MỞ ĐẦU Cùng với phát triển mạnh mẽ ngành khoa học công nghệ, thống kê trở thành ngành khoa học độc lập, công cụ phục vụ đắc lực nhiều lĩnh vực hoạt động khác đời sống kinh tế - xã hội Vai trò quan trọng thống kê thể rõ nét nhiều mặt từ quản lí, hoạch định sách, đến lĩnh vực sản xuất kinh doanh, y tế, giáo dục, an ninh quốc phòng, nghiên cứu khoa học Với tầm quan trọng ngày tăng thống kê hoạt động thực tiễn người, đầu kỉ XX, nhà khoa học người Anh H G Well dự báo: "Trong tương lai không xa, kiến thức thống kê tư thống kê trở thành yếu tố thiếu học vấn phổ thông công dân, giống khả biết đọc, biết viết vậy" [32] Nhận thức tầm quan trọng đó, năm qua, phần thống kê mô tả đưa vào giảng dạy cho học sinh từ trung học sở đến trung học phổ thông Đối với bậc cao đẳng, trước xác suất thống kê giảng dạy cho khối ngành kinh tế Hiện nay, đưa vào giảng dạy cho sinh viên từ khối ngành xã hội, kinh tế đến khối ngành kỹ thuật Trong công đổi mới, giáo dục Việt Nam đạt nhiều thành tựu đáng kể Tuy nhiên, hoạt động dạy học nói chung dạy học thống kê nói riêng trường cao đẳng chuyên nghiệp nước ta nhiều bất cập thách thức Trong giới Việt Nam có nhiều nhà giáo dục quan tâm đến xu hướng đổi dạy học (Nguyễn Bá Kim [24]; Đào Tam [36], [37]; Phan Trọng Ngọ [27]; Trần Vui [48], [49], [50], [51]; English [69]; Holyoak, Morrison [78] ) Đặc biệt đổi dạy học thống kê, nhà giáo dục toán Ben-Zvi D., Garfield J., and Gal I., [64], [71], [72], [74]; Darcovich N., [65]; delMas R C [67], [68]; Evans J., [70]; Kutner M., Greenberg E., Jin Y., and Paulsen C [82] cho giảng dạy thống kê nên tập trung vào phát triển lực hiểu biết thống kê, tư thống kê, suy luận thống kê cho học sinh quy trình tính tốn khô khan nay, họ xem mục tiêu giáo dục toàn vẹn dạy học thống kê Ở nước ta có số nghiên cứu suy luận định lượng Trần Vui [50], tư thống kê đề cập đến luận án tiến sĩ Đỗ Mạnh Hùng [22], Trần Đức Chiển [2] Tuy nhiên, nghiên cứu suy luận thống kê nước ta cịn biết đến Đặc biệt, sinh viên cao đẳng chuyên nghiệp cần loại hình suy luận thống kê cho nghề nghiệp tương lai, lực suy luận thống kê, lực dự đoán thống kê thực tế em làm để phát triển lực cho sinh viên chưa quan tâm nghiên cứu Với đề tài này, tập trung nghiên cứu tri thức suy luận thống kê đối tượng sinh viên cao đẳng chuyên nghiệp, loại hình suy luận thống kê, lực suy luận thống kê mà em cần phát triển nhằm đáp ứng nhu cầu nghề nghiệp tương lai sẵn sàng ứng phó với tình xuất sống thực tiễn có liên quan đến số liệu thống kê Đặc biệt, cho lực suy luận thống kê sinh viên chuyên nghiệp đạt đến cấp độ cao từ tập liệu em dự đoán xu hướng, quy luật phát triển tương lai vật, tượng nghiên cứu Chúng nghiên cứu để thiết kế quy trình giảng dạy nghiên cứu xây dựng số biện pháp sư phạm nhằm góp phần phát triển lực suy luận thống kê cho sinh viên cao đẳng chuyên nghiệp Chúng xem hướng đổi cần thiết, xuyên suốt dạy học thống kê từ bậc phổ thông đến bậc đào tạo đại học, hướng đến phát triển tối đa lực cá nhân Giảng dạy theo quan điểm tập trung phát triển lực suy luận thống kê cho sinh viên giúp em tự tin đối mặt với toán thực tiễn liên quan đến liệu thống kê mà cịn góp phần thực nhiệm vụ phát triển lực trí tuệ cho sinh viên thơng qua dạy học thống kê, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ lao động trình độ cao đẳng cho nước nhà Lí chọn đề tài 1.1 Vai trò thống kê Thống kê ngày trở nên quan trọng sống thực tiễn xã hội Vai trị quan trọng thể thường nhật đời sống hàng ngày công dân trở thành nhu cầu tự nhiên không khí, nước uống người Người nội trợ thống kê chi tiêu gia đình; người lao động thống kê khối lượng bốc vác, ngày công, tiền công; người giáo viên thống kê khối lượng giảng dạy, số lượng học sinh giỏi, số học sinh lên lớp, lại, điểm thi môn học; doanh nhân thống kê số lượng hàng hoá nhập vào bán ra, doanh thu, tiền lời; ngành y tế thống kê tỉ lệ nhiễm bệnh, triệu chứng lâm sàng, thành phần thuốc để đưa phác đồ điều trị hiệu Chúng ta hiểu sống khơng có thống kê Thống kê từ chỗ mang vai trò mơ tả vươn lên khả phân tích, dự đốn cách xác với đầy đủ sở khoa học Vì vậy, thống kê khoa học ứng dụng sâu rộng lĩnh vực hoạt động kinh tế - xã hội Đây cơng cụ quản lí vĩ mơ quan trọng, có vai trị cung cấp đầy đủ kịp thời thơng tin thống kê trung thực, khách quan, xác, phản ánh chất tính quy luật tượng kinh tế - xã hội điều kiện không gian thời gian cụ thể cho quan nhà nước, tổ chức cá nhân nhằm đưa đánh giá, dự báo tình hình xu hướng phát triển, hoạch định chiến lược, sách xây dựng kế hoạch Thống kê cung cấp thông tin phát triển kinh tế - xã hội tương lai (dự báo ngắn hạn) đất nước mối liên hệ với giới bên ngồi Những thơng tin thống kê cần thiết, tiền đề giúp nhà nước lãnh đạo, đạo kinh tế, làm để hoạch định sách phát triển kinh tế - xã hội Không thế, cịn cơng cụ sắc bén, hiệu để nhận thức xã hội Khoa học thống kê không cơng cụ để quản lí, phản ánh có mà cịn cơng cụ để tiên đốn, dự đốn tình hình, xu hướng phát triển tượng kinh tế - xã hội tương lai Đây đặc điểm quan trọng thông tin kinh tế - xã hội, vừa đảm bảo độ tin cậy cao, sức thuyết phục lớn giúp cho nhà quản lí giải có hiệu vấn đề thực tiễn đặt Tóm lại, cần phải thừa nhận vai trò ngày trở nên quan trọng thống kê đời sống, phát triển kinh tế - xã hội, giáo dục, an ninh quốc phòng nhận thức giới Vai trò khoa học thống kê trở nên quan trọng mà khoa học công nghệ trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp Bất sản phẩm khoa học ngồi yếu tố lao động trí óc miệt mài người sử dụng đến tri thức nhân loại tạo thống kê lại Do đó, thống kê phải học phần giúp sinh viên thấy hữu ích đời sống thực tiễn trao cho em công cụ hữu hiệu để nhận thức giới Đồng thời dạy học thống kê phải góp phần phát triển lực cá nhân người học lực giải vấn đề mà sinh viên thường bắt gặp sống có liên quan đến số liệu thống kê 1.2 Đặc điểm sinh viên cao đẳng chuyên nghiệp Sinh viên trường cao đẳng chuyên nghiệp nhóm xã hội đặc biệt, tiếp thu kiến thức, kỹ chuyên ngành để chuẩn bị cho hoạt động nghề nghiệp sau trường Các em độ tuổi đẹp đời với phát triển sung mãn lực trí tuệ, khát khao khám phá, khát vọng thành đạt, nhiều mơ ước thích trải nghiệm, dám đối mặt với thử thách Đây lứa tuổi tương đối ổn định tình cảm, họ thực yêu thích đam mê với nghề nghiệp chọn Đó động lực giúp họ chăm học tập, sáng tạo, tích lũy kiến thức kỹ nghề nghiệp Nhờ có tự ý thức phát triển, sinh viên có thái độ mực học tập, có khả đánh giá phẩm chất lực thân phù hợp với yêu cầu nghề nghiệp Để từ xác định rõ mục tiêu học tập, rèn luyện phát triển lực thân theo hướng phù hợp với xu xã hội Một quy định chuẩn đầu cho sinh viên cao đẳng (ngành cầu đường, xây dựng dân dụng khí) biết cách đo đạc thu thập số liệu, xử lí kết đo; hiểu biết tính năng, tác dụng số máy móc, dụng cụ, thiết bị dùng thí nghiệm biết làm thí nghiệm để xác định số tính chất đất đá, vật liệu chủ yếu dùng xây dựng, khí; có khả phân tích, lựa chọn phương án thiết kế dựa số liệu thống kê thu thập qua thí nghiệm cơng trình Đối với sinh viên ngành kinh tế phải có kỹ cứng việc cập nhật, xử lí, phân tích, đánh giá số liệu tham mưu lĩnh vực kinh tế cho lãnh đạo doanh nghiệp, quan Nhà nước tổ chức kinh tế - xã hội Như việc dạy học thống kê theo hướng tập trung phát triển lực suy luận thống kê cho sinh viên trường cao đẳng chun nghiệp khơng cần thiết mà cịn xu hướng chung thời đại, phải xem tư tưởng chủ đạo xuyên suốt từ bậc phổ thông đến bậc đại học 1.3 Vị trí, vai trị ý nghĩa học phần thống kê đào tạo sinh viên cao đẳng chuyên nghiệp Chúng ta biết rằng, mục tiêu đào tạo trình độ cao đẳng đào tạo người lao động có kiến thức chuyên mơn vững vàng, có kỹ nghề nghiệp bản, có khả giải vấn đề thơng thường thuộc chuyên ngành đào tạo Từ đó, phương pháp giáo dục nghề nghiệp phải kết hợp rèn luyện kỹ thực hành với giảng dạy lí thuyết để giúp người học có khả hành nghề phát triển nghề nghiệp theo yêu cầu công việc Chú trọng rèn luyện kỹ phát triển lực thực công tác chuyên môn [26] Thống kê có vị trí, vai trị quan trọng chương trình đào tạo sinh viên cao đẳng chuyên nghiệp Nó khơng cung cấp, trang bị cho sinh viên kỹ ban đầu thu thập xử lí số liệu thống kê mà cịn tảng tri thức giúp sinh viên học tốt nhiều môn học sở chuyên ngành thực hữu ích cho em để hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn sau Thống kê sử dụng phổ biến lĩnh vực khác ngành xây dựng cơng trình trở thành cơng cụ hữu ích để thực thành công nhiệm vụ chiến lược ngành Chẳng hạn, nhờ thông tin thống kê thu thập qua mẫu đủ lớn triều cường, hướng gió, tính chất lí hố tầng đất… khảo sát địa chất cơng trình mà nhà kỹ thuật lựa chọn phương án thiết kế, thi công phù hợp, đảm bảo độ ổn định tuổi thọ cơng trình Bên cạnh đó, nhờ thông tin thu thập qua mẫu điều tra nhà kỹ thuật đánh giá độ tin cậy chất lượng cơng trình, chất lượng sản phẩm Do việc giảng dạy thống kê cho sinh viên khối ngành kỹ thuật bồi dưỡng cho em phương pháp thu thập xử lí số liệu thống kê qua kết quan sát lấy mẫu thăm dò Từ tập số liệu thống kê em tập luyện để rút kết luận có ý nghĩa đưa nhận định ban đầu nhằm lựa chọn phương án thiết kế thi công phù hợp hiệu đảm bảo chất lượng thực cơng trình Đối với sinh viên khối ngành kinh tế, thống kê giúp em hiểu thông qua điều tra lấy mẫu em đánh giá chất lượng sản phẩm, thị trường tiềm sản phẩm Để từ có điều chỉnh phù hợp nhằm cải tiến mẫu mã, chất lượng sản phẩm phù hợp thị hiếu người tiêu dùng Trong chế thị trường cạnh tranh khốc liệt, nhờ thông tin thống kê đối thủ cạnh tranh, thị trường sản phẩm, tình hình sản xuất đầu kì cuối kì mà lựa chọn phương án tổ chức kinh doanh hợp lí, hiệu để tồn phát triển Không thế, thông tin thống kê cịn giúp nhà kế hoạch dự đốn nhu cầu sản phẩm tương lai để từ xây dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh hợp lí nhằm mang lại nhiều lợi nhuận cho công ty Mặt khác, học phần chương trình đào tạo trình độ cao đẳng có nhiệm vụ thông qua đặc điểm học phần, phối hợp với học phần khác, hoạt động khác để giáo dục phát triển tồn diện cho sinh viên Vì vậy, học phần thống kê ngồi mục đích trang bị kiến thức thống kê cịn có nhiệm vụ quan trọng phát triển lực trí tuệ cho sinh viên Nhiệm vụ thể bốn phương diện: Phát triển lực tư lôgic ngôn ngữ xác; phát triển lực tư trừu tượng trí tưởng tượng khơng gian; bồi dưỡng phẩm chất trí tuệ (như tư linh hoạt, độc lập, sáng tạo, phê phán, phân tích tổng hợp, khái qt hóa); phát triển óc quan sát trí nhớ cho sinh viên Nghiên cứu đổi phương pháp giảng dạy thống kê tập trung vào phát triển lực suy luận thống kê góp phần quan trọng việc bồi dưỡng phát triển lực trí tuệ Trong đọc hiểu liệu để rút kết luận liên quan đến tư lôgic sử dụng ngôn ngữ sinh viên Từ liệu thống kê đưa dự đoán thống kê liên quan đến lực suy đoán trí tưởng tượng sinh viên Phân tích liệu thống kê liên quan đến thao tác tư 1.4 Những đòi hỏi thực tiễn sống Chúng ta sống thời đại "bùng nổ thông tin", thơng tin thống kê nói "bủa vây" từ nhiều hướng ngày trở nên "tràn ngập" sống công dân Mỗi chúng ta, hàng ngày đối mặt với xuất phương tiện truyền thông viết, đánh giá, phân tích lĩnh vực sống liên quan đến số liệu, đồ thị thống kê Để tiếp nhận xử lí khối lượng thơng tin khổng lồ đó, cơng dân thiết phải có lực sàng lọc, suy xét, phân tích để rút kết luận hữu ích phục vụ cho nhu cầu công việc thân doanh nghiệp Năm 1991, Raja Roy Singh khẳng định: "Để đáp ứng đòi hỏi đặt cho bùng nổ kiến thức sáng tạo kiến thức mới, cần phải phát triển lực tư duy, lực giải vấn đề tính sáng tạo Các lực quy gọn lực giải vấn đề" [99] Thuật ngữ "thống kê" có hai nghĩa, nghĩa thứ nhất, thống kê số thu thập ghi chép để phản ánh tượng tự nhiên, kỹ thuật, kinh tế xã hội Chẳng hạn số lỗi tả thường gặp văn; giá niêm yết loại cổ phiếu thị trường; sản lượng sản phẩm; kết thí nghiệm khảo sát địa chất cơng trình, kiểm định chất lượng cơng trình Nghĩa thứ hai, thống kê hiểu hệ thống phương pháp thu thập phân tích số liệu tượng tự nhiên, kỹ thuật, kinh tế, xã hội để tìm hiểu chất quy luật vốn có chúng Chẳng hạn như, làm để có số liệu tỉ lệ tội phạm vị thành niên; làm để có số liệu dân số Việt Nam thời điểm, trình độ học vấn công nhân, doanh số công ty kinh doanh tháng, cường độ bê tông hạng mục vừa thi công xong, độ dày lớp kết cấu mặt đường Từ có đánh giá đắn, đề giải pháp hữu hiệu, giúp cho việc hoạch định sách kinh tế xã hội có liên quan đến việc phát triển dài hạn địa phương hay nước Một phận thống kê mô tả, đưa vào giảng dạy cho học sinh lớp chương trình tốn, học kì hai Bước đầu em làm quen với điều tra thu thập số liệu thống kê qua bảng số liệu thống kê khái niệm tần số, tần suất giá trị dãy giá trị Từ khái niệm tần số, em thu gọn số liệu thống kê ban đầu Lần biểu diễn toán sử dụng để minh hoạ cho số liệu thống kê, biểu đồ đoạn thẳng, biểu đồ cột, biểu đồ hình quạt Sang trung học phổ thơng, em gặp lại khái niệm chương trình tốn lớp 10 Bước vào môi trường cao đẳng đại học chuyên nghiệp, lí thuyết thống kê trang bị đầy đủ hệ thống cho sinh viên năm thứ từ khối ngành xã hội, kinh tế đến khối ngành kỹ thuật Tuy nhiên, thống kê em số rời rạc hồn, từ số liệu thống kê, em chưa có khả phân tích, dự đốn, suy luận quy luật tất nhiên ẩn giấu sau tượng mang tính ngẫu nhiên Và áp lực khối lượng nội dung, tiến độ chương trình, người ta ý đến mặt trang bị kiến thức thống kê cho sinh viên mà chưa ý nhiều đến phát triển khả tư duy, suy luận, dự báo thống kê, biểu diễn toán dừng mức độ minh hoạ số liệu thống kê Kiến thức thống kê khơng giúp ích nhiều cho sinh viên cao đẳng chuyên nghiệp sau em tốt nghiệp làm Trong nhiều quan doanh nghiệp địi hỏi nhân viên phải có kỹ suy luận định lượng, kỹ suy luận thống kê để giải linh hoạt toán xuất sống, trình lao động sản xuất kinh doanh Nhu cầu dần trở thành xu hướng, tiêu chí đánh giá lực sinh viên tốt nghiệp, đặt nhiệm vụ quan trọng nặng nề cho ngành giáo dục bước đường đổi phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, hướng đến đào tạo tiếp cận lực người học 1.5 Nhu cầu xu hướng đổi giảng dạy thống kê 1.5.1 Nhu cầu đổi dạy học thống kê trường cao đẳng chuyên nghiệp Mọi công dân từ lúc sáng sớm đối mặt với số liệu thống kê tờ báo, phương tiện truyền thông Thông tin thống kê bao vây họ từ phía, trở nên phổ biến, buộc người đưa định dựa thông tin cung cấp thăm dị trị, thành tựu giáo dục, dự báo kinh tế, lãi suất ngân hàng, hiệu loại thuốc chữa bệnh, tỉ lệ tội phạm, loại thuế Những người dù không am hiểu thống kê đứng trước thông tin có cảm giác Những người am hiểu hơn, họ đưa nhận xét, kết luận lựa chọn thông minh thân để đến định có lợi Đặc biệt, sinh viên chủ nhân tương lai đất nước, tùy theo lĩnh vực nghề nghiệp mà họ theo đuổi học tập nghiên cứu, em thường xuyên tiếp cận với số liệu thống kê chuyên ngành Trong bối cảnh nghề nghiệp, từ tập số liệu thống kê, sinh viên phải lựa chọn định để giải vấn đề kinh doanh, đo lường chất lượng, nâng cao chất lượng sản phẩm, quản lí hệ thống Các em cần nhận thức, hiểu cách dự đoán, so sánh định cuối cần thực từ liệu thống kê biểu diễn dạng số hay đồ họa Kiến thức xác suất thống kê giúp người có khả suy luận thống kê, tư thống kê Bởi có khả suy luận thống kê, tư thống kê, sinh viên trang bị đầy đủ để thực đánh giá định phức tạp, giải thích suy luận từ liệu thống kê Điều cần thiết sống lao động sản xuất sau sinh viên trường làm Nhờ có suy luận thống kê, số tình thực tiễn xuất hiện, sinh viên định thực không Các nhà giáo dục thống khả phân tích tình theo quan điểm thống kê sinh viên giống có cách tự nhiên Tất chúng phải hình thành thơng qua giáo dục thống kê Nhận thức điều đó, nhiều nước giới đưa thống kê phân tích thống kê vào chương trình giảng dạy từ phổ thông đến cao đẳng đại học Xu hướng ghi nhận Davic S Moore [90], nguyên giám đốc chương trình thống kê xác suất Quỹ khoa học quốc gia, cựu chủ tịch Hiệp hội thống kê Mĩ, Hiệp hội quốc tế giáo dục thống kê, tuyên bố rằng: "Tại Hoa Kì, làm việc với liệu phận chấp nhận chương trình giảng dạy tốn phổ thơng" Xu hướng sinh viên đăng kí khóa đào tạo thống kê đất nước liên tục gia tăng thập niên qua Điều minh chứng cho kiến thức thống kê ngày trở nên có giá trị không học sinh phổ thông mà cho sinh viên cao đẳng đại học Tuy nhiên, trường cao đẳng đại học chúng ta, thống kê giảng dạy loạt kỹ thuật tính tốn khơng phải q trình tư thực thay đổi Giáo viên sinh viên có xu hướng thiên quy trình tính tốn, thủ tục thống kê Trong thời đại ngày nay, cho việc giảng dạy thống kê khơng cịn phù hợp Hơn doanh nghiệp lâu có ý kiến nhận xét sinh viên đào tạo thiếu nhiều kỹ sống Đã có nhiều doanh nghiệp trình tuyển dụng yêu cầu sinh viên giải toán liên quan đến thống kê, suy luận thống kê Vì vậy, chúng tơi cho mục tiêu giảng dạy thống kê trường cao đẳng, đại học nên ưu tiên cho suy luận thống kê, xem "suy luận thống kê mục tiêu bao quát giáo dục thống kê" [74] Trong năm qua nước ta, kiến thức thống kê tích hợp chương trình tốn phổ thơng, lên cao đẳng đại học giảng dạy thành học phần riêng biệt Với tầm quan trọng đòi hỏi ngày gia tăng thống kê lĩnh vực hoạt động kinh tế - xã hội, việc giáo dục thống kê nhà trường chuyên nghiệp đối mặt với nhiều thách thức khó khăn Những thách thức khó khăn bộc lộ qua mặt sau: - Các ý tưởng cơng thức thống kê q khó, q phức tạp khác thường sinh viên, điều dẫn đến khó khăn việc tạo hứng thú thu hút sinh viên tham gia hào hứng vào môn học - Nền tảng toán số sinh viên yếu, kỹ biến đổi thấp gây khơng trở ngại khó khăn cho việc học tập thống kê - Bối cảnh nhiều toán thống kê làm cho sinh viên hiểu sai, em dựa kinh nghiệm, trực giác sai lầm chủ quan thân để đưa lời giải cho toán - Sinh viên đánh đồng thống kê với toán học chờ đợi trọng tâm số áp dụng cơng thức để tính tốn - Sinh viên khơng hứng thú với lộn xộn dãy số liệu thống kê; lí giải khác dựa giả thuyết khác việc sử dụng rộng rãi kỹ giao tiếp - Số liệu thống kê giảng dạy cho sinh viên xa rời thực tế, không phù hợp với tâm sinh lí lứa tuổi chuyên ngành học tập em Hơn nữa, sống phát triển khơng ngừng địi hỏi việc giảng dạy thống kê trường cao đẳng, đại học chuyên nghiệp phải liên tục đổi để sinh viên trường dễ dàng bắt nhịp với thực tiễn sống Những địi hỏi xuất phát từ: - Có nhiều thay đổi lĩnh vực thống kê, bao gồm kỹ thuật để khám phá số liệu - Việc sử dụng khoa học công nghệ để thực hành thống kê thay đổi không ngừng phát triển mạnh mẽ tất lĩnh vực hoạt động xã hội - Có nhiều cảnh báo việc sinh viên khơng có khả tư suy luận thống kê gia tăng, em có thành tích học tập tốt môn học thống kê - Các quan tâm việc chuẩn bị đội ngũ giáo viên giảng dạy thống kê từ mẫu giáo đến lớp 12 bậc cao đẳng, đại học, nhiều giáo viên chưa học thống kê ứng dụng tham gia vào hoạt động phân tích số liệu 10 80 Kendall M G (1970) Where shall the history of statistics begin? In E S Pearson & M G Kendall (Eds.), Studies in the history of statistics and probability (pp 45–46) London: Charles Griffen 81 Kirsch I S., Jungeblut A & Mosenthal P B (1998) The Measurement of adult literacy, In T S Murray, I S Kirsch & Jenkins (Eds.), Adult literacy in OECD countries: Technical report on the first International Adult Literacy Survey (pp 105-134), Washington, DC: National Center for Education Statistics: U S Department of Education 82 Kutner M., Greenberg E., Jin Y & Paulsen C (2006), The health literacy of America’s adults: Results from the 2003 National Assessment of Adult Literacy, Retrieved March 26, 2007 83 Leighton J P (2004) Defining and describing reason In J P Leighton & R J Sternberg (Eds.), The nature of reasoning (pp 3–11), New York, NY: Cambridge University Press 84 Lovett M (2001), "A collaborative convergence on studying reasoning processes: A case study in statistics", Cognition and Instruction: Twenty-Five Years of Progress, eds D Klahr and S Carver, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum, 347-384 85 Mallows C (1998) 1997 Fisher Memorial Lecture: The zeroth problem American Statistician, 52(1), 1–9 86 Mooney E S (2002), Mathematics Thinking and Learning, 4, 23-63 87 Moore D (1997) New pedagogy and new content: The case of statistics, International Statistical Review, 65, 123-137 88 Moore D (1998), Statistics among the liberal arts, Journal of the American Statistical Association, 93(444), 1253–1259 89 Moore D S (1992) Teaching statistics as a respectable subject In F &S Gordon(Eds), Statistics for the 21st century (pp 14-15), Washington DC: MAA 90 Moore D S (2004) Foreword In D Ben-Zvi & J.Garfield (Eds), The Challenge of Developing Statiscal Literacy, Reasoning an thinking, Boston, MA: Kluer Academic publishers 208 91 Moore D S (1990) Uncertainty In Lynn Steewn (Ed.), On the shoulders of giants: A new approach to numeracy, National Academy of Siences 92 Nancy C Lavigne, Susanne P Lajoie (2006), Statistical reasoning of middle school children engaged in survey inquyry, Montre ´al, Que., Canada H3A 1Y2 Available online November 2006 93 National Council of Teachers of Mathematics (1989), Curriculum and evaluation standards for school mathematics, Reston, VA: Author 94 National Council of Teachers of Mathematics (2000), Principles and standards for school mathematics, Reston, VA: Author 95 Neil Lutsky (2006), Teaching Quantitative Reasoning, New York 96 Nisbett R (1993), Rules for Reasoning Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum 97 OECD (2003), The PISA 2003 Assessment Framework – Mathematics, Reading, Science and Problem Solving Knowledge and Skills, Paris 98 Piaget J., & Inhelder B (1975), The origin of the idea of chance in children, New York: Norton 99 Raja Roy Singh (1991), Education for the twenty-first century ASIA – Pacific perspectives, Unesco principalregional office for Asia and the Pacific, Bangkok 100 Rossman A J., Chance B L., & Medina E (2006), Some important comparisons between statistics and mathematics, and why teachers should care In G F Burrill (Ed.), Thinking and reasoning about data and chance: Sixty-eighth NCTM Yearbook, pp 323–334, Reston, VA: NCTM 101 Russell S J (1999) Mathematical reasoning in the middle grades In L V Stiff & F R Curcio (Eds.), Developing mathematical reasoning in grades K-12 (pp 1–12) Reston, VA: National Council of Teachers ofMathematics 102 Sedlmeier P (1999), Improving Statistical Reasoning: Theoretical Models and Practical Implication, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum 103 Shaughnessy J M (1992), Handbook of research on mathematics teaching and learning, New York: Macmillan 104 Snee R (1990), Statistical thinking and its contribution to quality, American Statistician, 44(2), 116–121 209 105 Snee R (1993), What’s missing in statistical education? American Statistician, 47(2), 149–154 106 Snee R (1999), Discussion: Development and use of statistical thinking: A new era, International Statistical Review, 67(3), 255–258 107 Steen, Lynn Arthur (Ed.), (2001), Mathematics and democracy: The case for quantitative literacy, Princeton, NJ: National Council on Education and the Disciplines 108 Vygotsky L S (1978), Mind in society: The development of highr psychological processes, M Cole, V John-Steiner, S Scribner, & E Souberman (Eds) Cambridge, MA: Harvard University Press 109 Wallman K K (1993), Enhancing statistical literacy: Enriching our societi, Journal of the American statistical association 110 Waston J M (2003), Statistical literacy at the school level: What should students know and do? Paper presented at the International Statistical Institute 54 th Session, Berlin, Germany 111 Watson J (1997) Assessing statistical literacy through the use of media surveys In I.Gal & J Garfield, The assessment challenge in statistics education, Amsterdam, the Netherlands: International statistical institute/IOS Press 112 Wild C., & Pfannkuch M (1999) Statistical thinking in empirical enquyry (with discussion), International Statistical Review, 67(3) 113 Wild C & Pfannkuch M (2004) Towards an understanding of statisticcal thinking In D Ben-Zvi & J Garfield (Eds), Challenge of Developing Statiscal Literacy, Reasoning an thinking, Boston, MA: Kluer Academic publishers 114 http://www.vnr500.com.vn/doanh-nghiep?ref=0100244112, truy cập ngày 18.7.2011; http://www.tintuc.xalo.vn truy cập ngày http://vienthongke.vn/ojs/index.php/TTKHTK/article/view/95 210 18/07/2011; PHỤ LỤC PHỤ LỤC KHẢO SÁT THĂM DÒ Ý KIẾN SINH VIÊN ĐẦU CẤP Một số thông tin cá nhân: Lớp: Trường: Giới tính: Tỉnh/Thành phố: Năm sinh: Em đọc kĩ toán sau, trả lời phần yêu cầu Bài toán Tổng cục Thống kê giới thiệu bảng biểu: Nhóm Số ngành nhân sản Năm 2010 Năm 2009 Năm 2010 Năm 2009 viên Công ty (tỉ đồng) (tỉ đồng) (tỉ đồng) (tỉ đồng) (tỉ đồng) Tổng tài Doanh thu Lợi nhuận sau thuế Công ty CP FPT VT 12300 12305 20517 18742 1691 1406 Ngân hàng NH 11415 307496 11525 9287 4236 3945 CN 8497 14903,7 14492,7 8244,3 1376,32 1270,71 TMCP ngoại thương VN Công ty CP tập đồn Hịa Phát Cơng ty CP dịch DV 166 296,4 1042 1196 11,9 14,7 NH 17243 367712 14,82 5,43 3,42 1,29 VT 1559 2392,8 4,5 3,7 0,044 ? NH 520 8792,9 1503,4 1122 689 804,1 CN 940 7664,32 2281,4 7541,22 251,54 656,4 NH 3243 93827 722838 1343534 459392 790929 CN 689 710,9 1444,2 1926,2 41,9 106,2 vụ ôtô Hàng xanh Ngân hàng TMCP công thương VN Công ty CP tập đồn cơng nghệ CMC Cơng ty CP chứng khốn Sài Gịn Cơng ty thép Pomina Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam Công ty CP ôtô TMT Nguồn: http://www.vnr500.com.vn/doanh-nghiep?sid=20102&ref=0301452948 Lưu ý: Các từ viết tắt: VT: Viễn thông; NH: Ngân hàng ; CN: Công nghiệp; DV: Dịch vụ; 211 Câu hỏi 1: Cơng ty thuộc nhóm ngành CN sau có tổng tài sản lớn nhất? a Cơng ty CP ơtơ TMT b Cơng ty CP tập đồn Hịa Phát c Cơng ty thép Pomina d Cả Cơng ty thép Pomina Cơng ty CP tập đồn Hịa Phát Câu hỏi 2: Giả sử lợi nhuận năm 2010 chia cho nhân viên công ty Nhân viên công ty sau chia lợi nhuận cao nhất? a Cơng ty CP tập đồn Hịa Phát b Công ty thép Pomina c Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam d Cơng ty CP chứng khốn Sài Gịn Câu hỏi 3: Hãy tìm lợi nhuận sau thuế năm 2009 Cơng ty CP tập đồn cơng nghệ CMC biết ta thêm 11,3% vào tỉ suất lợi nhuận sau thuế năm 2010 giảm so với 2009 Công ty CP dịch vụ ôtô Hàng xanh ta tỉ suất lợi nhuận sau thuế năm 2010 so với 2009 Cơng ty CP tập đồn cơng nghệ CMC? Trình bày cách tính bạn u cầu: Vòng tròn vào phương án trả lời phù hợp CH1 Số liệu thống kê thực tế toán trên, em gặp lần học phổ thông? a.Chưa gặp bao giờ; b Gặp lần; c Gặp đôi lần; d Gặp thường xuyên CH2 Số liệu thống kê tốn có tạo hứng thú cho em học thống kê phổ thông hay không? a Rất hứng thú; b Hứng thú; c Hứng thú đơi chút; d Khơng hứng thú tí CH3 Ở phổ thơng em có luyện tập thường xuyên để giải dạng toán dạng tốn khơng? a Rất thường xun; b Thỉnh thoảng; c khi; d Chưa CH4 Em chọn tiêu đề phù hợp để đặt tên cho bảng biểu: CH5 Mức độ tự tin em giải toán trên: a Rất tự tin; b Tự tin; c Không tự tin; d Không tự tin CH6 Em vui lịng giải giúp tốn trên: Trả lời câu hỏi 1: Trả lời câu hỏi 2: Trả lời câu hỏi 3: 212 Em hứng thú với dạng tập sau đây: (Đánh giấu kiểm vào phương án trả lời em) KHT: Không hứng thú; HTRI: Hứng thú ít; HT: Hứng thú; RHT: Rất hứng thú KHT HTRI HT RHT a Áp dụng công thức thống kê học để tính tốn b Học thuộc quy trình, thủ tục tính tốn thống kê c Học thống kê với số liệu lấy từ thực tế phù hợp với chuyên ngành em d Vẽ biểu đồ biểu thị số liệu thống kê e Từ đồ thị thống kê đọc số liệu thống kê Khả en giải toán liên quan đến số liệu thống kê KTT: Không tự tin; KTTL: Không tự tin lắm; TT: Tự tin; RTT: Rất tự tin KTT a Từ bảng số liệu thống kê nhận biết xu hướng phát triển b Từ đồ thị biểu diễn số liệu thống kê, em nhận biết xu hướng phát triển c So sánh tỉ lệ phần trăm cuối kì, đầu kì d Từ bảng liệu thống kê suy luận để đưa kết luận, phán đốn có ý nghĩa thống kê e Từ biểu đồ thống kê suy luận để đưa kết luận, phán đốn có ý nghĩa thống kê g Liên kết số liệu từ bảng biểu, đồ thị thống kê để tính tốn cần thiết 213 KTTL TT RTT Suy nghĩ em phương pháp truyền đạt kiến thức thống kê giáo viên phổ thông KĐY: Không đồng ý; ĐYSS: Đồng ý sơ sơ; ĐY: Đồng ý; RĐY: Rất đồng ý KĐY a ĐY RĐY Rất dễ hiểu b ĐYSS Truyền đạt đầy đủ kiến thức theo chương trình biên soạn sẳn sách giáo khoa c Luôn dẫn nhập ứng dụng thực tế có liên quan d Ln trọng đến tập sách giáo khoa e Số liệu thống kê đưa học tập xa rời với thực tế g Thường xuyên rèn luyện lực suy luận giúp học sinh giải toán thực tế phù hợp Em vận dụng kiến thức học phổ thông để giải toán sau Bài toán Biểu đồ cho biết thông tin xuất Việt Nam (đơn vị: tỉ USD) Xuất Việt Nam Cơ cấu sản phẩm xuất 2005 – 2009 chủ yếu năm 2008 70 62.68 56.5 60 C.nghiệp ch.biến 10% 48.56 50 39.82 40 Cơ khí 8.40% 32.66 30 Hàng mộc 10,30% 20 10 Điện-Điện tử 27% 2005 2006 2007 2008 2009 Năm 214 Khác 1.30% Hàng dệt may giày dép 43% Nguồn: Tổng cục Thống kê Báo cáo Chính phủ tình hình kinh tế - xã hội năm 2009 Câu hỏi 1: Cho nhận xét tình hình xuất Việt Nam từ năm 2005 đến năm 2009 Giải Câu hỏi 2: Năm Việt Nam có tổng giá trị xuất lớn tổng giá trị xuất năm bao nhiêu? Giải Câu hỏi 3: Giá trị điện – điện tử xuất Việt Nam vào năm 2008 bao nhiêu? A 12,934 tỉ USD C 16,924 tỉ USD B 16,249 tỉ USD D 17,321 tỉ USD Bài toán 3: Số liệu thuê bao điện thoại theo tháng năm 2009 sau: Tháng 10 11 12 Triệu 82,52 86,6 89,19 89,5 92,92 101,7 107,84 110,3 113,5 106,4 107,5 130,4 thuê bao Nguồn ttp://mic.gov.vn/vn/newsdetail/solieuthongke_vienthong/4901/index.mic Câu hỏi 1: Em chọn dạng biểu đồ thích hợp để biểu diễn bảng số liệu trên? Giải thích lựa chọn em Giải Câu hỏi 2: Cơng ty viễn thơng muốn phóng đại với khách hàng lượng thuê bao năm 2009 tăng nhanh theo tháng Em giúp họ đưa giải pháp vẽ lại dạng biểu đồ nhằm đạt mục đích đó? Cơ sở tốn học kĩ thuật gì? Giải 215 Câu hỏi 3: Em giúp công ty viễn thông phóng đại lượng thuê bao năm 2009 tăng nhanh theo tháng cách vẽ lại biểu đồ với kĩ thuật khác? Giải Câu hỏi 4: Nếu em nhân viên công ty viễn thông khác muốn làm cho khách hàng thấy năm 2009 lượng th bao cơng ty có tăng khơng đáng kể em đưa giải pháp vẽ lại dạng biểu đồ nào? Cơ sở toán học kĩ thuật gì? Giải PHỤ LỤC 2: PHIẾU KHẢO SÁT THĂM DÒ GIẢNG VIÊN Để đánh giá thực trạng giảng dạy thống kê tìm giải pháp đổi phương pháp dạy học thống kê nay, kính nhờ Thầy, Cơ giáo giảng dạy tốn, thống kê trả lời giúp chúng tơi bảng hỏi đây: Câu hỏi Khi giảng dạy thống kê, thầy (cô) thường: TT Nội dung câu hỏi Không Thỉnh Thường Rất thoảng xuyên thường xuyên Bám sát đề cương chương trình mơn học Bám sát giáo trình mơn học Dạy cho sinh viên học thuộc cơng thức, quy trình tính tốn thống kê Lấy số liệu thống kê giáo trình để minh họa cho tính tốn thống kê Lấy số liệu từ thực tiễn để minh họa cho tính tốn thống kê Đánh giá học phần chủ yếu sử dụng tập vận dụng công thức để tính tốn Câu hỏi Các thầy (cơ) thường xuyên luyện tập cho sinh viên dạng hoạt động sau dạy học thống kê: 216 TT Các dạng hoạt động Không Thỉnh Thường Rất thoảng xuyên thường xuyên Hoạt động liên tưởng công thức giải tốn thống kê Hoạt động mơ hình hóa thơng tin thống kê Hoạt động vẽ biểu đồ thống kê dựa vào liệu thống kê Hoạt động rút kết luận từ thông tin thống kê (dưới dạng bảng biểu đồ thị thống kê) Hoạt động vận dụng cơng thức, quy trình tính tốn thống kê để giải tập thống kê Hoạt động vận dụng cơng thức, quy trình thống kê để giải tốn thực tiễn có liên quan đến thống kê Hoạt động dự đoán thống kê Hoạt động nhận biết quy luật thống kê Hoạt động lấy mẫu thăm dò Câu hỏi Theo thầy (cô) lực sau cần rèn luyện cho sinh viên em tham gia học tập thống kê: TT Các loại lực Không Thỉnh Thường Rất thoảng xuyên thường xuyên Năng lực huy động công thức học để giải tập Thống kê Năng lực tính tốn thống kê Năng lực nhận biết thông tin thống kê dạng bảng biểu hay đồ thị thống kê Năng lực đọc hiểu thông tin thống kê Năng lực rút kết luận hữu ích từ 217 thơng tin thống kê Năng lực vận dụng vào thực tiễn giải tốn có liên quan đến thơng tin thống kê Năng lực dự đoán thống kê Năng lực phát quy luật thống kê Câu hỏi Thầy (cô) cho biết mức độ hiểu biết khái niệm sau: TT Các loại khái niệm Suy luận thống kê rõ Suy luận tương tự Biết Suy luận diễn dịch Biết rõ Suy luận quy nạp Biết biết Khơng Dự đốn thống kê Quan niệm thầy (cô) suy luận thống kê: Câu hỏi Thầy (cô) thường vận dụng phương pháp sau để giảng dạy thống kê TT Các phương pháp Rất Thường Thỉnh Không thường xuyên thoảng bao xuyên Phương pháp thuyết trình, diễn giải Phương pháp vấn đáp Phương pháp trực quan Phương pháp thảo luận Phương pháp dạy học nêu vấn đề Thầy cô để lại tên: Trình độ: Chun ngành đào tạo: Xin cảm ơn hợp tác quý thầy cơ! PHỤ LỤC 3: BẢNG THĂM DỊ Ý KIẾN MỘT SỐ DOANH NGHIỆP Xin Anh (Chị) vui lòng cho chúng tơi biết cách nhìn nhận đánh giá quý vị vấn đề sau: (Vòng trịn câu trả lời hợp lí q vị) Câu hỏi 1: Ở công ty, doanh nghiệp quý vị có thường xuyên sử dụng số liệu thống kê (dưới dạng bảng số liệu đồ thị biểu thị số liệu thống kê) 218 báo cáo, sản xuất kinh doanh, đại thể dạng số liệu mô tả sau hay không? a Rất thường xuyên b Thường xuyên c Thỉnh thoảng d Không Câu hỏi 2: Một doanh nhân, nhà phân tích thị trường hay đơn giản nhân viên doanh nghiệp nhìn vào biểu đồ sau rút kết luận: "Biểu đồ cho thấy, 10 thị trường có kim ngạch xuất lớn tháng đầu năm 2009 (chiếm 65.73% kim ngạch xuất thủy sản) có thị trường tăng trưởng so với kì năm 2008 Trung Quốc tăng lớn với gần 46%, nhiên giá trị xuất vào thị trường tương đối nhỏ (chỉ 52 triệu USD 7t/2009) Các thị trường khác Hàn Quốc, Đức Tây Ban Nha đạt tốc độ tăng trưởng Từ biểu đồ ta thấy tầm quan trọng Hoa Kì mặt hàng thủy sản Việt Nam" Anh (chị) có cho suy luận rút từ biểu đồ cần thiết, lực mà nhân viên cần phải có đối mặt với bối cảnh tồn 219 cầu hóa, đặc biệt thị trường cạnh tranh khốc liệt hay không? a Hết sức cần thiết b Địi hỏi cấp bách c Khơng cần thiết d Cả a b Câu hỏi 3: Theo anh (chị) khả đọc, nhận biết, giải thích rút kết luận từ số liệu thống kê cho dạng bảng biểu có thực cần thiết hay không? a Rất cần thiết b Cần thiết c Cần thiết sơ sơ d Không cần thiết Câu hỏi Theo anh (chị) nhân viên kỹ thuật hay doanh nhân kinh doanh lĩnh vực ngồi lực chun mơn cần phải có lực nhận biết, phân tích rút kết luận có ý nghĩa thống kê từ số liệu thống kê chuyên dùng trình bày dạng bảng biểu hay đồ thị thống kê, để từ có giải pháp thơng minh nhất, cách giải linh hoạt đem lại hiệu cao cho công việc phục vụ đắc lực cho phát triển cơng ty: a Nhất định cần phải có b Cần phải có c Khơng có d.Chẳng cần có Câu hỏi Theo anh (chị) song song với nhiệm vụ giảng dạy thống kê có nên tập trung rèn luyện cho sinh viên – chủ nhân tương lai đất nước, lực phân tích rút kết luận có ý nghĩa thống kê từ bảng số liệu hay biểu đồ mô tả số liệu thống kê hay không? a Phải rèn luyện lực sinh viên ngồi ghế nhà trường b Phải xem tiêu chí đánh giá lực sinh viên tốt nghiệp c Sau trường, làm, doanh nghiệp đào tạo lực cho nhân viên d Cả a b XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN SỰ HỢP TÁC CỦA QUÝ VỊ! PHỤ LỤC PHIẾU ĐIỀU TRA SINH VIÊN QUA THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM Để góp phần nâng cao hiệu giảng dạy thống kê trường cao đẳng chuyên nghiêp, mong em vui lịng trả lời số thơng tin sau: Em cho biết mức độ hài lòng em qua đợt học thực nghiệm thống kê vừa qua: 220 (Đánh giấu  vào ô sau: RHL: Rất hài lòng; HL: Hài lòng; HLSS: Hài lòng sơ sơ; KHL: Khơng hài lịng) STT NỘI DUNG CÂU HỎI RHL 13 Số liệu thống kê ví dụ tập số liệu lấy từ thực tiễn sống 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Sau HL HLSS KHL Số liệu thống kê ví dụ tập phù hợp với chuyên ngành đào tạo sinh viên Phương pháp giảng dạy thống kê giảng viên dạy thực nghiệm Phương pháp giảng dạy truyền thống: thầy diễn giải, trò lắng nghe ghi chép Phương pháp giảng dạy trọng vận dụng cơng thức để tính toán thống kê Phương pháp giảng dạy thiên phát triển lực suy luận, dự đoán thống kê sinh viên Phương pháp giảng dạy xem trọng ý nghĩa thống kê kỹ thuật tính tốn Hệ thống tập cung cấp giúp phát triển lực suy luận, dự đốn thống kê Mơi trường học tập hợp tác, có trợ giúp cơng nghệ thơng tin Sinh viên học tập tích cực chủ động để kiến tạo nên tri thức Phương pháp dạy học thực nghiệm dễ hiểu hơn, em giải tốn có nội dung thực tiễn Phương pháp dạy học thực nghiệm có làm em hài lòng phương pháp dạy học lâu hay khơng khóa học thống kê, mức độ tự tin em giải vấn đề sau: (Đánh giấu  vào ô sau: RTT: Rất tự tin; TT: Tự tin; TTSS: Tự tin sơ sơ; KTT: Không tự tin) 221 STT NỘI DUNG CÂU HỎI RTT TT Thu thập xử lí số liệu thống kê phục vụ cho chun ngành học tập em Mơ hình hóa thông tin thống kê dạng bảng biểu hay đồ thị thống kê công cụ Excel Từ bảng số liệu thống kê hay đồ thị thống kê suy kết luận có ý nghĩa Đưa định hành động có ý nghĩa đối mặt với số liệu thống kê Từ bảng số liệu thống kê, tính tốn trung bình, trung vị, mốt, phương sai mẫu, so sánh kém, so sánh tỉ lệ phần trăm Từ bảng số liệu hay biểu đồ thống kê phát xu hướng phát triển, quy luật thống kê đối tượng nghiên cứu Từ bảng số liệu, biểu đồ thống kê đưa dự đốn thống kê có ý nghĩa Nhận thức cỡ mẫu nhỏ hay thiên vị ảnh hưởng đến kết luận cho tổng thể Đánh giá rủi ro hay hội trước thông tin thống kê 10 Khi đối mặt với tốn có nội dung thực tiễn 11 Bình luận vấn đề thực tiễn có liên quan đến số liệu thống kê Xin chân thành cảm ơn hợp tác em! 222 TTSS KTT ... cứu: Phát triển lực suy luận thống kê cho sinh viên cao đẳng chuyên nghiệp Mục đích nghiên cứu Mục đích luận án tìm biện pháp sư phạm phát triển lực suy luận thống kê cho sinh viên cao đẳng chuyên. .. niệm suy luận thống kê; đặc điểm suy luận thống kê; loại hình suy luận thống kê mà sinh viên chuyên nghiệp cần trang bị phát triển; thành tố lực suy luận thống kê khung đánh giá lực suy luận thống. .. lực suy luận thống kê sinh viên cao đẳng chuyên nghiệp - Đề xuất khung đánh giá lực suy luận thống kê sinh viên cao đẳng chuyên nghiệp 15 - Xây dựng số biện pháp sư phạm góp phần phát triển lực