Tuy nhiên âm nhạc trong nhà trường THCS với tư cách là một môn học có mức độ nhất định về mục đích và nội dung, song mục đích của việc dạy và học môn âm nhạc trong nhà trường phổ thông l[r]
(1)MI C (2) I PHẦN MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Âm nhạc là loại hình nghệ thuật nhằm phản ánh thực khách quan hình tượng có sức biểu cảm âm thanh, nhịp điệu Với học sinh THCS môn âm nhạc là phương tiện hiệu để thực nhiệm vụ giáo dục đạo đức, thẩm mĩ cho HS nhằm góp phần giáo dục toàn diện cho HS theo mục tiêu đào tạo, tạo sở hình thành nhân cách người Tuy nhiên âm nhạc nhà trường THCS với tư cách là môn học có mức độ định mục đích và nội dung, song mục đích việc dạy và học môn âm nhạc nhà trường phổ thông là giáo dục văn hoá âm nhạc cho HS nhằm trang bị cho các em kiến thức sơ giản các kỹ nhằm tạo điều kiện cho khả cảm thụ, hiểu và thể nghệ thuật âm nhạc, khơi dậy các em khả sáng tạo hoạt động âm nhạc, củng cố thêm tình cảm đạo đức, niềm tin thị hiếu nghệ thuật và nhu cầu âm nhạc Thông qua phương tiện nghệ thuật âm nhạc để bồi dưỡng khả nhận thức, phát triển tư duy, óc sáng tạo góp phần cùng các môn học khác phát triển lực trí tuệ cho HS, bồi dưỡng khiếu nghệ thuật, đẩy mạnh phong trào văn nghệ quần chúng làm cho không khí nhà trường thêm vui tươi lành mạnh Từ mục tiêu giáo dục và lí chung môn học âm nhạc nói trên, thân tôi nhận thấy đó là hướng và là phương pháp giáo dục đúng đắn mang tính đặc thù việc giáo dục cái hay cái đẹp, giáo dục tình cảm, thẩm mĩ âm nhạc góp phần quan trọng vào việc hình thành nhân cách toàn diện người mới: Đức - Trí - Thể - Mĩ Trong nghệ thuật âm nhạc, sáng tạo cá nhân đóng vai trò cực kì quan trọng Sáng tạo có nhiều mức độ, có thể phát triển từ ý tưởng đã có, có thể là thay đổi hệ thống nguyên tắc Học sinh THCS thời kì phát triển nhanh thể chất, tâm sinh lí, giai đoạn này các em có nhiều ước mơ, suy nghĩ sống Trong quá trình học âm nhạc, đây là giai đoạn thích hợp để phát huy tính sáng tạo học sinh Ba mức độ biểu học tập tích cực là bắt chước - tìm tòi - sáng tạo Sẽ thiệt thòi cho các em nghệ thuật âm nhạc, giáo viên không tạo điều kiện để HS học tập, rèn luyện và thể sáng tạo mình Dạy âm nhạc để phát huy tính sáng tạo có nhiều mức độ, từ dễ đến khó, từ sáng tạo mức độ thấp đến cao Môn âm nhạc THCS gồm nội dung là: Học hát, tập đọc nhạc, nhạc lí và âm nhạc thường thức Vậy, phải dạy nào để phát huy tính sáng tạo HS? (3) Xuât phát tư lý đó tôi mạnh dạn chọn đê tài: “Môt sô biên pháp dạy hát phát huy tính tích cưc” trương THCS Tiên Lư Mục đích nghiên cưu Giúp giáo viên có phương pháp dạy hát hiệu để phát huy tính sáng tạo HS THCS Đối tượng nghiên cứu - Phương pháp dạy hát sáng tạo chương trình Âm nhạc THCS Giới hạn phạm vi nội dung nghiên cứu - Học sinh lớp 6, và trường THCS Tiên Lư Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống lại số phương pháp dạy hát chương trình âm nhạc THCS, sưu tầm thêm số phương pháp khác mà học sinh, có thể dễ dàng vận dụng - Truyền tải toàn vấn đề đã nghiên cứu đến với đối tượng HS Học sinh phải lĩnh hội hết tất và vận dụng phát huy cách chủ động, sáng tạo cách trình bày và biểu diễn bài hát Phương pháp nghiên cứu * Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: - Nghiên cứu qua nội dung SGK, SGV - Nghiên cứu qua nội dung tài liệu bồi dưỡng giáo viên THCS môn Âm nhạc * Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tế: - Nghiên cứu qua việc giảng dạy thực tế trường THCS Tiên Lư, qua lần thao giảng giáo viên dạy giỏi huyện và số lần dạy chuyên đề “Đổi phương pháp – Thay sách giáo khoa” - Qua việc đánh giá kết học tập học sinh * Phương pháp nghiên cứu hỗ trợ: Dự thao giảng giáo viên dạy giỏi cấp huyện Thời gian nghiên cứu Từ năm 2006 đến 2009 II.NỘI DUNG Cơ sở lý luận việc thực các biện pháp - Căn vào nhiệm vụ, yêu cầu môn - Căn vào nội dung chương trình, sách giáo khoa (4) Với tư cách là nhà giáo, giáo viên trực tiếp giảng dạy tôi nhận thấy cần phải nghiên cứu kỹ sở lý luận và nắm vững các kiến thức môn và phương pháp giảng dạy môn nhằm đạt hiệu cao Thực trạng vấn đề lựa chọn nghiên cứu 2.1 Đặc điểm chung 2.1.1 Về phía nhà trường * Thuận lợi: - Âm nhạc là môn học độc lập chương trình THCS Dạy và học nghiêm túc, có kiểm tra, thi đánh giá cuối năm và kết là tiêu chuẩn để xét lên lớp hay tốt nghiệp bậc học - Nhà trường và BGH quan tâm thường xuyên - Có máy tính, máy chiếu để phục vụ dạy học - Nhà trường có kết nối mạng internet thuận lợi cho việc tìm kiếm thông tin phục vụ giảng dạy - Giáo viên nắm chuyên môn, tích cực tìm tòi, nghiên cứu phương pháp để vận dụng quá trình giảng dạy * Khó khăn: - Cơ sở vật chất cho việc dạy và học âm nhạc nhà trường chưa đầy đủ, ngoài đàn organ và số đàn gita (không có giá trị sử dụng) Nhà trường chưa có phòng học chức năng, tranh ảnh để phục vụ cho việc dạy học môn âm nhạc còn thiếu nhiều - Sách đọc thêm và các tài liệu tham khảo khác Giáo viên phải tự tìm tài liệu, sưu tầm đồ dùng dạy học Trong đó yêu cầu môn lại cần phải có trang thiết bị đại (video, đài đĩa,…) để phục vụ cho việc dạy và học 2.1.2 Về phía học sinh * Thuận lợi: Học sinh ngoan, đa số các em yêu thích môn Âm nhạc Đặc biệt là phân môn hát Học sinh cảm nhận giai điệu các bài hát khá tốt Thực các bài hát với đàn đĩa tương đối tốt * Khó khăn: Đối với HS trường THCS Tiên Lư nói riêng và học sinh trên địa bàn huyện Lâp Thạch nói chung đa phần các em là em nông thôn, điều kiện chưa đầy đủ, việc học thêm các môn văn hoá khác đôi còn chưa đủ điều kiện thì làm gì nói đến chuyện học thêm các môn khác âm nhạc – mỹ thuật… HS ít quan tâm, vì hiểu biết âm nhạc còn hạn chế, chưa sâu rộng, không kích thích (5) các em học tập Đa phần HS bị chi phối, ảnh hưởng các môn chính, lo cho thi, lo đánh giá, phần nào nhãng việc học môn âm nhạc Một nguyên nhân khách quan khác không kém phần quan trọng liên quan đến hiệu và chất lượng môn đó là thời gian dành cho môn quá ít (1tiết/ tuần), gặp trường hợp GV bận đột xuất công tác có học sinh tháng trời không học tiết âm nhạc nào, đó đặc thù môn thuộc khiếu lại cần phải tập luyện thường xuyên hình thành kỹ 2.2 Mục đích yêu cầu * Học sinh: - Hát đúng, chính xác giai điệu các bài hát - Hát đúng tính chất bài ca - Biết hát có vận động phụ hoạ - Biết thể bài hát nhiều hình thức khác - Biết biểu diễn trên sân khấu - Sáng tác lời ca hiệu dựa trên giai điệu số bài hát * Giáo viên: - Sử dụng đàn, hát nhuần nhuyễn thành thạo - Sáng tạo nhiều động tác vận động minh hoạ, nhiều hình thức biểu diễn bài hát khác - Sưu tầm nhiều trò chơi phù hợp, vui và hỗ trợ hiệu cho việc dạy hát Những biện pháp - giải pháp đã thực 3.1 Khuyến khích kỹ nghe và đánh giá học sinh Để học sinh không bị thụ động cách lựa chọn tiết tấu cho bài hát, GV khuyến khích kỹ nghe và đánh giá học sinh cách sau: GV thay đổi tiết tấu, tempo hay dịch giọng nhạc để học sinh nhận biết và thực hành *Ví dụ 1: Bài hát Chúng em cần hoà bình GV đàn cho HS hát với tiết tấu polka chuyển tiết điệu pasodoble, Chacha, Disco , yêu cầu học sinh nghe và hát theo nhịp đàn ? Các em hãy cho biết thay đổi tiết tấu mà các em vừa trình bày có phù hợp với bài hát không? HS nêu ý kiến dựa vào kỹ nghe thân *Ví dụ 2: Bài hát Tiếng ve gọi hè GV thay đổi tốc độ bài hát: Từ tempo 115 xuống 90 thay đổi tiết tấu từ Disco sang Beat ballat (6) ? Em có nhận xét gì thay đổi tốc độ tiết tấu cho bài hát chúng ta vừa trình bày? HS trả lời: BH Tiếng ve gọi hè hát tốc độ chậm tiết tấu nhẹ nhàng mềm mại không phù hợp với sắc thái bài hát vì bài hát có tính chất vui tươi, rộn ràng, sáng GV giải thích: Cơ bài hát có thể sử dụng nhiều tiết tấu và tempo khác nhiên dựa vào tính chất bài để lựa chọn tiết tấu và tempo phù hợp truyền tải sắc thái ý tưởng tác giả Với cách trình bày chắn ngày HS có cảm nhận lần hát và nghe hát 3.2 Học sinh phát biểu cảm nhận bài hát nhiều hình thức khác Trong học tập, so với bắt chước thì tìm tòi sáng tạo là hình thức cao thể tính tích cực học tập HS, hãy bắt đầu khuyến khích các em mạnh dạn nói lên cảm nhận mình môn học, bài hát HS có thể không ủng hộ ý kiến GV, bạn bè, có thể trình bày ý kiến, tư tưởng mình Đó là sở để có kĩ sáng tạo lớn GV cần tạo điều kiện để HS tự nhận xét, tự đánh giá, tự cảm nhận để có thể điều chỉnh cách học theo hướng tích cực *Ví dụ: Cách 1: - Sau cho HS nghe hát mẫu và đọc lời ca, GV đặt câu hỏi: ? Em hãy nêu cảm nhận mình bài hát Chúng em cần hoà bình? HS trả lời qua phần gợi mở GV VD: Nội dung bài hát nói lên điều gì? Giai điệu bài hát nào? Qua bài hát này thân em học tập gì? Em phải làm gì để xứng với điều mà nội dung bài hát muốn chuyển tải tới…? Có thể HS trả lời chưa trôi chảy ý tứ chưa sâu sắc song qua nhận xét và khắc hoạ giáo viên thì học sinh từ chỗ hiểu nội dung bài hát còn mơ hồ hiểu sâu sắc và đặc biệt là có trách nhiệm việc học tập rèn luyện Cách 2: - Học xong bài hát, GV chia lớp thành nhóm Lần lượt nhóm viết lời giới thiệu cho bài hát GV nhận xét, chấm điểm + Lời giới thiệu nhóm 1: Bác Hồ đã nói “Trẻ em búp trên cành - biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan” Vậy mà trên giới còn hàng triệu trẻ em còn (7) phải chịu nhiều vất vả khổ cực, không đủ ăn đủ mặc không đến trường chiến tranh địch hoạ gây nên Chúng ta cần phải làm gì để giúp đỡ bạn ấy, làm gì để không còn cảnh chiến tranh chia lìa? Các bạn chúng ta hãy hát vang bài ca “Chúng em cần hoà bình” cầu mong cho người trên giới sống hoà bình hữu nghị và đầy tình nhân ái! + Lời giới thiệu nhóm 2: Trẻ em trên trái đất mơ ước học hành, sống tình yêu thương cha mẹ, thầy cô và bạn bè - sống yên vui, đầy tình thân ái Chúng em mong trên trái đất không còn chiến tranh, không còn tiếng đạn bom đau thương, chia lìa Hành tinh chúng em tràn ngập màu xanh hoà bình và hạnh phúc Hôm chúng em xin gửi đến thầy giáo và các bạn ca khúc Chúng em cần hoà bình (Nhạc và lời: Hoàng Long - Hoàng Lân) đó là tất gì mà tuổi thơ trên toàn giới chúng em mong ước! 3.4 Hướng dẫn học sinh biểu diễn bài hát Thông thường bài hát giáo viên hướng dẫn học sinh hát kết hợp vận động giúp cho các em tự nhiên hát Tuy nhiên, số bài GV có thể dạy HS vài động tác tay múa đơn giản, phù hợp để các em có thêm lựa chọn biểu diễn bài hát *Ví dụ 1: Với bài hát Đi cắt lúa, GV hướng dẫn số động tác múa Tây Nguyên bài hát Tuổi hồng GV hướng dẫn vài động tác trẻ trung sông động… Như điều đó không giúp cho cách trình bày bài hát thêm sinh động mà các em còn tìm hiểu điệu múa mang tính chất đặc trưng vùng miền hay các động tác vui nhộn tân nhạc hút và đặc sắc Thông qua tiết học HS có áp dụng sáng tạo lần hội diễn văn nghệ nhà trường, các hoạt động ngoại khoá, biết cách dàn dựng và sử dụng động tác múa phụ hợp với thể loại bài hát… Khi học GV đưa yêu cầu HS tự chọn nhóm - HS và biểu diễn bài hát có động tác phụ hoạ GV không nên áp đặt các em vào nhóm, để các em tự chọn làm HS phấn khởi, vui thích làm việc nhóm phù hợp sở thích, âm vực, chất giọng… - HS tự chọn nhóm có giọng hát thích hợp âm vực để trình bày bài hát: - HS tự chọn cách trình bày bài: Các em có thể trình bày bài hai lần, có mở đầu có kết thúc, câu hát em nào đảm nhiệm hay nhóm cùng (8) hát Bài hát gồm đoạn, tính chất nào? (GV có thể gợi ý trước) Ngoài ra, HS có thể chọn để sử dụng các cách hát lĩnh xướng, hoà giọng, đối đáp… làm nào để phù hợp với nội dung cấu trúc bài hát Như hình thức trình bày bài hát nhóm đa dạng, phong phú, giàu tính sáng tạo - HS tự chọn động tác phụ hoạ cho bài hát: HS có thể nghĩ động tác phù hợp với nội dung bài hát và tập trình bày cho đều, đẹp (hát kết hợp vận động múa, hát kết hợp vài động tác diễn xuất) - Tuy nhiên để sáng tạo đạt hiệu cao, GV cần tạo điều kiện thời gian cho HS chuẩn bị Thông thường GV thông báo trước tuần để HS chọn nhóm và tập cách trình bày, biểu diễn bài hát (Không thể vừa luyện tập vùa thể tiết học) 3.5 Chơi trò chơi - Sau học sinh hát đúng giai điệu bài hát GV hướng dẫn học sinh chơi trò chơi: Giáo viên làm kí hiệu tay theo các chữ cái A, U, I Khi GV đưa tay theo kí hiệu, học sinh hát giai điệu với các chữ cái theo đúng kí hiệu GV hướng dẫn trước lớp *Ví dụ 1: Bài hát: Lí dĩa bánh bò Câu 1, GV đưa tay kí hiệu chữ A, HS hát "A" theo giai điệu câu “A a, a á á á a à” Câu 2, Gv đưa tay kí hiệu chữ U, HS hát "U" theo giai điệu câu “ú u, ú ù u u ú ú ú ù ù ú ú u u ù” GV tiếp tục thay đổi các kí hiệu khác hết bài hát Trò chơi này giúp các em thay đổi không khí học tập, đồng thời để kiểm tra việc ghi nhớ giai điệu HS - Trò chơi "Ai nhanh tai hơn” Ví dụ sau học xong bài hát giáo viên sử dụng đàn đánh giai điệu tiết nhạc bất kì cho học sinh nghe và hát lời ca câu nhạc đó Trò chơi này giúp HS mau thuộc lời ca, phát triển tai nghe Việc kết hợp tổ chức trò chơi học hát vừa giúp học sinh nắm kiến thức hơn, sâu hơn, nhanh hơn, vừa tạo không khí sôi cho HS, tạo hứng thú cho HS học môn Âm nhạc học các môn học khác III Phần Kết luận và đề xuất (9) Kết nghiên cứu Môn học âm nhạc trường THCS tuần có tiết, thật ít ỏi các em làm quen với: Học hát, TĐN, nhạc lí, âm nhạc thường thức là tác động lớn vào giới tinh thần các em Với phương pháp dạy trên, năm qua việc học âm nhạc trường, tôi thấy kết chất lượng nâng lên rõ rệt, các em đã biết trình bày hoàn chỉnh bài hát (hát kết hợp vận động nhẹ, biểu diễn) biết cảm nhận nội dung bài hát Bởi hướng dẫn tận tình gợi mở và gần gũi luyện tập GV, kết hợp nhạc cụ, bảng phụ, đài, băng nhạc và làm mẫu chính xác GV đã động viên cổ vũ các em kịp thời điểm tốt Nhắc nhở các em sau học bài thì các em phải có ôn luyện nhà để ghi nhớ và khắc sâu kiến thức, đó học sôi và thoải mái, các em thi đua trả lời câu hỏi GV đưa ra, tự giác xung phong lên trình bày bài trước lớp, đem lại cho các em lòng tự tin, hứng thú say mê học tập, tình cảm cô trò luôn gần gũi gắn bó Việc học tốt học chính khoá đã giúp HS hoạt động tốt các hoạt động ngoại khoá Kết cụ thể đã đạt được: Lơp Sô HS Hoàn thành tôt (A+) Hoàn thành (A) Chưa hoàn thành 6A 28 HS = 10,7% 20 HS = 71,4% HS = 17,9% 6B 28 HS = 14,3% 22 HS = 78,6% HS = 7,1% Kiến nghị, đề xuất 2.1 Kiến nghị Trên đây là số kinh nghiệm tôi “Môt sô biên pháp dạy hát phát huy tính tích cưc học sinh” năm học trước, mặc dù năm tôi không phân công giảng dạy vì nhiều lí khách quan tôi mạnh dạn đưa để các đồng nghiệp tham khảo, phương pháp cách dạy và học âm nhạc đặc biệt là phương pháp dạy thực hành áp dụng cho HS và đa phần các HS tập thể thích hoạt động sáng tạo Các em hứng thú học âm nhạc hơn, thực hành tự tin và có tiến rõ rệt Tôi mong góp ý trao đổi kinh nghiệm các bạn đồng nghiệp người yêu thích môn âm nhạc, để tìm phương pháp tối ưu nhằm giúp HS có hứng thú và ham mê học âm nhạc, từ đó giáo dục óc thẩm mĩ cho các em, giúp các em hiểu cái hay, cái đẹp sống 2.2 Đề xuất (10) Để thực đào tạo các em HS trở thành người phát triển toàn diện về: Đức - Trí - Thể - Mĩ… ngoài việc người thầy phải có lực thực thì việc khách quan, ngoại cảnh, khuôn viên, môi trường là điều tác động lớn đến các em Do đó để tạo điều kiện cho việc dạy - học thầy trò thuận lợi, thân tôi là người đứng lớp dạy môn âm nhạc cần kiến nghị số vấn đề sau: * Về phía nhà trường: - Thường xuyên quan tâm, giúp đỡ giáo viên và học sinh - Trang bị thêm số trang thiết bị và tài liệu tham khảo để phục vụ cho việc giảng dạy môn - Đầu tư xây dựng phòng học chức để HS có không gian hoạt động nghệ thuật * Về phía Phòng GD&ĐT: - Tổ chức nhiều đợt tập huấn, chuyên đề môn để GV âm nhạc có điều kiện giao lưu, trao đổi kinh nghiệm và phương pháp giảng dạy Tiên Lư, tháng năm 2011 Ngươi viêt Dô Nguyêt Ánh (11)