Lịch sử, hình thành và phát triển của Bluetooth
Hình thành và phát triển của Bluetooth
Vào năm 1994, Ericsson đã giới thiệu một dự án tiên phong nhằm tích hợp liên lạc giữa các thiết bị điện tử khác nhau mà không cần sử dụng cáp nối phức tạp Dự án này thực chất là một mạng vô tuyến không dây cự ly ngắn, sử dụng vi mạch chỉ 9mm để truyền tải các tín hiệu sóng vô tuyến, thay thế cho các dây cáp điều khiển rối rắm.
Năm 1998, năm công ty hàng đầu thế giới là Ericsson, Nokia, IBM, Intel và Toshiba đã hợp tác để thiết kế và phát triển một chuẩn công nghệ kết nối không dây mới mang tên Bluetooth, nhằm kết nối các thiết bị vi điện tử thông qua sóng vô tuyến.
- Tháng 7/1999: các chuyên gia trong SIG đã đ-a ra thuyết minh kỹ thuật Bluetooth phiên bản 1.0
Năm 2001, Bluetooth 1.1 ra đời cùng với bộ phát triển phần mềm Bluetooth XTNDAccess Blue SDK, đánh dấu bước phát triển quan trọng của công nghệ Bluetooth trong nhiều lĩnh vực khác nhau Sự ra mắt này thu hút sự quan tâm của nhiều nhà sản xuất mới và đã được bình chọn là công nghệ vô tuyến tốt nhất trong năm.
Vào tháng 7/2002, Bluetooth SIG đã thành lập cơ quan chính tại Overland Park, Kansas, Hoa Kỳ, đánh dấu sự ra đời của các thế hệ máy tính Apple hỗ trợ Bluetooth Chỉ sau đó không lâu, Bluetooth đã được tích hợp vào máy Macintosh với hệ điều hành MAC OS X, cho phép người dùng chia sẻ tập tin giữa các máy MAC, đồng bộ hóa và chia sẻ thông tin liên lạc giữa các thiết bị Palm, cũng như truy cập internet thông qua các điện thoại di động hỗ trợ Bluetooth như Nokia, Ericsson và Motorola.
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 9
Năm 2004, thị trường điện thoại di động chứng kiến sự bùng nổ với sự ra mắt của các thế hệ điện thoại mới hỗ trợ Bluetooth như N7610, N6820 và N6230 Motorola cũng giới thiệu sản phẩm Bluetooth đầu tiên của mình, trong khi các sản phẩm Bluetooth khác tiếp tục được phát triển và quảng bá mạnh mẽ thông qua chương trình “Operation Blueshock” tại Triển lãm Điện tử Tiêu dùng Quốc tế (CES) diễn ra ở Las Vegas vào ngày 9/1/2004.
Trong những năm gần đây, công nghệ Bluetooth đã trở thành một trong những lĩnh vực truyền thông năng động nhất Sự phát triển của Bluetooth đánh dấu sự kết thúc của việc kết nối thiết bị bằng dây, mở ra kỷ nguyên kết nối không dây thông minh và liền mạch Điều này hứa hẹn sẽ trở thành hiện thực trong tương lai gần.
Các đặc điểm của Bluetooth
- Tiêu thụ năng l-ợng thấp, cho phép ứng dụng đ-ợc trong nhiều loại thiết bị, bao gồm cả các thiết bị cầm tay và điện thoại di động
- Giá thành hạ (Giá một chip Bluetooth đang giảm dần, và có thể xuống d-ới mức 5$ một đơn vị)
Khoảng cách giao tiếp cho phép :
+ Khoảng cách giữa hai thiết bị đầu cuối có thể lên đến 10m ngoài trời, và 5m trong tòa nhà
+ Khoảng cách thiết bị đầu cuối và Access point có thể lên tới 100m ngoài trời và 30m trong tòa nhà
Bluetooth hoạt động trên băng tần không đăng ký 2.4GHz thuộc dãy băng tần ISM, cho phép tốc độ truyền dữ liệu tối đa lên đến 1Mbps Một ưu điểm nổi bật của Bluetooth là các thiết bị không cần phải nhìn thấy nhau để kết nối, giúp tăng cường tính linh hoạt trong việc sử dụng.
Bluetooth giúp phát triển ứng dụng dễ dàng bằng cách kết nối các ứng dụng với nhau thông qua các chuẩn "Bluetooth profiles", cho phép tính độc lập về phần cứng và hệ điều hành sử dụng.
- Bluetooth đ-ợc dùng trong giao tiếp dữ liệu tiếng nói: có 3 kênh để truyền tiếng nói, và 7 kênh để truyền dữ liệu trong một mạng cá nhân
- An toàn và bảo mật: đ-ợc tích hợp với sự xác nhận và mã hóa ( build in authentication and encryption)
- Tính t-ơng thích cao, đ-ợc nhiều nhà sản xuất phần cứng cũng nh- phần mềm hỗ trợ.
ứng dụng của Bluetooth
Thiết bị thông minh
Gồm có các loại điện thoại di động: PDA, PC, cellphone, smartphone… Điện thoại di động: Sony Ericsson P800, P900, Nokia 3650,
Công nghệ Bluetooth 7610 và 7650 được tích hợp sẵn trên thiết bị di động, loại bỏ sự cần thiết của cáp kết nối Người dùng có thể dễ dàng kết nối với tai nghe Bluetooth, camera kỹ thuật số hoặc máy tính, giúp họ thưởng thức các hoạt động như xem tivi, chụp ảnh, quay phim và nghe nhạc MP3 một cách tiện lợi.
FM, duyệt web và email từ điện thoại…
Palm Tungsten W là một thiết bị trung tâm dữ liệu cầm tay, kết hợp công nghệ điện tử không dây tiên tiến, chức năng nhắn tin SMS, điện thoại, ứng dụng kinh doanh và phần mềm quản lý thông tin cá nhân của Palm Với khả năng hoạt động trên ba băng tần 900-1800-1900 MHz, Palm Tungsten W sở hữu một trong những sóng vô tuyến nhanh nhất hiện nay.
Lê Văn Đông, học viên lớp 45K CNTT 11, đã sử dụng mạng GSM/GPRS, cho phép thiết bị hoạt động giống như một chiếc điện thoại với tai nghe Bluetooth Plam Tungsten W không cần SIM và có thể kết nối với bất kỳ nhà cung cấp dịch vụ nào.
Thiết bị truyền thanh
Gồm các loại tai nghe (headset) , loa và các trạm thu âm thanh…
Thiết bị truyền dữ liệu
Gồm chuột, bàn phím, joystick, camera, bút kỹ thuật số, máy in, LAN access point…
Hình 1-2 Thiết bị truyền dữ liệu
Modem Zoom dùng để kết nối Internet hoặc mạng cục bộ bằng điện thoại Nó có 2 ngõ giao tiếp với PC hay PDA: ngõ không dây Bluetooth class
1, bán kính hoạt động 100m; ngõ RS232 qua cổng COM Tốc độ 56Kbps
Bluetooth MDU 0001USB là thiết bị kết nối không dây sử dụng công nghệ Bluetooth class 2 với vùng phủ sóng lên tới 10m, kết nối với PC qua USB 1.1 Dù kích thước nhỏ gọn như đầu ngón tay, thiết bị này được tích hợp hầu hết các chuẩn giao tiếp hiện có như RS232, FTP, Dial-up, Fax và OBEX, giúp mở rộng khả năng kết nối và đồng bộ hóa dữ liệu cho các thiết bị như PDA.
PC của bạn có thể hoạt động như một đài phát sóng, cho phép tìm kiếm và kết nối với tất cả máy tính và PDA trong vùng phủ sóng Chỉ cần cắm thiết bị, cài đặt driver và khởi động lại máy, tất cả các máy tính trong bán kính 10m sẽ có khả năng kết nối và trao đổi dữ liệu với nhau.
Hình 1-4 Máy ảnh điều khiển bằng điện thoại di động
Sản phẩm ROB-1 của Sony Ericsson cho phép người dùng điều khiển máy ảnh không dây thông qua bàn phím joystick hoặc màn hình cảm ứng trên điện thoại P900 và P910 Người sử dụng có thể xem hình ảnh trực tiếp từ ống kính máy ảnh trên màn hình điện thoại và chụp ảnh như một máy ảnh thông thường.
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 13
Các ứng dụng nhúng
Điều khiển nguồn năng l-ợng trong xe hơi, các loại nhạc cụ, trong công nghiệp, y tế…
Hình 1-5 Màn hình hiển thị theo giao diện dành cho các cuộc điện thoại
Khách hàng của sedan Lexus LS430 và xe thể thao hai cầu LX470 giờ đây có thể thực hiện cuộc gọi điện thoại di động một cách dễ dàng mà không cần dừng xe Chỉ với một nút bấm trên tay lái hoặc qua màn hình kỹ thuật số, việc gọi điện trở nên thuận tiện và an toàn hơn bao giờ hết.
Hình 1-7 Máy chụp hình kỹ thuật số có hỗ trợ Bluetooth để truyền hình ảnh.
Một số ứng dụng khác
Sự gia tăng số lượng công ty tham gia tổ chức SIG đã dẫn đến sự bùng nổ của các sản phẩm tích hợp công nghệ Bluetooth trên thị trường Các thiết bị dân dụng như tủ lạnh, lò vi sóng, máy điều hòa nhiệt độ và đồ chơi điều khiển bằng điện thoại di động ngày càng trở nên phổ biến Một ví dụ điển hình là bộ sản phẩm CAR-100, mang lại trải nghiệm giải trí thú vị cho người dùng.
Bluetooth Car Kit do Sony Ericsson sản xuất là một chiếc ôtô điện tử nhỏ gọn, kích thước chỉ 7 cm, được điều khiển qua các phím trên điện thoại Sony Ericsson hỗ trợ Bluetooth Ôtô được sạc bằng cách kết nối vào khe cắm ở đuôi điện thoại, có khả năng hoạt động liên tục trong 1 giờ với khoảng cách điều khiển lên đến 10 mét Thời gian sạc lại cũng mất ít nhất 1 giờ.
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 15 Hình 1-8 Đồng hồ có hỗ trợ Bluetooth để nghe nhạc mp3
2.1 Các khái niệm dùng trong công nghệ Bluetooth.
Master Unit
Master là thiết bị duy nhất trong một Piconet, có nhiệm vụ thiết lập đồng hồ đếm xung và kiểu b-ớc nhảy (hopping) để đồng bộ tất cả các thiết bị trong piconet mà nó quản lý Thường thì, Master là thiết bị đầu tiên thực hiện việc chuyển đổi dữ liệu và quyết định số kênh truyền thông Mỗi Piconet sẽ có một kiểu hopping duy nhất.
Slaver Unit
In a piconet, all devices that are not designated as the Master must function as Slaves A maximum of seven Active Slaves and up to 255 Parked (Inactive) Slaves can be connected within a single piconet.
Có 3 dạng Slave trong một Piconet:
Trong Piconet, các thiết bị Slave hoạt động có khả năng trao đổi thông tin với Master và các Slave Active khác Những thiết bị này được phân biệt thông qua địa chỉ MAC (Media Access Control) hoặc AMA (Active Member Address), với con số gồm 3 bit Do đó, một Piconet có thể chứa tối đa 8 thiết bị ở trạng thái này, bao gồm 1 Master và 7 Slave.
Chế độ Standby là trạng thái không hoạt động của thiết bị, trong đó thiết bị không trao đổi dữ liệu và sóng radio không tác động lên nó Công suất của thiết bị giảm xuống mức tối thiểu nhằm tiết kiệm năng lượng, và nó không có khả năng dò tìm bất kỳ mã truy cập nào Có thể xem các thiết bị này như nằm ngoài sự kiểm soát của Master.
Parked là trạng thái không hoạt động của một thiết bị trong Piconet, nơi thiết bị này thường xuyên được đồng bộ nhưng không có địa chỉ MAC Thiết bị ở trạng thái "ngủ" và sẽ được Master đánh thức bằng tín hiệu "beacon".
Lê Văn Đông - Lớp 45K CNTT 17 báo hiệu rằng các thiết bị ở trạng thái Packed được nhận diện thông qua địa chỉ PMA (Packed Member Address) Địa chỉ này gồm 8 bits, giúp phân biệt các Packed Slave, với khả năng hỗ trợ tối đa 255 thiết bị trong một Piconet.
Piconet
Picotnet là một mạng lưới các thiết bị kết nối qua Bluetooth theo mô hình Ad-Hoc, cho phép truyền dữ liệu nhanh chóng và tự động ngắt kết nối sau khi hoàn tất Trong mỗi Piconet, có một thiết bị Master, thường là thiết bị đầu tiên thiết lập kết nối, chịu trách nhiệm quyết định số kênh truyền thông và đồng bộ hóa các thành phần Các thiết bị còn lại trong Piconet được gọi là Slave, thực hiện việc gửi yêu cầu đến thiết bị Master.
L-u ý rằng, 2 Slave muốn thực hiện liên lạc phải thông qua Master bởi chúng không bao giờ kết nối trực tiếp đ-ợc với nhau, Master sẽ đồng bộ các Slave về thời gian và tần số Trong 1 Piconet có tối đa 7 Slave đang hoạt động tại 1 thời điểm
H×nh 2-1 Mét Piconet trong thùc tÕ
* Các mô hình Piconet : Piconet chỉ có 1 Slave
Hình 2-3 Piconet gồm nhiều Slave
* Cách hình thành một Piconet:
Một piconet bắt đầu với 2 thiết bị kết nối với nhau, nh- laptop PC với 1
Bluetooth cho phép tối đa 8 thiết bị kết nối trong một Piconet, với mỗi thiết bị được xác định bằng 3 bit MAC Tất cả các thiết bị Bluetooth đều hoạt động theo dạng ngang hàng, nhưng trong một Piconet, một thiết bị sẽ được chỉ định làm Master để đồng bộ hóa tần số và thời gian truyền, trong khi các thiết bị còn lại sẽ đóng vai trò Slave.
Scatternet
- Là 2 hay nhiều Piconet độc lập và không đồng bộ, các Piconet này kết hợp lại truyền thông với nhau
+ Một thiết bị có thể vừa là Master của Piconet này, vừa là Slave của Piconet khác
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 19
Trong Piconet, vai trò của thiết bị không cố định, cho phép chuyển đổi linh hoạt giữa Master và Slave Nếu Master không đủ khả năng cung cấp tài nguyên cho Piconet, nó có thể chuyển quyền điều khiển cho một Slave khác có khả năng mạnh mẽ hơn Điều này khả thi nhờ vào việc đồng bộ hóa Clock và kiểu Hopping trong Piconet.
Hình 2-4 Một Scatternet gồm 2 Piconet
- Có 2 cách hình thành một Scatternet:
Piconet có thể cử một Slave từ một Piconet làm Slave cho Piconet khác, mặc dù các Piconet này hoạt động độc lập và không đồng bộ Slave này sẽ phân chia các khoảng thời gian (time slots), với một số khoảng thời gian thuộc về Piconet này và một số thuộc về Piconet kia.
Hình 2-5 Sự hình thành một Scatternet theo cách 1
Cách 2: Một Slave trong Piconet này trở thành 1 Master trong 1 Piconet khác
Bằng cách chia các thiết bị không dây thành hai Piconet, phương pháp này cho phép đồng bộ hóa xung nhịp và kiểu nhảy tần số giữa chúng Khi một thiết bị Slave đảm nhận vai trò Master trong một Piconet mới, nó sẽ mang theo xung nhịp và kiểu nhảy của Piconet cũ, giúp đồng bộ hóa các thiết bị Slave trong Piconet mới mà nó quản lý.
Hình 2-6 Sự hình thành một Scatternet theo cách 2
Khi có nhiều Piconet hoạt động độc lập, có thể xảy ra hiện tượng nhiễu trên một số kênh, dẫn đến việc mất gói tin và phải truyền lại Đặc biệt, nếu tín hiệu là âm thanh (tín hiệu thoại), những gói tin này sẽ bị bỏ qua.
Cách thức hoạt động của Bluetooth
Cơ chế truyền và sửa lỗi
Kỹ thuật Bluetooth là một công nghệ phức tạp, sử dụng phương pháp nhảy tần số trong các timeslot để hoạt động hiệu quả trong môi trường nhiễu tần số radio Với chiến lược nhảy tần, Bluetooth tạo ra sức mạnh liên kết truyền thông và đảm bảo truyền thông thông minh Mỗi khi gửi hoặc nhận một gói dữ liệu, Bluetooth sẽ chuyển sang một tần số mới, giúp giảm thiểu nhiễu từ các nguồn bên ngoài.
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 21
Bluetooth sử dụng sóng radio với tần số nhảy nhanh và gói dữ liệu ngắn hơn so với các hệ thống khác trong cùng băng tần Điều này giúp giảm thiểu va chạm với sóng từ lò vi sóng và các nguồn gây nhiễu khác trong môi trường, đảm bảo kết nối ổn định và hiệu quả hơn.
- Có 3 ph-ơng pháp đ-ợc sử dụng trong việc kiểm tra tính đúng đắn của dữ liệu truyền đi:
Forwad Error Corrrection: thêm 1 số bit kiểm tra vào phần Header hay Payload của packet
Automatic Repeat Request: dữ liệu sẽ đ-ợc truyền lại cho tới khi bên nhận gửi thông báo là đã nhận đúng
Cyclic Redundancy Check: mã CRC thêm vào các packet để kiểm chứng liệu Payload có đúng không
Bluetooth sử dụng kỹ thuật sửa lỗi tiến FEC (Forward Error Correction) để khắc phục các sai sót do nhiễu trong quá trình truyền tín hiệu ở khoảng cách xa FEC không chỉ phát hiện lỗi mà còn có khả năng sửa chữa và tiếp tục truyền tín hiệu, khác với kỹ thuật BEC (Backward Error Control) chỉ có thể phát hiện lỗi mà không sửa được, dẫn đến việc phải yêu cầu truyền lại dữ liệu.
Giao thức băng tần cơ sở (Baseband) của Bluetooth kết hợp chuyển mạch và chuyển đổi packet, cho phép dành riêng các khe thời gian cho các packet đồng bộ Mỗi packet được truyền đi thực hiện bước nhảy tần, chiếm một timeslot, nhưng có thể mở rộng lên đến 3 hoặc 5 timeslot.
Bluetooth hỗ trợ một kênh dữ liệu bất đồng bộ, ba kênh tín hiệu thoại đồng bộ cùng lúc, hoặc một kênh kết hợp dữ liệu bất đồng bộ và tín hiệu đồng bộ.
Quá trình hình thành Piconet
- Một Piconet đ-ợc tạo bằng 4 cách:
Once a Master is established, it performs paging to connect with a Slave Each unit, whether Master or Slave, listens for signals (codes) that its device can access.
Khi có sự chuyển đổi vai trò giữa Master và Slave Khi có một Unit chuyển sang trang thái Active
Để thiết lập một kết nối mới, tiến trình INQUIRY hoặc PAGE sẽ được khởi động Tiến trình Inquiry giúp một Unit phát hiện các Unit khác trong phạm vi hoạt động, cùng với địa chỉ và đồng hồ của chúng.
Tiến trình Paging trong Bluetooth thực sự là quá trình thiết lập kết nối giữa các thiết bị Khi một thiết bị muốn kết nối, nó sẽ thực hiện tiến trình paging và tự động trở thành Master trong kết nối đó.
Trong tiến trình paging, có một số chiến lược khác nhau có thể được áp dụng Một chiến lược bắt buộc mà tất cả các thiết bị Bluetooth phải hỗ trợ là chiến lược được sử dụng khi hai đơn vị lần đầu tiên gặp nhau, cũng như trong trường hợp paging diễn ra ngay sau tiến trình inquiry Sau khi kết nối thành công bằng chiến lược này, hai đơn vị có thể lựa chọn các chiến lược paging khác để sử dụng.
- Sau thủ tục Paging (PAGE), Master thăm dò Slave bằng cách gửi packet POLL thăm dò hay packet NULL rỗng theo nh- Slave yêu cầu
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 23
- Chỉ có Master gửi tín hiệu POLL cho Slave, ng-ợc lại không có
Trong Piconet, thiết bị đảm nhận các vai trò quan trọng như: ở chế độ Stand by, thiết bị không thực hiện bất kỳ hoạt động nào; ở chế độ Inquiry, thiết bị tìm kiếm các thiết bị lân cận; trong chế độ Paging, thiết bị kết nối với một thiết bị cụ thể; và ở chế độ Connecting, thiết bị nhận nhiệm vụ cần thực hiện.
Hình 2-14 Quá trình truy vấn tạo kết nối
Khi thiết bị tạo paging cần thiết lập kết nối ở các tầng trên, nó sẽ gửi yêu cầu kết nối đến host thông qua giao thức LMP (Link Management Protocol) Khi đơn vị quản lý host nhận được thông điệp này, nó sẽ thông báo cho host về kết nối mới Thiết bị từ xa có khả năng chấp nhận kết nối bằng cách gửi thông điệp chấp nhận qua giao thức LMP hoặc từ chối kết nối bằng cách gửi thông điệp không chấp nhận cũng theo giao thức LMP.
Khi thiết bị không cần thủ tục thiết lập liên kết từ xa, nó sẽ gửi thông điệp "thiết lập hoàn thành" và vẫn có khả năng nhận yêu cầu từ các thiết bị khác Khi một thiết bị khác sẵn sàng tạo liên kết, nó cũng gửi thông điệp tương tự Sau đó, hai thiết bị có thể trao đổi gói dữ liệu trên kênh logic khác với LMP.
Quá trình hình thành Scatternet
Một Master hoặc Slave trong Piconet có thể trở thành Slave của Piconet khác nếu được Master của Piconet đó thực hiện tiến trình paging Điều này cho phép bất kỳ thiết bị nào tạo ra một Piconet mới bằng cách paging một thiết bị đã là thành viên của Piconet khác Ngược lại, mọi thiết bị trong một Piconet đều có khả năng paging lên Master hoặc Slave của Piconet khác, dẫn đến khả năng chuyển đổi vai trò giữa Master và Slave trong kết nối mới.
Hình 2-16 Minh hoạ một Scatternet
Kết nối trong một Piconet được thiết lập thông qua các unit chia sẻ, thuộc về hai hoặc nhiều Piconet Unit này sử dụng kỹ thuật phân chia thời gian để chuyển đổi giữa các Piconet một cách linh hoạt.
So sánh Bluetooth với các kĩ thuật không dây khác : Hồng ngoại, Wi-fi (802.11b wireless)
So sánh Bluetooth với Wi-Fi
Wi-Fi, developed by the IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers), has become a widely adopted standard for wireless connectivity It is designed for wireless LANs based on Ethernet and operates in the 2.4 GHz radio frequency range Typical data transmission speeds are 1 Mbps or 2 Mbps with the 802.11 standard and 5.5 Mbps or 11 Mbps with 802.11b, potentially reaching up to 20 Mbps with 802.11b Wi-Fi supports multipoint networking, allowing for various data transmission types, including broadcast, multicast, and unicast packets Generally, a standard access point (AP) can connect 10-20 stations, with each device assigned a virtually unlimited MAC address to join a specific network The Carrier Sense Multiple Access with Collision Avoidance (CSMA/CA) protocol is utilized to manage network traffic effectively.
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 25 khiển các kênh thông th-ờng và ngăn xung đột Tuy nhiên vì thế mà khá đắt và tốn nhiều năng l-ợng hơn
Phiên bản không dây của chuÈn Ethernet (wireless Ethernet), chỉ thay thế cáp cho truy cập mạng LAN
Truy cập mạng không dây với khoảng cách dài
Thay thế cáp cá nhân
(wireless USB) cho nhiều ứng dụng khác nhau
Truy cập mạng không dây với khoảng cách trung b×nh
Băng thông 11 Mbps, chia sẻ
1 Mbps, chia sẻ Version 1.1 và 1.2 là 723.1 Kbps, version 2.0 là 2.1 Mbps, thấp hơn khi bị nhiễu
Nhiễu Các thiết bị sử dụng sóng radio khác, các vật liệu xây dựng, trang thiết bị
Các thiết bị sử dụng sóng radio khác, các vật liệu xây dựng, trang thiết bị
Bảo mật Không an toàn nếu không bảo vệ tốt Cần giải quyết những trục trặc của mạng, truy cập bất hợp pháp, hi- jacking, "Đánh hơi dạng"
(hay còn gọi là dò tìm lỗ hổng mạng thông qua việc dò tuần tự các gói tin ở cổng
Bảo mật thấp Liên kết đ-ợc thiết lập ở mức độ sự thẩm định quyền
Để bảo vệ thông tin khỏi việc đánh cắp phiên làm việc và truy cập trái phép, việc xác thực là rất quan trọng Mặc dù có các biện pháp như mã hóa và kiểm tra quyền ở cấp độ ứng dụng, nhưng vẫn cần nâng cao khả năng chống lại việc sniffing lưu lượng mạng.
Liên kết mức độ WEP dễ bị bẻ gãy Tin cậy vào những truy cập ở cấp độ ứng dụng và sự mật hoá
Thời gian sử dụng pin rất ngắn do tiêu thụ nhiều năng l-ợng và duy trì kết nối
Có 3 chế độ năng l-ợng thÊp (Hold mode, Sniff mode, Park mode) gióp tăng thời gian sử dụng pin
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 27
KÕt nèi theo đ-ờng thẳng
Thiết bị hỗ trợ Hỗ trợ trong một số laptop hiện đại, PDA: đòi external H/W card, Notebook computer, desktop computer, server
Hỗ trợ trong laptop hiện đại, nhiều điện thoại di động, PDA, thiết bị điện tử, thiết bị tự động trong công nghiệp và văn phòng
Vị trí sử dụng ở trong tầm hoạt động của các thiết bị WLAN, th-ờng là trong các toà nhà
Bất cứ nơi nào có ít nhất
Ngày bắt đầu phát triển
Số thiết bị có thể truy cập đồng thêi
Nhiều, chia sẻ.IP&P2P Tối đa 8, chia sẻ.P2P
Bảng 1-1 So sánh Wifi và Bluetooth
So sánh Bluetooth với IrDA
IrDA (Hiệp hội Dữ liệu Hồng ngoại) là một tổ chức phi lợi nhuận với hơn 160 công ty thành viên trong lĩnh vực thiết bị máy tính, viễn thông và phần mềm Kỹ thuật kết nối hồng ngoại sử dụng tia hồng ngoại để truyền dữ liệu trong khoảng cách 1m, và đã được tích hợp vào nhiều thiết bị cá nhân như điện thoại di động, PC, PDA và máy in Sự phát triển của công nghệ đã dẫn đến việc các nhà sản xuất ngày nay tích hợp cả IrDA và Bluetooth vào thiết bị của họ, nhằm nâng cao hiệu quả kết nối không dây trong khoảng cách ngắn.
Sử dụng điển h×nh (Typical usage)
Kỹ thuật không dây dùng tia hồng ngoại để truyền dữ liệu Giao tiếp point-to-point hoặc point-to-multipoint khoảng cách ngắn
Thay thế cáp cá nhân
Truy cập mạng không dây với khoảng cách trung b×nh
Băng thông 4Mbps - 16Mbps 1 Mbps, chia sẻ
723.1 Kbps, version 2.0 là 2.1 Mbps, thấp hơn khi
Nhiễu Bị ảnh h-ởng bởi độ trong sạch của ánh sáng
Các thiết bị sử dụng sóng radio khác, các vật liệu xây dựng, trang thiết bị
Bảo mật Khoảng cách ngắn + truyền thẳng =>bảo mật ở cấp độ thấp nh-ng độ an toàn cao
Phần còn lại phụ thuộc vào ứng dụng
Bảo mật ở mức độ thấp, liên kết được thiết lập dựa trên sự thẩm định quyền (authentication), làm cho việc theo dõi lưu lượng trở nên khó khăn hơn Tuy nhiên, vẫn còn phụ thuộc vào sự thẩm định quyền ở cấp độ ứng dụng.
Rất thấp Không cần phải kết nối nên thời gian sửdụng pin rất dài
Thấp Có 3 chế độ n¨ng thÊp (Hold mode, Sniffmode, Park mode) giúp tăng thời gian sử
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 29 dông pin
Khoảng cách 10cm ‟ 1m Ng-ời dùng cần phải ở gần một access point, khoảng 10m Nh-ng với thiết bị đặc biệt
Giá thành Rất thấp Thấp
KÕt nèi theo đ-ờng thẳng
Tầm hoạt động trong một hình nón có mà góc ở chóp là 300 và không thể xuyên vật cản
IrDa không thực sự ổn định và không phải bất cứ thiết bị nào cùng hỗ trợ chuẩn IrDA còng cã thÓ kÕt nèi víi nhau
Có thể xuyên qua vật cản
Thiết bị nếu đã hỗ trợ Bluetooth thì chắc chắn kết nối với nhau đ-ợc
Thiết bị hỗ trợ Trong rất nhiều điện thoại di động, PC, PDA, modem, camera và rât nhiều thiết bị điện tử khác trong y tế và công
Hỗ trợ trong laptop hiện đại, nhiều điện thoại di động, PDA, thiết bị điện tử, thiết bị tự động trong công nghiệp
Số thiết bị có thÓ truy
Nhiều, chia sẻ Tối đa 8, chia sẻ
Bảng 1-2 So sánh IrDA và Bluetooth
Ch-ơng 3 Vấn đề an toàn và bảo mật trong bluetooth
Qui trình bảo mật trong Bluetooth
An toàn bảo mật trong Bluetooth
Trong lĩnh vực công nghệ, việc đảm bảo an toàn tuyệt đối là điều gần như không thể Tuy nhiên, sự phát triển liên tục của các kỹ thuật bảo mật là rất quan trọng Bluetooth SIG đã giới thiệu nhiều cải tiến bảo mật nhằm tăng cường tính vững chắc cho quá trình ghép nối (pairing) và bảo vệ sự riêng tư khi kết nối được thiết lập, luôn nỗ lực đi trước một bước để ngăn chặn các cuộc tấn công vào thiết bị.
Bluetooth có nhiều vấn đề về bảo mật cần được khắc phục Để đảm bảo mã hóa và xác thực quyền, Bluetooth Special Interest Group đã phát triển 4 yếu tố bảo mật Tuy nhiên, mức độ an toàn của những yếu tố này chưa thực sự hiệu quả, vì các đặc tả bảo mật cho phép nhiều thiết bị Bluetooth có thể bị truy cập dễ dàng mà không cần rào cản nào.
Bluetooth hoạt động trong môi trường không dây, dẫn đến một số vấn đề về bảo mật Để giải quyết các vấn đề này, Bluetooth sử dụng hệ thống nhảy tần số, cho phép hai thiết bị kết nối và đồng bộ nhảy 79 bước trên tần số 2.4 GHz Các phiên bản cũ gặp khó khăn do một số quốc gia chỉ cho phép nhảy 23 bước, khiến cho thiết bị 23 bước không thể giao tiếp với thiết bị 79 bước Tuy nhiên, sau các thỏa thuận của Bluetooth Special Interest Group, Bluetooth đã áp dụng hệ thống 79 bước nhảy trên toàn cầu.
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 31
- Bảo mật Bluetooth cũng phải đối mặt với những vấn đề phổ biÕn
Bluetooth sử dụng bốn yếu tố chính để đảm bảo bảo mật Đầu tiên, mỗi thiết bị Bluetooth có một địa chỉ duy nhất 48-bit được định nghĩa bởi Viện Kỹ sư Điện và Điện tử (IEEE) Thứ hai, khóa xác thực riêng tư là một số ngẫu nhiên 128-bit Thứ ba, khóa mã hóa riêng tư có độ dài từ 8-128 bit để thực hiện mã hóa Cuối cùng, một số ngẫu nhiên được tạo ra bởi chính thiết bị cũng góp phần vào việc bảo mật.
Khi hai thiết bị muốn kết nối, một số ngẫu nhiên gọi là link key sẽ được tạo ra; nếu thiết bị không đồng ý với link key này, chúng sẽ không thể kết nối Vấn đề có thể xảy ra nếu thiết bị không chờ đủ lâu để kết nối, dẫn đến việc link key không được tạo ra Thêm vào đó, trong các phiên bản Bluetooth trước, nếu thiết bị slave thực hiện thuật toán tạo khóa nhanh hơn thiết bị master, cả hai sẽ đều nghĩ mình là master, gây cản trở cho quá trình kết nối.
- Một vấn đề khác của Bluetooth là bảo mật không là điều bắt buộc Có
Bluetooth có ba cấp độ bảo mật chung (Generic Security) Cấp 1 là không bảo mật (non-secure), cho phép mọi thiết bị giao tiếp tự do Cấp 2 sử dụng bảo mật theo mức dịch vụ (service-level enforced security), trong đó thiết bị kết nối trước và sau đó thực hiện xác thực Cấp 3 áp dụng bảo mật theo mức liên kết (link-level enforced security), yêu cầu xác thực trước khi kết nối Một vấn đề quan trọng là nhiều thiết bị Bluetooth được kích hoạt với chế độ mặc định, dẫn đến việc bảo mật bị vô hiệu hóa Theo RSA Security, "Một số thiết bị Bluetooth được lưu hành với các yếu tố bảo mật đã bị vô hiệu hoá, cho phép những thiết bị Bluetooth khác truy cập vào."
There are two access levels for Bluetooth devices, along with three service levels Some services require authentication and authorization, while others only need authentication, and some are open services that do not require any credentials Additionally, there are two security levels at the device level: untrusted devices necessitate authentication, whereas trusted devices do not.
3.1.1.1 Phần mô tả về an toàn bảo mật:
Kỹ thuật không dây mang lại nhiều nguy hiểm, trong đó có những rủi ro tương tự như mạng có dây, nhưng cũng có những nguy hiểm nghiêm trọng hơn do tính chất kết nối không dây và một số nguy cơ mới xuất hiện Hầu hết các nguy hiểm chính đều xuất phát từ việc giao tiếp trong không khí, một môi trường mở và dễ bị tổn thương.
- Những nguy hiểm đặc biệt và những yếu điểm của mạng không dây và thiết bị cầm tay bao gồm:
„ Tất cả những yếu điểm tồn tại trong mạng thông thường đều có trong mạng không dây
Những kẻ xấu có khả năng truy cập trái phép vào một chi nhánh mạng bằng cách sử dụng kỹ thuật kết nối không dây, cho phép họ vượt qua các tường lửa một cách dễ dàng.
Thông tin nhạy cảm không được mã hóa hoặc chỉ mã hóa bằng kỹ thuật đơn giản khi truyền qua hai thiết bị không dây có nguy cơ bị ngăn chặn và lộ ra.
„ Tấn công DoS có thể được thực hiện ở kết nối không dây hoặc trên thiết bị
Kẻ xấu có khả năng đánh cắp thông tin nhận dạng của người dùng hợp pháp và sử dụng chúng để giả mạo, từ đó truy cập trái phép vào hệ thống mạng nội bộ hoặc bên ngoài.
„ Dữ liệu quý có thể bị hỏng trong quá trình đồng bộ sai
„ Kẻ xấu có thể can thiệp vào thông tin cá nhân của ng-ời dùng và theo dõi đ-ợc mọi hoạt động của họ
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 33
Kẻ xấu có thể lợi dụng các thiết bị không hợp pháp, như thiết bị client và access point, để truy cập và đánh cắp thông tin quý giá.
„ T hiết bị cầm tay rất dễ bị mất và lộ thông tin mật
„ Dữ liệu có thể bị lấy mà không hề bị phát hiện do cấu hình thiết bị không đúng cách
„ Virus hoặc những đoạn code nguy hiểm có thể làm hỏng dữ liệu trên thiết bị không dây va sau đó đ-ợc đ-a vào kết nối mạng có dây
Kẻ xấu có thể lợi dụng mạng không dây để kết nối với các tổ chức hoặc chi nhánh, từ đó thực hiện các cuộc tấn công mà không để lại dấu vết.
Kẻ xâm nhập từ bên ngoài có khả năng chiếm quyền điều khiển và quản lý mạng, dẫn đến việc họ có thể vô hiệu hóa hoặc phá vỡ tất cả các hoạt động.
Kẻ xấu có thể lợi dụng các dịch vụ mạng không dây không đáng tin cậy từ "nhóm thứ 3" để chiếm quyền truy cập vào tài nguyên của một chi nhánh hoặc tổ chức khác.
„ Tấn công nội bộ có thể thực hiện được thông qua những đường truyền đặc biệt
3.1.1.2 Nhìn sơ về bảo mật Bluetooth:
Các giải pháp an toàn bảo mật khi sử dụng công nghệ mạng Bluetooth
„ Chỉ mở Bluetooth khi bạn cần thiết
„ Giữ thiết bị ở chế độ “không phát hiện ra”(hidden)
„ Sử dụng số PIN dài và khó đoán ra khi pairing thiết bị
„ Loại bỏ tất cả những yêu cầu pairing không bảo đảm
„ Khi nhận lời mời kết nối nên yêu cầu PIN code
„ Thỉnh thỏang nên kiểm tra danh sách các thiết bị đã paired để chắc chắn là không có thiết bị lạ nào trong danh sách này
„ Điện thoại của bạn nên thường xuyên cập nhật phiên bản mới nhất của ch-ơng trình
„ Nếu thiết bị đó dễ bị bluesnarfing hoặc bluebugging, họ có thể cài phần mềm để khắc phục nh-ợc điểm này
„ Nên mã hóa khi thiết lập kết nối Bluetooth với máy tính của bạn
Virus trên điện thoại di động đang trở nên phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt với sự phát triển của công nghệ Bluetooth Để bảo vệ chiếc điện thoại của bạn khỏi các mối đe dọa, các chuyên gia khuyên rằng bạn nên sử dụng phần mềm chống virus và tốt nhất là tắt chế độ Bluetooth khi không cần thiết.
Ch-ơng 4 Các -u nh-ợc điểm và t-ơng lai của bluetooth
- Truyền dữ liệu giữa các thiết bị không cần cáp trong khoảng cách trung bình (10m, có thể xa hơn với thiết bị đặc biệt)
- Sử dụng sóng radio ở băng tần không cần đăng ký 2.4GHz ISM (Industrial, Scientific, Medical)
- Có khả năng xuyên qua vật thể rắn và phi kim, không cần phải truyền thẳng (line-of-sight)
- Khả năng kết nối point-point, point-multipoint
- Bluetooth sử dụng cùng một chuẩn giao thức nên mọi thiết bị Bluetooth đều có thể làm việc với nhau
- Sử dụng ít năng l-ợng, thích hợp với các thiết bị di động có nguồn năng l-ợng hạn chế
- Sử dụng “frequency hopping” giúp giảm đụng độ tối đa
- Có khả năng hỗ trợ 3 kênh thoại và 1 kênh dữ liệu
- Có khả năng bảo mật từ 8-128bit
- Thiết bị nhỏ gọn, số l-ợng thiết bị hỗ trợ Bluetooth ngày càng nhiều và đa dạng
- Giá thành thiết bị rẻ, truyền dữ liệu miễn phí
- Thiết lập kết nối dễ dàng và nhanh chóng, không cần access point
- Sử dụng đ-ợc ở bất cứ nơi nào
Bluetooth đang ngày càng được phát triển và hoàn thiện mạnh mẽ hơn nhờ sự đỡ đầu của 9 tập đoàn khổng lồ và sự tham gia ngày càng nhiều của các tổ chức khác.
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 39
KhuyÕt ®iÓm
- Do sử dụng mô hình adhoc không thể thiết lập các ứng dụng thời gian thùc
- Khoảng cách kết nối còn ngắn so với các công nghệ mạng không dây khác
- Số thiết bị active, pack cùng lúc trong một piconect còn hạn chế
- Tốc độ truyền của Bluetooth không cao
- Bị nhiễu bởi một số thiết bị sử dụng sóng radio khác, các trang thiết bị khác
Tầm ứng dụng và t-ơng lai của Bluetooth
Các phiên bản kỹ thuật của Bluetooth
Versions 1.0 và 1.0B có nhiều vấn đề và các nhà sản xuất khác nhau làm sản phẩm của họ không làm việc với nhau đ-ợc 1.0 and 1.0B cũng bắt buộc truyền BD_ADDR trong quá trình handshaking, tình trạng nặc danh không thực hiện đ-ợc ở mức giao thức là sự thất bại chủ yếu của những dịch vụ định sử dụng trong môi tr-ờng Bluetooth
Version 1.1 đã sửa nhiều lỗi trong 1.0B và hỗ trợ thêm kênh không mã hãa (non-encrypted channel)
Version này vẫn có thể t-ơng hợp với 1.1 Những đặc điểm nâng cao hơn là :
- AFH (Adaptive Frequency Hopping): chống nhiễu tốt hơn bằng cách nhảy tầng số
- Tốc độ truyền cao (Higher transmission speeds)
- ESCO (extended Synchronous Connections): cải tiến chất l-ợng âm thanh của đ-ờng truyền audio bằng cách truyền lại những gói hỏng
- RSSI (Received Signal Strength Indicator)
- HCI (Host Controller Interface) hỗ trợ cho 3-wire UART
- HCI truy cập thông tin thời gian cho các ứng dụng Bluetooth
- Nền tảng dãy tầng cơ sở (baseband platform) lấy từ Ericsson Techonology Licensing
- Khả năng Scatternet: thực hiện nhiều piconet cùng một lúc, giúp các piconet kết nối đ-ợc với nhau
- Kết nối nhanh hơn so với 1.1
Ngày 8-11-2004, nhằm mục đích giúp các nhà sản xuất có kế hoạch cho sản phẩm t-ơng lai, Bluetooth SIG đã tiết lộ kế hoạch ba năm, gồm một loạt
Lê Văn Đông - Lớp 45K CNTT 41 đã nêu rõ những cải tiến trong đặc điểm kỹ thuật của Bluetooth, nhằm nâng cao hiệu suất, đảm bảo an toàn, giảm tiêu thụ năng lượng và tăng tính tiện lợi Những nâng cao này sẽ giúp Bluetooth duy trì vị thế vững chắc trong lĩnh vực kết nối cá nhân.
Những ứng dụng Bluetooth
Hình 4-1 Những thiết bị ứng dụng Bluetooth
Bluetooth hiện nay chủ yếu được sử dụng trong mạng không dây tầm ngắn, phục vụ cho các thiết bị cá nhân như điện thoại di động, PC, PDA, headset và hệ thống rảnh tay trong ô tô Tuy nhiên, trong tương lai gần, theo kế hoạch ba năm của SIG, Bluetooth sẽ mở rộng vào các lĩnh vực mới như kỹ thuật cảm biến, ứng dụng âm thanh và trò chơi đa người chơi.
Nhiều công ty ngoài ngành điện thoại đang nghiên cứu và phát triển ứng dụng cho công nghệ không dây Ngành công nghiệp máy tính cũng là một lĩnh vực hưởng lợi từ Bluetooth, cho phép máy tính kết nối Internet qua mạng không dây.
Các ứng dụng Bluetooth đang trở nên phổ biến trong ngành công nghiệp máy tính và truyền thông, cũng như trong thị trường thiết bị di động cá nhân và nhiều lĩnh vực khác.
Các điện thoại di động tích hợp Bluetooth đã trở nên phổ biến, cho phép kết nối với máy tính và các thiết bị cầm tay BMW là hãng xe tiên phong trang bị công nghệ Bluetooth trên các dòng xe như 3 Series, 5 Series, 7 Series và X5, tiếp theo là Toyota Prius, Lexus và Lincoln Bộ kit Bluetooth trong xe giúp người dùng thực hiện cuộc gọi mà không cần rời mắt khỏi đường, ngay cả khi điện thoại không ở trên tay.
Thị trường Bluetooth cho thiết bị thu phát cầm tay đang có dấu hiệu phát triển mạnh mẽ Theo báo cáo của SIG, chỉ trong năm 2004 đã có 6 triệu thiết bị Bluetooth handset được bán ra, và dự đoán đến năm 2009, con số này sẽ tăng lên 87.5 triệu thiết bị smartphone, tương đương với 70% smartphone được bán ra sẽ tích hợp chip Bluetooth.
The latest version of Bluetooth is Version 2.0 + EDR (Enhanced Data Rate), designed to meet the demands for transmitting audio, digital images, and laser printing Companies such as Broadcom, CSR, and RF Micro Devices have been testing the EDR standard since mid-2004.
Vào tháng 11 năm 2004, core chip đã hoàn thành, nhưng một số nhà sản xuất dự kiến chỉ bắt đầu phát hành sản phẩm đầu tiên hỗ trợ phiên bản này cho người tiêu dùng vào tháng 1 năm 2005 và thực sự tung ra hàng loạt vào giữa năm 2005 Tất cả các sản phẩm đều tương thích với các phiên bản trước đó.
- Thiếp lập mạng không dây giữa laptop và desktop, hoặc giữa những desktop ở những nơi không thể tạo mạng có dây
- Nối các thiết bị Bluetooth ngoại vi nh- máy in, chuột và bàn phím
- Truyền file (hình ảnh, nhạc, mp3…) giữa điện thoại di động, PDA và máy tính thông qua OBEX
- Các máy nghe nhạc mp3 và máy chụp hình hay quay phim kỹ thuật số có tích hợp Bluetooth trao đổi file với máy tính
- Car kits và Bluetooth headset cho điện thoại di động
Lê văn Đông - Lớp 45K CNTT 43
- Những ứng dụng cho y tế (Advanced Medical Electronics Corporation) trên một số dụng cụ
- GPS receiver chuyển giao dữ liệu NMEA thông qua Bluetooth
Ngành thương mại di động đang phát triển mạnh mẽ nhờ vào ứng dụng công nghệ Bluetooth, với tiềm năng lớn trong các lĩnh vực như máy bán hàng tự động, bãi đậu xe, dịch vụ sửa chữa ô tô, bán thức ăn và khu vui chơi giải trí Nhiều địa điểm tại châu Âu và châu Á đã áp dụng công nghệ này, cho thấy sự phát triển không ngừng của thương mại di động.
Bluetooth không thể kết nối trực tiếp với xe ôtô, nhưng có thể được sử dụng trong các ứng dụng ôtô như kết nối Internet, nhận lệnh bằng giọng nói và liên lạc với hệ thống bên ngoài.
Bluetooth không chỉ được sử dụng để truyền tải thông tin và giải trí qua mạng không dây, mà còn phục vụ nhiều mục đích thực tiễn như kích hoạt cửa garage, điều khiển đèn điện trong nhà, và quản lý hệ thống sưởi ấm.
Tháng 12-2004 một trung tâm dịch vụ khách hàng dựa vào đặc điểm Bluetooth (bluepulse) đã đ-ợc mở ra ở Sydney Bluepulse là một ứng dụng đơn giản dành cho điện thoại di động, cho phép mọi ng-ời trong trung tâm mua sắm dùng điện thoại di động của họ lấy thông tin có ích ở xung quanh họ Bluepulse có thể đ-ợc truy cập thông qua mạng Bluetooth địa ph-ơng hay một mạng thông th-ờng
Broadway Shopping Centre tại Sydney là trung tâm mua sắm đầu tiên ở Australia áp dụng công nghệ Bluetooth, cho phép hệ thống bán lẻ giao tiếp với khách hàng thông qua ứng dụng "bluepulse" Khi khách hàng bước vào trung tâm, họ sẽ nhận được thông tin giá trị và lời mời chào ngay trên điện thoại di động của mình Đây sẽ là nơi thử nghiệm mô hình bluepulse tại Australia.
Bluepulse đ-a đến những ích lợi nh-:
Dịch vụ thông minh cung cấp hướng dẫn chi tiết trong thế giới thực, giúp người dùng tìm kiếm vị trí chính xác của các địa điểm như cửa hàng đặc biệt, máy ATM, và máy bán thuốc lá, với thông tin cụ thể đến từng mét.
- Gửi SMS và MMS miễn phí đến những thành viên khác trong trung tâm mua sắm
- Một lịch biểu bao gồm thời gian chiếu phim, phim, đoạn phim quảng cáo và mua vé xem phim bằng điện thoại
- Cung cấp bản đồ vị trí của những ng-ời bạn đang có mặt trong trung t©m
- Cập nhật tức thờinhững quảng cáo hoặc những -u đãi trong trung tâm
Bạn có thể xem danh sách mua sắm có sẵn trên máy tính tại nhà và chỉ cần nhập danh sách này vào tài khoản Bluepulse online Điều này cho phép bạn dễ dàng truy cập và kiểm tra danh sách khi đang đi mua sắm.
Bạn có thể sử dụng Bluepulse qua mạng truyền thông thông thường khi không ở trong vùng phủ sóng Bluetooth của trung tâm mua sắm Bluepulse hoạt động như một công cụ tìm kiếm lớn nhất thế giới, cung cấp thông tin ngay lập tức và gửi kết quả tới điện thoại di động của bạn Giám đốc điều hành Ben Keighran tin rằng trong tương lai gần, mọi người sẽ có thể nhận thông tin liên quan xung quanh họ trên điện thoại di động mà không phụ thuộc vào mạng kết nối hay loại thiết bị sử dụng.