BỘ GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH MAI ĐÌNH LÂM TÁC ĐỘNG CỦA PHÂN CẤP TÀI KHÓA ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh, năm 2012 BỘ GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH MAI ĐÌNH LÂM TÁC ĐỘNG CỦA PHÂN CẤP TÀI KHÓA ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ TẠI VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ NGÀNH: 62340201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. SỬ ĐÌNH THÀNH TP. Hồ Chí Minh, năm 2012 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các thông tin, số liệu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng, cụ thể. Kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Nghiên cứu sinh Mai Đình Lâm DANH MỤC CỤM TỪ VIẾT TẮT ADB: Ngân hàng phát triển Châu Á HĐND: Hội đồng nhân dân ĐP: Địa phương IMF (International Monetary Fund): Quỹ tiền tệ quốc tế GDP (Gross National Product): Tổng sản phẩm quốc nội M&E: Giám sát và đánh giá NSNN: Ngân sách nhà nước OECD (Organization for Economic Cooperation and Development): Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế PCĐT: Phân cấp đầu tư TNDN: Thu nhập doanh nghiệp TƯ: Trung ương VAT: Thuế giá trị gia tăng UBND: Ủy ban nhân dân UNDP (United Nations Development Programme): Chương trình phát triển Liên Hiệp Quốc WB (World Bank): Ngân hàng thế giới DANH MỤC BẢNG, HÌNH VẼ VÀ SƠ ĐỒ Trang Sơ đồ 1.1: Tổ chức bộ máy nhà nước . 20 Sơ đồ 1.2: Các hình thức phân cấp 21 Sơ đồ 1.3: Cầu về hàng hoá công của dân cư hai địa phương A và B 30 Bảng 1.1: Trò chơi cạnh tranh thuế trong cân bằng Nash 34 Bảng 1.2: Các nghiên cứu thực nghiệm đã thực hiện . 49 Sơ đồ 1.4: Mối quan hệ giữa phân cấp tài khóa và vốn đầu tư xã hội 63 Sơ đồ 1.5: Mô hình tác động của biến độc lập, biến kiểm soát đối với biến phụ thuộc 63 Bảng 2.1: Tóm tắt nội dung phân cấp nhiệm vụ chi . 75 Hình 2.1: Tỉ lệ chi NSĐP so với GDP 76 Bảng 2.2: Tỷ lệ các tỉnh có nguồn thu điều tiết về trung ương giai đoạn ổn định 2004 - 2006 và 2007 - 2010 và dự đoán 2011-2015 77 Hình 2.2: Chi thường xuyên của trung ươ ng trong chi ngân sách giai đoạn 1997 - 2006 . 79 Hình 2.3: Tỉ lệ chi thường xuyên của địa phương so với GDP 80 Hình 2.4: Cơ cấu đầu tư công theo cấp quản lý (giá 1994) 82 Hình 2.5: Tỉ lệ đầu tư công của địa phương so với GDP 82 Hình 2.6: Tỉ trọng thu NSĐP trong GDP . 86 Hình 2.7: Tỉ trọng thu NSĐP trong tổng thu NSNN . 86 Bảng 2.3: Trách nhiệm chi của các cấp chính quyền tại một số quốc gia 98 Bảng 2.4: Sự khác biệt trong phân cấp tài khóa giữa VN và Trung Quốc 101 Bảng 3.1: Mô tả các biến cơ sở và ký hiệu sử dụng trong ba mô hình 114 Bảng 3.2: Thống kê dữ liệu trung bình . 115 Hình 3.1: Mối quan hệ giữa chi NSĐP/GDP và tốc độ tăng trưởng kinh tế 117 Hình 3.2: Chi ĐTPT/GDP và tốc độ tă ng trưởng kinh tế 119 Hình 3.3: Chi TXĐP/GDP và tốc độ tăng trưởng kinh tế 120 Hình 3.4: Thu NSĐP/GDP và tốc độ tăng trưởng kinh tế . 122 Bảng 3.3: Kết quả kiểm định tính dừng của các biến 124 Bảng 3.4: Kết quả ước lượng mô hình 1 125 Bảng 3.5: Kết quả ước lượng mô hình 2 126 Bảng 3.6: Kết quả ước lượng mô hình 3 127 Bảng 3.7: Cơ cấu đầu tư giai đoạn 1996 - 2005 . 139 Bảng 3.8: Nợ công so với GDP 140 Bảng 3.9: Tính minh bạch của địa phương 143 Bảng 3.10: Xây dựng năng lực phân cấp của chính quyền địa phương 145 Bảng 3.11: Sự tham gia của công dân và các tổ chức đoàn thể . 147 Bảng 4.1: Kinh nghiệm phân cấp nguồn thu của các quốc gia trên thế giới . 158 MỤC LỤC Trang TỔNG QUAN 1. Đặt vấn đề nghiên cứu 1 2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài . 2 2.1. Các nghiên cứu ngoài nước 2 2.2. Các nghiên cứu trong nước . 6 3. Mục tiêu nghiên cứu . 8 4. Phạm vi và phương pháp nghiên cứu . 9 4.1. Phạm vi nghiên cứu . 9 4.2. Phương pháp nghiên cứu . 10 5. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài . 12 6. Những đóng góp mới của luận án . 13 7. Kết cấu của báo cáo nghiên cứu 15 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN, MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ PHÂN CẤP TÀI KHÓA VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ 1.1. Giới thiệu 17 1.2. Cơ sở phân cấp và nội dung phân cấp tài khóa 17 1.2.1. Khái niệm phân cấp tài khóa 17 1.2.2. Cơ sở phân cấp tài khóa . 18 1.2.3. Nội dung phân cấp tài khóa 25 1.2.4. Các chỉ tiêu đo lường phân cấp tài khóa 27 1.3. Các điểm lợi và bất lợi của phân cấp tài khóa . 29 1.3.1. Các điểm lợi của phân cấp tài khóa . 29 1.3.2. Những điểm bất lợi của phân cấp tài khóa . 33 1.4. Tăng trưởng kinh tế 37 1.4.1. Tổng luận các mô hình tăng trưởng kinh tế 37 1.4.2. Cách tính tăng trưởng kinh tế . 40 1.5. Phân cấp tài khóa và tăng trưởng kinh tế . 42 1.5.1. Giới thiệu 42 1.5.2. Các minh chứng thực nghiệm về phân cấp tài khóa và tăng trưởng kinh tế 43 1.6. Mô hình lý thuyết và các giả thuyết nghiên cứu 49 1.6.1. Mô hình lý thuyết . 49 1.6.2. Các giả thuyết kỳ vọng trong mô hình nghiên cứu . 54 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÂN CẤP TÀI KHÓA TẠI VIỆT NAM 2.1. Giới thiệu 65 2.2. Tổ chức bộ máy hành chính và phân cấp tài khóa ở Việt Nam . 65 2.2.1. Tổ chức bộ máy hành chính 65 2.2.2. Phân cấp tài khoá ở Việt Nam 67 2.3. Phân cấp nhiệm vụ chi và quyền tự chủ của chính quyền địa phương 73 2.3.1. Nội dung phân cấp 73 2.3.2. Quyền tự chủ chi ngân sách của chính quyề n địa phương . 77 2.4. Phân cấp nguồn thu và quyền tự chủ của chính quyền địa phương . 83 2.4.1. Nội dung phân cấp nguồn thu . 83 2.4.2. Quyền tự chủ nguồn thu của chính quyền địa phương . 88 2.5. Phân cấp trong huy động vốn và vay nợ 89 2.6. Hệ thống điều hòa ngân sách giữa trung ương và địa phương 91 2.7. Trách nhiệm giải trình tài khóa của chính quyền địa phương . 94 2.8. Phân cấ p tài khóa của các quốc gia trên thế giới và kinh nghiệm với Việt Nam . 96 2.8.1. Những điểm tương đồng và khác biệt trong phân cấp tài khóa giữa Việt Nam và các nước . 97 2.8.2. Kinh nghiệm cho Việt Nam 102 CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH THỰC NGHIỆM TÁC ĐỘNG CỦA PHÂN CẤP TÀI KHÓA LÊN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở VIỆT NAM 3.1. Giới thiệu . 107 3.2. Phương pháp nghiên cứu 108 3.2.1. Định dạng mô hình thực nghiệm 108 3.2.2. Phương pháp nghiên cứu . 110 3.3. Thu thập và mô tả dữ liệu . 113 3.3.1. Thu thập dữ liệu . 113 3.3.2. Khảo sát sơ bộ mối quan hệ giữa phân cấp tài khóa và tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam 116 3.4. Kết quả kiểm định và thảo luận kết quả nghiên cứu . 123 3.4.1. Kiểm tra tính dừng . 123 3.4.2. Kết quả thực nghiệm . 124 3.4.3. Thảo luận kết quả từ nghiên cứu thực nghiệm 127 3.5. Đánh giá các tồn tại về thể chế, chính sách trong phân cấp tài khóa ở Việt Nam 129 3.5.1. Các tồn tại trong phân cấp thu ngân sách . 129 3.5.2. Các tồ n tại trong phân cấp chi ngân sách . 133 3.5.3. Hạn chế trong hệ thống điều hòa ngân sách . 137 3.5.4. Các hạn chế trong vay nợ của chính quyền địa phương . 140 3.5.5. Tính minh bạch và trách nhiệm giải trình chưa được chú trọng . 142 3.5.6. Năng lực của chính quyền địa phương còn hạn chế 144 3.5.7. Hệ thống giám sát và đánh giá ở Việt Nam còn kém hiệu quả 145 CHƯƠNG 4: CÁC KHUYẾN NGHỊ VỀ CHÍNH SÁCH PHÂN CẤP TÀI KHÓA NHẰM THÚC ĐẨY TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở VIỆT NAM 4.1. Giới thiệu . 149 4.2. Các phát hiện chính trong nghiên cứu 149 4.3. Lựa chọn khung chính sách thay đổi phân cấp tài khóa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong điều kiện tái cơ cấu nền kinh tế 151 4.3.1. Định hướng chung 151 4.3.2. Hoàn thiện chính sách phân cấp tài khóa 155 4.4. Hoàn thiện chính sách đ iều hòa ngân sách . 166 4.5. Chính sách huy động vốn cho địa phương 168 4.6. Tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của chính quyền địa phương 170 4.7. Giám sát và đánh giá chi tiêu công . 172 4.7.1. Đổi mới quản trị công của chính quyền địa phương . 172 4.7.2. Chú trọng đến các mục tiêu dài hạn 173 4.7.3. Khắc phục các hạn chế của mô hình quản trị công 174 4.8. Nâng cao nă ng lực của chính quyền địa phương 175 5.9. Một số chính sách khác . 179 KẾT LUẬN . 183 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 186 PHỤ LỤC