất, hợp đồng sẽ phát sinh và chấm dứt theo quy định Ngược lại, nếu hợp đồng không gắn liền với nhân thân, nó sẽ tiếp tục duy trì đối với những người thừa kế của người đã chết.
Thời gian từ khi hợp đồng có điều kiện được xác lập đến khi điều kiện xảy ra có thể dài hoặc ngắn tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể Cần phân biệt rõ giữa hợp đồng có điều kiện phát sinh và hợp đồng có điều kiện đã phát sinh, vì đây là hai giao dịch khác nhau Theo nguyên tắc chung, pháp luật điều chỉnh giao dịch sẽ là pháp luật có hiệu lực tại thời điểm hợp đồng được xác lập.
+ Về hợp đồng có điều kiện thực hiện
Tác giả đã tiến hành nghiên cứu hai bản án quan trọng: Bản án số 06/2015/KDTM-ST ngày 22/1/2015 của TAND Quận 5, TP Hồ Chí Minh và Bản án số 294/2012/DSST ngày 25/9/2012 của TAND TP.HCM Qua việc phân tích chi tiết hai bản án này, tác giả đã đưa ra một số nhận định có giá trị về nội dung và tính chất pháp lý của các vụ án.
BLDS quy định về nghĩa vụ, bao gồm cả nghĩa vụ hợp đồng, nhưng không nêu rõ các điều kiện để thực hiện hợp đồng là gì.
Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án và hướng triển khai nghiên cứu đề tài luận án
Những kết quả đạt được về mặt lý luận và thực tiễn liên quan đến đề tài luận án
(i) Về phương diện lý luận:
Ghi nhận GDDS có điều kiện được dựa trên một số nghiên cứu liên quan đến các học thuyết như học thuyết tự do ý chí Tuy nhiên, hiện tại chưa có nghiên cứu nào đề cập một cách toàn diện đến các học thuyết cụ thể áp dụng cho GDDS có điều kiện.
Giao dịch dân sự có điều kiện là khái niệm chưa được đề cập rõ ràng trong nhiều tài liệu hiện có Tác giả Phạm Công Lạc đã chỉ ra rằng giao dịch dân sự và giao dịch dân sự có điều kiện không hoàn toàn tương thích, vì giao dịch dân sự có điều kiện loại trừ các hành vi pháp lý đơn phương Ông định nghĩa giao dịch dân sự có điều kiện là trường hợp có chỉ ra điều kiện làm phát sinh, thay đổi hay chấm dứt giao dịch, và khi điều kiện xảy ra, giao dịch sẽ phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt Ngoài ra, cũng có quan điểm khác cho rằng giao dịch có điều kiện chỉ là hợp đồng được thiết lập dựa trên thỏa thuận giữa các bên, liên quan đến sự kiện hoặc tình huống có thể xảy ra.
GDDS có điều kiện được xác định qua các công trình nghiên cứu, cho thấy rằng giao dịch này mang những đặc điểm chung của giao dịch nói chung Các đặc điểm này bao gồm tính chất ràng buộc, sự phụ thuộc vào điều kiện cụ thể và khả năng thay đổi theo thời gian, tạo nên sự linh hoạt trong các giao dịch.
(i) Thể hiện ý chí của các bên tham gia giao dịch;
Nội dung của giao dịch phải tuân thủ pháp luật và các chuẩn mực đạo đức xã hội, đồng thời các bên tham gia giao dịch cần có đầy đủ năng lực hành vi dân sự để đảm bảo tính hợp lệ và hiệu lực của giao dịch.
3 Bài báo “Góp ý dự thảo Bộ luật dân sự về giao dịch dân sự có điều kiện”, Phạm Công Lạc, Tạp chí Luật học, số 02/1995, trang 52-53
4 Cuốn sách “Soviet civil law”, O.N.Sadikov, 1988
Hiện nay, vẫn chưa có nghiên cứu nào phân tích một cách sâu sắc các đặc điểm nổi bật của giao dịch dân sự có điều kiện so với giao dịch dân sự thông thường.
Các yêu cầu đối với điều kiện trong giao dịch có điều kiện vẫn chưa được nghiên cứu rõ ràng, bao gồm việc xác định các điều kiện cần thiết để thực hiện giao dịch, điều kiện phát sinh và điều kiện huỷ bỏ Những điều kiện này, được các bên thoả thuận trong giao dịch dân sự, được coi là quyền và nghĩa vụ của họ, đồng thời là căn cứ để xác định hiệu lực của giao dịch dân sự có điều kiện Điều này đã được công nhận gián tiếp trong cuốn sách Luật La.
Mã cho rằng điều kiện là một yếu tố ngẫu nhiên trong hợp đồng, nơi hậu quả pháp lý sẽ phụ thuộc vào việc xảy ra hoặc không xảy ra của một sự kiện tương lai không chắc chắn.
Điều kiện trong hợp đồng dân sự được xác định là sự kiện khách quan và thuộc về tương lai, theo tác giả Như Quỳnh Tuy nhiên, quan điểm này chỉ phù hợp với hợp đồng có điều kiện mà chưa đủ để xác định giao dịch dân sự có điều kiện Tác giả Nguyễn Mạnh Bách nhấn mạnh rằng điều kiện là một thể thức của nghĩa vụ và hiệu lực của hợp đồng hay giao dịch dân sự có điều kiện không phụ thuộc vào điều kiện được thiết lập trong hợp đồng.
5 Cuốn sách “Luật La Mã”, Khoa Luật, Đại học Tổng hợp, Đại học quốc gia, năm 1994
6 Trần Thị Thu Quỳnh, Luận văn thạc sỹ: Hợp đồng dân sự có điều kiện, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội,năm 2011
Theo TS Nguyễn Mạnh Bách trong cuốn sách “Pháp luật về hợp đồng”, điều kiện do các bên thoả thuận có vai trò quan trọng trong hiệu lực của giao dịch dân sự có điều kiện Tác giả Nguyễn Như Bích cũng đồng quan điểm, cho rằng giao dịch này chỉ phát sinh hiệu lực khi thỏa mãn đủ hai điều kiện: các yêu cầu về hiệu lực của giao dịch dân sự và các điều kiện cụ thể mà các bên đã thỏa thuận Cụ thể, trong bài viết “Bàn về hiệu lực của hợp đồng có điều kiện”, Nguyễn Như Bích nhấn mạnh rằng hiệu lực của hợp đồng phụ thuộc vào việc xảy ra hay không xảy ra sự kiện mà các bên đã thống nhất Do đó, để xác định tính hợp pháp của hợp đồng có điều kiện, cần xem xét cả điều kiện pháp lý của sự kiện này Trên cơ sở đó, NCS sẽ tiếp tục phân tích chi tiết những yêu cầu mà điều kiện trong giao dịch có điều kiện phải đáp ứng để đảm bảo tính hiệu lực pháp lý.
Giao dịch dân sự có điều kiện được phân loại thành ba loại chính theo tác giả Phạm Công Lạc: giao dịch có điều kiện phát sinh, giao dịch có điều kiện thay đổi, và giao dịch có điều kiện chấm dứt Tác giả Nguyễn Mạnh Bách cũng chỉ ra hai loại điều kiện khác nhau trong giao dịch dân sự: điều kiện đình chỉ, làm ngừng thi hành nghĩa vụ và điều kiện hủy bỏ, chấm dứt nghĩa vụ Ví dụ minh họa cho điều kiện đình chỉ là trường hợp A sẽ mua con ngựa của B nếu nó thắng một cuộc đua nào đó.
Trong bài viết "Góp ý dự thảo Bộ luật dân sự về giao dịch dân sự có điều kiện", tác giả Phạm Công Lạc đề cập đến các loại điều kiện trong hợp đồng dân sự, bao gồm điều kiện phát sinh, điều kiện thực hiện và điều kiện hủy bỏ Ví dụ, trong trường hợp A mua con ngựa của B, giao dịch sẽ bị hủy bỏ nếu con ngựa không thắng một cuộc đua Theo tác giả Đỗ Văn Đại, điều kiện phát sinh giao dịch được hình thành từ sự thỏa thuận giữa các bên, nhưng Bộ luật dân sự không quy định rõ cách thức thể hiện thỏa thuận này Dựa trên nguyên tắc tự do thỏa thuận, điều kiện có thể được hình thành dưới nhiều hình thức khác nhau, có thể là thỏa thuận minh thị hoặc ngầm định Khi điều kiện thực hiện chưa xảy ra, hợp đồng vẫn có giá trị pháp lý nhưng bên phải thực hiện không bị ràng buộc ngay lập tức Cuối cùng, khi điều kiện hủy bỏ xảy ra, giao dịch sẽ không còn tồn tại nữa, dẫn đến việc áp dụng cơ chế của hợp đồng bị hủy bỏ Việc xác định bản chất của các điều kiện trong giao dịch dân sự là một vấn đề phức tạp.
Hiệu lực của giao dịch dân sự có điều kiện là một nội dung chưa được nghiên cứu đầy đủ Một số công trình nghiên cứu đã đề cập đến hiệu lực của hợp đồng có điều kiện, trong đó nhấn mạnh rằng khi các bên đã thỏa thuận về điều kiện phát sinh hiệu lực của hợp đồng, thì việc hợp đồng có hiệu lực hay không phụ thuộc vào sự kiện đã thỏa thuận xảy ra Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc xác định rõ ràng các điều kiện trong hợp đồng để đảm bảo quyền lợi của các bên liên quan.
9 Cuốn sách “Pháp luật về hợp đồng”, TS.Nguyễn Mạnh Bách, NXB Chính trị quốc gia, năm 1995, trang 148-149
Trong cuốn sách "Luật hợp đồng Việt Nam - Bản án và bình luận bản án" của tác giả Đỗ Văn Đại, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2010, tác giả phân tích rằng hiệu lực của hợp đồng có điều kiện phụ thuộc vào sự kiện mà các bên đã thỏa thuận Để xác định hiệu lực của hợp đồng này, cần đảm bảo các điều kiện hợp pháp không chỉ tại thời điểm giao kết mà còn khi sự kiện xảy ra Điều này có nghĩa là, trong một số trường hợp, hợp đồng có thể vi phạm về nội dung hoặc hình thức tại thời điểm giao kết nhưng vẫn có thể trở nên hợp pháp khi sự kiện điều kiện xảy ra.
(ii) Về phương diện thực tiễn:
Quy định về giao dịch dân sự có điều kiện đang được nghiên cứu qua các hợp đồng và di chúc có điều kiện, với sự phân tích các bản án và quy định liên quan đến hiệu lực của chúng Nhiều công trình chỉ ra rằng có sự bất cập trong các quy định hiện hành, như việc xác định điều kiện còn phân tán và cần được cụ thể hóa hơn, thay vì chỉ dựa vào các điều kiện phát sinh hiệu lực Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định này và những khó khăn mà chúng gặp phải.
Quy định về hợp đồng có điều kiện được tác giả Đỗ Văn Đại phân tích thông qua các bản án từ 2006-2016, chủ yếu liên quan đến hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất Tác giả làm rõ khái niệm "điều kiện" trong giao dịch dân sự có điều kiện, nhấn mạnh rằng điều kiện này phải là yếu tố xảy ra trong tương lai, ảnh hưởng đến việc hình thành hợp đồng Nếu điều kiện xảy ra, hợp đồng sẽ được hình thành, ngược lại, nếu không xảy ra, hợp đồng sẽ không có hiệu lực Tác giả cũng đề xuất bổ sung điều kiện thực hiện vào các cách phân loại điều kiện trong giao dịch dân sự có điều kiện.
Những vấn đề liên quan đến đề tài luận án cần được tiếp tục nghiên cứu trong luận án
Một số nghiên cứu lý thuyết về bản chất của giao dịch có điều kiện đã được thực hiện, tuy nhiên chưa có nghiên cứu toàn diện nào về giao dịch có điều kiện trong pháp luật dân sự Việt Nam.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra thực trạng pháp luật về giao dịch có điều kiện tại Việt Nam, nhưng chủ yếu tập trung vào hợp đồng có điều kiện Tuy nhiên, chưa có công trình nào đánh giá một cách toàn diện và chỉ ra đầy đủ những hạn chế, bất cập của pháp luật hiện hành trong lĩnh vực này Do đó, cần thiết phải đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện khung pháp lý về giao dịch có điều kiện ở Việt Nam hiện nay.
Tóm lại, nghiên cứu về giao dịch có điều kiện từ góc độ pháp lý hiện chỉ tập trung vào một số vấn đề nhất định, tạo ra cả thuận lợi và khó khăn cho NCS trong việc triển khai đề tài Những vấn đề lý luận và thực tiễn đã được phân tích có giá trị tham khảo quan trọng cho luận án của NCS về giao dịch có điều kiện tại Việt Nam Do đó, NCS cần tiếp tục nghiên cứu và làm rõ các vấn đề còn tồn tại.
NCS đề xuất quan điểm cá nhân nhằm hoàn thiện khái niệm và các đặc điểm của giao dịch có điều kiện, dựa trên các quy định chung về giao dịch và những quan điểm đã được nhìn nhận từ trước đến nay.
Tác giả Phạm Công Lạc đã có 11 bài viết quan trọng liên quan đến “Góp ý dự thảo Bộ luật dân sự về giao dịch dân sự có điều kiện”, được đăng tải trên Tạp chí Luật học, số 02/1995, trang 52-53 Những bài viết này cung cấp cái nhìn sâu sắc về các khía cạnh pháp lý của giao dịch dân sự có điều kiện, đóng góp vào việc hoàn thiện Bộ luật dân sự.
Thứ hai, cần bổ sung tiêu chí để xác định điều kiện trong giao dịch có điều kiện Dựa trên những nội dung đã có, NCS sẽ nghiên cứu và đề xuất các tiêu chí cụ thể nhằm xác định sự kiện nào được coi là điều kiện trong giao dịch này.
Vào thứ ba, nghiên cứu sinh sẽ mở rộng và bổ sung các phương pháp phân loại giao dịch có điều kiện dựa trên thực tiễn Ngoài những cách phân loại đã được đánh giá trong các nghiên cứu trước, NCS sẽ tiếp tục khám phá và giới thiệu những phương pháp phân loại mới cho giao dịch có điều kiện.
Hợp đồng có điều kiện cần được quy định rõ ràng trong pháp luật dân sự Việt Nam, đặc biệt là đối với NCS Các điều luật trong Bộ luật Dân sự năm 2015 hiện chưa đáp ứng đầy đủ thực tiễn phức tạp liên quan đến loại hợp đồng đặc thù này.
Vì vậy, trên cơ sở những lý luận đã có, NCS tiếp tục kế thừa và nghiên cứu trong luận án
Vào thứ năm, chúng ta sẽ xác định và bổ sung quy định về di chúc có điều kiện trong Bộ luật Dân sự năm 2015 Di chúc được coi là một giao dịch, do đó cần thiết phải nghiên cứu để phân biệt giữa di chúc có điều kiện và di chúc không có điều kiện Trong luận án của mình, NCS sẽ tiến hành phân tích sâu sắc nội dung này nhằm đưa ra một số kiến nghị liên quan đến di chúc có điều kiện trong Bộ luật Dân sự năm 2015.
Vào thứ Sáu, đã bổ sung quy định về trách nhiệm pháp lý của các bên khi điều kiện không được thực hiện hoặc chỉ thực hiện một phần Điều này tương tự như di chúc có điều kiện, vì phần quy định về trách nhiệm pháp lý trong giao dịch có điều kiện là một nội dung chưa được đề cập trong Bộ luật Dân sự năm 2015.
