Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Lịch sử nghiên cứu Nguyễn Bắc Sơn và sáng tác của nhà văn
Nguyễn Bắc Sơn là một hiện tượng văn học mới mẻ, nổi bật với thành công sớm mặc dù đã có tuổi đời muộn Dù đã có mái đầu bạc, nhưng các tiểu thuyết của ông vẫn thể hiện sức trẻ và sự mạnh mẽ trong cách viết Trong những năm gần đây, nhiều bài viết nghiên cứu về ông và tác phẩm của ông đã xuất hiện, tuy nhiên, các nghiên cứu này vẫn còn sơ giản và chưa đầy đủ, hệ thống.
Chưa có công trình nào thực sự nổi bật về ông, và các tài liệu chúng tôi thu thập chủ yếu là những bài viết từ báo chí, trang mạng, cùng với một số luận văn tốt nghiệp đại học và cao học Ngoài ra, còn có các bài viết tham gia hội thảo về tiểu thuyết "Luật đời và cha con" do báo Văn nghệ tổ chức.
26/12/2005, một số bài phỏng vấn trên báo chí, truyền hình,…
Lịch sử nghiên cứu tiểu thuyết Nguyễn Bắc Sơn 3
Tiểu thuyết "Luật đời và cha con", "Lửa đắng", và "Gã tép riu" của Nguyễn Bắc Sơn đã thu hút sự quan tâm lớn từ độc giả và giới nghiên cứu phê bình Với tinh thần cách tân văn học và sự nghiêm túc trong sáng tác, tác giả đã có những đóng góp đáng kể cho văn học Việt Nam đương đại.
Cho đến nay, chưa có công trình nào nghiên cứu toàn diện về tác phẩm "Lửa đắng" của Nguyễn Bắc Sơn, mà chủ yếu chỉ có những bài báo và ý kiến phê bình nhỏ lẻ Một số ý kiến gần đây trên các tờ báo trung ương và địa phương, như bài viết “Đi qua ranh giới để tồn tại” của Nguyễn Đăng Điệp, đã nhận xét rằng Nguyễn Bắc Sơn tái hiện bức tranh hiện thực đa dạng qua ba thế hệ trong một gia đình, phản ánh những mối quan hệ phức tạp trong đời sống Tiểu thuyết "Luật đời và cha con" không chỉ phơi bày sự nhem nhuốc của cuộc sống mà còn mang theo cảm hứng về lẽ phải.
Nguyễn Chí Hoan trong bài viết “Một cuốn tiểu thuyết về đổi mới” nhận định rằng tiểu thuyết Luật đời và cha con thu hút sự chú ý không chỉ bởi hình thức văn chương mà còn bởi cách tiếp cận thực tại phức tạp của nó Trong bối cảnh văn học hiện nay, nhiều tác giả chú trọng vào sự cách tân hình thức, nhưng những thay đổi này phải trung thành với bản chất của tiểu thuyết như một phương thức nhìn nhận thực tại Câu chuyện xoay quanh ba thế hệ trong một gia đình cao cấp, với các nhân vật chủ yếu là cán bộ - Đảng viên, phản ánh những hệ quả từ lựa chọn lối sống của họ trong xã hội đang chuyển đổi Mặc dù có nhiều nhân vật nổi bật, nhưng toàn bộ câu chuyện mang âm hưởng bi thảm, cho thấy sự tác động của hành động của các nhân vật đối với quá trình xã hội chuyển đổi, phản ánh những thực tế gần gũi với cư dân trong thời kỳ đổi mới.
Bài viết trên báo An ninh thủ đô ngày 12.11.2005, với tiêu đề “Một bức tranh sống động” của nhà giáo Công Minh, nhận định rằng cuốn tiểu thuyết "Luật đời và cha con" không chỉ phản ánh những vấn đề xã hội chính trị nóng bỏng mà còn mổ xẻ sự vận động của toàn xã hội trong quá trình thay đổi cơ chế Tác phẩm này lần đầu tiên đưa những nhân vật như bí thư thành ủy, chủ tịch công chức vào bối cảnh như những "bánh răng" trong hệ thống vận hành Mặc dù có ý kiến cho rằng tác giả đã tham lam khi đưa vào những yếu tố tiếu lâm hiện đại, nhưng tác giả cho rằng điều này cần thiết để giải tỏa những bức xúc trong cuộc sống "Luật đời và cha con" là một cuốn sách đáng đọc, giúp người đọc hiểu rõ hơn về những giá trị cuộc sống mà đôi khi bị bỏ quên.
Xin lược trích ý kiến thảo luận tiểu thuyết Luật đời và cha con do báo
Vào ngày 26-12-2005, trong buổi văn nghệ, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Tổng Biên tập báo Văn nghệ Hữu Thỉnh đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khuyến khích các nhà tiểu thuyết dũng cảm khám phá những vấn đề nóng bỏng của cuộc sống hiện tại Ông đánh giá cao thành công của tác phẩm Nguyễn Bắc Sơn về mặt thể loại, nhưng cũng lưu ý rằng cần tránh sự trì trệ trong sáng tác và mạnh dạn tìm kiếm cái mới Mặc dù Nguyễn Bắc Sơn đã có nhiều nỗ lực, tác phẩm "Luật đời và cha con" vẫn còn mang tính truyền thống và cần sự cách tân táo bạo hơn trong nghệ thuật tiểu thuyết.
Nhà văn Phan Ngọc Tuấn từ trung tâm sản xuất phim truyền hình Đài Tiếng nói Việt Nam đã đánh giá cuốn tiểu thuyết "Luật đời và cha con" của Nguyễn Bắc Sơn, cho rằng đây là một tác phẩm hiếm hoi dám đối diện với đời sống chính trị hiện nay Ông bày tỏ sự thích thú khi đọc tác phẩm này và nhận xét rằng nó chứa đựng nhiều trang viết đau đớn, phản ánh sâu sắc tâm tư của nhân vật Trần Kiên Nhân vật này không chỉ chấp nhận thất bại mà còn tìm ra những suy nghĩ và lòng tin mới, điều này càng làm nổi bật giá trị của cuốn tiểu thuyết.
Trong buổi hội thảo tọa đàm, nhà thơ và nhà phê bình Nguyễn Hoành Sơn, ủy viên Hội đồng lý luận phê bình Hội nhà văn Việt Nam, đã chia sẻ ý kiến rằng tác phẩm "Luật đời và cha con" mang đậm chất tiểu thuyết.
Hiện nay, nhà văn và bạn đọc đã trưởng thành, cùng với sự thích nghi của cấp trên Nhà xuất bản đã hỗ trợ, giúp nhà văn phát hiện và phản ánh đúng những vấn đề cơ bản của nông thôn miền Bắc trong thời kỳ cải cách kinh tế Tác giả mang đến cái nhìn mới về con người trong mối quan hệ với hoàn cảnh Việc viết về gia đình chính là trở lại với tiểu thuyết đích thực Những cuộc tình được khai thác, nhưng chuyện dâm không nhiều Tác phẩm không mang màu tối mà thể hiện sự lạc quan, với những kết thúc tươi sáng Dạ Ngân - nhà văn và Trưởng ban văn xuôi báo Văn nghệ, nhấn mạnh rằng.
Nguyễn Bắc Sơn luôn chú trọng đến những vấn đề thời sự liên quan đến báo chí, thể hiện tinh thần công dân và thái độ xã hội của mình Tương tự như nhà văn Nguyễn Mạnh Tuấn trước đây, ông đóng góp cho xã hội thông qua các tác phẩm của mình Tiểu thuyết "Luật đời và cha con" của Nguyễn Bắc Sơn hiện đang thu hút sự chú ý nhờ vào những vấn đề nóng bỏng và gai góc mà nó đề cập.
Tiểu thuyết "Lửa đắng" của Vũ Duy Thông được nhận xét là một tác phẩm tiên tri, dự báo những điều sắp xảy ra Tác giả mô tả "Lửa đắng" như một bức tranh sống động của hiện thực ngày nay, phản ánh những va chạm và biến động mạnh mẽ trong xã hội, đồng thời thể hiện cả những đổ vỡ và kết tụ phũ phàng của cuộc sống.
Trong bài viết "Từ Lửa đắng", Thu Thanh đã phản ánh về vấn đề bệnh ăn bẩn trong giới công chức, khẳng định rằng "Lửa đắng" tượng trưng cho cuộc đấu tranh giữa các tư tưởng và lối sống, góp phần hình thành những cơ chế mới Ngọn lửa này không ngọt ngào, nhưng lại có khả năng phân định rõ ràng giữa điều tốt và xấu.
Cuốn tiểu thuyết "Luật đời và cha con" đã thu hút sự chú ý nghiên cứu mạnh mẽ hơn so với các tác phẩm khác, nhờ ra đời sớm hơn Điều này dẫn đến việc các ý kiến từ các nhà nghiên cứu phê bình và độc giả về tác phẩm này trở nên phong phú và đa dạng hơn.
Báo Lao động cuối tuần đánh giá về ba cuốn tiểu thuyết của Nguyễn
Nguyễn Bắc Sơn là một tác giả nổi bật với gần hai mươi đầu sách, bao gồm các tác phẩm về giáo dục, ngôn ngữ, văn hóa và báo chí Ba cuốn tiểu thuyết nổi bật của ông là “Luật đời và cha con”, “Lửa đắng” và “Gã Tép Riu”, đều mang tính hiện thực sâu sắc và đáng để độc giả thưởng thức “Gã Tép Riu” với cốt truyện đơn giản nhưng chứa đựng những cuộc đấu tranh nội tâm phức tạp giữa các nhân vật, phản ánh mối quan hệ trong cuộc sống Bối cảnh của cuốn sách chủ yếu dựa trên sự thật, tạo nên sự hấp dẫn cho người đọc Nhà thơ Trần Đăng Khoa đã nhận xét rằng sức mạnh của Nguyễn Bắc Sơn nằm ở khả năng nắm bắt những vấn đề thời sự, giúp độc giả nhận ra những số phận có thật trong nhân vật của ông Tiểu thuyết của ông không chỉ hấp dẫn mà còn rất chân thực, thể hiện tài năng và đóng góp quan trọng của ông trong văn học đương đại.
Trong giới nghiên cứu và độc giả, có nhiều ý kiến khác nhau về vai trò của Nguyễn Bắc Sơn trong nền văn học Việt Nam, nhưng phần lớn đều công nhận những đóng góp của ông Mặc dù các bài viết hiện tại mới chỉ dừng lại ở mức tổng quát và chưa đi sâu vào phân tích hệ thống các tiểu thuyết, đặc biệt là vấn đề nhân vật, những ý kiến từ các nhà phê bình vẫn mang lại nhiều phát hiện và gợi ý quý báu cho đề tài nghiên cứu của chúng tôi.
Tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn, đặc biệt là các nhân vật trong những tác phẩm như "Luật đời và cha con", "Lửa đắng" và "Gã tép riu", vẫn còn nhiều khoảng trống và vấn đề cần được nghiên cứu sâu hơn.
Vấn đề nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Bắc Sơn 8
Nhân vật trong tác phẩm văn học đóng vai trò quan trọng, thể hiện những khía cạnh và góc độ khác nhau của cuộc sống Thông qua nhân vật, nhà văn truyền tải tư tưởng và suy nghĩ của mình, phản ánh cách nhìn nhận về con người, cuộc đời và xã hội Nhân vật không chỉ là hình ảnh mà còn là tiếng nói đại diện cho ý tưởng của tác giả.
Nguyễn Bắc Sơn đã thành công trong việc khai thác những đề tài ít người dám chạm tới ngay từ lần thử bút đầu tiên Ông không chỉ thành công về nội dung và nghệ thuật, mà còn đặc biệt ở cách thể hiện nhân vật Nhân vật trong tiểu thuyết của ông rất thực tế, gần gũi với đời sống, không màu mè hay sinh động thái quá Nhiều người có thể nhận ra rằng nhân vật trong tác phẩm của ông phản ánh con người của thực tại, với những toan tính, ích kỷ, đố kỵ và mưu mô, điều này tạo nên sự chân thật và gần gũi với xã hội mà chúng ta đang sống.
Vấn đề nhân vật trong tác phẩm của Nguyễn Bắc Sơn đã được đề cập trong một số bài báo và tiểu luận, nhưng vẫn chưa được khai thác sâu và chi tiết Nhiều phân tích hiện tại chỉ dừng lại ở mức độ khái quát, chưa đi vào tìm hiểu cụ thể về nhân vật trong từng tiểu thuyết Trên các trang báo điện tử như Văn hóa, Văn nghệ, Tin tức và các báo in như Tuổi trẻ, Hà Nội mới, vẫn còn thiếu những nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề này.
Lao động đã đề cập đến các tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn, nhưng những bài viết này chủ yếu chỉ dừng lại ở cảm nhận cá nhân mà chưa đi sâu vào phân tích Nhiều bài viết chỉ điểm xuyết và vờn vẽ một vài nét đặc sắc của tác phẩm, thiếu chiều sâu cần thiết.
3 Đối tƣợng nghiên cứu và giới hạn của đề tài
Nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Bắc Sơn
Bài luận văn này tập trung vào việc khảo sát và phân tích những đặc điểm nổi bật của nhân vật trong các tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn, thông qua ba tác phẩm gần đây của nhà văn.
Luận văn này sử dụng ba cuốn tiểu thuyết của nhà văn Nguyễn Bắc Sơn làm tài liệu khảo sát và nghiên cứu, bao gồm: "Luật đời và cha con" (2005) do Nxb Văn học, Hà Nội xuất bản; "Lửa đắng" (2007) do Nxb Lao động, Hà Nội phát hành; và "Gã tép riu" (2013) từ Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội.
4 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Qua khảo sát và tìm hiểu nhân vật trong tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn, luận văn xác định đây là một yếu tố quan trọng góp phần vào thành công của tác phẩm Từ đó, bài viết đề xuất một số vấn đề nghiên cứu liên quan đến nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Bắc Sơn và nhân vật trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại nói chung.
4.2.1 Đưa ra một cái nhìn tổng quát về tiểu thuyết Nguyễn Bắc Sơn trong bối cảnh tiểu thuyết Việt Nam đương đại…
4.2.2 Khảo sát, phân lọai, phân tích và xác định đặc điểm của nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Bắc Sơn
4.2.3 Chỉ ra, phân tích và xác định những đặc điểm về thi pháp nhân vật của tiểu thuyết Nguyễn Bắc Sơn
Cuối cùng đưa ra một số kết luận về nhân vật trong tiểu thuyết và tiểu thuyết Nguyễn Bắc Sơn
Luận văn áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu đa dạng, bao gồm các phương pháp chính như phân tích và tổng hợp, so sánh và loại hình, cùng với cấu trúc và hệ thống.
6 Đóng góp và cấu trúc của luận văn
Dựa trên các nguồn tư liệu mới, luận văn này nghiên cứu một cách hệ thống về nhân vật trong tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn.
Kết quả nghiên cứu từ luận văn sẽ là nguồn tư liệu quý giá cho việc khám phá và nghiên cứu tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn cũng như tiểu thuyết Việt Nam đương đại.
6.2 Cấu trúc của luận văn
Ngoài Mở đầu và Kết luận, nội dung chính của luận văn được triển khai trong ba chương:
Chương 1: Tiểu thuyết Nguyễn Bắc Sơn trong bối cảnh tiểu thuyết Việt
Chương 2: Cảm hứng sáng tạo và hệ thống nhân vật của tiểu thuyết
Chương 3: Nghệ thuật xây dựng nhân vật tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn
Cuối cùng là Tài liệu tham khảo
Chương 1 TIỂU THUYẾT NGUYẾN BẮC SƠN TRONG BỐI CẢNH TIỂU THUYẾT VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI
1.1 Tổng quan về tiểu thuyết Việt Nam đương đại (từ sau 1986) 1.1.1 Những tiền đề xã hội – thẩm mỹ của sự đổi mới tiểu thuyết Việt
Văn học Việt Nam từ năm 1986 đến nay đã chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ, đặc biệt trong thể loại tiểu thuyết Tiểu thuyết đang nỗ lực đổi mới để đáp ứng nhu cầu của thời đại và độc giả hiện đại Môi trường sáng tạo dân chủ đã giúp các nhà văn nhận thức rõ hơn về vai trò nghệ sĩ, vượt qua những quy định truyền thống Những quan niệm mới về văn chương, nhà văn, và hiện thực đang trở nên cởi mở và dân chủ hơn bao giờ hết Nhiều tác giả tiểu thuyết đang tích cực cách tân trong cách nhìn và lối viết, với nhiều tác phẩm thành công hoặc đang trong quá trình khám phá, tất cả đều nhằm mục tiêu làm mới và hấp dẫn văn chương, đặc biệt là tiểu thuyết.
Có thể nói trong quá trình vận động và đổi mới, tiểu thuyết đã trải qua
Tiểu thuyết Việt Nam, với những thành tựu và hạn chế, luôn là chủ đề thu hút sự quan tâm của giới sáng tác, lý luận và công chúng Trong bối cảnh đổi mới, nhiều ý kiến bày tỏ lo ngại về sự phát triển của tiểu thuyết, thể hiện mong muốn có những tác phẩm chất lượng, mang tính nhân loại Câu hỏi "Tiểu thuyết Việt Nam đang ở đâu?" gần đây đã thu hút sự chú ý, phản ánh khát vọng đổi mới tư duy và cách tân nội dung, hình thức thể loại Mục tiêu là đưa tiểu thuyết Việt không chỉ được đón nhận trong nước mà còn vươn ra thế giới, hòa nhập vào văn chương toàn cầu.
Giai đoạn 1945 - 1975, Việt Nam trải qua hai cuộc kháng chiến gian khổ nhằm bảo vệ quyền sống, quyền làm người và quyền độc lập dân tộc, thể hiện sức mạnh và tinh thần đoàn kết của cả dân tộc.
Hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ là biểu tượng cho sức mạnh và tinh thần dân tộc Việt Nam, phản ánh "trạng thái sử thi" của nhân loại yêu tự do và hòa bình thế kỷ XX Trong bối cảnh thời đại, văn học hiện đại đã phát triển theo khuynh hướng sử thi, khác biệt với thể loại cổ đại, nhưng vẫn giữ lại những yếu tố lịch sử quan trọng, gắn liền với số phận cộng đồng Các tác phẩm như "Đất nước đứng lên" (Nguyên Ngọc), "Dấu chân người lính" (Nguyễn Minh Châu) và "Đất trắng" (Nguyễn Trọng Oánh) tái hiện cuộc đấu tranh kiên cường của quân dân trên hai mặt trận: chống giặc ngoại xâm và xây dựng hậu phương xã hội chủ nghĩa Việc khắc họa bức tranh rộng lớn của cuộc chiến tranh nhân dân là điều tất yếu, phù hợp với yêu cầu cách mạng và quy luật phát triển văn học trong thời kỳ kháng chiến.
Giai đoạn từ 1975 đến 1985 được xem là thời kỳ hậu chiến, trong đó khuynh hướng sử thi vẫn chiếm ưu thế do ảnh hưởng sâu sắc của một kiểu tư duy nghệ thuật đã tồn tại từ trước Để thay đổi kiểu tư duy này, cần có nỗ lực từ nhiều thế hệ nhà văn Những tác phẩm tiêu biểu như "Miền cháy" của Nguyễn Minh Châu, "Trong cơn gió lốc" của Khuất Quang Thụy, "Đồng bạc trắng hoa xòe" của Ma Văn Kháng, và "Năm 75 họ đã sống như thế " của Nguyễn Trí Huân cho thấy sự chuyển biến trong văn học, khi mà nó đã tiếp thu nhiều yếu tố mới từ tiểu thuyết mà không hoàn toàn giữ lại những đặc điểm cơ bản của giai đoạn văn học từ 1945.