Tính cấp thiết phải xây dựng mô hình nông thôn mới ở nước ta
Kể từ khi thực hiện đường lối đổi mới, chính sách phát triển nông nghiệp và nông thôn của Đảng và Nhà nước đã có những thay đổi căn bản, xem nông nghiệp là mặt trận hàng đầu và chú trọng đến các chương trình lương thực, hàng tiêu dùng và xuất khẩu Việc phát triển kinh tế trang trại, công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông thôn cùng với xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư đã tạo ra những yếu tố mới cho sự phát triển Nhà nước cũng đã phối hợp với các tổ chức quốc tế và xã hội để xoá đói giảm nghèo, cải thiện môi trường ở nông thôn Những chủ trương và chính sách này đang chuyển đổi nền nông nghiệp từ tự túc tự cấp sang nền nông nghiệp hàng hoá.
Trong thời kỳ đổi mới, nông nghiệp và nông thôn Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu to lớn Tuy nhiên, lĩnh vực này vẫn đang đối mặt với nhiều mâu thuẫn, thách thức và những hạn chế đáng kể.
Thứ nhất: Nông thôn phát triển thiếu quy hoạch và tự phát
- Hiện nay nông thôn phát triển thiếu quy hoạch, tự phát, có khoảng 23% xã có quy hoạch nhưng thiếu đồng bộ, tầm nhìn ngắn chất lượng chưa cao
- Cơ chế quản lý phát triển theo quy hoạch còn yếu
- Xây dựng tự phát, kiến trúc cảnh quan làng quê bị pha tạp, lộn xộn, nhiều nét đẹp văn hoá truyền thống dần bị mai một
Thứ hai: Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội còn lạc hậu không đáp ứng được yêu cầu phát triển lâu dài
Hệ thống thủy lợi hiện chưa đáp ứng đủ nhu cầu sản xuất nông nghiệp và đời sống dân sinh, với chỉ 25% kênh mương được kiên cố hóa Chất lượng giao thông kém và thiếu quy chuẩn, chủ yếu phục vụ nhu cầu dân sinh, dẫn đến nhiều vùng chưa đáp ứng tốt cho sản xuất và lưu thông hàng hóa Hệ thống điện hạ thế ở nông thôn đang trong tình trạng chắp vá, tổn hao điện năng cao (22-25%), và nông dân phải trả giá điện cao hơn mức quy định Cơ sở vật chất của các trường mầm non, tiểu học và trung học cơ sở tại nông thôn chỉ đạt 32,7%, trong khi 11,7% xã không có nhà trẻ hoặc mẫu giáo; nhà văn hóa và khu thể thao xã chỉ đạt 29,6% Tỷ lệ chợ nông thôn đạt chuẩn cũng rất thấp, với 77,6% xã có điểm bưu điện văn hóa đạt tiêu chuẩn và chỉ 22,5% thôn có điểm truy cập Internet Trên toàn quốc, vẫn còn hơn 400 nghìn nhà ở tạm bợ, và hầu hết nhà ở nông thôn được xây dựng không có quy hoạch và quy chuẩn.
Thứ ba: Quan hệ sản xuất chậm đổi mới, đời sống người dân còn ở mức thấp
- Kinh tế hộ phổ biến quy mô nhỏ (36% số hộ có dưới 0,2 ha đất)
- Kinh tế trang trại chỉ chiếm hơn 1% tổng số hộ nông - lâm - ngư nghiệp trong cả nước
Kinh tế tập thể tại địa phương phát triển chậm, với hầu hết các xã đã thành lập hợp tác xã hoặc tổ hợp tác Tuy nhiên, hoạt động của các tổ chức này vẫn còn mang tính hình thức, khi có hơn 54% hợp tác xã hoạt động ở mức trung bình và yếu.
Mặc dù đời sống cư dân nông thôn đã được cải thiện, nhưng vẫn còn ở mức thấp với sự chênh lệch giàu nghèo ngày càng gia tăng giữa thành phố và nông thôn, cũng như giữa các vùng Thu nhập bình quân đạt 16 triệu đồng mỗi hộ vào năm 2008, tuy nhiên, khoảng cách thu nhập giữa 10% nhóm người giàu nhất và 10% nhóm người nghèo nhất lên tới 13,5 lần.
- Tỷ lệ hộ nghèo khu vực nông thôn còn cao (16,2%)
Thứ tư: Các vấn đề về văn hóa – môi trường – giáo dục – y tế
- Giáo dục mầm non: còn 11,7% số xã chưa có nhà trẻ, mẫu giáo
- Tỷ lệ lao động qua đào tạo rất thấp (khoảng 12,8%)
Mức độ hưởng thụ văn hóa của người dân nông thôn hiện nay còn thấp, dẫn đến nhiều vấn đề xã hội bức xúc Bản sắc văn hóa dân tộc đang bị mai một, trong khi tệ nạn xã hội có xu hướng gia tăng, gây ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống cộng đồng.
- Hệ thống an sinh xã hội chưa phát triển
- Số trạm y tế xã đạt chuẩn quốc gia thấp, vai trò y tế dự phòng của trạm y tế còn hạn chế
Thứ năm: Hệ thống chính trị còn yếu (nhất là trình độ và năng lực điều hành)
- Trong hơn 81 nghìn công chức xã: 0.1% chưa biết chữ, 2.4% tiểu học, 21,5 trung học cơ sở, 75,5% trung học phổ thông trung cấp, 9,8% sơ cấp, 48,7% chưa qua đào tạo
- Về trình độ quản lý nhà nước: chưa qua đào tạo là 44%, chưa qua đào tạo tin học là 87%
Để khắc phục tình trạng hiện tại và thực hiện Nghị quyết của Đảng về nông thôn, cần thiết phải xây dựng mô hình nông thôn mới phù hợp với yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập kinh tế toàn cầu.
Xây dựng nông thôn mới là một chính sách phát triển toàn diện cho cả nông nghiệp và nông thôn, nhằm giải quyết nhiều vấn đề cụ thể và mối quan hệ với các chính sách khác Mô hình này không chỉ tổng hợp nhiều lĩnh vực mà còn hướng tới sự cân đối tổng thể, khắc phục tình trạng rời rạc và duy ý chí trong phát triển.
1.3 Vai trò của quá trình xây dựng nông thôn mới trong sự phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam
Nông thôn cần phát triển nền sản xuất hàng hóa theo hướng mở, tập trung vào thị trường và giao lưu, hội nhập Để đạt được mục tiêu này, việc hiện đại hóa kết cấu hạ tầng nông thôn là rất quan trọng, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng sản xuất và giao thương.
Thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của nông nghiệp và nông thôn là cần thiết để khuyến khích mọi người tham gia vào thị trường Điều này giúp hạn chế rủi ro cho nông dân và điều chỉnh, giảm bớt sự phân hóa giàu nghèo, cũng như chênh lệch mức sống giữa các vùng, đặc biệt là giữa nông thôn và thành phố.
Các hợp tác xã cần được xây dựng theo mô hình kinh doanh đa ngành, với sự hỗ trợ trong việc ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ phù hợp với các phương án sản xuất kinh doanh Điều này sẽ góp phần phát triển ngành nghề tại nông thôn, tạo ra hình thức sở hữu đa dạng và bền vững.
Sản xuất hàng hóa chất lượng cao với đặc trưng độc đáo của từng vùng miền là mục tiêu chính Chúng tôi chú trọng đầu tư vào trang thiết bị và công nghệ tiên tiến để chế biến, bảo quản nông sản sau thu hoạch, nhằm nâng cao giá trị sản phẩm.
Phát huy dân chủ trong khuôn khổ thượng tôn pháp luật là yếu tố quan trọng để điều chỉnh hành vi con người Việc gắn kết lệ làng và hương ước với pháp luật không chỉ đảm bảo tính pháp lý mà còn tôn trọng kỷ cương phép nước Điều này giúp phát huy tính tự chủ của các làng xã, tạo ra một môi trường sống văn minh và có trách nhiệm.
Tối đa hóa quy chế dân chủ ở cơ sở và tôn trọng hoạt động của các đoàn thể, tổ chức hiệp hội vì lợi ích cộng đồng là cần thiết để huy động sức mạnh tổng lực cho việc xây dựng nông thôn mới.
Để góp phần ổn định chính trị xã hội, việc tạo ra công ăn việc làm cho người dân, đặc biệt là thanh niên, là rất cần thiết Điều này không chỉ giúp giảm tỷ lệ thất nghiệp mà còn giảm thiểu các tệ nạn xã hội đang gia tăng trong cộng đồng.
* Về văn hoá xã hội
Xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư, giúp nhau xoá đói giảm nghèo, vươn lên làm giàu chính đáng
