Mục đích nghiên cứu
Xây dựng và áp dụng hệ thống bài tập thí nghiệm quang hình trong chương trình Vật lý 11 là một phương pháp hiệu quả để nâng cao năng lực thực nghiệm cho học sinh Việc này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về các khái niệm vật lý mà còn phát triển kỹ năng quan sát, phân tích và giải quyết vấn đề Thông qua các thí nghiệm thực tế, học sinh có cơ hội áp dụng lý thuyết vào thực tiễn, từ đó tăng cường sự hứng thú và khả năng tư duy phản biện trong học tập.
Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài
- Quá trình dạy học vật lý
Bài tập thí nghiệm thuộc phần quang hình lớp 11 THPT.
Giả thuyết khoa học
Xây dựng hệ thống bài tập thí nghiệm Quang hình Vật lý 11 không chỉ hỗ trợ việc dạy học mà còn giúp nâng cao năng lực thực nghiệm cho học sinh.
Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1 Nghiên cứu lý luận dạy học bồi dƣỡng năng lực cho học sinh;
5.2 Nghiên cứu các thành tố cấu trúc của năng lực thực nghiệm, biểu hiện của năng lực thực nghiệm, tiêu chí đánh giá năng lực thực nghiệm;
5.3 Nghiên cứu cơ sở lý luận về bài tập thí nghiệm trong bồi dƣỡng năng lực thực nghiệm;
5.4 Tìm hiểu thực trạng dạy học bài tập thí nghiệm ở một số trường THPT Thanh Hóa;
5.5 Tìm hiểu mục tiêu dạy học, nội dung dạy học phần quang hình Vật lý 11 THPT;
5.6 Xây dựng hệ thống bài tập thí nghiệm quang hình Vật lý 11 THPT;
5.7 Đề xuất các phương án dạy học bài tập thí nghiệm quang hình để bồi dưỡng năng lực thực nghiệm cho học sinh;
5.8 Thực nghiệm sư phạm các phương án dạy học đã thiết kế.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu các tài liệu lý luận về phương pháp thực nghiệm khoa học;
- Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa, sách bài tập và các tài liệu liên quan;
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp thống kê toán học
7 Đóng góp mới của đề tài
Xác định đƣợc các tiêu chí đánh giá năng lực thực nghiệm của học sinh
Về nghiên cứu ứng dụng
- Xây dựng đƣợc hệ thống 20 bài tập thí nghiệm quang hình, nhằm bồi dƣỡng năng lực thực nghiệm cho HS;
- Thiết kế 3 tiến trình dạy học BTTN quang hình bồi dƣỡng năng lực thực nghiệm cho học sinh:
+ Bài học luyện giải bài tập
+ Bài học kiểm tra, đánh giá
Chương 1 Dạy học bài tập thí nghiệm nhằm bồi dưỡng năng lực thực nghiệm cho học sinh (24 trang)
Chương 2 Xây dựng và sử dụng bài tập thí nghiệm quang hình nhằm bồi dƣỡng năng lực thực nghiệm cho học sinh (46 trang)
Chương 3 Thực nghiệm sư phạm (11 trang)
Tài liệu tham khảo (2 trang)
Chương 1 DẠY HỌC BÀI TẬP THÍ NGHIỆM NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC
THỰC NGHIỆM CHO HỌC SINH 1.1 Dạy học Vật lý ở trường THPT theo định hướng phát triển năng lực người học
Vật lý học là một trong những môn khoa học tự nhiên quan trọng, giúp chúng ta hiểu biết về chân lý khách quan Theo V.I Lênin, quy luật nhận thức cơ bản là quá trình biện chứng từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, và ngược lại, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp lý thuyết và thực hành trong việc khám phá và nhận thức về thế giới xung quanh.
Thế giới vật chất tồn tại khách quan và được con người nhận biết qua các giác quan, tuy nhiên, việc giải thích bản chất và nguyên nhân của các hiện tượng lại có nhiều quan điểm khác nhau Nội dung của các hiện tượng không cố định mà phát triển theo trình độ nhận thức và công cụ hoạt động của con người Để nhận thức chân lý, con người cần hoạt động một cách hiệu quả Phương pháp dạy học phát triển năng lực không chỉ tập trung vào hoạt động trí tuệ của học sinh mà còn rèn luyện khả năng giải quyết vấn đề trong các tình huống thực tế Việc tăng cường học tập nhóm và đổi mới mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh theo hướng hợp tác là rất quan trọng để phát triển năng lực xã hội Ngoài việc học kiến thức và kỹ năng riêng lẻ, cần bổ sung các chủ đề hoạt động phức hợp để phát triển khả năng giải quyết các vấn đề phức tạp.
Những định hướng chung, tổng quát về chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực là:
Cần khuyến khích tính tích cực, tự giác và chủ động trong việc học của người học để hình thành và phát triển năng lực tự học Từ đó, giúp rèn luyện các phẩm chất linh hoạt, độc lập và sáng tạo trong tư duy.
Có thể linh hoạt áp dụng các phương pháp chung và đặc thù của môn học, nhưng cần tuân thủ nguyên tắc rằng học sinh phải tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức dưới sự tổ chức và hướng dẫn của giáo viên.
Việc áp dụng phương pháp dạy học phù hợp với các hình thức tổ chức như học cá nhân, học nhóm, học trong lớp và học ngoài lớp là rất quan trọng Tùy thuộc vào mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể, cần lựa chọn hình thức tổ chức thích hợp Đặc biệt, việc chuẩn bị tốt về phương pháp cho các giờ thực hành là cần thiết để đảm bảo rèn luyện kỹ năng thực hành, áp dụng kiến thức vào thực tiễn và nâng cao hứng thú cho người học.
Việc đổi mới phương pháp dạy học của GV được thể hiện qua các đặc trưng cơ bản sau:
Dạy học hiệu quả cần tổ chức các hoạt động học tập liên tiếp, giúp học sinh tự khám phá kiến thức mới thay vì chỉ tiếp thu thụ động Giáo viên đóng vai trò là người tổ chức, hướng dẫn học sinh nhớ lại kiến thức cũ, phát hiện kiến thức mới và vận dụng sáng tạo vào các tình huống học tập cũng như thực tiễn.
Để phát triển tiềm năng sáng tạo của học sinh, cần chú trọng rèn luyện cho các em những tri thức và phương pháp đọc sách giáo khoa cũng như tài liệu học tập Học sinh cần biết cách tự tìm lại kiến thức đã học, suy luận để khám phá và phát hiện kiến thức mới Các tri thức và phương pháp này thường bao gồm quy tắc, quy trình và phương thức hành động, bên cạnh đó cũng cần lưu ý đến các phương pháp dự đoán và giả định Việc rèn luyện các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, đặc biệt hóa, khái quát hóa, tương tự và quy lạ về quen là rất quan trọng để hình thành và phát triển khả năng sáng tạo của học sinh.
- Tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác theo phương châm:
Tạo điều kiện cho học sinh phát triển tư duy độc lập và khả năng hợp tác là rất quan trọng Mỗi học sinh không chỉ tự lực mà còn làm việc chặt chẽ với nhau để khám phá và tìm kiếm kiến thức mới Lớp học trở thành môi trường giao tiếp tích cực giữa thầy và trò, cũng như giữa các học sinh, giúp vận dụng hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân cũng như tập thể trong việc giải quyết các nhiệm vụ học tập chung.
Trong quá trình dạy học, việc đánh giá kết quả học tập cần được chú trọng theo mục tiêu bài học thông qua hệ thống câu hỏi và bài tập Học sinh nên phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau qua nhiều hình thức, như dựa vào lời giải mẫu, hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí Điều này giúp học sinh phê phán, tìm ra nguyên nhân và đề xuất cách sửa chữa các sai sót trong quá trình học tập.
Dạy học theo định hướng phát triển năng lực không hoàn toàn khác biệt với dạy học theo tiếp cận nội dung, mà thực chất là sự phát triển dựa trên các kết quả đạt được từ phương pháp dạy học này.
Dạy học định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc nâng cao mục tiêu về kiến thức, kỹ năng và thái độ ở mức độ cao hơn Điều này yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức và kỹ năng một cách tự tin và hiệu quả trong các tình huống phức tạp, không chỉ trong môi trường học tập mà còn trong cuộc sống thực tiễn Mục tiêu của phương pháp này không chỉ dừng lại ở việc hình thành kiến thức và kỹ năng tích cực, mà còn phát triển khả năng thực hiện các hành động có ý nghĩa cho người học Các thành tố của quá trình dạy học định hướng phát triển năng lực được thể hiện rõ ràng trong từng giai đoạn giảng dạy.
Mục tiêu dạy học không chỉ dừng lại ở việc nhận biết và tái hiện kiến thức, mà còn yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức vào các tình huống thực tế Đối với mục tiêu kỹ năng, học sinh cần phát triển kỹ năng và thực hiện các hoạt động đa dạng Những mục tiêu này được thực hiện thông qua các hoạt động trong và ngoài nhà trường.
Phương pháp dạy học hiệu quả không chỉ dựa vào thuyết trình mà còn cần tổ chức các hoạt động học tập thông qua trải nghiệm và giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn Qua các hoạt động này, học sinh sẽ hình thành và phát triển đồng thời nhiều năng lực khác nhau, mà không cần tách biệt từng thành tố trong quá trình dạy học.
- Về nội dung dạy học: Cần xây dựng các hoạt động, chủ đề, nhiệm vụ đa dạng gắn với thực tiễn
Kiểm tra đánh giá năng lực học sinh cần dựa vào khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng trong các tình huống phức tạp Nghiên cứu từ nhiều quốc gia cho thấy các chuẩn năng lực giáo dục có sự tương đồng về nội hàm, bao gồm những nhóm năng lực chung Từ đó, các lý thuyết dạy học cụ thể hóa thành năng lực chuyên biệt và các năng lực thành phần, liên quan đến kiến thức và kỹ năng Điều này giúp định hướng cho quá trình dạy học và kiểm tra đánh giá của giáo viên.
Dạy học các môn học trong trường phải tập trung vào phát triển năng lực của người học Đặc biệt, môn Vật lý ở trường THPT chủ yếu dựa vào thực nghiệm, do đó, việc hình thành năng lực thực nghiệm cho học sinh là rất quan trọng Luận văn này nghiên cứu phương pháp dạy học nhằm bồi dưỡng năng lực thực nghiệm thông qua việc giảng dạy phần quang hình, một phần quan trọng trong chương trình Vật lý THPT.
