1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH    NGUYỄN THỊ PHƯỚC MỸ TỪ CHỈ NÔNG CỤ VÀ HOẠT ĐỘNG NGHỀ NÔNG TRONG CÁC THỔ NGỮ TIẾNG VIỆT Ở MIỀN TÂY NGHỆ AN LUẬN VĂN THẠC SỸ NGỮ VĂN CHUYÊN NGÀNH: NGÔN NGỮ VINH, 2011 LỜI CẢM ƠN Mở đầu luận văn, xin đƣợc gửi lời cảm ơn chân thành lòng biết ơn sâu sắc tới Phó giáo sƣ - Tiến sĩ Hồng Trọng Canh, ngƣời thầy tận tình hƣớng dẫn, khích lệ tơi hồn thành đề tài thú vị nhƣng đầy khó khăn này! Tơi xin đƣợc chân thành bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới cá nhân, phịng Nơng nghiệp 10 huyện miền Tây Nghệ An em học sinh trƣờng CĐSP Nghệ An, em học sinh trƣờng đại học Vinh…đã cung cấp nhiều tƣ liệu quí giá trình thực luận văn Xin đƣợc cảm ơn Ban chủ nhiệm khoa Sau đại học, khoa Ngữ văn trƣờng Đại học Vinh tất thầy giáo, giáo nhiệt tình giảng dạy, tạo điều kiện thuận lợi cho tơi q trình học tập, nghiên cứu Xin đƣợc cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm khoa Tự nhiên đồng nghiệp trƣờng Cao đẳng sƣ phạm Nghệ An tạo điều kiện, giúp đỡ cho tơi q trình học tập trƣờng Đại học Vinh Xin đƣợc cảm ơn động viên, khích lệ gia đình, bạn bè - ngƣời ủng hộ mặt tinh thần trình học tập nghiên cứu Xin chân thành cảm ơn! Vinh, ngày 05 tháng 01 năm 2011 Ngƣời thực Nguyễn Thị Phƣớc Mỹ Môc lục Trang Mở đầu 1 Lý chọn đề tài LÞch sư vÊn ®Ị nghiªn cøu 3 Đối t-ợng phạm vi nghiên cøu Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu Ph-ơng pháp v th pháp nghiên cứu Đóng góp đề tài Cấu trúc luận văn Ch-¬ng 1: Cơ sở lí luận thực tiễn liên quan đến đề tài 11 1.1 Ngơn ngữ tồn dân phƣơng ngữ 11 1.1.1 Ngơn ngữ tồn dân với hình thành phƣơng ngữ 11 1.1.2 Mối quan hệ ngôn ngữ toàn dân phƣơng ngữ 13 1.2 Vốn từ toàn dân vốn từ phƣơng ngữ 13 1.3 Từ nghề từ nghề nghiệp phƣơng ngữ vốn từ toàn dân 15 1.3.1.Từ nghề nghiệp vốn từ nghề nghiệp 16 1.3.2 Từ nghề mối quan hệ vốn từ nghề nghiệp với phƣơng ngữ, thổ ngữ vốn từ toàn dân 19 1.4 Sơ lƣợc số đặc điểm ngôn ngữ, cƣ dân nghề nông huyện miền Tây Nghệ An 24 1.4.1 Điều kiện tự nhiên - xã hội nghề nông huyện miền Tây Nghệ An .24 1.4.2 Các thổ ngữ miền Tây Nghệ An sở việc khảo sát lớp từ nông cụ hoạt động nghề nông 28 Tiểu kết chương 31 Ch-¬ng Độ phong phú vốn từ ngữ gọi tên nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ miền Tây Nghệ An 33 2.1 Vốn từ ngữ nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ miền Tây Nghệ An .33 2.1.1 Kết thống kê 33 2.1.2 Phân loại 34 2.2 Nhận xét tên nông cụ hoạt động nghề nông huyện miền núi phía Tây Nghệ An 89 2.1.2 Về nông cụ 89 2.2.1.1 Những phận có tên gọi thống 91 2.2.1.2 Những phận nơng cụ có tên gọi khơng thống 94 2.2.1.3 Những phận nơng cụ có nhiều tên gọi khác 96 2.2.2 Về từ ngữ hoạt động 97 Tiểu kết chƣơng 100 Chƣơng Đặc điểm cấu tạo định danh từ ngữ nghề nông thổ ngữ miền Tây Nghệ An 3.1 Đặc điểm cấu tạo từ nông cụ hoạt động nghề nông qua thổ ngữ tiếng Việt miền Tây Nghệ An 103 3.1.1 Sơ lƣợc cấu tạo từ .103 3.1.2 Lớp từ nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ miền Tây Nghệ An xét cấu tạo .105 3.1.2.1 Từ đơn 105 3.1.2.2 Từ ghép 108 3.1.2.3 Từ láy 116 3.2 Đặc điểm định danh lớp từ nông cụ hoạt động nghề nông qua thổ ngữ tiếng Việt miền Tây Nghệ An 117 3.2.1 Ngôn ngữ tri nhận qua phản ánh (định danh) từ 117 3.2.2 Đặc điểm định danh từ nông cụ hoạt động nghề nông qua thổ ngữ tiếng Việt miền Tây Nghệ An 121 3.2.3 Dấu ấn tƣ - văn hóa ngƣời địa phƣơng qua tên gọi cách gọi tên từ nghề nông miền Tây Nghệ An 134 Tiểu kết chƣơng 139 KÕt luËn 141 Tài liệu tham khảo Phô lôc MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài 1.1 Việt Nam quốc gia có nhiều dân tộc anh em sinh sống, dân tộc có ngơn ngữ riêng, sắc thái văn hố riêng Tuy đặc điểm cƣ dân đan xen mà văn hố có giao thoa Điều làm cho ngơn ngữ, văn hố dân tộc thêm phong phú, đa dạng sắc màu Cùng với đời phát triển dân tộc, tiếng Việt trải qua chặng đƣờng lịch sử lâu dài Tiếng Việt trở thành ngôn ngữ quốc gia thống nhất, làm công cụ tƣ phƣơng tiện giao tiếp chung cộng đồng ngƣời Việt Vốn từ vựng tiếng Việt có tới hàng vạn từ đơn vị từ tƣơng đƣơng, làm thành chỉnh thể với nhiều hệ thống, có quan hệ chặt chẽ với Các hệ thống từ vựng góp phần phản ánh đa dạng, phong phú ngày hoàn thiện từ tiếng Việt, đồng thời thể đƣợc lực, trí tuệ, khả sáng tạo vƣợt bậc ngƣời Việt Nam trình sử dụng, giữ gìn, bổ sung phát triển tiếng nói dân tộc Xét theo bình diện khu vực dân cƣ nhƣ tính chất xã hội ngƣời dùng, tiếng Việt có nhiều phƣơng ngữ khác Trên vùng phƣơng ngữ, tầng lớp ngƣời làm nghề khác sử dụng tiếng Việt có khác ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp so với ngôn ngữ chung Vì mà tạo nên đa dạng tranh tiếng Việt Ngôn ngữ phƣơng ngữ, nghề khơng đƣợc thu thập vào quên lãng Do đó, thu thập nghiên cứu lớp từ nông cụ hoạt động nghề nông cần thiết 1.2 Vốn từ nghề nghiệp lớp từ đƣợc dùng hạn chế mặt xã hội, đƣợc sử dụng phạm vi ngành nghề định Mỗi lớp từ có đặc trƣng phạm vi ảnh hƣởng riêng nhƣng vốn từ nghề nghiệp có chỗ đứng khiêm tốn Lâu nay, cơng trình nghiên cứu phƣơng ngữ xã hội cịn ít, đặc biệt mảng nghiên cứu từ nghề nghiệp thƣa thớt Tìm hiểu vốn từ nghề nghiệp thổ ngữ hay phƣơng ngữ góp phần tìm hiểu phƣơng ngữ vùng để thấy đƣợc phong phú tiếng Việt, cần thiết để khẳng định từ vựng nghề nghiệp có vị tƣơng xứng với chức vai trị xã hội 1.3 Việt Nam nƣớc nông nghiệp, nghề truyền thống phổ biến lâu đời, mà lớp từ nghề nơng có vai trị quan trọng vốn từ tiếng Việt Nghệ An tỉnh thuộc Nghệ Tĩnh cũ, vùng đất cổ, cƣ dân làm nghề nông nghiệp trải rộng khắp địa bàn, nhƣng vị trí địa lí, khí hậu, thổ nhƣỡng khác nên nghề nơng Nghệ An có đặc điểm khác so với vùng miền khác tỉnh việc sản xuất nông nghiệp miền núi miền xi có khác Tiếng Nghệ An thuộc phƣơng ngữ Nghệ Tĩnh phƣơng ngữ điển hình vùng phƣơng ngữ Bắc Trung Bộ cịn bảo lƣu nhiều yếu tố cổ tiếng Việt Chính điều thúc đẩy chúng tơi khảo sát thu thập vốn từ nghề nơng nói chung, tên gọi nơng cụ hoạt động nghề nơng nói riêng địa bàn huyện miền núi phía Tây Nghệ An 1.4 Ngơn ngữ thành tố văn hố, nói phƣơng ngữ Nghệ Tĩnh yếu tố làm nên sắc văn hoá vùng quê xứ Nghệ Hơn nữa, phƣơng ngữ Nghệ Tĩnh nhƣ nhiều tác giả khẳng định phƣong ngữ đại diện tiêu biểu cho vùng phƣơng ngữ Bắc Trung Bộ Nên việc khảo sát Từ nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ tiếng Việt miền Tây Nghệ An, đối chiếu so sánh với ngơn ngữ văn hố thổ ngữ, phƣơng ngữ khác, luận văn tìm khác biệt không ngôn ngữ mà nét sắc thái văn hóa riêng vùng Lịch sử vấn đề nghiên cứu Tác giả Đỗ Hữu Châu "Từ vựng - ngữ nghĩa tiếng Việt" [12] viết: "Từ nghề nghiệp cần thiết cho giao tiếp ngành nghề mà cần thiết cho ngƣời cần diễn đạt cách xác, sinh động, ngắn gọn sản phẩm, kiện hoạt động xã hội" "từ nghề nghiệp sáng tạo ngôn ngữ đại đa số nhân dân lao động " nên việc nghiên cứu vốn từ nghề nghiệp thực tế cần thiết cấp bách Trong Việt ngữ học nay, vốn từ nghề nghiệp hầu nhƣ chƣa đƣợc nghiên cứu cách toàn diện, chuyên sâu Hạn chế việc có ngƣời nghiên cứu từ nghề nghiệp số nguyên nhân nhƣ: thứ nghiên cứu từ nghề nghiệp yêu cầu ngƣời thực phải đầu tƣ sức lực, thời gian cách công phu để điền dã đến số vùng chuyên nghề nghiệp để ghi chép, lấy tƣ liệu; thứ hai số làng nghề thủ công truyền thống ngày bị mai nhiều Vì cơng trình nghiên cứu từ nghề nghiệp chƣa có nhiều mặt lí luận nhƣ nghiên cứu cụ thể Có thể khái quát thành xu hƣớng nghiên cứu nhƣ sau: 2.1 Một số giáo trình, thuật ngữ nghiên cứu đề cập đến khái niệm đặc điểm từ nghề nghiệp nhƣng chủ yếu đƣa quan niệm, định nghĩa cách khái quát quan niệm khác Quan niệm Đỗ Hữu Châu Nguyễn Thiện Giáp từ nghề nghiệp tƣơng đối rộng Các tác giả cho từ nghề nghiệp bao gồm từ công cụ, hoạt động, sản phẩm nghề Trong giáo trình Từ vựng ngữ nghĩa tiếng Việt, Đỗ Hữu Châu viết : “từ vựng nghề nghiệp bao gồm đơn vị từ vựng đƣợc sử dụng để phục vụ hoạt động sản xuất hành nghề ngành sản xuất tiểu thủ công nghiệp, nông nghiệp ngành lao động trí óc” [12]; Trong Từ vựng học tiếng Việt, Nguyễn Thiện Giáp phát biểu: “Từ ngữ nghề nghiệp từ ngữ biểu thị cơng cụ, sản phẩm lao động q trình sản xuất nghề xã hội”[19] Gần gũi với quan niệm tác giả có ý kiến của Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến [16], Hoàng Thị Châu [11] Một số tác giả khác, nhƣ Nguyễn Nhƣ Ý, Hà Quang Năng, Đỗ Việt Hùng, Đặng Ngọc Lệ quan niệm từ nghề nghiệp có phạm vi hẹp Những tác giả cho rằng, “từ nghề nghiệp từ ngữ đặc trƣng cho ngơn ngữ nhóm ngƣời thuộc nghề nghiệp lĩnh vực hoạt động đó” [65] Nguyễn Văn Tu giáo trình Từ vốn từ tiếng Việt đại, cho : “Những từ nghề nghiệp khác thuật ngữ chỗ đƣợc chuyên dùng để trao đổi miệng chuyên môn dùng để viết" [59] 2.2 Xu hƣớng thứ hai vào nghiên cứu cụ thể từ nghề nghiệp số nghề vài phƣơng ngữ Ngoài số viết đƣợc cơng bố tạp chí chun ngành, theo hƣớng nghiên cứu cịn có số khố luận, luận văn thạc sỹ Có thể điểm số cơng trình nhƣ: Về từ ngữ nghề gốm, Phạm Hùng Việt [62]; Từ ngữ nghề nghiệp gốm Bát Tràng, Nguyễn Văn Khang [30]; Nhóm từ liên quan đến sơng nước phương ngữ Nam Bộ, Trần Thị Ngọc Lang [32]; Tên gọi phận cày qua số thổ ngữ Thanh Hố, Võ Chí Quế [44]; Tên gọi phận cày qua số thổ ngữ Thừa Thiên Huế, Triều Nguyên [36]; vốn từ nghề cá tỉnh Quảng Nam 10 thành phố Đà Nẵng, Lƣơng Vĩnh An [1]; Đặc điểm tên gọi nông cụ qua thổ ngữ Quảng Bình, Phan Thị Tố Huyền [29] 2.3 Về nghiên cứu từ nghề nghiệp phƣơng ngữ Nghệ Tĩnh Có thể nói, gắn với nghiên cứu phƣơng ngữ địa lý, phƣơng ngữ xã hội vùng gần đƣợc nhiều cán học viên cao học trƣờng Đại học Vinh quan tâm nhiều Có số đề tài nghiên cứu từ nghề nghiệp phƣơng ngữ Nghệ Tĩnh nhƣ khai thác đặc điểm từ ngữ số nghề truyền thống, nhƣ: "Văn hoá người Nghệ qua vốn từ vựng nghề cá", Nguyễn Nhã Bản, Hoàng Trọng Canh [5]; "Phương thức định danh số nhóm từ nghề cá trồng lúa phương ngữ Nghệ Tĩnh" [8]; "Thực tế nghề cá "phân cắt", "chọn lựa" qua tên gọi cách gọi phương ngữ Nghệ Tĩnh" [7]; "Từ ngữ gọi tên nông cụ tiếng Nghệ Tĩnh"[9] "Từ địa phương Nghệ Tĩnh: khía cạnh ngơn ngữ - văn hố" [10] Hoàng Trọng Canh; "Vốn từ nghề trồng lúa phương ngữ Nghệ Tĩnh" Nguyễn Viết Nhị [38]; "Thế giới thực mắt người Nghệ Tĩnh qua tên gọi cách gọi tên xét số nhóm từ cụ thể", Phan Thị Mai Hoa [26]; "Khảo sát vốn từ nghề cá phương ngữ Nghệ Tĩnh", Nguyễn Thị Quỳnh Trang [57]; "Đặc điểm lớp từ nghề trồng lúa phương ngữ Nghệ Tĩnh", Nguyễn Thị Nhƣ Quỳnh [45]; "Tên gọi công cụ sản xuất nông nghiệp qua thổ ngữ thuộc phương ngữ Nghệ Tĩnh", Bùi Thị Lệ Thu [56]; "Vốn từ nghề nước mắm Vạn Phần - Diễn Châu - Nghệ An", Trần Thị Phƣơng Thảo [49]; "Vốn từ nghề Bánh Vĩnh Hoà - Yên Thành - Nghệ An, Nguyễn Đăng Ngọc [34]; "Vốn từ vựng nghề Mộc làng Thái Yên - Đức Thọ - Hà Tĩnh", Trần Thị Ngọc Hoa [27]; "Khảo sát từ nghề cá vùng Bãi Ngang (Quỳnh Lưu - Nghệ An)", Mai Thị Nhuỵ [39]; "Khảo sát vốn từ nghề biển cư dân Quỳnh Lưu" Bùi Thị Thu Dung [17] 141 Trong cách định danh chúng tơi thấy ngƣời dân miền Tây xứ Nghệ chủ yếu gọi tên nơng cụ theo hình dáng vật mục đích hoạt động Điều cho thấy óc quan sát tỉ mỉ, cách tƣ cụ thể trực quan mộc mạc nhƣng tinh tƣờng ngƣời dân lao động nơi Qua lớp từ có lối gọi tên phong phú, đa dạng ta thấy ngƣời dân nơi giàu tính liên tƣởng, liên tƣởng đƣợc hình thành từ gần gũi, gắn bó với đời sống lao động thƣờng ngày họ Chẳng hạn phận V cày có 21 tên gọi khác nhƣ: địu, nạng, chạng cày, đòn ngang, náng cày, nảng cày, náp…hay dùng để nói hoạt động bừa nhƣng có 67 tên gọi khác nhƣ: bừa áp, bừa cấy, bừa chém, bừa dập, bừa đạp, bừa tơi, bừa ghim, bừa om, bừa phá… Điều phản ánh đa dạng liên tƣởng, tri nhận ngƣời dân nơi dồng thời nói lên tính đa dạng thổ ngữ miền Tây xứ Nghệ Việc xuất số lƣợng từ láy từ nghề nơng nơi cịn nói lên nét tƣ đơn giản, không trừu tƣợng ngƣời dân miền núi, phản ánh chất thật thà, chất phác họ PGS.TS Hồng Trọng Canh nói: “trong phạm vi ý nghĩa từ ngữ nói chung, thành ngữ nói riêng, đặc trưng văn hoá dân tộc thường thể đậm nét hình ảnh, đặc điểm lựa chọn vào vào đặc điểm biểu trưng tuỳ thuộc vào mức độ gần gũi khả liên tưởng hình ảnh, vật đưa với hàm ý, với ý niệm khái quát hoá mà người nói hướng tới Do hình ảnh mang tính biểu trưng phải mang tính chất quen thuộc với người” [6; 174] Đi vào lớp từ thành phẩm, sản phẩm nông nghiệp vậy, đặc biệt lớp từ sản phẩm lúa ta thấy đƣợc đặc điểm định danh rõ, qua thấy đƣợc tƣ ngƣời dân miền Tây xứ Nghệ “đất cằn sỏi đá” - nơi mà mơi trƣờng địa lí khí hậu khơng thuận lợi với nghề trồng lúa Tuy trồng lúa 142 nguồn lực kinh tế ngƣời dân nơi Ta thấy chất phác, giản dị ngƣời miền núi lối sống mà cịn lời ăn tiếng nói, cách gọi tên vật, tƣợng Tất điều cho thấy nét tƣ nếp nghĩ ngƣời nơi Và qua lớp từ ta thấy đƣợc nét khác biệt rõ nét thổ ngữ miền Tây xứ Nghệ với phƣơng ngữ khác vốn từ tồn dân Qua khảo sát chúng tơi thấy sản phẩm, giống lúa (ló) có số lƣợng từ phong phú: 151 đơn vị từ vựng Tên gọi ló trở nên quen thuộc, gần gũi với ngƣời dân miền Tây xứ Nghệ lời ăn tiếng nói Bởi cách đặt tên giống lúa ngƣời dân nơi phản ánh đặc trƣng cách chọn lựa đời sống, dung dị, gần gũi với sống nếp nghĩ họ Nếu cách đặt tên ngơn ngữ tồn dân chủ yếu đặt tên theo yếu tố thời gian, mùa vụ cách đặt tên giống lúa thổ ngữ Miền Tây Nghệ An chủ yếu lại đặt tên theo đặc điểm khả sinh trƣởng giống lúa: ló héo, ló rủn, ló ma, ló trời, ló chét, ló mỏn, ló rẽ…; đặt tên theo đặc điểm màu sắc hạt nhƣ: ló cằm đỏ, ló bạch tẻ, ló chiêm đen, ló hoa vàng, ló mộc tuyền, ló lốc vàng…; đặt tên theo đặc điểm cấu tạo nhƣ: ló ba lá, ló ớt, ló dài, ló kim cương, ló trâu, nếp cu, nếp chặt rặt, nếp lau… Sự khác biệt cách gọi tên phần thể nét văn hoá qua tri nhận - liên tƣởng ngƣời, tƣ ngƣời miền Tây xứ Nghệ Ngƣời dân nơi thƣờng nói: mưa lứt - mƣa hạt nhỏ, kiểu mƣa luác có lúc khơng, khơng thấm tháp vào đâu… kiểu đặt tên nhƣ có lẽ từ liên tƣởng tên gọi loại gạo lứt (để loại sản phẩm từ lúa loại gạo gãy, vỡ nhỏ mà ngƣời Nghệ Tĩnh hay gọi gấu mạy hay mạy mạy, mảy mảy…) 143 Màu sắc văn hoá, tƣ miền núi thể qua cách gọi tên vật: từ ngữ thƣờng mang tính cụ thể, hình tƣợng, dễ hình dung: nếp bơng lau, nếp cú mèo, nếp đa, nếp chặt rặt, nếp cu, nếp đen, nếp muồng, ló chiêm đen, nếp củ hương, nếp đa đa, ló trâu, ló tép đen, ló bạch tẻ, nếp đội, nếp rồng, ngô đá, ngô mợ vàng, ngô mợ trắng, lạc sen, lạc trôốc sư, khoai nghệ, đậu đỏ, đậu đa, đậu mợ, đậu tằm, đậu trứng cuốc, đậu ve leo… Nhƣ thấy tên gọi, cách gọi tên thể chia cắt giới thực chi tiết, cụ thể tạo nên tính phong phú đa dạng vốn từ tên gọi mang tính chất gần gũi, gắn liền với đời sống ngƣời, thể nhìn họ Vì mà thơng qua cách định danh thấy đƣợc đặc tính, sắc thái văn hóa ẩn chứa đằng sau tên gọi Qua vài miêu tả nhƣ trên, thấy đƣợc phong phú vốn từ nghề nông thổ ngữ miền Tây xứ Nghệ phản ánh phong phú thực tế khách quan nhƣ vai trị đời sống xã hội Qua lớp từ ngữ hình dung đƣợc phần cách lựa chọn đặc trƣng vật, cách phân cắt thực tế khách qaun để phản ánh vào ngôn ngữ ý nghĩa từ Cách lựa chọn thuộc tính đặc trƣng, cách phản ánh chúng vào ngơn ngữ thể cách nhìn, lối tƣ cụ thể, tỉ mỉ vật, với cách dùng phong phú hình ảnh nơng cụ nghề nơng tạo nên tính đa nghĩa biểu trƣng độc đáo nhƣng gần gũi với đời sống cộng đồng ngƣời dân miền Tây xứ Nghệ, cho thấy ngƣời nơi giàu liên tƣởng, không quen tƣ cụ thể chi tiết rạch ròi mà mặt khác hay suy tƣởng theo hƣớng khái quát hoá, biểu trƣng hoá Chỉ qua lớp từ ta cảm nhận thấy khơng tính cách, lối sống mà với tƣ vậy, thứ 144 ngƣời miền Tây xứ Nghệ rành rõ với hai cực phân minh Những nét sắc thái văn hoá vừa chung nhƣng riêng ngƣời Nghệ Tĩnh… Tiểu kết chƣơng Với số lƣợng từ vựng lớn nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ miền Tây Nghệ An với cách định danh, cách tri nhận đƣợc phản ánh từ ngữ nghề nông, thấy đƣợc tinh thần yêu lao động, cần cù chịu khó, chất phác thật ngƣời dân nơi Họ ngƣời lƣu giữ lại cho đời sau nhiều kinh nghiệm q báu nơng cụ hoạt động sản xuất nông nghiệp Nghệ Tĩnh nói chung miền Tây Nghệ An nói riêng, kinh nghiệm thật cần thiết quí báu So với ngơn ngữ tồn dân Từ điển tiếng Việt thấy từ ngữ nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ miền Tây Nghệ An phong phú nhiều số lƣợng trƣờng từ vựng nông cụ hoạt động nghề nông Vốn từ nông cụ hoạt động nghề nông qua thổ ngữ tiếng Việt miền Tây Nghệ An có vị trí đặc biệt ngơn ngữ dân tộc: vừa đa dạng vừa phong phú số lƣợng đơn vị từ nhƣ kiểu định danh nội dung ngữ nghĩa Khảo sát lớp từ vựng nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ miền Tây xứ Nghệ quan hệ đối sánh với ngơn ngữ tồn dân phƣơng ngữ Nghệ Tĩnh thấy vốn từ vựng nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ miền Tây Nghệ An khác với vốn từ vựng nông cụ hoạt động nghề nông ngôn ngữ toàn dân phƣơng ngữ khác chỗ: Phần lớn số lƣợng từ nông cụ hoạt động nghề nông qua thổ ngữ tiếng Việt miền Tây Nghệ An từ ghép, kiểu từ ghép phân nghĩa (từ ghép phụ) chiếm số lƣợng lớn Chính lớp từ ghép phân nghĩa có số lƣợng 145 gần nhƣ tuyệt đa số nên tính định danh, đặc điểm tri nhận thực chủ nhân vốn từ bật Một lớp từ vựng đƣợc định danh nhiều cịn có "tính có lí do" phản ánh cách nhìn nhận, phân cắt lựa chọn đặc điểm phản ánh thực ngƣời dân miền Tây xứ Nghệ 146 KẾT LUẬN Đi vào khảo sát vốn từ nông cụ hoạt động nghề nông số thổ ngữ miền Tây Nghệ An dù bƣớc đầu chƣa thật đầy đủ nhƣng qua số lƣợng từ ngữ thu thập đƣợc gồm 2096 đơn vị, qua phạm vi thực mà từ nghề nghiệp phản ánh nói từ nơng cụ hoạt động nghề nông số thổ ngữ miền Tây Nghệ An vừa đa dạng, vừa phong phú số lƣợng đơn vị kiểu định danh Sự phong phú đa dạng phản ánh trung thành tranh phong phú, đa dạng, lâu đời đời sống ngƣời dân trồng lúa miền Tây xứ Nghệ Qua việc khảo sát, thu thập, nghiên cứu từ ngữ nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ miền Tây xứ Nghệ luận văn góp phần làm cho tranh từ nghề Nghệ Tĩnh lên đầy đủ, rõ nét Qua phần thấy đƣợc diện mạo lớp từ đa dạng phong phú vốn từ địa phƣơng miền Tây Nghệ An nói riêng phƣơng ngữ Nghệ Tĩnh nói chung Đề tài nhiều cung cấp thêm số liệu cụ thể từ nghề liệu cho quan tâm đến ngôn ngữ văn hố Qua góp phần làm sáng tỏ phần cách nhìn, cách cảm nhận sắc thái địa phƣơng ngƣời miền Tây xứ Nghệ đƣợc phản ánh qua lớp từ nghề nghiệp 3.Vốn từ nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ Miền Tây xứ Nghệ mã chung ngơn ngữ dân tộc, cịn có biến thể sắc thái riêng biệt Do điều kiện địa hình, khí hậu, điều kiện khách quan chủ quan khác nhau, nên dẫn đến cách thức khác q 147 trình sử dụng Những từ ngữ nghề nơng mang đậm dấu ấn phƣơng ngữ Nghệ Tĩnh ngữ âm, cấu tạo, đặc điểm định danh 3.1 Về phƣơng diện cấu tạo từ: vốn từ ngữ nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ miền Tây xứ Nghệ có đầy đủ loại từ nhƣ tiếng Việt toàn dân Tuy nhiên lớp từ chủ yếu từ ghép, từ đơn, từ láy chiếm số lƣợng Trong từ ghép từ ghép phân nghĩa (từ ghép phụ) chiếm số lƣợng lớn nhất, điều cho thấy đặc điểm định danh vốn từ nghề mang tính cụ thể hoá, cá biệt hoá, nêu lên đặc trƣng, tính chất phận cách cụ thể sinh động 3.2 Về đặc điểm định danh: Đặc điểm định danh vốn từ nghề nông miền Tây Nghệ An đa dạng Các đặc điểm chủ yếu đƣợc tri nhận, phản ánh đặc điểm hình dáng, chất liệu, màu sắc vật phƣơng thức, mục đích hoạt động Qua cách định danh từ phần thấy đƣợc cách nhìn, cách phân cách thực khách quan cụ thể, tỉ mỉ nhƣng khơng phần sinh động Đó thói quen cảm nhận tri giác vật chủ nhân lớp từ Đặc điểm định danh, cách phân cách phản ánh thực đƣợc phản ánh qua từ nghề nông phần vẽ nên chân dung ngƣời miền Tây xứ Nghệ cần cù, chất phác, có nhìn cụ thể đến mức chi li Trên bình diện văn hố, việc thu thập vốn từ tên gọi nơng nghiệp góp phần làm sáng tỏ cách nhìn, cách cảm ngƣời dân miền Tây xứ Nghệ nói riêng, Nghệ An nói chung, qua thấy đƣợc dấu ấn văn hố riêng ẩn chìm Qua từ ngữ, xét từ ngữ mối quan hệ phản ánh thực ta thấy ngƣời dân miền Tây xứ Nghệ ln có quan sát nhận diện đặc tính vật, tƣợng đời sống cách tinh tƣờng Cách đặt tên nhƣ cho 148 thấy sống gắn bó với nghề khả liên tƣởng phong phú ngƣời trồng lúa miền Tây xứ Nghệ Có thể nói, vốn từ nông cụ hoạt động nghề nông tạo nét riêng thổ ngữ miền Tây xứ Nghệ so với ngơn ngữ tồn dân vùng phƣơng ngữ khác TÀI LIỆU THAM KHẢO Lƣơng Vĩnh An (1998), Vốn từ nghề cá tỉnh Quảng Nam thành phố Đà Nẵng, Luận văn Thạc sỹ Ngữ Văn, Đại học Vinh Nguyễn Nhã Bản (1999), Từ điển tiếng địa phương Nghệ Tĩnh, Nxb BVHTT, Hà Nội Nguyễn Nhã Bản (2001), Bản sắc văn hoá người Nghệ Tĩnh (trên dẫn liệu ngôn ngữ), Nxb Nghệ An Nguyễn Nhã Bản (2004), Cơ sở ngôn ngữ học, Nxb Nghệ An Nguyễn Nhã Bản, Hoàng Trọng Canh (1996), "Văn hoá ngƣời Nghệ qua vốn từ vựng nghề cá", Tạp chí Nghiên cứu Đơng Nam Á, số Hoàng Trọng Canh (2001), Nghiên cứu đặc điểm lớp từ địa phương Nghệ Tĩnh, Luận án Tiến sỹ Ngữ văn, ĐHKHXH&NV 149 Hoàng Trọng Canh (2004), "Thực tế nghề cá đƣợc " phân cắt", " chọn lựa" qua tên gọi cách gọi phƣơng ngữ Nghệ Tĩnh", Tạp chí khoa học, Trƣờng Đại học Vinh Hồng Trọng Canh (2004), "Phƣơng thức định danh số nhóm từ nghề cá trồng lúa phƣơng ngữ Nghệ Tĩnh", Ngữ học trẻ Hoàng Trọng Canh (2008), "Từ ngữ gọi tên nông cụ tiếng Nghệ Tĩnh", Ngơn ngữ đời sống, số 10.Hồng Trọng Canh (2009), Từ địa phương Nghệ Tĩnh: khía cạnh ngơn ngữ - văn hố, Nxb KHXH, Hà Nội 11 Hoàng Thị Châu (2009), Phương ngữ học tiếng Việt, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội 12 Đỗ Hữu Châu (1981), Từ vựng - ngữ nghĩa tiếng Việt, Nxb KHXH, Hà Nội 13 Đỗ Hữu Châu (1998), Cơ sở ngữ nghĩa học từ vựng, Nxb GD 14 Nguyễn Đổng Chi (1995), Địa chí văn hố dân gian Nghệ Tĩnh, Nxb Nghệ An 15 Nguyễn Phƣơng Chi - Hoàng Tử Quân (1984), "Tên gọi cách gọi tên", Ngôn ngữ (số phụ 2) 16 Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến (tái lần thứ 2008), Cơ sở ngôn ngữ học tiếng Việt , Nxb Giáo Dục, Hà Nội 17 Bùi Thị Thu Dung (2009), Khảo sát vốn từ nghề biển cư dân Quỳnh Lưu, Khoá luận tốt nghiệp, Đại học Vinh 18 Phạm Đức Dƣơng (1998), 25 năm tiếp nhận Đông Nam Á học, Nxb KHXH, Hà Nội 150 19 Nguyễn Thiện Giáp (1998), Từ vựng học tiếng Việt, Nxb Giáo Dục, Hà Nội 20 Nguyễn Thiện Giáp (2002), Dẫn luận ngôn ngữ học, Nxb Giáo Dục, Hà Nội 21 Nguyễn Thiện Giáp (1996), Từ nhận diện từ tiếng Việt, Nxb Giáo Dục, Hà Nội 22 Nguyễn Thiện Giáp (1998), Cơ sở ngơn ngữ học, Nxb KHXH, Hà Nội 23 Hồng Văn Hành (1991), Từ ngữ tiếng Việt đường hiểu biết khám phá, Nxb KHXH, Hà Nội 24 Hoàng Văn Hành (Chủ biên), Hà Quang Năng, Nguyễn Văn Khang (1998), Từ tiếng Việt: hình thái - cấu trúc - từ láy - từ ghép - từ chuyển loại, Nxb KHXH, Hà Nội 25 Phạm Văn Hảo (1985), "Về số đặc trƣng tiếng Thanh Hoá, thổ ngữ chuyển tiếp phƣơng ngữ Bắc Bộ Bắc Trung Bộ", Ngôn ngữ, số 26 Phan Thị Mai Hoa (2002), Thế giới thực mắt người Nghệ Tĩnh qua tên gọi cách gọi tên xét số nhóm từ cụ thể, Khố luận tốt nghiệp, Đại học Vinh 27 Trần Thị Ngọc Hoa (2006), Vốn từ vựng nghề Mộc làng Thái Yên Đức Thọ - Hà Tĩnh, Luận văn Thạc sỹ, Đại học Vinh 28 Nguyễn Quang Hồng (1981), "Các lớp từ địa phƣơng chức ngơn ngữ văn hố tiếng Việt", Giữ gìn sáng tiếng Việt mặt từ ngữ, Nxb Khoa học Xã hội , Hà Nội 29 Phan Thị Tố Huyền (2007), Đặc điểm tên gọi nơng cụ qua thổ ngữ Quảng Bình, Luận văn Thạc sỹ, Đại học Vinh 151 30 Nguyễn Văn Khang, Từ ngữ nghề nghiệp gốm Bát Tràng, Viện Ngôn ngữ học 31 Nguyễn Thuý Khanh (2004), "Sự thâm nhập từ địa phƣơng vào ngơn ngữ tồn dân (dƣới cách nhìn từ điển học)", Ngơn ngữ, số tr 182 32 Trần Thị Ngọc Lang (1982), "Nhóm từ liên quan đến sơng nƣớc phƣơng ngữ Nam Bộ", Phụ trương Ngôn ngữ, số 2, Hà Nội 33 Hồ Lê (1976), Vấn đề cấu tạo tiếng Việt đại, Nxb KHXH, Hà Nội 34 Nguyễn Đăng Ngọc (2006), Vốn từ nghề Bánh Vĩnh Hoà - Yên Thành - Nghệ An, Luận văn Thạc sỹ, Đại học Vinh, 2006 35 Phan Ngọc (2004), Thử xét văn hoá - văn học ngôn ngữ, Nxb Thanh Niên, Hà Nội 36 Triều Nguyên (2003), "Tên gọi phận cày qua số thổ ngữ Thừa Thiên Huế", Ngữ học trẻ 2003, Nxb Hội Ngôn ngữ học Việt Nam, Hà Nội 37 Lê Văn Nhi, (1990), Từ nghề nghiệp Quảng Nam - Đà Nẵng, Khoá luận tốt nghiệp, Đại học Huế 38 Nguyễn Viết Nhị (2002), Vốn từ nghề trồng lúa phương ngữ Nghệ Tĩnh, Luận văn Thạc sỹ, Đại học Vinh 39 Mai Thị Nhuỵ (2009), Khảo sát từ nghề cá vùng Bãi Ngang (Quỳnh Lưu - Nghệ An), Khoá luận tốt nghiệp, Đại học Vinh 40 Nguyễn Tri Niên (1981), "Một số ý kiến tƣợng tƣơng ứng từ vựng phƣơng ngữ ngôn ngữ tồn dân", Giữ gìn sáng tiếng Việt mặt từ ngữ, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 41 Đồn Nơ (2003), Ngư cụ thủ cơng chủ yếu nghề cá Kiên Giang, Nxb VHTT, Hà Nội 152 42 Hồng Phê (1975), "Phân tích ngơn ngữ", Ngơn ngữ, số 43 Hồng Phê ( 1998), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng 44 Võ Chí Quế (2000), "Tên gọi phận cày qua số thổ ngữ Thanh Hoá", Ngữ học trẻ 99, Nxb Nghệ An 45 Nguyễn Thị Nhƣ Quỳnh (2004), Đặc điểm lớp từ nghề trồng lúa phương ngữ Nghệ Tĩnh, Khoá luận tốt nghiệp, Đại học Vinh 46 F de Saussure (1973), Ngôn ngữ học đại cương, Nxb KHXH, Hà Nội 47 Trƣơng văn Sinh, Nguyễn Thành Thân (1985), "Về vị trí tiếng địa phƣơng Thanh Hố", Ngơn ngữ, số 48 Nguyễn Thị An Thanh (2006), Đặc điểm cấu tạo ngữ nghĩa từ địa phương phương ngữ tiếng Việt, Luận văn Thạc sỹ Ngữ văn, Đại học Vinh 49 Trần Thị Phƣơng Thảo (2005), Vốn từ nghề nước mắm Vạn Phần Diễn Châu - Nghệ An, Luận văn Thạc sỹ, Đại học Vinh 50 Nguyễn Thị Thắm (2007), Khảo sát từ địa phương Thanh Hoá, Luận văn Thạc sỹ, Đại học Vinh 51 Lý Tồn Thắng (2005), Ngơn ngữ học tri nhận từ lí thuyết đại cương đến thực tiễn tiếng Việt, Nxb KHXH, Hà Nội 52 Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở văn hoá Việt Nam, Nxb Giáo Dục, Hà Nội 53 Lê Quang Thiêm (2000), "Vấn đề ngôn ngữ quốc gia", Ngôn ngữ, số 1, tr.30 - 35 54 Nguyễn Đức Tồn (1997), "Từ đặc trƣng dân tộc định danh nhìn nhận lại ngun lí võ đốn kí hiệu ngơn ngữ", Ngơn ngữ, số 4, tr 1- 153 55 Nguyễn Đức Tồn (2002), Tìm hiểu đặc trưng văn hố - dân tộc ngơn ngữ tư người Việt (trong so sánh với dân tộc khác), Nxb ĐHQG, Hà Nội 56 Bùi Thị Lệ Thu (2005), Tên gọi công cụ sản xuất nông nghiệp qua thổ ngữ thuộc phương ngữ Nghệ Tĩnh, Luận văn Thạc sỹ, Đại học Vinh 57 Nguyễn Thị Quỳnh Trang (2003), Khảo sát vốn từ nghề cá phương ngữ Nghệ Tĩnh, Luận văn thạc sỹ, Đại học Vinh 58 Nguyễn Quý Trọng (1981), "Dùng từ ngữ địa phƣơng mối quan hệ với chuẩn từ vựng tồn dân", Giữ gìn sáng tiếng Việt mặt từ ngữ, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 59 Nguyễn Văn Tu (1978), Từ vốn từ tiếng Việt đại, Nxb ĐH&THCN, Hà Nội 60 Tạp chí Văn hố nghệ thuật, số 5, 1995 61 Hồng Văn Vân (2003), Ngơn ngữ học qua văn hoá, Nxb ĐHQG, Hà Nội 62 Phạm Hùng Việt, (1989), Về từ ngữ nghề gốm, Viện ngôn ngữ học Hà Nội 63 Trần Quốc Vƣợng (1995), "Một nhìn địa văn hố xứ Nghệ bối cảnh Miền Trung", Tạp chí Văn hố nghệ thuật, số 5, Tr 25-26 64 X Xtêpanov (1984), Những yếu tố sở ngôn ngữ học đại cương, Nxb ĐH&THCN, Hà Nội 65 Nguyễn Nhƣ Ý (chủ biên), (2001), Từ điển giải thích thuật ngữ ngơn ngữ học (tái lần thứ 3), Nxb Giáo Dục, Hà Nội 154 155 ... cấu tạo từ nông cụ hoạt động nghề nông qua thổ ngữ tiếng Việt miền Tây Nghệ An 103 3.1.1 Sơ lƣợc cấu tạo từ .103 3.1.2 Lớp từ nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ miền Tây Nghệ An xét... Các thổ ngữ miền Tây Nghệ An sở việc khảo sát lớp từ nông cụ hoạt động nghề nông 28 Tiểu kết chương 31 Ch-¬ng Độ phong phú vốn từ ngữ gọi tên nông cụ hoạt động nghề nông thổ ngữ. .. thập phân loại từ nông cụ hoạt động nghề nông qua thổ ngữ tiếng Việt miền Tây Nghệ An - Phân tích rút đặc điểm cấu tạo, định danh từ nông cụ hoạt nghề nông miền Tây Nghệ An - Trong chừng mực định,