Quan niệm về Chính phủ liêm chính, kiến tạo, hành động
Chính phủ, với nhiều thuật ngữ như hội đồng bộ trưởng, hội đồng nhà nước hay nội các, là cơ quan thực thi quyền hành pháp và có vai trò quan trọng trong việc quản lý nhà nước Thuật ngữ "Chính phủ" bao quát nhất, thể hiện chức năng thực hiện quyền lực hành pháp.
Cách hiểu về thuật ngữ "Chính phủ" phụ thuộc vào hình thức chính thể của mỗi quốc gia Ở các nước cộng hòa tổng thống và quân chủ tuyệt đối, Chính phủ thường được xem là một nhóm cố vấn cho người đứng đầu nhà nước, với quyền lực xuất phát từ vị trí của người lãnh đạo Ngược lại, ở các nước theo chính thể nghị viện, Chính phủ là một cơ quan tập thể thực hiện quyền hành pháp và chịu trách nhiệm trước nghị viện về các chính sách được đề ra.
Theo Điều 94 của Hiến pháp năm 2013, Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền hành pháp và là cơ quan chấp hành của Quốc hội.
Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo công tác trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước
Theo Hồ Chí Minh, liêm khiết không chỉ là việc không tham ô mà còn là sự tôn trọng và gìn giữ của công, của dân Liêm còn thể hiện sự trong sạch, không tham lam về địa vị, tiền tài hay sự sung sướng, và không ham thích sự tâng bốc Chính nghĩa được hiểu là sự thẳng thắn, đứng đắn; là việc phải làm dù nhỏ cũng thực hiện, và việc trái thì dù nhỏ cũng phải tránh xa.
Về Chính phủ liêm chính, ngay sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Người khẳng định:
Chính phủ cần phải là một Chính phủ liêm khiết, khuyến khích cán bộ hy sinh lợi ích vật chất để theo đuổi những giá trị tinh thần cao quý Bởi vì, "sinh hoạt vật chất chỉ tạm thời, còn danh tiếng xấu hay tốt sẽ tồn tại mãi mãi".
Xây dựng một Chính phủ liêm chính đồng nghĩa với việc hình thành một bộ máy hành pháp trong sạch, minh bạch và công khai Điều này thể hiện qua việc ngăn chặn tham nhũng, tham ô, quan liêu và lạm quyền, đồng thời thực hành tiết kiệm và chống lãng phí Chính quyền cần phải gần gũi với người dân, dựa trên cải cách thủ tục hành chính công và thái độ phục vụ tận tâm của đội ngũ công bộc.
Thông điệp của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc vào tháng 5 năm 2016 về việc xây dựng một Chính phủ liêm chính, gần gũi với dân và mạnh mẽ chống tham nhũng, lãng phí đã thổi một luồng gió mới vào đời sống xã hội Điều này không chỉ tiếp thêm sức mạnh cho bộ máy Chính phủ trong cuộc chiến chống tham nhũng mà còn hướng tới việc xây dựng Nhà nước của dân, do dân và vì dân.
Chính phủ liêm chính là một chính phủ có phẩm chất liêm khiết và chính trực, với bộ máy hành chính trong sạch và tính minh bạch cao Trong bộ máy này, cán bộ cần có tư chất liêm khiết, không tham ô, tham nhũng, và biết chống lại bệnh quan liêu, lãng phí Họ không tham quyền cố vị và không lạm dụng quyền hạn để mưu cầu lợi ích cá nhân hoặc lợi ích cho nhóm mình.
Lịch sử hình thành chính quyền Nhà nước Việt Nam từ những ngày đầu đã khẳng định rõ ràng vai trò của Chính phủ kháng chiến và kiến quốc Chính phủ này được xây dựng dựa trên yêu cầu cấp thiết của cách mạng, trong đó khái niệm “kiến quốc” mang ý nghĩa rộng lớn và sâu sắc.
Ngày nay, "Chính phủ kiến tạo" là sự cụ thể hóa của "Chính phủ kiến quốc" trong bối cảnh phát triển mới, dựa trên các nhiệm vụ cụ thể và cam kết của lãnh đạo qua các thời kỳ đổi mới để thúc đẩy sự phát triển và hội nhập Theo GS TS Vũ Minh Giang, kiến tạo là hành động tạo ra cơ hội và giảm bớt cản trở cho sự phát triển Chính phủ cần hành động tích cực, không thể thụ động và tham nhũng, vì những hành động tiêu cực này không chỉ cản trở phát triển mà còn làm suy kiệt nguồn lực quốc gia và tổn hại lòng tin của dân Hành động đúng đắn vì lợi ích quốc gia và dân tộc mới thực sự là kiến tạo hợp lòng dân.
Chính phủ kiến tạo phát triển được hiểu là một chính phủ nỗ lực tối đa để thúc đẩy sự phát triển, đặc biệt là phát triển bền vững Chính phủ này có năng lực và phương thức cần thiết để nuôi dưỡng, dẫn dắt và định hướng sự phát triển, đồng thời hỗ trợ quá trình đổi mới, sáng tạo từ phía xã hội Tinh thần của Chính phủ kiến tạo là phục vụ và giúp đỡ người dân, thay vì cai trị hay can thiệp vào đời sống của họ.
Khi người đứng đầu Chính phủ đề cập đến Chính phủ kiến tạo, ông nhấn mạnh rằng đây là Chính phủ hành động, phục vụ và liêm chính Điều này đặt ra câu hỏi liệu Chính phủ kiến tạo có phải là một Chính phủ hành động, phục vụ, liêm chính hay là một mô hình thiết kế với bốn yếu tố: Kiến tạo, Hành động, Phục vụ và Liêm chính?
Khái niệm "Chính phủ kiến tạo" đề cập đến việc ban hành cơ chế, chính sách và xây dựng bộ máy nhân lực phù hợp, nhằm tạo ra môi trường và điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế và mọi tầng lớp Nhân dân phát huy tối đa tiềm năng phát triển.
Trong phiên trả lời chất vấn trước Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã nhấn mạnh rằng "Chính phủ kiến tạo" là một chính phủ chủ động trong việc xây dựng thể chế và pháp luật, không chỉ đơn thuần điều hành theo những quy định hiện có Ông khẳng định rằng bộ máy Chính phủ cần phải năng động và sáng tạo hơn, đồng thời nghiên cứu và áp dụng những kinh nghiệm từ thế giới để phối hợp tốt hơn với đường lối, chính sách của Đảng, nhằm tránh rơi vào thế bị động.
Trong phiên họp Quốc hội chiều 18/11/2017, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc lần đầu tiên đã phân tích định nghĩa về Chính phủ kiến tạo, nhấn mạnh 4 nội dung chính của mô hình này.
Nội dung xây dựng Chính phủ liêm chính, kiến tạo, hành động
1.2.1 Xây dựng Chính phủ liêm chính
Để xây dựng một Chính phủ liêm chính, việc tạo ra sự công khai, minh bạch và rõ ràng trong hoạt động của Chính phủ là rất quan trọng Nguyên tắc công khai và minh bạch trong các cơ quan nhà nước xuất phát từ các học thuyết về kiểm soát quyền lực nhà nước Điều này là cần thiết bởi vì các cá nhân và tổ chức đại diện cho quyền lực nhà nước thường có xu hướng lạm dụng quyền lực.
Trong việc xây dựng một Chính phủ quản lý con người, thách thức lớn nhất là đảm bảo Chính phủ kiểm soát được những người mà mình quản lý và tự kiểm soát bản thân (Madison James, 1788) Chính phủ liêm chính chỉ có thể tồn tại khi quyền lực nhà nước được kiểm soát và hạn chế bởi các thiết chế dân chủ, cho phép người dân tham gia vào các quá trình xã hội Để hạn chế quyền lực nhà nước, các quốc gia thường áp dụng Hiến pháp và hệ thống pháp luật, phân quyền và thiết lập cơ chế kiềm chế quyền lực Công khai và minh bạch được xem là phương thức quan trọng để hạn chế quyền lực nhà nước từ bên ngoài, yêu cầu Chính phủ phải công khai hoạt động của mình với toàn xã hội và công chúng.
Công khai và minh bạch trong hoạt động của bộ máy nhà nước được hiểu là việc không giữ kín thông tin, mà công bố rõ ràng để mọi người dân có thể dễ dàng tiếp cận các quyết định của nhà nước Công khai nghĩa là mọi hoạt động phải được phổ biến qua các phương tiện thông tin đại chúng, trong khi minh bạch yêu cầu thông tin phải trong sáng, không khuất tất, không rắc rối và không gây khó khăn cho công dân Việc công khai, minh bạch về tổ chức và hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị bao gồm công bố, cung cấp thông tin và giải trình về tổ chức bộ máy, cũng như việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của các cơ quan này.
Công khai và minh bạch trong quản lý hành chính nhà nước là yếu tố quan trọng giúp người dân dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ về các cơ quan hành chính.
- Chính phủ có chức năng, nhiệm vụ gì, hoạt động như thế nào trong khuôn khổ phù hợp với thực tiễn và các quy định của pháp luật
Hệ thống cơ quan hành chính nhà nước có chức năng cung cấp dịch vụ công cho công dân, tổ chức và doanh nghiệp, với mục tiêu phục vụ Nhân dân Hiệu quả của hoạt động hành chính được đánh giá qua mức độ hài lòng của người dân và chất lượng dịch vụ Khi chất lượng hoạt động của bộ máy hành chính được cải thiện, mức độ hài lòng của Nhân dân cũng tăng lên, điều này phụ thuộc vào sự công khai và minh bạch trong hoạt động Ngược lại, thiếu công khai có thể dẫn đến hiện tượng "mua, bán chính sách" và tạo cơ hội cho tham nhũng, nhũng nhiễu Việc công dân tiếp cận thông tin giúp họ chỉ trích và kiểm soát các hành động của chính quyền, đồng thời yêu cầu sự minh bạch từ chính phủ để có thể tiếp cận văn bản và thông tin cần thiết.
Để phòng, chống tham nhũng hiệu quả, việc tăng cường công khai và minh bạch trong quản lý hành chính là rất quan trọng Khi cơ hội tham nhũng giảm và khả năng bị trừng phạt tăng, công chức sẽ ngần ngại hơn trong việc thực hiện hành vi tham nhũng Sự ngần ngại này sẽ hình thành ý thức không dám tham nhũng khi các yếu tố trên được duy trì Do đó, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động công quyền cần được đề cao để đảm bảo hiệu quả trong công tác phòng, chống tham nhũng.
- Sự trong sạch của đội ngũ cán bộ, công chức Chính phủ
Một chính phủ liêm chính cần có đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch và vô tư Sự trong sạch không chỉ là yêu cầu hàng đầu để bảo vệ uy tín của đội ngũ này trong việc thực thi công vụ, mà còn thể hiện phẩm chất đạo đức tốt đẹp và sự không tham lam Đặc biệt, việc kiên quyết chống tham nhũng là yếu tố quan trọng trong việc xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức liêm chính, nhằm hướng tới một nền công vụ phục vụ tốt nhất cho Nhân dân và dân tộc.
Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định rằng đạo đức là nền tảng của người cách mạng, giúp họ hoàn thành nhiệm vụ phục vụ Tổ quốc và Nhân dân Tinh thần liêm chính, trong sạch của Người vẫn mang giá trị giáo dục và nhân văn, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay khi Đảng Cộng sản Việt Nam chú trọng xây dựng, chỉnh đốn Đảng Mỗi cán bộ, công chức cần thực hành nghiêm túc các chuẩn mực “cần, kiệm, liêm, chính”, trong đó yêu cầu hàng đầu là liêm chính, nhằm bảo vệ sự tôn nghiêm của đội ngũ cán bộ, đảng viên trong thực thi công vụ.
Mỗi cán bộ, công chức là một phần quan trọng trong hệ thống Chính phủ, và chỉ khi họ trong sạch thì Chính phủ mới có thể liêm chính Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh rằng việc lựa chọn cán bộ, công chức cần dựa vào phẩm chất chính trị, đạo đức, tiêu chuẩn, hiệu quả và uy tín trong công việc Điều này không chỉ đáp ứng yêu cầu của cách mạng Việt Nam hiện nay mà còn khẳng định bản chất của Nhà nước ta là của dân, do dân, vì dân, với lợi ích của Nhân dân và dân tộc được đặt lên hàng đầu Chính phủ phải luôn hướng tới mục đích mang lại tự do và hạnh phúc cho mọi người, vì vậy quyền lợi của dân phải được ưu tiên hàng đầu.
Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch là yếu tố then chốt để phát triển một nền công vụ minh bạch và hiệu quả Những công chức giữ vị trí cao cần làm gương về liêm chính, bởi lẽ cán bộ liêm chính sẽ không tham nhũng và tích cực tham gia chống tham nhũng Đội ngũ cán bộ trong sạch luôn thể hiện sự ngay thẳng và trung thực, với tư tưởng: “Người có ‘liêm’ có ‘sỉ’ mới biết khiêm tốn mà thoái nhường; chọn lấy hay bỏ đi cái gì, đều vì đại cuộc.”
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch, liêm chính phục vụ Nhân dân Ông chỉ ra rằng cần lựa chọn những người có tâm huyết, trung thành và năng lực, được cộng đồng tín nhiệm, thay vì dựa vào tiền bạc hay thế lực khác để vào các Ủy ban Trong Di chúc, Người cũng nhấn mạnh yêu cầu này, khẳng định sự cần thiết phải có đội ngũ lãnh đạo tận tâm vì lợi ích của dân tộc.
Mỗi đảng viên và cán bộ cần thấm nhuần đạo đức cách mạng, thể hiện sự cần kiệm liêm chính và chí công vô tư Để xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch, cần thiết phải đảm bảo sự liêm chính từ thể chế, cơ chế vận hành nền công vụ đến phẩm chất cá nhân của từng cán bộ, công chức, luôn đặt lợi ích của Nhân dân lên hàng đầu Đây không chỉ là yêu cầu khách quan của thời cuộc mà còn là nhu cầu thiết yếu của nền công vụ Việt Nam hiện nay.
Ngày 11/5/2020, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh tầm quan trọng của phẩm chất đạo đức và lối sống trong sáng của các thành viên Ban Chấp hành Trung ương (khóa XIII) trong buổi báo cáo trước Bộ Chính trị Ông yêu cầu các cán bộ phải gương mẫu, không tham nhũng, giữ gìn sự đoàn kết trong Đảng và được quần chúng tin cậy Đồng thời, cần có tinh thần trách nhiệm cao, khách quan, công tâm và nghiêm túc chấp hành các nguyên tắc của Đảng, đặt lợi ích chung lên hàng đầu, kiên quyết chống lại chủ nghĩa cá nhân, cơ hội và các biểu hiện tiêu cực khác.
- Thái độ phục vụ, năng lực và tinh thần trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức Chính phủ
Để xây dựng một Chính phủ liêm chính, cần có đội ngũ cán bộ, công chức không chỉ trong sạch mà còn phải có thái độ phục vụ tận tâm, năng lực chuyên môn cao và tinh thần trách nhiệm lớn.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh tầm quan trọng của đội ngũ cán bộ, coi họ là nền tảng cho mọi công việc và là dây chuyền của bộ máy Ông khẳng định rằng thành công hay thất bại của công việc đều phụ thuộc vào chất lượng cán bộ Do đó, Người luôn chú trọng đến việc xây dựng và rèn luyện đội ngũ cán bộ, đặc biệt là trong việc hình thành phong cách công tác hiệu quả.