PHẦN MỞ ĐẦU
Tính cần thiết phải lập Kế hoạch phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất cấp tỉnh
Nhu cầu sử dụng hóa chất tại tỉnh ngày càng gia tăng trong các hoạt động sản xuất, kinh doanh, bảo quản và vận chuyển hóa chất nguy hiểm.
Hoạt động hóa chất tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn, có thể gây ra sự cố hóa chất ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, tài sản và môi trường Hóa chất dễ dàng phát tán và xâm nhập vào cơ thể, để lại hậu quả lâu dài do khả năng tồn lưu khó phân hủy Để giảm thiểu tác động tiêu cực từ sự cố hóa chất, việc xây dựng Kế hoạch phòng ngừa và ứng phó là cần thiết, nhằm nâng cao nhận thức về an toàn trong sản xuất và sử dụng hóa chất nguy hiểm Điều này không chỉ giúp phòng ngừa sự cố mà còn bảo vệ sức khỏe con người và môi trường, đồng thời khẳng định trách nhiệm của các cơ quan và cá nhân trong công tác này.
Căn cứ pháp lý để lập Kế hoạch phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất cấp tỉnh
Hiện nay, nhu cầu sử dụng hóa chất tại tỉnh ngày càng tăng cao trong các hoạt động sản xuất, kinh doanh, bảo quản và vận chuyển hóa chất nguy hiểm.
Hoạt động hóa chất tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, tài sản và môi trường Hóa chất có khả năng phát tán nhanh và xâm nhập vào cơ thể, để lại hậu quả lâu dài Do đó, việc xây dựng Kế hoạch phòng ngừa và ứng phó sự cố hóa chất là cần thiết để nâng cao nhận thức và chấp hành quy định pháp luật về an toàn hóa chất Điều này giúp phòng ngừa hiệu quả sự cố hóa chất độc hại, bảo vệ sức khỏe con người và môi trường, đồng thời nâng cao trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị trong công tác này.
2 Căn cứ pháp lý để lập Kế hoạch phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất cấp tỉnh
Luật Hóa chất số 06/2007/QH12 ngày 21/11/2007;
Nghị định số 113/2017/NĐ-CP ngày 09 tháng 10 năm 2017 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật hóa chất;
Chỉ thị số 03/CT-TTg ngày 05/3/2013 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường công tác phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất độc hại;
Quyết định số 26/2016/QĐ-TTg ngày 01 tháng 7 năm 2016 của Thủ tướng Chính phủ ban hành quy chế hoạt động ứng phó sự cố hóa chất độc;
Quyết định số 04/2020/QĐ-TTg ngày 13/01/2020 của Thủ tướng Chính phủ đã sửa đổi và bổ sung một số điều trong Quy chế hoạt động ứng phó sự cố hóa chất độc, theo Quyết định số 26/2016/QĐ-TTg ban hành ngày 01 tháng 7 năm 2016.
Thông tư số 32/2017/TT-BCT ngày 28 tháng 12 năm 2017 của Bộ Trưởng
Bộ Công Thương đã ban hành quy định chi tiết và hướng dẫn thực hiện một số điều của Luật hóa chất, theo Nghị định số 113/2017/NĐ-CP ngày 09 tháng 10 năm 2017 của Chính phủ.
Công văn số 1924/BCT-HC ngày 19/3/2020 của Bộ Công Thương nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng và thực hiện Kế hoạch phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất Văn bản này yêu cầu các cơ quan, đơn vị liên quan khẩn trương triển khai các biện pháp quản lý an toàn hóa chất nhằm đảm bảo an toàn cho cộng đồng và môi trường.
ĐẶC ĐIỂM TÌNH HÌNH
Tóm tắt điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội
Vĩnh Long là một tỉnh nằm ở hạ lưu sông Mê Kông, có tổng diện tích tự nhiên 152.017,6 ha Tỉnh này được bao quanh bởi các tỉnh Tiền Giang và Bến Tre ở phía Bắc và Đông Bắc, Đồng Tháp ở phía Tây Bắc Đông, Trà Vinh ở phía Đông Nam, và Hậu Giang, Sóc Trăng cùng Thành phố Cần Thơ ở phía Tây Nam, đóng vai trò quan trọng trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
3 b) Đặc điểm kinh tế - xã hội
Tỉnh Vĩnh Long bao gồm 8 đơn vị hành chính, trong đó có 6 huyện (Bình Tân, Long Hồ, Mang Thít, Tam Bình, Trà Ôn, Vũng Liêm), thị xã Bình Minh và Thành phố Vĩnh Long, với tổng cộng 107 xã, phường, thị trấn (87 xã, 6 thị trấn và 14 phường) Dân số trung bình năm 2019 ước đạt 1.022.619 người, cho thấy mật độ dân số tại đây khá đông.
Theo Niên giám thống kê năm 2019, thành phố Vĩnh Long có mật độ dân số cao nhất với 2.884 người/km², trong khi huyện Vũng Liêm có mật độ thấp nhất với 482 người/km², và toàn tỉnh đạt mật độ 670 người/km².
Tổng GRDP của tỉnh năm 2015 đạt trên 30.131 tỷ đồng, với tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn tỉnh trong giai đoạn 2011-2015 đạt gần 7,0%/năm, vượt xa mức tăng trưởng kinh tế toàn quốc là 5,9%/năm Đặc biệt, giá trị gia tăng của ngành công nghiệp và xây dựng tăng trưởng 11,1%/năm, cao hơn mức tăng trưởng chung của toàn tỉnh (theo giá so sánh 2010).
Năm 2015, GRDP/người của tỉnh đạt trên 37,8 triệu đồng (~1.743 USD), gấp 1,8 lần so với năm 2010 (20,9 triệu đồng/người) Mức GRDP này tương đương 94,6% so với bình quân vùng đồng bằng sông Cửu Long và 78,2% so với mức bình quân cả nước (2.228 USD).
Năm 2016, GRDP của tỉnh đạt trên 31.707 tỷ đồng, với tốc độ tăng trưởng 5,2% so với năm 2015 Ngành công nghiệp đóng góp khoảng 5.670 tỷ đồng, ghi nhận mức tăng trưởng 13,3% so với năm trước và duy trì ổn định so với giai đoạn 2011-2015.
Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) năm 2019 ước tính tăng 5,58% so với năm 2018, trong đó khu vực nông lâm nghiệp và thủy sản tăng 1,86%, đóng góp 0,62 điểm phần trăm; khu vực công nghiệp và xây dựng tăng 11,32%, với công nghiệp tăng 12,82% và xây dựng tăng 7,64%, đóng góp 2,1 điểm phần trăm; khu vực dịch vụ tăng 6,1%, đóng góp 2,6 điểm phần trăm; và thuế sản phẩm trừ trợ cấp sản phẩm tăng 6,04%, đóng góp 0,36 điểm phần trăm Tăng trưởng kinh tế năm 2019 cao hơn 0,02 điểm phần trăm so với mục tiêu kế hoạch 6,2% và cao hơn 0,31 điểm phần trăm so với tốc độ tăng trưởng năm 2018.
Trong năm 2019 chỉ số sản xuất công nghiệp tăng 14,96% so với năm 2018; kim ngạch xuất khẩu đạt 559 triệu USD
Tổng quan về hoạt động hóa chất trên địa bàn tỉnh, tình hình sự cố hóa chất và năng lực ứng phó của địa phương
2.1 Đánh giá tình hình hoạt động sản xuất, kinh doanh, sử dụng hóa chất trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long a) Thực trạng hoạt động hóa chất trên địa bàn tỉnh
Theo Niên giám thống kê năm 2019, tỉnh Vĩnh Long có khoảng 346 doanh nghiệp công nghiệp chế biến chế tạo tính đến cuối năm 2018, hoạt động trong các lĩnh vực như sản xuất thuốc hóa dược, chế biến thực phẩm, đồ uống, sản phẩm thuốc lá, dệt may, da và sản phẩm liên quan, giấy và các sản phẩm giấy, in sao chép, sản xuất than cốc, sản phẩm dầu mỏ tinh chế, cùng với cao su và plastic Trong số đó, có 14 doanh nghiệp chuyên sản xuất và kinh doanh hóa chất, bên cạnh nhiều cơ sở khác sử dụng hóa chất trong sản xuất.
Qua kiểm tra thực tế, nhận thấy rằng các doanh nghiệp liên quan đến hóa chất ngày càng chú trọng đến công tác đảm bảo an toàn Hầu hết các doanh nghiệp đã cung cấp đầy đủ thủ tục và hồ sơ cần thiết, bao gồm Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh hóa chất, chứng nhận tập huấn an toàn hóa chất, cam kết bảo vệ môi trường, và chứng nhận phòng cháy chữa cháy Họ cũng lưu giữ đầy đủ phiếu an toàn hóa chất, có cán bộ chuyên trách quản lý an toàn hóa chất, cùng với việc tổ chức tập huấn an toàn lao động cho nhân viên làm việc trực tiếp với hóa chất.
Một số doanh nghiệp vẫn chưa chú trọng đến công tác đảm bảo an toàn trong hoạt động hóa chất, thể hiện qua việc cập nhật thông tin phiếu an toàn hóa chất chưa đầy đủ, thiếu quan tâm đến nhãn mác và bảo hộ lao động trong sản xuất, cũng như việc bố trí kho không ngăn nắp Đặc biệt, hiện tượng hóa chất rơi vãi tại khu sản xuất gây ra nguy hiểm cho sức khỏe con người và dễ dẫn đến các sự cố liên quan đến hóa chất.
Hoạt động hóa chất chủ yếu phục vụ cho các ngành công nghiệp như keo dán, bao bì, mực in, sơn, hóa chất xây dựng, may mặc, da giày và sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ Các hóa chất này thường có đặc tính cháy nổ, kích ứng, độc hại và ăn mòn, trong đó hóa chất dễ cháy chiếm tỷ lệ cao Điều đáng lưu ý là vẫn còn một số cơ sở và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực này nằm xen kẽ trong khu dân cư.
Hoạt động lưu trữ hóa chất tại các cơ sở trong tỉnh còn hạn chế, với việc sơ cứu chưa được chú trọng và trang bị thiết bị phòng cháy chữa cháy thường không đảm bảo hoặc đã cũ, hư hỏng Công tác phòng cháy chữa cháy chưa được quan tâm đúng mức, khiến cho việc xây dựng phương án và diễn tập chỉ mang tính hình thức, dẫn đến khả năng ứng phó sự cố không đúng quy định, tiềm ẩn nguy cơ gây ra hậu quả nghiêm trọng Cần có danh sách các cơ sở hoạt động hóa chất, bao gồm tên hóa chất và khối lượng sử dụng trên địa bàn tỉnh để quản lý hiệu quả hơn.
Tính đến nay, tỉnh có 28 cơ sở và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực hóa chất, bao gồm sản xuất, kinh doanh và sử dụng hóa chất Những cơ sở này thuộc danh mục phải xây dựng Kế hoạch và Biện pháp phòng ngừa ứng phó với các sự cố liên quan đến hóa chất.
2.2 Đánh giá tình hình sự cố hóa chất đã xảy ra trên địa bàn tỉnh a) Đối với cơ sở kinh doanh, sử dụng hóa chất
Các cơ sở sử dụng hóa chất cơ bản cần lưu trữ hóa chất với khối lượng nhỏ và theo quy định hiện hành, chỉ yêu cầu xây dựng Biện pháp phòng ngừa và ứng phó sự cố hóa chất Tuy nhiên, vẫn còn một số cơ sở chưa tuân thủ quy định này, dẫn đến nguy cơ tiềm ẩn trong việc quản lý hóa chất.
Kiểm tra thực tế tại một số cơ sở cho thấy việc xây dựng Kế hoạch và Biện pháp phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất chưa được quan tâm đúng mức Các cơ sở hóa chất đã tự xây dựng biện pháp, nhưng chưa tuân thủ quy định và chất lượng còn thấp.
Khảo sát các công ty tại tỉnh Vĩnh Long cho thấy không có sự cố hóa chất nghiêm trọng xảy ra trong thời gian qua Các cơ sở đều tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an toàn trong hoạt động hóa chất.
Các doanh nghiệp hóa chất đã tiến hành đào tạo an toàn hóa chất cho cán bộ quản lý và công nhân tiếp xúc trực tiếp, nhưng số lượng người được tập huấn vẫn còn thấp so với tổng số nhân viên liên quan Hầu hết các doanh nghiệp chưa tổ chức diễn tập ứng phó sự cố hóa chất, dẫn đến việc một số trường hợp rò rỉ hóa chất nhỏ vẫn xảy ra và được các cơ sở tự xử lý Bên cạnh đó, hoạt động vận chuyển hóa chất trên địa bàn tỉnh cũng cần được chú trọng để đảm bảo an toàn.
Hoạt động vận chuyển hóa chất trên địa bàn tỉnh trên thực tế chưa có thống kê và khó kiểm soát vì các lý do sau:
Việc cấp phép vận chuyển hóa chất theo Nghị định số 42/2020/NĐ-CP hiện chưa yêu cầu cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý địa phương khi vận chuyển hóa chất Điều này dẫn đến ý thức chấp hành quy định và nhận thức về mối nguy hiểm trong quá trình vận chuyển hóa chất chưa cao Hơn nữa, việc thiếu hiểu biết tối thiểu về hóa chất của các chủ phương tiện vận chuyển có thể tạo ra nguy cơ xảy ra sự cố hóa chất trên đường.
Theo quy định, doanh nghiệp vận chuyển hóa chất phục vụ kinh doanh phải đảm bảo phương tiện, tài xế và người áp tải hàng đều được đào tạo về an toàn hóa chất Ngoài ra, cần tổ chức diễn tập ứng phó sự cố hóa chất tại cơ sở hoạt động.
Diễn tập ứng phó sự cố hóa chất là hoạt động quan trọng giúp doanh nghiệp nâng cao ý thức trách nhiệm về an toàn hóa chất Qua đó, doanh nghiệp có thể rèn luyện kỹ năng ứng phó hiệu quả với các tình huống sự cố, từ đó giảm thiểu thiệt hại về tài sản và bảo vệ tính mạng của công nhân cũng như cộng đồng.
Tất cả các doanh nghiệp đều đã xây dựng và được cơ quan PCCC tỉnh phê duyệt phương án phòng cháy chữa cháy Mặc dù hoạt động diễn tập PCCC được tổ chức định kỳ hàng năm, nhưng việc diễn tập liên quan đến ứng phó sự cố hóa chất vẫn chưa được thực hiện.
KẾ HOẠCH PHÒNG NGỪA SỰ CỐ HÓA CHẤT
Giải pháp về quản lý
Để đảm bảo an toàn trong việc sử dụng và lưu trữ hóa chất, các cơ sở trên địa bàn cần có kho chứa hóa chất riêng biệt, tuân thủ tiêu chuẩn hiện hành và đảm bảo khoảng cách an toàn với khu vực sản xuất và dân cư Các đơn vị liên quan phải thống kê hóa chất theo Nghị định số 113/2017/NĐ-CP, xây dựng kế hoạch phòng ngừa sự cố hóa chất và gửi cho cơ quan chức năng thẩm định Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra các cơ sở lưu trữ và sử dụng hóa chất Khi xảy ra sự cố hoặc có nguy cơ xảy ra, người phát hiện phải báo cáo ngay cho chủ cơ sở và kích hoạt hệ thống thông tin khẩn cấp để ứng phó.
Kế hoạch phòng ngừa và ứng phó sự cố đã được thiết lập Chủ cơ sở cần phải thông báo trực tiếp cho chính quyền địa phương và lực lượng chức năng, bao gồm Phòng Cảnh sát Phòng cháy chữa cháy và cứu nạn cứu hộ, cũng như cơ quan Y tế.
Các cơ quan như Công an, Công Thương và Cảnh sát Môi trường tham gia ứng phó sự cố hóa chất theo chức năng và nhiệm vụ được giao trong Kế hoạch Phòng ngừa, ứng phó sự cố Để phòng ngừa sự cố hóa chất, các sở, ban, ngành cần phối hợp với cơ quan chức năng trên địa bàn tỉnh, thực hiện quản lý nhà nước về hoạt động hóa chất và thông báo kịp thời các tình huống không thuộc thẩm quyền xử lý Đồng thời, cần xây dựng quy chế phối hợp giữa các sở, ban, ngành, địa phương, Công an, Quân đội và đơn vị Quân Khu 9 để đảm bảo hiệu quả trong công tác phòng ngừa và ứng phó sự cố hóa chất.
Giải pháp nâng cao năng lực của người lao động, cơ sở có hoạt động hóa chất
2.1 Tuyên truyền nâng cao nhận thức và yêu cầu kỹ thuật an toàn trong sản xuất, sử dụng hóa chất dễ cháy nổ a) Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho các cơ sở hoạt động hóa chất trong việc tuân thủ quy định quản lý an toàn hóa chất Những người làm việc với hóa chất nguy hiểm phải có giấy chứng nhận đã được học tập về phương pháp làm việc an toàn, vận chuyển và cách giải quyết các sự cố xảy ra b) Các cơ sở hoạt động hóa chất phải trang bị đầy đủ các trang thiết bị phòng cháy chữa cháy theo quy định, các phương tiện bảo vệ cá nhân, phải hướng dẫn cách sử dụng và bảo quản cho công nhân Quần áo, găng tay, ủng, kính, mặt nạ phòng độc… phải phù hợp với tính chất công việc, mức độ độc hại của hoá chất c) Các cơ sở sản xuất sử dụng các hoá chất dễ cháy nổ phải đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền; lập kế hoạch phòng chống cháy nổ và bảo đảm đủ điều kiện thực hiện d) Nơi sản xuất hoặc sử dụng hóa chất dễ cháy nổ phải có lối thoát nạn, phải có các buồng phụ, những buồng phụ này phải cách ly với nơi sản xuất chính bằng các cấu kiện ngăn chặn đặc biệt và có giới hạn chịu lửa nhỏ nhất là 1,5 giờ đ) Trong khu vực sản xuất và sử dụng hóa chất cháy nổ phải quy định chặt chẽ chế độ dùng lửa, khu vực dùng lửa, phải có bảng chỉ dẫn bằng chữ và ký hiệu cấm lửa để ở nơi dễ nhận thấy, phải có nơi hút thuốc lá riêng cách xa nơi có hóa chất dễ cháy nổ ít nhất 10m Khi cần thiết phải sửa chữa cơ khí, hàn điện
Để đảm bảo an toàn trong quá trình làm việc với hóa chất, cần tuân thủ quy trình làm việc an toàn và có sự xác nhận của cán bộ an toàn lao động Tất cả dụng cụ và thiết bị điện phải được trang bị phòng chống cháy nổ, đặc biệt là ở những khu vực có hóa chất dễ cháy Không sử dụng khí nén có ôxy để chuyển hóa chất dễ cháy từ thiết bị này sang thiết bị khác, và khi san chiết hóa chất cần tiếp đất bình chứa Trong kho bảo quản, hóa chất phải được sắp xếp gọn gàng theo từng khu vực riêng, với Kali hydroxit và Axit clohydric cần lưu trữ trong bao bì kín, ở nơi khô ráo và thoáng mát Cần tránh sử dụng các dụng cụ có thể gây ra tia lửa điện, không đưa xe vào khu vực kho, và không mang theo các vật dụng dễ cháy Đồng thời, cần tránh xa các chất không tương thích và tuân thủ mọi cảnh báo và biện pháp phòng ngừa Các tổ chức, cá nhân có hoạt động hóa chất cần tự kiểm tra và khắc phục điều kiện sản xuất, phối hợp với lực lượng phòng cháy chữa cháy, tổ chức diễn tập ứng phó sự cố hóa chất và thực hiện báo cáo theo quy định của pháp luật.
2.2 Yêu cầu về công tác đào tạo trong đảm bảo an toàn hóa chất a) Lãnh đạo các cơ sở có hoạt động hóa chất phải tăng cường tổ chức đào tạo huấn luyện kỹ thuật an toàn hóa chất cho cán bộ, nhân viên, người lao động trực tiếp tiếp xúc với hóa chất tại các cơ sở hóa chất Lãnh đạo cơ sở cần triển khai các hoạt động đào tạo cần thiết đối với người quản lý và lao động, bao gồm cả nhân viên tạm thời và khách đến làm việc Những nội dung đào tạo bao gồm:
- Các vị trí có nguy cơ gây sự cố trong cơ sở;
- Nhận diện nguy cơ và các biện pháp khắc phục cần thiết;
- Các quy trình đảm bảo an toàn lao động cơ bản;
- Các quy trình cấp cứu cơ bản;
- Các quy trình xử lý hóa chất;
Trong quá trình thao tác, người lao động cần nhận diện các mối nguy hiểm và tham gia vào chương trình đào tạo hợp lý, phù hợp với từng đối tượng, nhằm trang bị kỹ năng cần thiết để thực hiện tốt nhiệm vụ và hiểu rõ các thiết bị cùng quy trình sản xuất tại nơi làm việc Việc tổ chức các lớp tập huấn thường xuyên cho công nhân trong Đội ứng cứu - thoát hiểm là rất quan trọng, bao gồm thiết kế và hướng dẫn vận hành hệ thống trong nhà máy cũng như tại khu dân cư, với các lối thoát hiểm được đánh dấu rõ ràng trên sơ đồ và có bảng chỉ dẫn Hệ thống thang và đường thoát hiểm cần được chuẩn bị đầy đủ và thường xuyên kiểm tra, bảo trì Đồng thời, các hoạt động đào tạo nâng cao nhận thức về an toàn hóa chất cũng cần được thực hiện để ngăn ngừa sự cố và ứng phó hiệu quả với các tình huống bất thường, vì sự thiếu hiểu biết có thể dẫn đến những hành động sai lầm gây hậu quả nghiêm trọng.
Kế hoạch kiểm tra, giám sát nguồn nguy cơ xảy ra sự cố
Kế hoạch kiểm soát rủi ro tại các vị trí có nguy cơ xảy ra sự cố là nội dung quan trọng nhằm đảm bảo an toàn cho các công trình và thiết bị, đặc biệt tại kho lưu trữ và nơi sử dụng hóa chất Các cơ sở cần xây dựng quy trình vận hành sản xuất an toàn để giảm thiểu rủi ro trong quá trình sản xuất.
Thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra tuân thủ các quy định về an toàn hóa chất, kiểm tra tính sẵn sàng lực lượng được ứng phó sự cố hóa chất 13 IV KẾ HOẠCH ỨNG PHÓ SỰ CỐ HÓA CHẤT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH
Hàng năm, Sở Công Thương phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức thanh tra và kiểm tra các cơ sở, doanh nghiệp liên quan đến hóa chất Mục đích là đánh giá khả năng ứng phó với sự cố hóa chất, cũng như kiểm tra trang thiết bị và dụng cụ cần thiết cho việc ứng phó tại các đơn vị hoạt động hóa chất trong tỉnh.
IV KẾ HOẠCH ỨNG PHÓ SỰ CỐ HÓA CHẤT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH
Đánh giá ca ́c điều kiê ̣n, nguyên nhân xảy ra sự cố và đi ̣nh hướng phòng ngừa sự cố hóa chất
Dựa trên tính chất và mức độ nguy hiểm của các hóa chất cũng như vị trí địa lý của các doanh nghiệp lân cận, tỉnh được phân chia thành ba cấp độ sự cố Cấp cơ sở bao gồm các sự cố nhỏ như tràn, đổ, rò rỉ hóa chất như Natri hydroxit và axit clohydric Cấp tỉnh liên quan đến các sự cố cháy nổ xe bồn chứa hóa chất trong quá trình vận chuyển và tại các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh hóa chất, tuy nhiên chưa gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến công trình và khu dân cư Cuối cùng, cấp quốc gia bao gồm các sự cố lớn như cháy, nổ, tràn hóa chất có khả năng gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản, tính mạng con người và ô nhiễm môi trường.
Kịch bản và dự báo tình huống diễn biến của các sự cố hóa chất lớn có thể xảy ra
có thể xảy ra khi vận chuyển, sử dụng, bảo quản hóa chất
2.1 Kịch bản xảy ra sự cố hóa chất khi vận chuyển, sử dụng, bảo quản hóa chất a) Tràn đổ, rò rỉ hóa chất có thể xảy ra khi bao bì chứa hóa chất bị rách thủng trong quá trình vận chuyển và bốc vác, do chuột cắn phá, do vật nhọn làm rách thủng Thùng chứa, phuy, can có thể bị nứt bể do va chạm, do tác động cơ học, do thời gian sử dụng lâu, do chứa đựng hóa chất không phù hợp (ăn mòn, phá hủy…) với chất liệu làm vật chứa, cũng có thể do nhiệt độ kho bảo quản quá cao gây nứt vật chứa Tràn đổ cũng có thể xảy ra do quá trình sắp xếp hàng hóa trong kho vượt quá chiều cao quy định và không cẩn thận nên lớp hàng hóa bị nghiêng và đổ, kéo theo các lô hóa chất kế bên b) Cháy nổ hóa chất có thể xảy ra khi kho bảo quản hóa chất quá nóng (do hỏa hoạn, chập điện…), vượt quá nhiệt độ tự cháy hoặc nhiệt độ bùng cháy của hóa chất làm hóa chất bốc cháy sinh nhiệt có thể gây nổ Cũng có thể do hóa chất tràn đổ phản ứng với các loại hóa chất khác trong cùng kho bảo quản sinh ra khí cháy gây nổ Ngoài ra, cháy nổ có thể xảy ra khi xếp các loại hóa chất
Sự không tương thích giữa 15 loại hóa chất có thể gây ra các phản ứng hóa học nguy hiểm, dẫn đến cháy nổ do ma sát sinh nhiệt hoặc do người lao động tiếp xúc với nhiều loại hóa chất mà không có thông tin đầy đủ Cháy nổ có thể xảy ra từ ma sát, va đập nhiệt hoặc khi các hóa chất không tương thích được xếp gần nhau Ngoài ra, nhiệt độ môi trường cao có thể gây ra hiện tượng tự bốc cháy Các sự cố như tràn đổ, rò rỉ trong quá trình vận chuyển hoặc việc xếp chồng các hóa chất không đúng cách cũng có thể dẫn đến tai nạn cháy nổ.
2.2 Kịch bản xảy ra đối với trạm chiết nạp khí dầu mỏ hóa lỏng (LPG) và O 2 a) Bồn chứa cũ, không được bảo quản, bảo dưỡng định kỳ, kiểm định theo quy định; nhập vượt quá dung tích bồn trong khi các thiết bị kiểm soát, van an toàn không hoạt động hoặc có hoạt động nhưng tốc độ nhập lớn hơn khả năng xả của van làm áp lực trong bồn tăng quá sức chịu của bồn; nhiệt độ bồn tăng cao và nhanh; đường ống có thể bị nổ nếu gặp lửa cháy bên ngoài nếu van chặn 2 đầu không mở, gây tăng nhiệt độ và áp suất trong đường ống quá sức chịu tải của vỏ ống; bình khí nén cũ không được kiểm tra, kiểm định bảo dưỡng đúng quy định b) Vô tình hay cố ý sử dụng nguồn lửa nơi có vật liệu dễ bắt cháy; sử dụng nguồn phát sinh tĩnh điện hay tia lửa điện; các thiết bị nối mát, nối đất không đảm bảo yêu cầu (điện trở cao hơn mức cho phép) c) Việc phát sinh lửa do va chạm xe bồn, xe tải trong kho, khi nạp hoặc xuất từ bồn chứa và xe bồn, hệ thống ống mềm bị lỗi dẫn đến tuột hoặc đứt làm rò rỉ khí gas.
Các kế hoạch ứng phó với các kịch bản sự cố hóa chất lớn
3.1 Khi sự cố xảy ra, tùy theo mức độ và phạm vi ảnh hưởng, các bước thực hiện ứng phó sự cố được triển khai theo các cấp độ ưu tiên như sau: a) Thông báo về tình hình vị trí và phạm vi sự cố tới người lãnh đạo công tác Phòng ngừa, ứng phó sự cố tại cơ sở b) Khoanh vùng, cô lập sự cố và đảm bảo an toàn khu vực tránh sự cố dây chuyền
Phối hợp với các đơn vị chức năng để thực hiện cứu hộ, sơ tán người và tài sản, đồng thời triển khai các biện pháp ứng phó sự cố và khắc phục môi trường sau khi xảy ra sự cố.
3.2 Kế hoạch ứng phó sự cố hóa chất khi vận chuyển, sử dụng, bảo quản hóa chất
Người phát hiện sự cố cần ngay lập tức báo động và sử dụng các phương tiện có sẵn để khắc phục tình huống Sau đó, họ phải liên hệ với lực lượng cảnh sát PCCC&CNCH qua số điện thoại 114, cung cấp thông tin chi tiết về vị trí sự cố, số lượng và loại hóa chất liên quan, tình trạng rò rỉ, tràn đổ, cháy, cũng như số nạn nhân quan sát được Ngay sau đó, lực lượng cảnh sát sẽ thông báo cho Thường trực Ban chỉ đạo phòng ngừa ứng phó sự cố hóa chất tỉnh và Công an tỉnh.
Tại hiện trường sự cố, chủ cơ sở và các cá nhân liên quan cần ngay lập tức khoanh vùng và cô lập khu vực xảy ra sự cố để đảm bảo an toàn, ngăn chặn sự cố dây chuyền Họ cũng phải cung cấp đầy đủ thông tin và hợp tác chặt chẽ với các lực lượng chức năng trong quá trình ứng phó với sự cố hóa chất.
Bước 3 yêu cầu các đơn vị liên quan thực hiện nhiệm vụ theo chức năng ngành và kế hoạch đã phân công, đảm bảo an toàn cho cán bộ, nhân viên Đồng thời, các đơn vị cần thực hiện các nhiệm vụ khác theo yêu cầu của Ban chỉ đạo, bao gồm công tác cứu hộ và sơ tán người, tài sản tại khu vực xảy ra sự cố Nếu cần thiết, Ban chỉ đạo sẽ tham mưu Chủ tịch UBND tỉnh trưng dụng phương tiện, tài sản của tổ chức, cá nhân để hỗ trợ công tác ứng phó sự cố tại hiện trường.
Sau khi hoàn tất quá trình ứng phó sự cố tại hiện trường một cách an toàn, Thường trực Ban chỉ đạo sẽ báo cáo với Trưởng ban để tuyên bố kết thúc quá trình ứng phó Sở Tài nguyên và Môi trường sẽ thực hiện kiểm soát chất lượng môi trường và thông báo cho Trưởng Ban chỉ đạo khi môi trường đã trở lại trạng thái an toàn Khi đó, việc kết thúc hoạt động ứng cứu sẽ được xem xét và người dân sẽ được thông báo để trở lại hoạt động bình thường.
3.3 Kế hoạch ứng phó sự cố hóa chất đối với trạm chiết nạp khí dầu mỏ hóa lỏng (LPG) và trạm nạp khí O 2
Khi phát hiện sự cố, người phát hiện cần lập tức báo cáo cho chủ cơ sở và liên hệ ngay với lực lượng cảnh sát PCCC và CNCH tại địa phương qua số điện thoại 114.
Ngày 17, các thông tin quan sát được về sự cố như vị trí, tình trạng rò rỉ, tràn đổ, cháy và số nạn nhân đã được ghi nhận Ngay lập tức, lực lượng Cảnh sát PCCC&CNCH tỉnh đã thông báo cho Thường trực Ban chỉ đạo phòng ngừa ứng phó sự cố hóa chất và Công an tỉnh.
Tại hiện trường sự cố, chủ cơ sở cần ngay lập tức triển khai kế hoạch ứng phó đã được xây dựng Người chỉ huy sự cố phải nhanh chóng khoanh vùng và cô lập khu vực xảy ra sự cố để đảm bảo an toàn, tránh nguy cơ xảy ra sự cố dây chuyền Đồng thời, cần thông báo cho các hộ dân xung quanh, cung cấp đầy đủ thông tin và hợp tác với các lực lượng chức năng trong quá trình ứng phó sự cố hóa chất.
Sau khi lực lượng cảnh sát PCCC có mặt, họ sẽ khoanh vùng và cách ly khu vực xung quanh nơi xảy ra sự cố, thực hiện công tác cứu hộ và sơ tán người cùng tài sản Nếu cần thiết, Ban chỉ đạo sẽ tham mưu Chủ tịch UBND tỉnh trưng dụng phương tiện, tài sản của tổ chức, cá nhân để phục vụ ứng phó sự cố Các đơn vị liên quan sẽ thực hiện nhiệm vụ theo chức năng ngành và kế hoạch đã được phân công, đảm bảo an toàn cho cán bộ, công nhân trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, đồng thời sẵn sàng thực hiện các nhiệm vụ khác theo yêu cầu của Ban chỉ đạo.
Sau khi xử lý an toàn sự cố tại hiện trường, Thường trực Ban chỉ đạo sẽ báo cáo với Trưởng ban để tuyên bố kết thúc quá trình ứng phó Công an tỉnh sẽ điều tra nguyên nhân sự cố, trong khi chủ cơ sở có trách nhiệm báo cáo cho Sở Công Thương và các cơ quan liên quan về nguyên nhân, thiệt hại, kế hoạch khắc phục và phương án bồi thường Sở Tài nguyên và Môi trường sẽ kiểm soát chất lượng môi trường và báo cáo Trưởng Ban chỉ đạo khi môi trường an toàn, để xem xét kết thúc hoạt động ứng cứu và thông báo cho người dân trở lại sinh hoạt bình thường.
3.3.1 Kịch bản sự cố đối với cơ sở tồn chứa và nạp khí hóa lỏng (LPG)
* Nguyên nhân của tình huống nổ bồn, bình, đường ống LPG
Sự cố rò rỉ và cháy nổ tại các kho chứa gas có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí nào trong hệ thống công nghệ nhập/xuất và vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày Tình huống nổ bồn, bình, đường ống LPG và khí nén rất nguy hiểm và có thể gây thiệt hại lớn Các nguyên nhân chính dẫn đến nổ bồn chứa LPG cần được nhận diện và xử lý kịp thời để đảm bảo an toàn.
- Bồn cũ, không được bảo quản, bảo dưỡng, kiểm định đúng quy định
Khi nhập chất lỏng vượt quá dung tích của bồn chứa, điều này xảy ra khi các thiết bị kiểm soát, đặc biệt là van an toàn, không hoạt động hoặc hoạt động nhưng tốc độ nhập lớn hơn khả năng xả của van Hệ quả là áp lực trong bồn tăng lên vượt quá mức chịu đựng của nó.
Nhiệt độ bên ngoài bồn tăng cao nhanh chóng, như trong trường hợp bị cháy, có thể dẫn đến sự gia tăng nhiệt độ và áp suất bên trong bồn Khi các thiết bị kiểm soát, đặc biệt là van an toàn, không hoạt động hiệu quả hoặc không kịp thời xả áp, áp lực trong bồn có thể vượt quá giới hạn chịu đựng, gây ra nguy cơ nổ Tình huống này thường xảy ra trong thực tế và có thể là nguyên nhân chính dẫn đến sự cố nổ bồn.
Nguyên nhân nổ bình LPG đã chiết nạp thường do nhiệt độ bên ngoài tăng cao, như trong trường hợp cháy khu vực, dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng về nhiệt độ và áp suất trong bình Nếu van an toàn không hoạt động hiệu quả, áp lực có thể vượt quá khả năng chịu đựng của vỏ bình, gây ra nổ Van an toàn chất lượng sẽ tự động mở khi áp suất bên trong vượt quá mức cho phép, giúp xả áp Tuy nhiên, nếu LPG thoát ra gặp lửa bên ngoài, sẽ tạo ra đám cháy lớn hơn.
Các giải pháp kỹ thuật khắc phục sự cố hóa chất
Khi xảy ra sự cố tràn đổ hóa chất, cần thực hiện các biện pháp an toàn nghiêm ngặt Đối với tràn đổ nhỏ, cần thông gió khu vực, cách ly mọi nguồn đánh lửa và trang bị bảo hộ lao động đầy đủ trước khi xử lý Hóa chất tràn đổ nên được hấp thụ bằng vật liệu trơ như vermiculite, cát hoặc đất, sau đó đựng trong thùng chứa chất thải kín Đối với tràn đổ lớn, cần thông gió khu vực rò rỉ, loại bỏ tất cả các nguồn lửa và cô lập khu vực tràn đổ, nghiêm cấm người không có nhiệm vụ vào khu vực này Hóa chất cũng phải được hấp thụ bằng vật liệu trơ và không sử dụng chất liệu dễ cháy Nước rửa làm sạch khu vực tràn đổ không được xả ra hệ thống thoát nước chung, và cần phun nước để giải tán hơi hóa chất nhằm bảo vệ nhân viên Trong trường hợp cháy nổ, cần cách ly một trong ba yếu tố gây cháy (nhiệt, nhiên liệu, oxy) và sử dụng các vật liệu chữa cháy phù hợp như cát, bột đá, nước hoặc bình chữa cháy Tùy thuộc vào nguồn nhiên liệu, cần chọn loại hóa chất hoặc phương tiện chữa cháy thích hợp.
Công tác đảm bảo
5.1 Kế hoạch nâng cao năng lực ứng phó sự cố hóa chất về con người và trang thiết bị của lực lượng ứng cứu sự cố của tỉnh: a) Xác định vị trí và sự cố hóa chất xảy ra, các nguyên nhân gây nên sự cố, ước lượng mức độ nguy hiểm của sự cố đối với con người và môi trường b) Tại vị trí có khả năng xảy ra sự cố phải bố trí hệ thống báo động, cơ sở bố trí nhân sự phụ trách về sự cố tại chỗ, người chịu trách nhiệm về sự cố, các địa chỉ liên lạc để ứng cứu sự cố được cung cấp trước cho người làm việc với chất nguy hại và người có liên quan c) Bảo trì thiết bị ứng cứu: hệ thống thiết bị ứng cứu phải được thường xuyên bảo trì và đảm bảo đầy đủ theo qui định Công tác bảo trì có thể thực hiện định kỳ hàng tháng hay hàng quý, thường xuyên kiểm tra vận hành thử thiết bị, đo lại các thông số kỹ thuật và điều chỉnh cho đúng tiêu chuẩn qui định d) Quy trình ứng cứu: là trình tự các công việc phải làm khi sự cố xảy ra Quy trình này được xây dựng dựa trên nguyên tắc cứu hộ cho con người rồi mới đến môi trường và tài sản; cứu hộ ở các vị trí sản xuất chính trước khu vực sản xuất phụ trợ, cứu hộ hồ sơ sổ sách trước nhà xưởng… đ) Huấn luyện và đào tạo: Cần phải tổ chức các lớp huấn luyện kỹ thuật an toàn hóa chất cho các cơ sở có hoạt động hóa chất trên địa bàn; tập huấn thường xuyên cho công nhân trong đội ứng cứu - thoát hiểm, trong thiết kế hướng dẫn vận hành hệ thống trong nhà máy cũng như ở môi trường sinh hoạt của khu dân cư đều phải có vạch trước các đường thoát hiểm e) Thiết bị ứng cứu: thiết bị dùng khắc phục sự cố, giảm tổn thất do sự cố được để sẵn tại nơi có khả năng xảy ra sự cố, vị trí đặt thiết bị ứng cứu phải thoáng, không bị che chắn, dễ thấy, dễ thao tác; các thiết bị ứng cứu thường xuyên được kiểm tra, bảo quản luôn ở trong tình trạng sẵn sàng hoạt động Các thiết bị, dụng cụ ứng cứu phải bao gồm nhiều loại để đối phó với những loại sự cố khác nhau và để kiểm tra mức ảnh hưởng sau sự cố (kiểm tra mẫu nước, đo nồng độ không khí…) g) Huấn luyện thao tác ứng cứu khẩn cấp: người làm việc với chất nguy hại được cung cấp các thông tin và huấn luyện về các hành động cứu chữa khi sự cố xảy ra như: phải am hiểu cách bố trí nhà kho hoặc xưởng sản xuất, các đường thoát hiểm; thực hành sơ cứu, cấp cứu y tế; biết công dụng thiết bị máy móc, thực hành quy tắc vận hành an toàn, đặc biệt là hành động cần thực hiện
Để giảm thiểu rủi ro khi xảy ra sự cố hóa chất, cần thực hiện các biện pháp khẩn cấp trong vòng 45 ngày, bao gồm việc sử dụng thành thạo các phương tiện thông tin như chuông báo động và còi, cũng như dụng cụ phòng hộ cá nhân và thiết bị cứu hộ Việc xây dựng đê bao an toàn quanh khu vực chứa hóa chất nguy hại và lắp đặt các trang thiết bị an toàn là rất quan trọng Hệ thống phòng chống cháy nổ cần được bố trí hợp lý trong nhà máy, đặc biệt tại những khu vực có nguy cơ cao Thiết kế thiết bị chứa phải được tính toán kỹ lưỡng để ứng phó với khả năng xảy ra sự cố, cùng với việc lắp đặt các thiết bị giám sát để phát hiện kịp thời Lực lượng phòng cháy chữa cháy và cứu nạn cứu hộ cần có kế hoạch bổ sung và trang bị đầy đủ, đồng thời tổ chức diễn tập định kỳ để sẵn sàng ứng phó với các sự cố hóa chất trên địa bàn tỉnh.
5.2 Công tác tổ chức, phối hợp: a) Cách thức tổ chức lực lượng để thực hiện các nhiệm vụ này có thể khác nhau tùy thuộc vào quy mô, tính chất xảy ra sự cố hóa chất, lực lượng ứng phó sự cố được tổ chức thành lập và triển khai thực hiện nhiệm vụ trong suốt quá trình xảy ra sự cố đến khi kết thúc b) Khi có sự cố hóa chất lớn xảy ra, Sở Công Thương thực hiện thông tin liên lạc đến Chủ tịch UBND tỉnh (Ban chỉ đạo phòng ngừa ứng phó sự cố hóa chất tỉnh), các sở, ban, ngành tỉnh có liên quan, thông tin liên quan đến sự cố, vị trí xảy ra sự cố, hiện trạng, quy mô, c) Chủ tịch UBND tỉnh chủ trì họp khẩn cấp và trực tiếp chỉ đạo Cảnh sát Phòng cháy chữa cháy và cứu nạn cứu hộ tỉnh, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh, Công an tỉnh, Sở Y tế, Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nếu liên quan đến ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn… UBND cấp huyện, UBND cấp xã, Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh nơi xảy ra sự cố hóa chất và các cơ quan, tổ chức khác có liên quan ứng phó, khắc phục hậu quả sự cố hóa chất; trong trường hợp cần thiết, huy động lực lượng, thiết bị của cơ quan, tổ chức, cá nhân khác ứng phó sự cố hóa chất Trường hợp sự cố hóa chất độc vượt quá khả năng ứng phó hoặc có nguy cơ lan sang địa bàn của tỉnh khác, Ủy ban nhân dân tỉnh phải báo cáo Ủy ban Quốc gia Tìm kiếm Cứu nạn để phối hợp xử lý
Đội ứng cứu sự cố khẩn cấp có trách nhiệm tham gia trực tiếp vào các hoạt động ứng phó, kiểm soát và khắc phục sự cố Họ đảm bảo thông tin liên lạc và giao thông an toàn, thông suốt trong khu vực xảy ra sự cố, đồng thời thực hiện các nhiệm vụ được giao Đội này bao gồm nhiều đơn vị khác nhau.
- Đơn vị của tổ chức xảy ra sự cố;
- Đơn vị phụ trách an toàn môi trường;
- Đơn vị phụ trách an ninh;
- Đơn vị phụ trách phòng cháy, chữa cháy;
- Đơn vị phụ trách liên lạc, phối hợp với địa phương và đại diện khu vực dân cư;
- Đơn vị phụ trách cấp cứu, cứu thương.
Hành động ứng cứu khẩn cấp, vệ sinh sau sự cố
Trong giai đoạn ứng cứu khẩn cấp, việc xác định chính xác nguyên nhân sự cố hóa chất là rất quan trọng để thực hiện các biện pháp ứng cứu phù hợp Người chịu trách nhiệm cần nhanh chóng ra quyết định nhằm ngăn chặn, phân tán sự cố, bảo vệ an toàn cho con người, môi trường và tài sản, đồng thời giảm thiểu nguy cơ do sự cố gây ra Sau khi xử lý sự cố, giai đoạn vệ sinh cũng cần được thực hiện tùy thuộc vào loại sự cố và tác nhân gây ra Các sự cố khẩn cấp thường gặp như cháy nổ và rò rỉ hoặc đổ tràn chất nguy hại cần được giải quyết kịp thời, với hai giai đoạn vệ sinh chính là cần thiết để đảm bảo an toàn.
Khi xảy ra sự cố đổ vỡ hoặc rò rỉ chất nguy hại, cần nhanh chóng dọn dẹp sạch sẽ và bảo vệ khu vực bằng tấm che phù hợp Đặt bảng hiệu cảnh báo ngay tại vị trí rủi ro, sau đó thu dọn hiện trường và làm sạch chất thải Sử dụng cát để hút chất lỏng và tránh bụi; phần rắn nên được làm sạch bằng máy hút bụi công nghiệp Đối với khí độc, cần thông thoáng không gian và sử dụng thiết bị bảo vệ hô hấp Tất cả rác thải phải được xử lý đúng quy định để không gây ô nhiễm môi trường, đồng thời ngăn ngừa ô nhiễm nước ngầm và nước mặt do chất thải nguy hại.
Khôi phục môi trường sau sự cố là quá trình xử lý bằng phương pháp hóa lý, sinh học hoặc cơ học để đưa môi trường trở về trạng thái ban đầu, đồng thời tránh phát sinh hiệu ứng phụ Sau sự cố, cần lập hồ sơ quản lý chi tiết về diễn biến, biện pháp khắc phục, kết quả đạt được và đánh giá thiệt hại Việc xác định nguyên nhân và quy trách nhiệm cho các cá nhân liên quan là rất quan trọng Những người có trách nhiệm nên rút kinh nghiệm và phân tích nguyên nhân để đề xuất các biện pháp ứng phó hiệu quả, nhằm tránh tái diễn sự cố Nếu cần, thông tin về sự cố và thiệt hại cần được công bố trên các phương tiện truyền thông để nâng cao nhận thức cho cộng đồng Cuối cùng, việc thu dọn hiện trường bao gồm thu gom, xử lý chất thải và khắc phục ô nhiễm theo quy định là rất cần thiết để chứng nhận rằng môi trường đã được phục hồi.
