BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH TRẦN QUANG VINH HÀ NỘI TRONG TẢN VĂN CỦA ĐỖ PHẤN (QUA TẬP HÀ NỘI THÌ KHƠNG CĨ TUYẾT) Chun ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60.22.01.21 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS ĐINH TRÍ DŨNG Nghệ An, 2015 MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Lí chọn đề tài Lịch sử vấn đề Đối tượng phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu 5 Nhiệm vụ nghiên cứu 6 Đóng góp luận văn Cấu trúc luận văn Chương 1: TẢN VĂN TRONG SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC CỦA ĐỖ PHẤN 1.1 Khái niệm tản văn đặc trưng thể loại 1.1.1 Khái niệm tản văn 1.1.2 Phân biệt khái niệm tản văn với khái niệm gần gũi 11 1.1.3 Những đặc trưng thể loại tản văn 16 1.2 Sự phát triển tản văn văn học Việt Nam đương đại 17 1.2.1 Tiền đề phát triển tản văn bối cảnh xã hội Việt Nam đương đại 17 1.2.2 Tính tích cực xã hội – thẩm mỹ tản văn 19 1.2.3 Những tác giả, tác phẩm tản văn tiêu biểu 22 1.3 Hành trình sáng tác Đỗ Phấn 23 1.3.1 Sơ lược tiểu sử nhà văn Đỗ Phấn 23 1.3.2 Sáng tác văn chương 24 1.3.3 Tản văn nghiệp sáng tác Đỗ Phấn 26 Tiểu kết chương 28 Chương 2: ĐẤT VÀ NGƯỜI HÀ NỘI TRONG TẢN VĂN ĐỖ PHẤN 30 2.1 Hà Nội – Đề tài quen thuộc ký Việt Nam đại 30 2.2 Những khám phá đặc sắc Đỗ Phấn đề tài Hà Nội 35 2.2.1 Những khám phá thiên nhiên 35 2.2.2 Những khám phá người 46 2.2.3 Những khám phá ẩm thực 61 Tiểu kết chương 71 Chương 3: NHỮNG ĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT TẢN VĂN ĐỖ PHẤN KHI VIẾT VỀ HÀ NỘI 72 3.1 Sự đa dạng kết cấu 72 3.1.1 Giới thuyết kết cấu 72 3.1.2 Những dạng kết cấu thường gặp tản văn Đỗ Phấn 73 3.2 Giọng điệu 80 3.2.1 Giới thuyết chung giọng điệu 80 3.2.2 Những giọng điệu thường gặp tản văn Đỗ Phấn 81 3.3 Ngôn ngữ 87 3.3.1 Sử dụng ngôn ngữ mang sắc thái hội họa 87 3.3.2 Sử dụng ngôn ngữ giàu chất thơ 89 3.3.3 Văn phong giản dị 90 Tiểu kết chương 92 KẾT LUẬN 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO 96 MỞ ĐẦU Lí chọn đề tài 1.1 Sự thay đổi đời sống tác động tới nhu cầu thị hiếu người đọc công việc sáng tác nhà văn Ở thời đại khoa học cơng nghệ phát triển, người đọc có xu hướng đọc nhanh, đọc nhiều đọc có ý nghĩa thiết thực Tản văn với tư cách thể loại văn học có tính động đáp ứng yêu cầu Trong số nhà văn viết tản văn thành công gần đây, Đỗ Phấn đánh giá bút tạo dấu ấn riêng viết đời sống đô thị đại Nghiên cứu tản văn Đỗ Phấn không nhằm ghi nhận đóng góp ơng đời sống văn học mà cịn góp phần nhận thức thêm tính động thể loại đặc trưng giới hạn 1.2 Thủ Hà Nội trung tâm trị, kinh tế, văn hóa nước Từ thủa kinh đô Thăng Long hình thành đến nay, lịch sử có lúc thăng trầm mảnh đất thể tầm vóc vị quan trọng đời sống dân tộc Chiếu dời vua Lí Thái Tổ chép rằng: “Mảnh đất khu vực thích trung đất trời, có hình hổ phục rồng chầu, vị trí bốn phương Đơng Tây Nam Bắc, trước mặt sau lưng có thuận tiện sông núi Đất rộng rãi mà phẳng, cao mà sáng sủa, dân cư nạn tối tăm, ẩm thấp, muôn vật giàu thịnh đơng vui Xem khắp nước Việt, chỗ đất danh thắng, thật đô hội trọng yếu để bốn phương sum họp đô thành bậc đáng đặt làm kinh sư cho muôn đời” [38,Tr 82] Văn học viết Hà Nội ghi nhận tên tuổi nhà văn xuất sắc như: Thạch Lam, Vũ Bằng, Tơ Hồi, Nguyễn Tn, Băng Sơn…Những sáng tác họ góp phần làm nên hình tượng “Văn hiến Thăng Long” văn chương Nhà văn Đỗ Phấn nguồn cảm hứng bậc tiền bối ơng chọn cho hướng riêng Đó khám phá mảnh đất, người Hà Nội đường chông chênh, gập ghềnh cơng đại hóa thị Nghiên cứu tản văn Đỗ Phấn viết đề tài Hà Nội đối chiếu với nhà văn khác giúp nhận đặc điểm phong cách khám phá mẻ ông đề tài 1.3 Sách giáo khoa cấp học phổ thông năm gần dành số lượng đáng kể cho viết thuộc thể ký Tuy nhiên nguồn tư liệu làm sở khám phá thể loại cịn thiếu Thực đề tài, chúng tơi muốn thúc đẩy quan tâm nghiên cứu đồng thời vạch định hướng tiếp cận thể loại tản văn nói riêng thể ký nói chung mảng văn học nhà trường Lịch sử vấn đề 2.1 Điểm lại cơng trình nghiên cứu văn chương Đỗ Phấn Đỗ Phấn nhà văn lên năm gần nên số viết sáng tác ông chưa nhiều Tuy nhiên xoay quanh tượng văn học có ý kiến đáng ý: Ơng Đồn Ánh Dương Lưỡng lự chiêm nghiệm (Báo Văn Nghệ số 35, 36/ 2011) đánh giá cao bút lực Đỗ Phấn mảng đời sống đô thị đại: “Trong năm trở lại đây, từ hội họa chuyển sang lĩnh vực văn chương, Đỗ Phấn nhanh chóng nắm bút lực Sáng tác anh đời sống đô thị đại với nhiều dáng vẻ khiến người đọc không suy nghĩ (…) Văn Đỗ Phấn sắc sảo đến chao chát việc lột tả thực đời sống thị dân bát nháo” Nhà phê bình Phạm Hồi Nam Họa sĩ làng văn Việt (Báo An Ninh giới, tháng 3/2013) cho rằng: Đỗ Phấn viết gì? viết nào? “đời sống thị bát nháo” chủ đề xuyên suốt tiểu thuyết Đỗ Phấn, chủ đề nằm phối cảnh rộng lớn: đời sống đô thị diễn Trên phương diện này, so với nhà văn Hồ Anh Thái hay Nguyễn Việt Hà, Đỗ Phấn người đến sau mà anh phải tìm tìm lối cho riêng mình” Nguyễn Xuân Thủy mục: Chúng ta viết Đỗ Phấn (Trang Nico Paris.Com, 11/8/2012) nhìn nhận vấn đề góc độ khác Đó mối quan hệ văn chương với người Đỗ Phấn: “Đọc Đỗ Phấn dễ dàng hình dung đến người Hà Nội muôn năm cũ vốn sống lịch lãm phép tắc mà với tầng lớp thị dân dường trở nên xa xỉ Những trang văn ông dễ khiến người đọc nghĩ đến kẻ lạc thời, ln tin tưởng tuyệt đối thành kính vào giá trị định hình vun đắp từ hàng ngàn năm trở thành thứ giáo điều dành cho kẻ hoài cổ, dở hơi, rảnh việc” Tác giả nhận thấy đằng sau trang viết nỗi thất vọng: “Cuộc sống đại với nhiều giả dối hồn nhiên (…) nhiệt huyết ước mơ hồng hào ngày biến đâu mất, cịn lại toan tính bất trắc tình Nếu cịn đẹp chưa uể oải lịng người cịn sót lại chút lịch lãm tử tế khao khát tử tế” Xét từ góc độ này, tác giả nhìn thấy chất thực thị tản văn Đỗ Phấn bi kịch Bi kịch đỗ vỡ giá trị sống vun đắp người Hà Nội từ nhiều đời Cách nhìn nhận khơng với tiểu thuyết mà cịn sâu sát với thể tản văn Đỗ Phấn Ông Trần Kim Dũng luận văn Hiện thực đô thị tản văn Đỗ Phấn đánh giá: “Đỗ Phấn dựng nên chân dung lập thể Hà Nội năm đầu kỷ 21 (…) Tuy hạn chế định, tác phẩm ông đóng góp cho văn học sau đổi mảng đề tài quan trọng Nó cho thấy trăn trở nỗ lực sáng tạo nghệ thuật nhà văn với tư cách “người thư kí trung thành thời đại” [14,Tr 85) Nhìn chung, nhận định đánh giá cao đóng góp nhà văn Đỗ Phấn việc phản ánh nhận thức vấn đề đời sống đô thị đường đại hóa Đặc biệt, Đỗ Phấn nhà văn trăn trở tìm cách giải vấn đề khủng hoảng giá trị văn hóa truyền thống người Hà Nội Những ý kiến nêu thống với quan điểm nhà văn Đỗ Phấn trả lời vấn báo Tuổi trẻ Online (Nguyễn Trương Quý thực hiện, ngày 21/11/2013): “Nỗi tiếc nuối tơi hình ảnh Hà Nội êm đềm, đẹp đẽ sang trọng chưa lớn niềm tiếc nuối ứng xử văn hóa người Hà Nội – Một vết đứt gãy vĩnh viễn hàn gắn mà dân số tăng vọt với nhập cư ạt” 2.2 Điểm lại cơng trình nghiên cứu tản văn Đỗ Phấn Tản văn Đỗ Phấn đăng rải rác trang báo chí Hà Nội tập hợp lại thành tập sách dăm năm gần Do đó, chúng tơi chưa tìm thấy cơng trình nghiên cứu đầy đủ mảng văn chương ông Tuy nhiên viết đối thoại với Đỗ Phấn nhà văn cho tập sách mới, có nhiều ý kiến đánh sau: Tác giả Mai Hoàng Đỗ Phấn - Người vẽ Hà Nội qua chữ (Báo An ninh thủ đô, tháng 6/2013) nhận xét: “Viết Hà Nội tản văn Đỗ Phấn có nhiều nét riêng Bằng nhìn tinh tế giàu hình ảnh Không viết cảnh sắc Hà Nội bốn mùa, qua tản văn Đỗ Phấn, cốt cách người Hà Nội lên chỗ uể oải, chỗ sinh động” Nhà văn Nguyễn Trương Quý viết lời Tựa cho Hà Nội khơng có tuyết cho rằng: “Đỗ Phấn có sức viết đáng kinh ngạc giàu lượng sống (…) Chất dân gian phường phố đặc biệt thích hợp đề tài nhơm nhoam Hà Nội Nó thứ giữ chân người đọc với Đỗ Phấn” Nhà phê bình Đỗ Ngọc Thống tờ Nico Paris.Net lại có đánh giá khách quan cơng hai hai bình diện tư tưởng nghệ thuật tản văn Đỗ Phấn: “Đọc tản văn Đỗ Phấn, tơi hình dung hai người anh; nghệ sĩ Đỗ Phấn yêu Hà Nội da diết, đắm say công dân thủ đô luôn cau mày, buồn bã lắc đầu với đổi thay ngang ngược làm cho vẻ đẹp héo úa, tàn phai” Nhưng mặt khác ông nhận thấy: “Đỗ Phấn viết nhiều, viết nhanh, viết khỏe, tưởng ơng cảm thấy phát nghĩa lý chúng Đây điểm mạnh điểm yếu tản văn Đỗ Phấn” (54,Tr 1) Nhìn chung, bàn tản văn Đỗ Phấn, ý kiến thống chỗ: Cách tiếp cận thực tản văn Đỗ Phấn từ góc độ ý thức giá trị văn hóa tinh thần người Hà Nội bối cảnh đại hóa thị Ơng bộc lộ thái độ phê phán thực có chừng, có mực so với tiểu thuyết Với tản văn, nhà văn dường tìm thấy miếng đất phù hợp để thể cá tính gieo niềm tin vào tiền đồ tươi sáng Hà Nội Những tư liệu ỏi song gợi ý quan trọng để giúp chúng tơi hồn thành luận văn Đối tượng phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu đặc sắc đề tài Hà Nội tập tản văn Hà Nội khơng có tuyết Đỗ Phấn (Xét phương diện nội dung hình thức thể hiện) 3.2 Phạm vi nghiên cứu Trong cơng trình nghiên cứu chúng tơi khảo sát tản văn Đỗ Phấn tập Hà Nội khơng có tuyết Những tiểu thuyết truyện ngắn ông đề cập đến làm tư liệu so sánh Phương pháp nghiên cứu Luận văn kết hợp sử dụng phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp phân tích - tổng hợp - Phương pháp so sánh – đối chiếu - Phương pháp thống kê – phân loại - Phương pháp cấu trúc – hệ thống Nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn tập trung khảo sát nội dung tản văn Đỗ Phấn đề tài Hà Nội, sáng tạo nhà văn đề tài quen thuộc Làm rõ hiệu thủ pháp, biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng để xây dựng hình tượng Hà Nội tản văn Bước đầu đánh giá đóng góp Đỗ Phấn thể loai tản văn văn học Việt Nam đương đại Đóng góp luận văn Luận văn cơng trình nghiên cứu cách có hệ thống tồn diện tản văn Đỗ Phấn đề tài Hà Nội Từ góp phần khẳng định đóng góp nhà văn thể tản văn văn học Việt Nam đương đại Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm chương: Chương Tản văn nghiệp sáng tác Đỗ Phấn Chương Đất người Hà Nội tản văn Đỗ Phấn Chương Những đặc sắc nghệ thuật tản văn Đỗ Phấn viết Hà Nội Chương TẢN VĂN TRONG SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC CỦA ĐỖ PHẤN 1.1 Khái niệm tản văn đặc trưng thể loại 1.1.1 Khái niệm tản văn Theo Từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên Nxb Đà Nẵng), tản văn có nghĩa: (1) Văn xi; (2) Loại văn gồm thể kí, tùy bút Trước nay, Việt Nam thuật ngữ tản văn dùng theo nghĩa “văn xi” cịn xếp vào nhóm từ cổ, dùng Vì khảo sát số từ điển tiếng Việt hành thấy nhiều từ điển khơng có mục từ “tản văn”, có giải nghĩa “văn xuôi” Việc giải nghĩa có lẽ ảnh hưởng việc sử dụng từ “tản văn” văn học Trung Quốc Ở Trung Quốc, thời cổ trung đại, “tản văn” có nghĩa văn xuôi (Tiếng Anh: prose) phân biệt với “vận văn” - văn vần (Tiếng Anh: Verse) “biền văn” - văn biền ngẫu Đó cách phân loại đơn dựa vào hình thức câu văn Vì sáng tác thơ, từ, phú, khúc gọi tản văn Cuốn Khái yếu lịch sử văn học Trung Quốc Nxb Đại bách khoa tồn thư Trung Quốc nói rõ: “Trong quan niệm văn học truyền thống Trung Quốc, cịn có thể văn quan trọng: tản văn - văn xuôi; văn học tơng xếp ngang hàng với thơ từ” Trong lịch sử văn học Trung Quốc, tản văn khảo sát với tư cách thể loại lớn Diệp Thánh Đào “Về sáng tác tản văn” (Lý luận tản văn đại Trung Quốc) quan niệm: Ngoài tiểu thuyết, thơ ca, hý kịch lại tản văn Từ cách hiểu mà việc số từ điển tiếng Việt giải nghĩa từ “tản văn” văn xi lý giải Giới nghiên cứu lại có người cho tản văn loại ký, lại có người cho ký bao gồm phạm vi hẹp tản văn Có hai ý kiến khái niệm tản văn hiểu theo nghĩa rộng nghĩa hẹp Theo 85 lo lắng: “Những tầng sâu tàn tích văn hóa lâu đời nói lời li biệt vĩnh viễn với Và cao chót vót liệu cịn chỗ cho người nghèo? Lại lo lịng người nông sâu cao thấp? Hờ hững bạn bè, nhạt nhẽo anh em? Những tầng sâu tàn tích văn hóa lâu đời nói lời li biệt vĩnh viễn với Và cao chót vót liệu cịn chỗ cho người nghèo? Lại lo lịng người nông sâu cao thấp? Hờ hững bạn bè, nhạt nhẽo anh em?” (Hà Nội thẳm sâu vợi cao) Từ thực tế Cịn nói nguy chợ hoa Ngọc Hà bị dịch chuyển, tản văn khép lại câu hỏi tái tê: Những gánh hàng hoa tươi rói (…) người bán hàng (…) biết tìm đâu? Mỗi câu hỏi đặt gánh nặng tâm tư Đó thức tỉnh người Hà Nội trước thực trạng đáng buồn quê hương Đặc biệt phản ánh tình trạng cân đối người với tự nhiên như: Mưa nước lên, Tản mạn tre pheo, Tiếng chim vườn cũ, Nhạt tiếng ve trưa, tác giả dường có nhập thân vào giới loài vật để nói lên tiếng kêu cứu chúng Tiếng rít khan bảng lãng chim rẻ quạt buổi chiều tà khiến cho nhà văn giật Ơng băn khoăn khơng biết chim trú đâu qua thời bom đạn để tiếp tục trì nịi giống Liệu thành phố bình n có cịn cơng viên, vườn xanh cho sinh vật bé nhỏ cất tiếng hót ca? Hay thảm họa thiên nhiên chờ chúng? Cũng với ý nghĩa vậy, lắng nghe tiếng ve thành phố mà nhà văn cảm tưởng tiếng lòng Những âm dịng nước mát làm dịu cảm giác nóng bỏng ngày hè Nhưng âm ngày sa sút Giọng văn tới trở nên trĩu nặng nỗi ưu tư: “Mùa ve sầu năm ngắn Đầu tháng sáu nhạt nhịa tiếng ve trưa Chỉ cịn chơng chênh vài nhịp xa phía vườn Bách Thảo” Hai chữ “chơng chênh” dùng xác Chơng chênh điệu nhạc, chơng chênh nỗi lịng Nó cảm giác bất an trước tình trạng mơi trương thiên nhiên ngày bị xâm hại 86 nghiêm trọng đồng thời nỗi buồn sâu sắc hờ hững vô tâm người: “Vườn tược đất đai xáo trộn nhiều dự án đào xới? Tiếng ồn hàng triệu động xe máy ngày đêm hoạt động? Hay nhịp sống ngày thêm bận rộn làm lòng người chểnh mảng với thiên nhiên?” Những câu hỏi xốy vào nỗi thao thức tâm tư đồng thời thức tỉnh giá trị sống mà có thiên nhiên mang lại cho Chúng ta biết rằng, tản văn thể loại văn học có tính tương tác cao với người đọc trình chia sẻ, phản hồi thông tin quan điểm vấn đề thiết thực đặt sống cách tương đối trực tiếp Về điểm hồn tồn giống với văn nhật dụng Thế nhưng, báo chí, tin tức, phóng dừng lại vấn đề đặt trước mắt điều tản văn Đỗ Phấn quan tâm lại dựa giá trị đời sống có ý nghĩa lâu bền Ví tản văn Chầm chậm ngày xuân, nhân việc bàn công quy hoạch kiến thiết đô thị, ông viết: “Người Hà Nội khơng mong ngày thường Hà Nội xưa Bây vào dịp tết có dăm ngày Lại bồi hồi lắng nghe tiếng chuông chùa Trấn Quốc lan man sương khói hồ Tây Lại ngước mắt nhìn lên vịm ạt gió Được nhìn Thấy mơi cười hết dấu lo âu Thấy lũ trẻ tưng bừng đón xuân quần áo đồng phục Thấy người già thản tự tin dạo bước bên ngồi ngơi nhà Thật ngạc nhiên đích đến thành phố văn minh đại chưa đề cập đến chuyện Chỉ thấy loay hoay việc đường xá, tàu xe, chung cư cao cấp chẳng xong Như anh thợ sơn cầu Long Biên quét sơn hết lượt chiều dài cầu quay lại vừa lúc đầu bên han gỉ” (Chầm chậm ngày xuân, Tr 10) Đó tâm buồn Nỗi buồn người Hà Nội ý thức giá trị sống thiết thực người dân thủ đô bị đe dọa công đại hóa thị 87 Với tình u quê hương sâu sắc, nhà văn Đỗ Phấn bộc lộ trăn trở suy tư trước tình trạng thủ Hà Nội khơng cịn giữ vẻ đẹp vốn có Ơng nhận thức ngun nhân tình trạng khái qt nên giá trị sống người Hà Nội Viết tản văn, Đỗ Phấn góp phần thức tỉnh điều chỉnh hành vi nhân cách người Hà Nội hướng tới giá trị tốt đẹp 3.3 Ngôn ngữ Ngôn ngữ văn chương tản văn Đỗ Phấn viết đề tài Hà Nội không ồn khoa trương mà giản dị, thâm trầm Đó thứ ngơn ngữ trau dồi kĩ lưỡng không cầu kỳ kiểu cách Nhà văn Đỗ Phấn cho rằng: Tản văn thể loại tốn chữ Bởi dung lượng viết quy mơ nhỏ địi hỏi ơng cần chắt lọc lựa chọn ngơn từ để diễn đạt xác, ngắn gọn hàm súc 3.3.1 Sử dụng ngôn ngữ mang sắc thái hội họa Là người họa sĩ cầm bút, nhà văn Đỗ Phấn ý việc sử dụng ngôn ngữ sắc màu vào tác phẩm văn chương Trước hết nhận thấy nhiều câu văn Đỗ Phấn có hòa phối gam màu sinh động Tả Tháp Rùa hồ Gươm, Đỗ Phấn có nhận xét tinh tế: “Tháp Rùa tồn lí thẩm mĩ Vẻ đẹp khó gọi tên Khơng phải thứ thẩm mĩ rạch rịi Đơng Tây, kim cổ kiến trúc Cũng khơng phải kích thước áp đảo tịa cao ốc Lại khơng phải di tích lịch sử gắn liền với chiến công lịch sử gắn liền với chiến công hiển hách tiền nhân Đơn giản nét chấm phá tuyệt diệu vào nơi cần có khung cảnh mênh mang nước hồ Lục Thủy” Tác giả có kiến giải thêm thú vị phối hợp là: “Cái sắc màu trắng Tháp Rùa đốm sáng đổ bóng xuống “mặt hồ nước xanh cây” tạo nên “hịa sắc sinh động thần diệu” Ơng cho màu trắng mà thay vào sắc màu khác ý nghĩa giảm nhiều 88 Đọc tản văn Đỗ Phấn nhận thấy đăc điểm nhà văn ý phối hợp gam màu sắc khác để tạo nên tranh sinh động Đặc biệt gam màu rực rỡ, ấm áp Diễn tả vẻ đẹp Hồ Gươm qua luân chuyển thời gian mùa năm tác giả viết: “Những chùm vô ưu trĩu nặng bừng nở sắc vàng cam chói sáng…Như đủ cho rực rỡ cuối xuân muôn trùng xanh Mùa hạ hoa phượng rũ xuống miên man bên cầu Thê Húc đỏ đường hoa kéo dài Mùa thu chói ngời hoa vơng nem lộc vừng thầm rắc bụi hồng lối đi, mặt nước” Ở thấy sắc đỏ, bụi hồng, vàng cam chói lói thật bật khơng gian màu xanh Điều tương tự tác giả mô tả không gian núi rừng Tây Bắc tràn đầy sức sống với chéo khăn thổ cẩm màu sắc sặc sỡ, “những hoa chuối rừng đỏ rực thắp lửa lòng khe” Cách sử dụng gam màu tươi sáng cho thấy tác giả người có tinh thần lạc quan Nói Nguyễn Trương Quý văn chương Đỗ Phấn biểu người “đầy lượng sống” Là người am hiểu hội họa, Đỗ Phấn có lời bình đặc sắc tranh họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm Ơng có kiến giải hay ý nghĩa sắc màu tím hội họa Theo ơng thành phố không nên trồng nhiều lăng sắc màu tím gợi nên nỗi niềm hồi niệm Điều khơng hợp với sức sống thành phố trẻ Nhìn chung, tản văn Đỗ Phấn thể khả vận dụng ngôn ngữ hội họa để diễn tả vẻ đẹp muôn màu, muôn vẻ sống Đó hồn tồn khơng phải thủ pháp nghệ thuật đơn để tô vẽ tranh mà biểu cách nhìn cách nghĩ lạc quan tương lai tươi sáng Hà Nội 89 3.3.2 Sử dụng ngôn ngữ giàu chất thơ Đọc Hà Nội khơng có tuyết Đỗ Phấn cảm nhận chất thơ tốt lên từ ngơn ngữ Ơng dẫn nhiều ý thơ nhà thơ khác để nói hộ tình u thủ Hà Nội Những ý thơ thường ơng vận dụng sáng tạo Ví nói vẻ đẹp vỉa hè Hà Nội ngày trước nhà văn dẫn thơ Nguyễn Đình Thi ơng lại nói theo kết cấu phủ định: “Những năm chiến tranh phá hoại, vỉa hè Hà Nội bâng khuâng vắng Lại lần “Sáng chớm lạnh lòng Hà Nội / Những phố dài xao xác may” Nhưng lần chẳng có câu thơ hay đến thế” (Thương nhớ vỉa hè) Cũng tương tự dẫn lời hát tiếng Mùa thu Hà Nội Trịnh Công Sơn: “Hà Hội mùa thu, cơm muội vàng, bàng đỏ”, ơng lại có ý khác: “Cây cơm nguội vàng bàng đỏ…nhiều rụng cách đến mùa thu” (Cõi lá) Thực ra, Đỗ Phấn hiểu việc hư cứu cần thiết văn chương Nếu bê nguyên xi thực đời sống làm tạo nên câu thơ đẹp Thế cách nói Đỗ Phấn có ý phủ nhận số tác giả văn chương đương đại thường tô vẽ hình ảnh thủ Trong cách nhìn, cách nghĩ ơng Hà Nội trước hết phải Hà Nội Chất thơ nằm đời sống mn màu mn vẻ, chí nhiều chỗ cịn xù xì gai góc Nói đến chất thơ văn chương nói đến những rung động lòng người trước vẻ đẹp thiên, sống người Đó khoảng khơng gian, thời gian đặc biệt mà người lắng nghe nỗi lịng mình: “Con tàu thành phố bắt đầu chùng chình nhịp chạy từ hơm 28 Tết Những cửa giãn rộng Nếu nhìn vào cửa ô Chợ Dừa vào ngày Tết chẳng hiểu phải rộng dài đến Những phố lắng bụi tiếng ồn màu Chỉ vài xe đạp chở hoa khép nép góc phố bán nốt cành đào thưa thớt nụ” (Chầm chậm ngày xuân) Đó niềm hạnh phúc sẻ chia: 90 “Tháng tư Bỗng gió mùa Chút nắng mong manh vừa chớm chập chờn lắng lại Se lòng Thênh thang gió đậu mơi cười Hoa loa kèn ùa nụ xanh rung rinh phố nắng” Những câu văn Hoa tháng tư diễn tả thật tinh tế cảm xúc mong manh chủ thể trữ tình trước vẻ đẹp thiên nhiên sống Nhân vật trải nghiệm, với nhập thân tác giả, sau năm tháng niềm vui, nỗi buồn đời có phút giây trải lịng thật sâu lắng Nó khơng gợi lại ký ức tuổi học trò hồn nhiên mà mang đến cho người đọc nhận thức rằng: Khi ta đến với Hà Nội tình u chân thành lớn lên Hà Nội Bài học niềm hạnh phúc đơn sơ bình dị khơng phải có Nó đến với sống đẹp ý thức đầy đủ giá trị Tản văn theo nghĩa “văn xi” đầy cảm xúc Hà Nội khơng có tuyết Đỗ Phấn khơng ngoại lệ Nó tình cảm mến yêu, niềm vui nỗi buồn hạnh phúc xẻ chia bạn đọc Và tất nhiên tận chiều sâu tác phẩm mang đến cho người đọc học nhân sinh có ý nghĩa 3.3.3 Văn phong giản dị Đọc tập sách Đỗ Phấn nhận thấy ngôn ngữ văn chương ông bình dị, gần gũi với ngơn ngữ đời thường Ơng đặc biệt ý dùng thành ngữ, tục ngữ để trình bày nhận thức để đối thoại với người đọc Tản văn Đỗ Phấn sử dụng nhiều sáng tạo câu thành ngữ, tục ngữ, lối nói dân gian Có mật độ đậm đặc: “Dĩ nhiên sinh đời có ngày biến “Nương dâu bãi bể”, “Vật đổi dời” May kiếp người được: “Một đời ta mn vàn đời nó” so với tăm” (Thương nhớ vỉa hè) Đôi ông mượn thành ngữ, tục ngữ để nhập đề cho viết Ví nói Xơi: “Cái thành 91 ngữ Việt cổ “Xôi thịt” để bọn tham lam chia chác tranh phần nơi làng xóm lâu không dùng nữa” Hay bàn Ốc: “Mồm bị mà khơng phải mồm bị mà lại mồm bò” Câu đố dân gian vui nhộn có lời giải ốc” Những viết khép lại tục ngữ, thành ngữ: “Giờ thành ngữ đám tin mạng có xơi khơng phải nói xơi “Xơi lịi khỏi chõ” nói thời trang áo khoét rộng “Tớ xôi xéo đây” câu chào trước lúc chia tay chát” Còn giống ốc từ nơi khác đến mà gắn nhãn mác ốc hồ Tây phải đặt tên gọi là: “Ốc mượn hồn” đúng” Với cách sử dụng sáng tạo vậy, Đỗ Phấn khơng thể cách nhìn cách nghĩ mà cịn góp phần làm giàu thêm kho tàng thành ngữ, tục ngữ Việt Tản văn Đỗ Phấn viết hay “nhôm nhoam” sống đời thường nơi đô thị nên ông vận dụng ngôn ngữ giản dị gần với lời ăn tiếng nói ngày Đây đoạn văn ơng viết Chợ phiên: “Chợ phiên phố kì lạ thay tấp nập trước nhiều dù phiên chợ có lực lượng trật tự hết lịng nhiệm vụ Đuổi đâu chạy Như vết dầu loang (…) Những cá vàng sư tử vùng vẫy chậu thau ục ịch đàn lợn đói chưa kịp thích nghi với mơi trường chật chội cảnh vẻ Những chim họa mi mộc mang từ rừng núi nhát sợ rúc lồng đến vỡ mũi” Đoạn văn làm suy nghĩ thước phim tư liệu hình ảnh 3D Nhưng kỹ thuật điện ảnh khơng dễ xử lý hình ảnh sinh động mà sần sùi sống đến Trái với lối diễn đạt nôm na, mộc mạc trên, Đỗ Phấn có sử dụng điển tích, câu văn uyên bác ông diễn đạt lại theo cách dễ hiểu nhất, đời thường Nói vẻ đẹp hoa đào ngày Tết ơng có gợi nhắc lại ý thơ Truyện Kiều Nguyễn Du theo thơ Thôi Hộ đời nhà Đường: “Hoa đào năm ngối cịn cười gió đơng” Nhưng cách nói ơng có sáng tạo: “Màu hoa đào hồng lên má người gái đương hay mơi cười hàm tiếu thiếu nữ Hà Nội đậu 92 cành nâu sạm màu sương gió khó lịng phân biệt?” (Hoa đào năm ngối) Thì bóng hoa ửng hồng lên má người thiếu nữ cảm nhận, rung động cụ thể Nó làm cho người đọc có cảm giác ngắm vẻ đẹp thiếu nữ Hà thành xinh tươi, rạng ngời bên cành đào khoe sắc Câu hỏi tu từ thoảng qua chút nghi ngờ: Chẳng thể biết thiên nhiên hay người đẹp hơn? Tản văn Đỗ Phấn sử dụng lớp từ tiếng Anh tiếng Pháp Việt hóa Ơng dùng từ tuổi tin đề lớp trẻ học phổ thông, hay dùng cụm từ tay vịn, ca ve thứ tiếng lóng để hoạt động, hay loại người có tính “đặc chủng” cần tránh diễn đạt theo ngơn ngữ thơng thường Điều đáng nói việc sử dụng khơng khiên cưỡng làm khả diễn đạt sáng tiếng Việt Nói tóm lại: Ngơn ngữ tản văn Đỗ Phấn bình dị Điều có ơng tích cực học tập ngơn ngữ nhân dân qua ca dao, tục ngữ Nhưng có ý nghĩa quy định đặc điểm chất thực đời sống mà ông mô tả, tái Một lần nhắc tới lời bình nhà văn Nguyễn Trương Quý Tựa cho tập sách là: “Chất dân gian phường phố đặc biệt thích hợp đề tài nhôm nhoam Hà Nội Nó thứ giữ chân người đọc với Đỗ Phấn” Tiểu kết chương 3: Cách tiếp cận thực đời sống đa chiều, đa diện quy định lối viết đa dạng kết cấu, giọng điệu viết Đỗ Phấn Tuy nhiên nhìn cách tổng quát, ông hiểu trân trọng giá trị sống đẹp đẽ giàu tính nhân văn người Hà Nội nói lên tiếng nói lối văn phong giản dị, đời thường sâu lắng 93 KẾT LUẬN Hà Nội trung tâm văn hóa, trị, kinh tế nước, nơi hội tụ lan tỏa giá trị thiêng liêng cao quý dân tộc Việt Nam nguồn cảm hứng lớn văn chương Với tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau, tác phẩm kí đại làm nên hình tượng thủ đô Hà Nội văn chương xứng đáng với tầm vóc vị Hà Nội - Thành phố sông - tên không gợi nên dáng hình mà cịn sống bồi đắp lắng đọng phù sa Các tác phẩm kí xuất sắc nhà văn Thạch Lam, Nguyễn Tn, Tơ Hồi, Vũ Bằng, Băng Sơn viết đề tài, chủ đề khác tập trung làm bật giá trị mang tính nhân bản, nhân văn đời sống người Hà Nội Đó hình ảnh Hà Nội vừa kính thiêng liêng lại vừa thân thương, gần gũi tác phẩm Hà Nội ba mươi sáu phố phường Thạch Lam Đó Hà Nội với nét “kiêu kì bác bậc” văn chương Nguyễn Tuân Đó Hà Nội lầm lũi đói nghèo mà đằm thắm ân tình, nghĩa hiệp Người ven Tơ Hồi…Một chi tiết dù nhỏ bé biển hiệu hàng nơi phố cổ hay chí miếng ăn nói lên chắt chiu, sàng lọc giá trị để làm nên cốt cách cao đẹp đẽ người Hà Nội Viết đất người Hà Nội, nhà văn đại bày tỏ tình cảm thiết tha gắn bó sâu sắc với mảnh đất “địa linh nhân kiệt” Người không sinh lớn lên Hà Nội nhà văn Băng Sơn yêu Hà Nội quê hương viết hay Hà Nội Và người xa Hà Nội Vũ Bằng tình cảm lại dạt mãnh liệt Tất điều nói lên sức hấp dẫn lớn lao lan tỏa giá trị làm nên danh xưng: Thăng Long - Hà Nội: hào hoa linh thiêng 94 Nhà văn Đỗ Phấn gương mặt làng văn chương Việt Nam viết Hà Nội Hai mảng sáng tác ơng tản văn tiểu thuyết Mặc dầu cách tiếp cận thực hai mảng sáng tác có nhiều điểm khác có nhận thức chung thực đô thị Hà Nội văn chương Đỗ Phấn thành phố trẻ trung, động có bước “chơng chênh” đường đại hóa Những giá trị sống vun đắp ngàn năm có nguy bị xói mịn, đổ vỡ Viết tản văn, Đỗ Phấn muốn đối thoại, chia sẻ với người Hà Nội trẻ vấn đề đặt hành vi ứng xử họ nhằm hướng tới chuẩn mực phù hợp với tinh thần thời đại Hà Nội khơng có tuyết tản văn Đỗ Phấn nói chung sách mang tính tự truyện người “sinh thị dân” nửa đời gắn bó với phố cổ Anh ta tự ném vào sống phố phường ngổn ngang, bề bộn, xô bồ để vừa chiêm nghiệm vừa khám phá giá trị sống người Hà Nội Chính lẽ mà đọc tập sách này, bắt gặp: “Một nghệ sĩ Đỗ Phấn yêu Hà Nội da diết, đắm say công dân thủ đô luôn cau mày, buồn bã lắc đầu với đổi thay ngang ngược làm cho vẻ đẹp héo úa, tàn phai” [54,Tr 2] Tất nói lên điều: “Hà Nội Hà Nội” với mn màu, mn vẻ, phức tạp sống đời thường nhân văn, đẹp đẽ Đó cách nhìn đa diện, đa chiều mẻ Đỗ Phấn thực đô thị Tản văn Đỗ Phấn nói chung sách nói riêng có đa dạng kết cấu Hình thức tiêu biểu kết cấu theo hướng mở Những viết ơng thường có lối mở bài, kết đơn giản, bất ngờ Nó mở kênh đối thoại để người đọc chia sẻ bày tỏ kiến Hà Nội khơng có tuyết viết thứ văn phong sáng, giản dị giàu chất thơ, giọng điệu đằm thắm trữ tình Với đặc điểm 95 ơng nói lên tâm tư, khát vọng, mộc mạc, chân chất sâu lắng tâm hồn người Hà Nội Tản văn thể loại có tính tích cực mặt xã hội - thẩm mỹ Với cá tính sắc sảo, khả nhạy bén nắm bắt vấn đề có tính thời tầm nhìn xa trơng rộng, tác giả Hà Nội khơng có tuyết vượt lên giới hạn chuyện tầm thường, vụn vặt để hướng tới chân giá trị sống Đây đóng góp nhà văn – họa sĩ việc nâng cao vị trí thể loại tản văn Và với cách tư thế, tin tưởng nhà văn Đỗ Phấn có thành tựu lớn thời gian tới./ 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO Phan Thị Vàng Anh (2012), Tạp văn, Nxb Trẻ, TP Hồ Chí Minh Tạ Duy Anh (2004), Ngẫu hứng sáng, trưa, chiều, tối, Nxb Hội nhà văn, Hà Nội Vũ Tuấn Anh, Lê Dục Tú, (2007) Thạch Lam, tác giả tác phẩm (Tuyển chọn giới thiệu) Vũ Tuấn Anh (1991), "Tư nghiên cứu văn học đại trước yêu cầu đổi mới”, Tạp chí Văn học, (5) Lại Nguyên Ân (2004), 150 thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội Nguyễn Thị Bảy (2000), Quà Hà Nội, Viện văn học NXB Văn hóa thơng tin Hà Nội Vũ Bằng (2003) Thương nhớ mười hai, Mê chữ, Miếng ngon Hà Nội, Miếng lạ miền Nam, NXB Văn hóa Hà Nội Lê Huy Bắc (1998), “Giọng giọng điệu văn xi đại”, Tạp chí Văn học, (9) Nguyễn Thị Bình (1996), Những đổi văn xuôi nghệ thuật Việt Nam từ 1986 đến nay, Luận án tiến sĩ, Đại học Sư phạm Hà Nội 10 Đỗ Hữu Châu (1999), Từ vựng ngữ nghĩa Tiếng Việt, Nxb Giáo dục, Hà Nội 11 Hà Minh Châu (2006) Vũ Bằng thể loại kí , Tạp chí nghiên cứu văn học 12 Trương Chính (1963), Tạp văn tuyển tập, Nxb Văn học, Hà Nội 13 Trịnh Bá Đĩnh, Đoàn Ánh Dương, Lê Thị Dương (2009), Văn học Việt Nam kỷ XX - Tạp văn thể ký Việt Nam (1945-1975), Nxb Văn học, Hà nội 14 Trần Kim Dũng (2013) Hiện thực đô thị tiểu thuyết Đỗ Phấn, Luận văn thạc sĩ, Đại học Vinh 97 15 Trương Đăng Dung (chủ biên, 1990), Các vấn đề khoa học văn học, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 16 Trương Đăng Dung (1998), Từ văn đến tác phẩm văn học, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 17 Trương Đăng Dung (2004), Tác phẩm văn học trình, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 18 Dương Ngọc Dũng (2008), Tạp văn, Nxb Tổng hợp TP Hồ Chí Minh 19 Phan Huy Dũng (2009) Tác phẩm văn học nhà trường phổ thơng góc nhìn cách đọc, NXB Giáo dục Việt Nam 20 Phan Cự Đệ (chủ biên, 2005), Văn học Việt Nam kỷ XX - Những vấn đề lịch sử lý luận, Nxb Giáo dục, Hà Nội 21 Nguyễn Đăng Điệp (2004), Vọng từ chữ, Nxb Văn học, Hà Nội 22 Hà Minh Đức (Chủ biên, 1995), Lí luận văn học, Nxb Giáo dục, Hà Nội 23 Ngọc Giao (2009) Hà Nội cũ nằm đây, NXB Phụ nữ 24 Nguyễn Việt Hà (2011), Nhà văn chơi với (Tạp văn), Nxb Văn học, Hà Nội 25 Hồ Thế Hà (1998), Tìm trang viết, Nxb Thuận Hố, Huế 26 Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên, 2007), Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục, Hà Nội 27 Nguyễn Văn Hạnh (1987), Suy nghĩ văn học, Nxb Văn học, Hà Nội 28 Phạm Thị Hảo (2008), Khái niệm thuật ngữ lý luận văn học Trung Quốc, Nxb Văn học, Hà Nội 29 Hoàng Ngọc Hiến (1992), Năm giảng thể loại: Kí - Bi kịch Trường ca - Anh hùng ca - Tiểu thuyết, Trường viết văn Nguyễn Du, Hà Nội 30 Đỗ Đức Hiểu - Nguyễn Huệ Chi - Phùng Văn Tửu - Trần Hữu Tá (chủ biên, 2003), Từ điển văn học (Bộ mới), Nxb Thế giới, Hà Nội 31 Tơ Hồi (1989) Thú chơi người Hà Nội, báo Người Hà Nội 98 32 Mai Hoàng (2013) Đỗ Phấn - người vẽ Hà Nội qua chữ ( Bài báo, Nico Paris Com) 33 Xuân Huy (2000) Văn hóa ẩm thực ăn Việt Nam, NxbTrẻ (Sưu tầm giới thiệu) 34 Nguyễn Khải (2004), Tạp văn: nghề công phu; báo (1974 – 1997), Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội 35 Nguyễn Lai (1991), Ngôn ngữ sáng tạo văn học, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 36 Mã Giang Lân (chủ biên, 2002), Quá trình đại hóa Văn học Việt Nam 1900 - 1945, Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội 37 Phong Lê (1972), Mấy vấn đề văn xuôi Việt Nam 1945 - 1947, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 38 Phong Lê (1997) Văn học Việt Nam hành trình kỷ XX Nxb Đại học quốc gia Hà Nội 39 Phương Lựu (Chủ biên, 1997), Lý luận văn học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội 40 Phương Lựu (1997), Tiếp nhận văn học, Nxb Giáo dục, Hà Nội 41 Mạc Ngôn (2006), Tạp văn Mạc Ngôn, NXB Văn học, Hà Nội 42 Đỗ Phấn (2005) Chuyện vãn trước gương Nxb Lao động, Hà Nội 43 Đỗ Phấn (2009) Kiến đàng kiến Tập truyện ngắn NxbTrẻ, Hồ Chí Minh 44 Đỗ Phấn (2010) Vắng mặt Tiểu thuyết Nxb Trẻ, Tp Hồ Chí Minh 45 Đỗ Phấn (2011), Ông ngoại hay cười, Tản văn mới, Nxb Lao động, Hà Nội 46 Đỗ Phấn (2014) Dằng dặc triền sông mưa tiểu thuyết – Nxb Trẻ, Tp Hồ Chí Minh 47 Hoàng Phê (Chủ biên, 2000), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng 48 Nguyễn Trương Quý (2010), Hà Nội Hà Nội, Nxb Trẻ, TP Hồ Chí Minh 99 49 Băng Sơn, (1997) Cái thú lang thang, Nxb Hà Nội 50 Băng Sơn, (1997) Thú ăn chơi người Hà Nội, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội 51 Trần Đình Sử, Phương Lựu, Nguyễn Xuân Nam, (1986), Lý luận văn học (tập 2), Nxb Giáo dục, Hà Nội 52 Hồ Anh Thái (2009), Hướng Hà Nội sơng, Nxb Văn nghệ, TP Hồ Chí Minh 53 Nguyễn Huy Thiệp (1989), Tác phẩm dư luận, Nxb Trẻ, TP Hồ Chí Minh 54 Đỗ Ngọc Thống (2013) Nghĩ tản văn Đỗ Phấn ( Báo Nico Paris Com) 55 Nguyễn Xuân Thủy ( 2012) Đỗ Phấn, sống đô thị, viết đô thị ( báo An ninh thủ đô) 56 Lương Duy Thứ (1997), Lỗ Tấn tác phẩm tư liệu, Nxb Giáo dục, Hà Nội 57 Trần Nhã Thụy (2011), Truyện ngắn tạp văn, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội 58 Nguyễn Ngọc Tư (2010), Tạp Văn, Nxb Trẻ, TP Hồ Chí Minh 59 Hồng Phủ Ngọc Tường (1983) Một vài suy nghĩ thể kí, Tạp chí Sơng Hương 60 Nguyễn Huy Tưởng (1996), Tạp văn, tập 5, Nxb Văn học Hà Nội 61 Nguyễn Như Ý (1999), Đại từ điển Tiếng Việt, Nxb Văn hố Thơng tin, Hà Nội ... Phấn Chương Đất người Hà Nội tản văn Đỗ Phấn Chương Những đặc sắc nghệ thuật tản văn Đỗ Phấn viết Hà Nội Chương TẢN VĂN TRONG SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC CỦA ĐỖ PHẤN 1.1 Khái niệm tản văn đặc trưng thể loại... Nội tập tản văn Hà Nội khơng có tuyết Đỗ Phấn (Xét phương diện nội dung hình thức thể hiện) 3.2 Phạm vi nghiên cứu Trong cơng trình nghiên cứu khảo sát tản văn Đỗ Phấn tập Hà Nội khơng có tuyết... với Đỗ Phấn nhà văn cho tập sách mới, có nhiều ý kiến đánh sau: Tác giả Mai Hoàng Đỗ Phấn - Người vẽ Hà Nội qua chữ (Báo An ninh thủ đô, tháng 6/2013) nhận xét: “Viết Hà Nội tản văn Đỗ Phấn có