Đây là Sáng kiến kinh nghiệm được công nhận loại Tốt cấp huyện. Sáng kiến được trình bày khoa học, rõ ràng; được đồng nghiệp đánh giá cao và có thể áp dụng được ở nhiều địa phương khác nhau (đặc biệt là những vùng có điều kiện khó khăn
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Cơ sở lí luận
Trong chiến lược phát triển đất nước, giáo dục đóng vai trò quan trọng, được xác định tại Hội nghị lần II của Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII Nhiệm vụ giáo dục là xây dựng con người gắn bó với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức, ý chí kiên cường bảo vệ Tổ quốc, thúc đẩy công nghiệp hóa - hiện đại hóa, giữ gìn giá trị văn hóa dân tộc Bên cạnh đó, cần phát huy tiềm năng con người Việt Nam, khuyến khích tư duy sáng tạo, kỹ năng thực hành, tính tổ chức, kỷ luật, sức khỏe, và tinh thần cộng đồng, nhằm xây dựng xã hội chủ nghĩa vừa “hồng” vừa “chuyên” theo lời dạy của Bác Hồ.
Môn Giáo dục công dân ở trường THCS nhằm trang bị kiến thức cho học sinh về chính trị, tư tưởng, đạo đức và pháp luật; đồng thời hình thành ý thức công dân, ý thức về quyền và nghĩa vụ Môn học cũng giáo dục tinh thần trách nhiệm và tình cảm lành mạnh, rèn luyện thói quen và hành vi đạo đức phù hợp với chuẩn mực xã hội, giúp học sinh áp dụng kiến thức vào cuộc sống hàng ngày.
Pháp luật là hệ thống quy tắc xử sự bắt buộc do nhà nước ban hành và đảm bảo thực hiện Tại Việt Nam, pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội, thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động Ý thức pháp luật bao gồm các quan điểm, tư tưởng và hành vi của xã hội liên quan đến pháp luật, phản ánh thái độ và đánh giá của con người đối với pháp luật và hành vi pháp lý Sự biến đổi trong đời sống xã hội dẫn đến sự thay đổi trong quan điểm của con người về pháp luật và các hiện tượng pháp lý.
Giáo dục pháp luật cho công dân, đặc biệt là học sinh, là vấn đề quan trọng của mọi quốc gia, đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng và phát triển nền văn hóa pháp lý, từ đó đảm bảo sự ổn định và bền vững cho đất nước.
Nội dung chương trình giáo dục được cập nhật và đổi mới thường xuyên để phù hợp với sự phát triển của xã hội Phương pháp giảng dạy và nghiên cứu cũng liên tục được cải tiến theo đặc thù của từng môn học, nhằm nâng cao tính tích cực và chủ động của người học.
Trong 5 năm qua, theo thống kê từ Trung tâm Nghiên cứu Tội phạm học và Điều tra tội phạm, cơ quan Cảnh sát đã phát hiện và khởi tố điều tra 35,654 bị can là trẻ vị thành niên, chiếm hơn 16% tổng số bị can phạm tội Thạc sĩ Ngô Văn Vinh cho rằng nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tội phạm ngày càng trẻ hóa là do thiếu ý thức tự tu dưỡng và rèn luyện bản thân Hơn 80% thanh thiếu niên hiện nay ham chơi, thiếu nghị lực, đặc biệt là những học sinh cá biệt bị bạn bè lôi kéo vào con đường phạm pháp Đáng chú ý, trên 20% trong số này đã có biểu hiện ương bướng và thiếu trung thực ngay từ khi còn nhỏ Khi gặp khó khăn trong gia đình hoặc môi trường học tập, các em dễ dàng sa ngã vào tội phạm.
Việc hình thành ý thức chấp hành pháp luật cho học sinh ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường là vô cùng cần thiết Do đó, tích hợp giáo dục pháp luật vào môn Giáo dục công dân (GDCD) tại trường THCS là giải pháp hàng đầu để đảm bảo sự hiểu biết và tuân thủ pháp luật trong giới trẻ.
Cơ sở thực tiễn
Hiện nay, việc dạy học môn Giáo dục công dân (GDCD) tại trường THCS chưa được coi trọng, chủ yếu mang tính thụ động và chưa khuyến khích sự chủ động, sáng tạo của học sinh Hiệu quả dạy và học chưa cao, thể hiện qua việc giờ học nặng về thuyết trình và giảng giải, trong khi học sinh ít có cơ hội hoạt động, tìm tòi và thể hiện bản thân Các phương tiện dạy học hiếm khi được sử dụng, tình trạng dạy chay vẫn phổ biến, và hình thức tổ chức dạy học còn nghèo nàn, chủ yếu trong khuôn khổ lên lớp đại trà Học sinh ít được tổ chức học tập theo nhóm hay tự học, trong khi các hoạt động ngoại khóa và thực hành chưa được chú trọng Giáo viên thường tập trung vào việc yêu cầu học sinh học thuộc lòng mà không chú ý đến việc các em có thực sự hiểu bài hay không Tóm lại, các giờ học GDCD chưa tạo được hứng thú học tập và rèn luyện cho học sinh.
Môn Giáo dục công dân thường bị coi là khô khan do kiến thức đạo đức và pháp luật, dẫn đến tâm lý ngại học của nhiều học sinh Vì vậy, cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học để kích thích sự hứng thú và niềm say mê của học sinh, đồng thời phát huy khả năng tư duy, sáng tạo trong quá trình tiếp thu kiến thức Việc này không chỉ giúp học sinh lĩnh hội môn học hiệu quả mà còn biết áp dụng linh hoạt những kiến thức đó để xử lý các tình huống trong cuộc sống hàng ngày.
Trình độ dân trí tại địa phương tôi giảng dạy còn hạn chế, và điều kiện kinh tế xã hội chưa phát triển, dẫn đến việc học sinh thiếu các phương tiện tìm hiểu pháp luật Hiện tại, ngoài việc đọc sách báo ở trường, học sinh không có kênh thông tin nào khác để tự nâng cao kiến thức pháp luật Là một giáo viên môn Giáo dục công dân, tôi luôn mong muốn cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản về pháp luật, nhằm giúp các em hiểu biết và nâng cao ý thức tôn trọng pháp luật.
Tại trường PT DTBT THCS xã Ngọc Linh, công tác giáo dục pháp luật được thực hiện liên tục qua nhiều hình thức như sinh hoạt dưới cờ và tuyên truyền Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả cung cấp thông tin pháp luật cho học sinh, giáo viên môn Giáo dục công dân cần áp dụng các phương pháp dạy học phù hợp, đồng thời sưu tầm tư liệu, tranh ảnh và băng hình liên quan đến nội dung bài dạy, nhằm tăng cường sự hứng thú trong học tập của học sinh.
Hiện nay, giáo dục pháp luật tại trường THCS được thực hiện qua hai hình thức chính: trong chương trình học chính khóa thông qua môn Giáo dục công dân và qua các hoạt động ngoại khóa như sinh hoạt dưới cờ, các tiết học ngoại khóa và giáo dục ngoài giờ lên lớp.
2.1 Giáo dục pháp luật qua hoạt động dạy học chính khóa:
Môn Giáo dục công dân đóng vai trò thiết yếu trong việc giáo dục ý thức và hành vi công dân cho học sinh, từ đó hình thành những phẩm chất và năng lực cần thiết cho họ trong xã hội Môn học này không chỉ nâng cao chất lượng nguồn nhân lực mà còn đào tạo học sinh thành những lao động mới, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước.
Môn Giáo dục công dân được dạy ở cả bốn khối lớp (từ lớp 6 đến lớp 9) với thời lượng 35 tiết/khối lớp/năm học
Tổng số tiết (lí thuyết) của bốn khối lớp là 103 tiết, với hai nội dung chính là:
- Công dân với đạo đức: Các giá trị và chuẩn mực đạo đức.
Công dân và pháp luật đóng vai trò quan trọng trong xã hội, bao gồm các quyền và nghĩa vụ của công dân cũng như quyền và trách nhiệm của nhà nước Nội dung này thường được giảng dạy trong chương trình học kỳ II, giúp học sinh hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa công dân và pháp luật, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật và trách nhiệm công dân.
Nội dung giáo dục pháp luật không chỉ cung cấp kiến thức pháp luật mà còn chú trọng đến việc phát triển kỹ năng và thái độ tích cực cho học sinh Mục tiêu là trang bị cho học sinh hiểu biết pháp luật cơ bản, đồng thời hình thành tình cảm, niềm tin và thói quen hành vi phù hợp với quy định pháp luật Điều này đảm bảo sự thống nhất giữa ý thức và hành động, giữa lời nói và việc làm trong quá trình học tập.
Giáo dục pháp luật không chỉ là những điều luật khô khan, mà còn liên kết chặt chẽ với thực tiễn cuộc sống của học sinh, phản ánh các sự kiện trong lớp học, nhà trường, địa phương và đất nước Nội dung giáo dục pháp luật bao gồm phần thống nhất chung cho cả nước, đồng thời có phần “mở” để giảng dạy các vấn đề pháp luật quan trọng tại địa phương.
Hiện nay, việc dạy học pháp luật đã được triển khai đồng bộ ở học kỳ II cho các khối lớp 6, 7, 8, 9, tập trung vào quyền và nghĩa vụ của công dân trong đời sống xã hội Nội dung giảng dạy được thiết kế phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh, nhằm nâng cao ý thức pháp luật trong cộng đồng học sinh.
Dạy học pháp luật là quá trình tổ chức và hướng dẫn học sinh phân tích, khai thác thông tin, sự kiện và tình huống thực tiễn để giúp các em tự phát hiện kiến thức mới, phát triển kỹ năng và thái độ tích cực trong học tập Tại trường, tôi đã áp dụng một số phương pháp dạy học hiệu quả cho phần giáo dục pháp luật.
- Phân tích các thông tin, sự kiện, các tình huống, các chuyện kể có liên quan đến chủ đề bài học.
- Quan sát và phân tích tranh ảnh, băng hình
- Thảo luận, phân tích, đánh giá các ý kiến, quan điểm, thái độ, hành vi, việc làm.
- Đóng vai, diễn tiểu phẩm minh họa.
- Sưu tầm tranh ảnh, báo cáo kết quả sưu tầm
Phương pháp và hình thức dạy học giáo dục pháp luật rất đa dạng, bao gồm cả phương pháp hiện đại và truyền thống Mỗi phương pháp đều có ưu điểm và hạn chế riêng, do đó cần tránh lạm dụng hoặc xem nhẹ bất kỳ phương pháp nào Việc lựa chọn và kết hợp các phương pháp dạy học cần dựa trên nội dung bài học, tính chất của từng chủ đề và năng lực của học sinh để đạt hiệu quả tốt nhất.
2.2 Giáo dục pháp luật qua hoạt động ngoại khóa
Giáo dục pháp luật qua hoạt động ngoại khóa là phương pháp hiệu quả, giúp học sinh tiếp thu kiến thức pháp luật một cách tự nhiên và sinh động Các tiết sinh hoạt ngoại khóa cho phép học sinh tham gia vào nhiều hình thức như thi tìm hiểu về Luật phòng chống ma túy, Luật phòng chống HIV/AIDS, tuyên truyền luật giao thông, sáng tác tiểu phẩm, vẽ tranh và biểu diễn văn nghệ Đây là sân chơi lành mạnh, thu hút học sinh và hỗ trợ tích cực cho việc tiếp thu kiến thức trong chương trình chính khóa.
Thực trạng của vấn đề
3.1 Đặc diểm chung của trường THCS nơi áp dụng đề tài sáng kiến kinh nghiệm của mình
Trường PT DTBT THCS xã Ngọc Linh, nơi tôi công tác, nằm trong khu vực sâu vùng xa với dân số chủ yếu là người dân tộc thiểu số, đang đối mặt với nhiều khó khăn trong đời sống Trình độ dân trí thấp khiến việc tiếp cận kiến thức pháp luật của phụ huynh trở nên khó khăn, dẫn đến việc họ không thể giáo dục con em mình về những quy định pháp luật Nhiều hành vi vi phạm pháp luật vẫn diễn ra trong cộng đồng, ảnh hưởng tiêu cực đến học sinh Do đó, việc giáo dục ý thức pháp luật cho học sinh THCS là vô cùng quan trọng, cần được thực hiện bền bỉ, thường xuyên và đảm bảo nội dung thiết thực, sinh động.
Trong quá trình giảng dạy Giáo dục công dân, tôi thường xuyên sưu tầm tài liệu, hình ảnh, sách báo, bài tập và các tình huống pháp luật liên quan đến bài học Tôi cũng tìm hiểu thông tin về tính pháp luật tại địa phương, cũng như nguyên nhân và hậu quả của nó Điều này giúp tôi kịp thời củng cố kiến thức cho những học sinh chưa có ý thức pháp luật, đồng thời trao đổi với các em để bổ sung thông tin và biện pháp bồi dưỡng cần thiết.
Bên cạnh việc sưu tầm tư liệu, việc chuẩn bị đồ dùng dạy học cho mỗi tiết học là rất quan trọng Tôi thường chuẩn bị những đồ dùng cần thiết trước mỗi buổi dạy để đảm bảo hiệu quả giảng dạy.
+ Tranh ảnh, băng hình (đối với những tiết có ứng dụng CNTT)
+ Một số mẫu chuyện hay tình huống pháp luật
+ Giấy khổ lớn, bút dạ,
3.2 Dạy - học pháp luật ở trường THCS:
Chương trình mới được thiết kế theo hướng tích hợp, với cấu trúc dựa trên nguyên tắc đồng tâm và phát triển Do đó, môn học pháp luật được giảng dạy xuyên suốt từ lớp 6 đến lớp 9, bao gồm 5 chủ đề chính.
* Quyền trẻ em và quyền, nghĩa vụ công dân trong gia đình
* Quyền và nghĩa vụ công dân về trật tự an toàn xã hội
* Quyền và nghĩa vụ công dân và văn hoá giáo dục và kinh tế
* Các quyền tự do cơ bản của công dân
* Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Quyền và nghĩa vụ công dân trong quản lý Nhà nước
Các chủ đề được sắp xếp từ những vấn đề cụ thể, gần gũi với học sinh đến những khái niệm tổng quát hơn, phản ánh mối quan hệ của học sinh với môi trường Nội dung dạy học được tổ chức theo nguyên tắc phát triển từ thấp đến cao, phù hợp với nhận thức và nhu cầu rèn luyện của học sinh theo từng giai đoạn tuổi Chương trình pháp luật bắt đầu từ các nội dung thực tiễn của pháp luật trong cuộc sống đến các vấn đề về chế độ chính trị và nền pháp chế xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Các phương pháp dạy học tích hợp giáo dục pháp luật cho học sinh đã tiến hành
DTBT THCS xã Ngọc Linh:
Dạy học Giáo dục công dân bao gồm hai quá trình chính: dạy học và giáo dục đạo đức, pháp luật Do đó, giáo viên cần kết hợp hợp lý giữa các phương pháp dạy học và phương pháp giáo dục đạo đức, pháp luật trong tổ chức hoạt động dạy học.
Khi dạy học tích hợp giáo dục pháp luật người giáo viên cần lưu ý những điểm sau:
- Giáo dục pháp luật phải gắn với giáo dục đạo đức thông qua các hoạt động như:
+ Thảo luận lớp, thảo luận nhóm.
+ Đóng vai, diễn tiểu phẩm.
+ Quan sát, phân tích các tranh ảnh, băng hình, tiểu phẩm.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ tiến hành nhận xét, phân tích và đánh giá các ý kiến, quan điểm cũng như hành vi, việc làm có liên quan đến nội dung bài học Bên cạnh đó, chúng tôi sẽ đề cập đến các trường hợp điển hình, thông tin và sự kiện thực tiễn, cũng như các hiện tượng trong đời sống để làm rõ hơn nội dung bài học.
Sưu tầm và nghiên cứu các tranh ảnh, bài báo, cùng những tư liệu liên quan đến nội dung bài học là một hoạt động hữu ích Việc này không chỉ giúp nâng cao kiến thức mà còn tạo cơ hội để giới thiệu các sản phẩm sưu tầm một cách hấp dẫn và sinh động.
+ Xây dựng kế hoạch hành động của học sinh.
+ Trải nghiệm và thực hiện các dự án thực tiễn.
+ Chơi các trò chơi học tập
Giáo viên cần thiết kế các hoạt động dạy học một cách hợp lý và đan xen trong tiết học, nhằm đạt được mục tiêu bài học và tạo hứng thú học tập cho học sinh.
Dạy học tích hợp giáo dục pháp luật cần liên kết nội dung bài học với thực tiễn cuộc sống của học sinh Giáo viên nên sử dụng ví dụ cụ thể và gần gũi để làm cho bài giảng trở nên dễ hiểu và hấp dẫn Học sinh cần được khuyến khích sử dụng kiến thức để đánh giá các hiện tượng thực tiễn liên quan đến pháp luật, xử lý tình huống pháp lý, thực hành điều tra về việc thực hiện quy định pháp luật trong cộng đồng và tham gia các hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật.
- Dạy học tích hợp giáo dục pháp luật phải phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh.
- Tránh trường hợp giáo viên đọc chép kiến thức
- Lựa chọn nội dung, tình huống pháp luật phù hợp theo từng đối tượng.
- Dặn dò học sinh chuẩn bị chu đáo nhưng không tốn nhiều thời gian của các em, tránh ảnh hưởng đến các môn học khác.
Sau đây là một số phương pháp tôi đã sử dụng trong việc dạy học tích hợp giáo dục pháp luật cho học sinh:
4.1 Phương pháp giải quyết vấn đề (xử lí tình huống)
Giải quyết vấn đề và xử lý tình huống là phương pháp dạy học đặc trưng của môn Giáo dục công dân, mang lại nhiều lợi ích Phương pháp này yêu cầu học sinh phân tích các vấn đề và tình huống cụ thể trong cuộc sống, từ đó tìm ra cách giải quyết phù hợp Đây là phương pháp thường được áp dụng trong việc dạy học tích hợp nội dung giáo dục pháp luật ở cấp trung học cơ sở.
* Mục tiêu của phương pháp
Giúp học sinh hiểu và áp dụng cách ứng xử đúng mực theo quy định của pháp luật, đồng thời củng cố kiến thức đã học và phát triển kỹ năng vận dụng vào thực tiễn xã hội.
Giúp học sinh nắm bắt yêu cầu thể hiện quan điểm cá nhân trong các tình huống pháp luật, từ đó rèn luyện ý thức chấp hành pháp luật, phù hợp với mục tiêu tích hợp của môn học.
Giáo viên trình bày các tình huống pháp luật đa dạng trong nhiều lĩnh vực, liên quan đến nội dung bài học, nhằm giúp học sinh phân tích và xử lý các hành vi khác nhau theo từng bước cụ thể.
- Xác định, nhận dạng vấn đề/tình huống.
- Phát hiện vấn đề cần giải quyết.
- Thu thập thông tin có liên quan đến vấn đề/tình huống cần giải quyết.
- Liệt kê các cách giải quyết.
- Lựa chọn và đưa ra cách giải quyết.
- Giáo viên kết luận, đưa ra cách giải quyết đúng và phù hợp nhất với nội dung bài học.
* Một số lưu ý về việc sử dụng tình huống:
Tình huống được đưa ra trong bài học cần phải phù hợp với nội dung giảng dạy, đảm bảo tích hợp hiệu quả và liên quan đến giáo dục pháp luật Nó không được vượt ra ngoài chuẩn kiến thức và kỹ năng đã được quy định.
- Tình huống phải phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh.
- Tình huống phải gần gũi với đời sống thực tiễn xã hội, với cuộc sống của học sinh.
- Tình huống có độ dài vừa phải.
- Tình huống phải chứa đựng mâu thuẫn cần giải quyết, gợi ra cho học sinh nhiều cách suy nghĩ và nhiều cách giải quyết khác nhau.
Các nhóm học sinh có thể hợp tác để giải quyết một vấn đề hoặc tình huống cụ thể, hoặc thảo luận về nhiều vấn đề và tình huống khác nhau, tùy thuộc vào mục đích của hoạt động giáo dục.
- Tình huống định hướng cho học sinh nhận xét.
- Tình huống định hướng cho học sinh đưa ra cách ứng xử.
- Tình huống cho trước cách ứng xử để học sinh lựa chọn cách ứng xử phù hợp.
Khi giảng dạy nội dung giáo dục pháp luật về "Quyền sở hữu tài sản và nghĩa vụ tôn trọng tài sản của người khác" trong Bài 16 cho học sinh lớp 8, giáo viên có thể sử dụng tình huống thực tế để minh họa, giúp học sinh hiểu rõ hơn về quyền và nghĩa vụ liên quan đến tài sản Việc này không chỉ tạo sự hứng thú cho học sinh mà còn nâng cao nhận thức pháp luật trong cuộc sống hàng ngày.
Khi ông Nam đào móng để xây nhà, ông bất ngờ phát hiện một chiếc bình cổ dưới nền móng Nhiều người cho rằng đây là một cổ vật lịch sử quý giá và cần phải được nộp cho cơ quan chức năng.
Bình cổ này được ông Nam phát hiện và có giá trị lớn, do đó thuộc quyền sở hữu của ông Ông Nam hoàn toàn có quyền quyết định bán hoặc cho tặng bình cổ này theo ý muốn của mình.
Câu hỏi: Theo em, ông Nam có quyền bán chiếc bình đó hay không ? Vì sao ?
4.2 Phương pháp tự tìm tư liệu liên quan đến nội dung bài học:
Phương pháp học tự tìm hiểu tư liệu giúp học sinh khám phá thông tin liên quan đến bài học, đặc biệt khi nguồn tư liệu tại trường còn hạn chế và cũ Giáo viên khuyến khích học sinh sưu tầm tài liệu từ báo chí, sách và các nguồn khác để chuẩn bị cho bài mới Phương pháp này không chỉ cung cấp cho các em nhiều thông tin từ xã hội mà còn tạo cơ hội để so sánh và liên hệ với nội dung đã học Ngoài ra, phương pháp này có thể áp dụng để học sinh chuẩn bị bài học mới tại nhà hoặc củng cố kiến thức đã học.
Ví dụ 1: Bài 12 Quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân (GDCD 9)
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Sau khi áp dụng các phương pháp dạy tích hợp giáo dục pháp luật, tôi nhận thấy nhiều kết quả khả quan trong học tập của học sinh Giáo viên dễ dàng hơn trong việc giảng dạy và linh hoạt hơn trong bài giảng Quan trọng nhất, học sinh trở nên tích cực và chủ động hơn trong việc tìm hiểu và tiếp thu kiến thức, giúp các em hiểu bài và ghi nhớ nhanh chóng.
Thống kê kết quả học tập của học sinh trước và sau khi tích hợp giáo dục pháp luật: (Năm học 2016-2017: chưa áp dụng, năm học 2017-2018: đã áp dụng)
Học kì II; 2016 - 2017 Học kì II; 2017 - 2018
Lớp 6 Lớp 7 Lớp 8 Lớp 9 Lớp 6 Lớp 7 Lớp 8 Lớp 9
Học kì II; 2016 - 2017 Học kì II; 2017 - 2018
Lớp 6 Lớp 7 Lớp 8 Lớp 9 Lớp 6 Lớp 7 Lớp 8 Lớp 9