Các khái niệm
Chương trình phát thanh thể hiện rõ nét đặc điểm của báo phát thanh, phục vụ đối tượng chính là quần chúng lao động và người khiếm thị Thông tin phát thanh không phân biệt độ tuổi, giới tính hay nghề nghiệp, mang lại sự gần gũi cho mọi người Chiếc radio nhỏ gọn theo chân ngư dân ra khơi, người dân ra đồng, và các cụ già đi bộ, chứng tỏ phát thanh là loại hình báo chí vượt trội so với các hình thức khác.
Các nhà nghiên cứu và lý luận báo chí đã đưa ra nhiều khái niệm khác nhau về chương trình phát thanh Dưới đây là một số định nghĩa tiêu biểu về chương trình phát thanh.
Chương trình phát thanh được định nghĩa trong cuốn sách của Phân viện Báo chí – Tuyên truyền và Đài Tiếng nói Việt Nam là sự kết hợp hợp lý giữa tin, bài và tư liệu âm nhạc trong một khoảng thời gian nhất định Mỗi chương trình bắt đầu bằng nhạc hiệu và kết thúc với lời chào tạm biệt, nhằm đáp ứng yêu cầu tuyên truyền của cơ quan phát thanh, đồng thời mang lại hiệu quả cao nhất cho người nghe.
Tác giả Đức Dũng, trong sách “Lý luận báo phát thanh”, định nghĩa
Chương trình phát thanh được tổ chức hợp lý với các thành phần tin tức, bài viết và băng âm thanh, nhằm đáp ứng nhiệm vụ tuyên truyền của cơ quan phát thanh Sự sắp xếp này diễn ra trong một khoảng thời gian xác định, nhằm mang lại hiệu quả cao nhất cho người nghe.
Năm 2013, Đinh Thị Thu Hằng định nghĩa chương trình phát thanh là một chỉnh thể bao gồm các thành phần như tin bài, âm nhạc, và lời dẫn được sắp xếp hợp lý trong một khoảng thời gian nhất định, nhằm đáp ứng nhiệm vụ của cơ quan truyền thông và tối ưu hóa hiệu quả cho người nghe Chương trình phát thanh là sản phẩm của sự phối hợp giữa nhiều cá nhân, trong đó có các nhà quản lý, biên tập viên, phóng viên và kỹ thuật viên, mỗi người đóng góp vào quá trình sản xuất theo kế hoạch và mục tiêu thông tin, tuyên truyền cụ thể.
Trong luận văn này, tác giả áp dụng khái niệm chương trình phát thanh của TS Đinh Thị Thu Hằng, coi đó là một chỉnh thể bao gồm nội dung và hình thức, nhằm đánh giá chất lượng của chương trình.
1.1.2 Nâng cao chất lượng chương trình phát thanh
Nâng cao: Theo Từ điển Báo chí, nâng cao là làm tăng thêm hơn trước
Nâng cao hiệu quả công việc và lĩnh vực là một quá trình tối ưu hóa trong thời gian và phạm vi khả thi Để đạt được điều này, cần phân tích các đặc điểm riêng của từng đối tượng, từ đó xác định những nhân tố có thể gia tăng hiệu quả và tạo ra giá trị phù hợp với chức năng của đối tượng đó.
Nâng cao đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa hiệu quả của sự vật và sự việc, là yếu tố quyết định để đảm bảo sự tồn tại của chúng Đồng thời, việc nâng cao cũng nhằm gia tăng hiệu quả thông qua việc tác động lẫn nhau giữa các sự vật và hiện tượng.
Chất lượng theo triết học Mác – Lênin được hiểu là sự kết hợp biện chứng giữa "chất" và "lượng" của mỗi sự vật, hiện tượng "Chất" biểu thị tính quy định vốn có, thể hiện sự thống nhất của các thuộc tính và yếu tố cấu thành, giúp phân biệt sự vật này với sự vật khác Ngược lại, "lượng" phản ánh quy mô và trình độ phát triển, thể hiện con số các thuộc tính đó Sự thay đổi về lượng sẽ tạo điều kiện cho sự thay đổi về chất và ngược lại, khi chất mới xuất hiện, sẽ dẫn đến một lượng mới tương ứng Quy luật này, một trong ba quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật, mô tả cách thức vận động và phát triển của sự vật và hiện tượng.
Chất lượng, theo Từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê biên soạn (1998), là yếu tố quyết định phẩm chất và giá trị của con người cũng như sự vật, sự việc.
Ví dụ: đánh giá chất lƣợng sản phẩm, chất lƣợng giảng dạy…
Chất lượng chương trình phát thanh bao gồm những đặc tính cốt lõi tạo nên giá trị của chương trình, nhằm đáp ứng nhu cầu của công chúng và thực hiện nhiệm vụ tuyên truyền Điều này giúp chương trình phát thanh trở nên khác biệt so với các chương trình khác.
Chương trình phát thanh Thời sự mang đến thông tin toàn diện và cập nhật về các lĩnh vực xã hội, kinh tế, chính trị, giáo dục, nông nghiệp và đời sống dân sinh, giúp thính giả nắm bắt nhanh chóng những biến động và tình hình hiện tại của xã hội.
Chương trình Khách đến chơi nhà thường tập trung vào những vấn đề được dư luận quan tâm, với sự tham gia của các chuyên gia để phân tích và giải thích các khía cạnh giá trị của vấn đề Qua đó, họ bày tỏ quan điểm và chính kiến của mình, giúp thính giả có thêm cơ sở để nhận thức, đánh giá và thực hiện hành động đúng đắn.
Chất lượng chương trình phát thanh được xác định bởi hai yếu tố chính: nội dung và hình thức thể hiện Hai yếu tố này không chỉ phản ánh đặc tính và giá trị của chương trình mà còn đáp ứng nhu cầu của công chúng và thực hiện các mục tiêu đề ra Các chương trình thông tin phát thanh chủ yếu bao gồm nhiều dạng khác nhau.
Chương trình phát thanh thời sự tổng hợp hàng ngày cung cấp thông tin nhanh chóng và toàn diện về các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, và an ninh quốc phòng Chương trình giúp thính giả nắm bắt bức tranh tổng quát của đời sống xã hội, bao gồm những điểm nóng và biến cố nổi bật Kết cấu chương trình thường bao gồm phần tin thời sự, phóng sự hiện trường hoặc phóng sự hậu kỳ, phỏng vấn trực tiếp tại phòng thu hoặc phỏng vấn ghi âm, cùng với các thông tin bổ sung như thời tiết, dân số, tình hình giao thông, giá cả thị trường, và giờ tàu xe chạy.
THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG CHƯƠNG TRÌNH “KHÁCH ĐẾN CHƠI NHÀ” HỆ VOV2, ĐÀI TIẾNG NÓI VIỆT NAM
Khảo sát nội dung và hình thức chương trình Khách đến chơi nhà
2.2.1 Khảo sát, đánh giá nội dung chương trình
2.2.1.1 Khảo sát nội dung chương trinh:
Chương trình "Khách đến chơi nhà" là một trong sáu chương trình Tiêu điểm được Hệ VOV2 ra mắt vào đầu năm 2014, cùng với các chương trình như Hành trang trẻ, Xin chờ hồi kết, Thể thao 7 ngày, Điểm hẹn văn nghệ, và Lăng kính pháp luật Theo nhà báo Trần Nhật Minh, Phó Giám đốc Hệ VOV2, các chương trình này chủ yếu phát sóng vào cuối tuần, nhắm đến đối tượng thính giả chuyên biệt với tính tương tác, giải trí và giáo dục cao "Khách đến chơi nhà" được đánh giá là chương trình gần gũi, sâu sắc và dí dỏm nhất trong số các chương trình mới, nơi chủ nhà và khách mời là những nhân vật nổi tiếng thảo luận về các vấn đề đương đại trong không khí vui vẻ Ngay từ khi ra mắt, chương trình đã được chăm chút và mang trách nhiệm của một chương trình tiêu điểm.
Khung chương trình và thời gian phát sóng đã duy trì ổn định trong hơn một năm, với các chủ đề phản ánh thực trạng xã hội Chương trình đã đề cập đến vấn đề thích thành tích qua chủ đề “Hoành tráng, hoành tráng…lại hoành tráng” (phát sóng ngày 18/01/2015), chỉ ra rằng những thành tích này không mang lại lợi ích thực tế cho người dân Ngoài ra, chủ đề “Công khai minh bạch” (phát sóng ngày 09/11/2014) đã phê phán sự không minh bạch của một số quan chức trong việc kê khai tài sản, dẫn đến sự bất bình trong dư luận Từ đó, khách mời và chủ nhà đã đề xuất xây dựng trang web minhbach.com để công chúng có thể dễ dàng truy cập thông tin kê khai của các lãnh đạo.
Chương trình “Giới trẻ và thần tượng” (30/03/2014) và “Phế phẩm online, rác tai nhạc chế” (03/08/2014) mang đến cái nhìn đa chiều về xu hướng thời trang và âm nhạc của giới trẻ Dưới sự dẫn dắt của Hoàng Nhuận Cầm, các khách mời tham gia thảo luận, phân tích và bình luận từ nhiều góc độ khác nhau Với gam màu chính là sự vui vẻ, hài hước và gần gũi, chương trình cung cấp thông tin đa dạng và cái nhìn phong phú về các vấn đề đang được quan tâm.
Khách đến chơi nhà là một “đặc sản” mang đậm sắc màu của VOV2
Hệ Thời sự - Chính trị - Tổng hợp VOV1 nổi bật với thông tin nhanh chóng, kịp thời, là thước đo chất lượng thông tin Trong khi đó, VOV2 không chỉ cập nhật tin tức mà còn tập trung vào phân tích, bình luận và cung cấp góc nhìn đa chiều Có thể so sánh VOV1 như một trang báo tin nhanh, còn VOV2 giống như một cuốn tạp chí phát sóng hàng ngày, phản ánh “từng trang của cuộc sống muôn màu”.
Trong cuộc sống hiện đại, thông tin trở thành yếu tố sống còn, thúc đẩy sự phát triển công nghệ trong cuộc đua thông tin khốc liệt Việc cung cấp tin tức nhanh chóng và kịp thời là lợi thế cho các phương tiện truyền thông Tuy nhiên, ngoài những thông tin cơ bản như ai, cái gì, ở đâu và khi nào, công chúng còn mong muốn tìm hiểu sâu hơn thông qua phân tích, bình luận và ý kiến từ các chuyên gia, nhà chức trách cùng tiếng nói của cộng đồng về các vấn đề đang diễn ra Họ muốn biết lý do đằng sau những sự kiện này.
Hậu quả của sự việc đang được công chúng quan tâm với nhiều câu hỏi như ai sẽ chịu trách nhiệm và cần làm gì tiếp theo Trong bối cảnh này, các chương trình bình luận và phát sóng cung cấp cái nhìn đa chiều trở nên cần thiết hơn bao giờ hết Hệ VOV2 cùng chương trình Khách đến chơi nhà đã đáp ứng nhu cầu này, thu hút được sự chú ý của thính giả.
Chương trình "Khách đến chơi nhà" mang đậm dấu ấn của Hệ VOV2, với mỗi tập trung vào một chủ đề ngắn gọn nhưng chứa đựng nội dung phong phú Qua từng phút của chương trình, những chủ đề này sẽ được khai thác và phân tích sâu sắc, tạo nên sự hấp dẫn và lôi cuốn cho người nghe.
Có thể khái quát chủ đề được chương trình Khách đến chơi nhà như sau:
- Về chủ đề: vừa mang tính thời sự nóng hổi vừa hướng tới đời thường dân sinh
Chủ đề thời sự nổi cộm hiện nay thu hút sự quan tâm của công chúng, đặc biệt là những vấn đề xã hội đang được thảo luận sôi nổi Nhóm thực hiện sẽ lựa chọn và khái quát các vấn đề này thành những chủ đề cụ thể để xây dựng nội dung Ví dụ, việc công khai tài sản của các quan chức được nhóm Thục Hiền và Mình Tâm tóm tắt thành chủ đề “Minh bạch” Bên cạnh đó, vấn đề học sinh phải tham gia quá nhiều lớp học thêm, một phần do áp lực từ phụ huynh, đã được khái quát thành chủ đề “Con tôi thần đồng”, phản ánh kỳ vọng của cha mẹ về sự đa tài của con cái.
Đài Tiếng nói Việt Nam, đặc biệt là Hệ VOV2, đã làm mới các chủ đề quen thuộc nhưng vẫn phù hợp với bối cảnh xã hội hiện tại Chương trình "Khách đến chơi nhà" với số đầu tiên mang tên "Tiếng Việt mình ơi!" tập trung vào việc bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt trước tình trạng "tây hóa" trong giới trẻ Mặc dù đây không phải là vấn đề mới, chương trình cần tránh tình trạng "Rượu cũ bình mới" để mang lại sức sống mới Đội ngũ thực hiện, bao gồm nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm và đạo diễn Đỗ Minh Tuấn, đã làm phong phú nội dung chương trình bằng cách mở rộng và đi sâu vào các khía cạnh của chủ đề, tạo nên sự tươi mới và hấp dẫn cho người nghe.
Chủ đề bài viết tập trung vào vấn đề phục vụ cho nhóm đối tượng cụ thể như phụ nữ, giới trẻ và công chức nhà nước, nhưng ranh giới giữa các đối tượng này rất mờ nhạt Ví dụ, bài viết “8 giờ vàng lang thang công sở” không chỉ nói về việc làm của công chức nhà nước mà còn chỉ ra những bất cập trong tuyển chọn nhân viên, nhấn mạnh sự cần thiết phải có chính sách trọng dụng người lao động có thực tài và đam mê Theo khảo sát, 32% trong số 31 chương trình đã đề cập đến chủ đề này.
STT Chủ đề NGÀY PHÁT
1 Giới trẻ và thần tƣợng 30/03/2014
4 Phụ nữ và Bóng đá 06/07/2014
5 Phế phẩm online – rát tai nhạc chế 03/08/2014
7 8 giờ vàng lang thang công sở 26/10/2014
8 Phụ nữ vùng lên – đứng bên nam giới 12/10/2014
10 Phụ nữ và quà tặng 08/03/2015
Biểu đồ 2.1 Chủ đề phục vụ cho nhóm đối tượng
- Tương tác giữa chủ nhà và khách mời
Phát thanh hiện đại đặc biệt chú trọng vào việc nâng cao tính tương tác giữa người dẫn chương trình, khách mời và thính giả Các chương trình trực tiếp như Diễn đàn các vấn đề xã hội (VOV2), Diễn đàn giáo dục (VOV2), Tư vấn chế độ chính sách (VOV2), và Theo dòng thời sự (VOV1) đã được Đài Tiếng nói VN triển khai nhằm tăng cường sự kết nối này Những chương trình trực tiếp không chỉ phát huy ưu thế của phát thanh mà còn tạo ra diễn đàn thực sự cho nhân dân, góp phần nâng cao chất lượng nội dung và sự tham gia của thính giả.
Tương tác cởi mở và ngẫu hứng giữa người dẫn chương trình (MC) và khách mời không phải là điều dễ dàng thực hiện trong các chương trình truyền thống Qua khảo sát, tôi nhận thấy rằng phần lớn các chương trình này thường giữ mức độ “an toàn” bằng cách xây dựng kịch bản chi tiết, cho phép khách mời chuẩn bị câu trả lời Trong những chương trình này, MC thường chỉ hỏi và khách trả lời, với rất ít sự tranh luận hoặc câu hỏi phát sinh giữa hai bên.
Chương trình "Khách đến chơi nhà" là một talk show độc đáo, nổi bật giữa vô vàn chương trình phát thanh truyền thống Với phong cách trò chuyện tự nhiên, chương trình tạo ra sự tương tác linh hoạt giữa người dẫn và khách mời, nơi kịch bản chỉ đóng vai trò là những đề mục gợi mở cho cuộc đối thoại.
Sự mới mẻ trong chương trình thể hiện rõ ngay từ cách giới thiệu Chủ nhà Hoàng Nhuận Cầm không còn sử dụng cách giới thiệu truyền thống mà thay vào đó là những tình huống kịch tính giữa ông và khách mời Ví dụ, trong chương trình “Muôn kiểu ăn thờ thả cửa”, Hoàng Nhuận Cầm bắt đầu bằng một cuộc gọi mời đi ăn nhậu từ bạn bè, tạo nên không khí gần gũi và hấp dẫn cho người xem.
Món ăn gây sốc mà nhà thơ nghe thấy là món óc khỉ, khiến ông không khỏi bất ngờ và từ chối ngay lập tức Ngay sau đó, khách mời đến gõ cửa, mở ra một câu chuyện thú vị.
