NỘI DUNG
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ TƯ TƯỞNG CHO SINH VIÊN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC HIỆN NAY
1.1 Những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục chính trị tư tưởng
1.1.1 Khái niệm chính trị tư tưởng
Trong lịch sử tư tưởng chính trị, có nhiều cách hiểu và định nghĩa khác nhau về chính trị, phản ánh sự đa dạng trong các học thuyết và quan điểm của các nhà tư tưởng Mỗi người có cách tiếp cận và cảm nhận riêng, phụ thuộc vào lợi ích, mục đích và trình độ tư duy của họ Vậy bản chất của chính trị là gì, vấn đề trung tâm của nó là gì và cấu trúc của chính trị ra sao?
Chính trị xuất phát từ mối quan hệ lợi ích giữa các giai cấp, nhóm xã hội và quốc gia, trong đó lợi ích kinh tế là yếu tố cốt lõi Nó có quy luật vận động nội tại, chịu sự chi phối của kinh tế và đồng thời tác động mạnh mẽ đến các lĩnh vực khác trong xã hội Chính trị hình thành, phát triển và tiêu vong như một hiện tượng lịch sử, xuất hiện khi xã hội phân chia thành các giai cấp và mâu thuẫn giữa chúng trở nên không thể điều hòa Hai vấn đề cơ bản nhất của chính trị là quan hệ giai cấp và quyền lực nhà nước, điều này cho thấy rằng khi đề cập đến chính trị, không thể không nhắc đến giai cấp và nhà nước, mặc dù chính trị còn liên quan đến nhiều vấn đề khác ở các cấp độ quan trọng khác nhau.
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ TƯ TƯỞNG CHO SINH VIÊN
Những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục chính trị tư tưởng
1.1.1 Khái niệm chính trị tư tưởng
Trong lịch sử tư tưởng chính trị, có nhiều cách hiểu và định nghĩa khác nhau về chính trị, điều này khiến chúng ta khó có thể liệt kê đầy đủ Mỗi học thuyết và nhà tư tưởng chính trị đều tiếp cận và cảm nhận chính trị theo những cách riêng, dựa trên lợi ích, mục đích và trình độ tư duy của họ Vậy bản chất của chính trị là gì, vấn đề trung tâm của nó là gì, và cấu trúc của nó ra sao?
Chính trị bắt nguồn từ mối quan hệ lợi ích giữa các giai cấp, nhóm xã hội và quốc gia, trong đó lợi ích kinh tế đóng vai trò chủ đạo Nó không chỉ chịu sự chi phối của kinh tế mà còn tác động mạnh mẽ đến các lĩnh vực khác trong xã hội Chính trị hình thành và phát triển khi xã hội phân chia thành các giai cấp, với mâu thuẫn giữa chúng trở nên gay gắt Hai vấn đề cốt lõi của chính trị là quan hệ giai cấp và quyền lực nhà nước, trong đó quyền lực nhà nước là công cụ để thực hiện các mối quan hệ xã hội theo hướng có lợi cho lực lượng nắm quyền Trong bối cảnh hiện đại, chính trị còn liên quan đến nhiều vấn đề khác như hòa bình, dân chủ và bình đẳng Theo V.I Lênin, tổ chức chính quyền nhà nước là yếu tố quan trọng nhất trong chính trị, phản ánh mối quan hệ giữa các giai cấp, quốc gia và lực lượng xã hội trong việc giành, giữ và thực thi quyền lực nhà nước.
Nghiên cứu chính trị từ góc độ nhận thức luận và bản thể luận bằng phương pháp biện chứng duy vật Mácxít mang lại tri thức lý luận quan trọng Chính trị phát sinh từ nền tảng kinh tế và được quy định bởi nó, là hiện tượng xã hội lịch sử xuất hiện khi xã hội có giai cấp và mâu thuẫn giai cấp Quyền lực chính trị, đặc biệt là quyền lực nhà nước, là cốt lõi của chính trị, nhằm giải quyết lợi ích, chủ yếu là lợi ích kinh tế Dựa trên quan điểm của C.Mác và Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đã định nghĩa chính trị là sự tham gia vào công việc nhà nước, xác định hướng đi, nhiệm vụ và nội dung hoạt động của nhà nước Chính trị chỉ thực sự tồn tại nơi có hàng triệu người, nơi đó chính trị trở thành vận mệnh của họ và là cuộc đấu tranh giai cấp, thể hiện rõ nét mối liên hệ với kinh tế.
Hồ Chí Minh đã phát triển các luận điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về chính trị, đề cập đến nhiều vấn đề quan trọng như nhận thức về chính trị, đường lối cách mạng Việt Nam, xây dựng Đảng, giành giữ chính quyền, thiết lập chế độ mới, thực thi quyền làm chủ của nhân dân, và vấn đề cán bộ cùng đạo đức cách mạng.
Chính trị là lĩnh vực quan trọng trong xã hội, bao gồm khoa học và nghệ thuật giành, giữ và thực thi quyền lực chính trị để đạt được mục đích của các giai cấp, dân tộc và quốc gia Nó thuộc về kiến trúc thượng tầng, bao gồm tư tưởng chính trị, nhà nước và các đảng phái chính trị, và xuất hiện khi xã hội có sự phân chia giai cấp, chịu ảnh hưởng bởi cơ sở hạ tầng.
Chính trị bao gồm tất cả các hoạt động liên quan đến mối quan hệ giữa các giai cấp, dân tộc và tầng lớp xã hội, với trọng tâm là việc giành, duy trì và sử dụng quyền lực của nhà nước Mọi vấn đề chính trị đều gắn liền với quyền lợi và quyền lực của các giai cấp, nhà nước và nhân dân.
Tư tưởng được định nghĩa là sự phản ánh của hiện thực trong ý thức, thể hiện mối quan hệ của con người với thế giới xung quanh Nó phụ thuộc vào chế độ xã hội và điều kiện sống vật chất, không thể tìm kiếm bản chất tư tưởng chỉ trong chính nó mà cần xem xét trong bối cảnh kinh tế xã hội và tồn tại xã hội mà nó phản ánh Trong xã hội giai cấp, tư tưởng luôn mang tính giai cấp và phản ánh lợi ích vật chất của các giai cấp xã hội Những quan niệm duy tâm về tư tưởng vĩnh viễn, độc lập với thực tại là sai lầm và phản khoa học, nhằm che đậy ý đồ của các giai cấp bóc lột Chủ nghĩa Mác - Lênin nhấn mạnh vai trò quan trọng của tư tưởng trong lịch sử nhân loại, cho rằng tư tưởng có thể vừa tích cực, cách mạng, vừa tiêu cực, phản động Khi tư tưởng bảo vệ chế độ đang suy tàn hoặc không còn đáp ứng nhu cầu phát triển xã hội, nó trở thành lực cản cho sự tiến bộ Tư tưởng còn được xem như hình thức phản ánh thế giới bên ngoài, bao gồm ý thức về mục đích và triển vọng trong việc nhận thức và cải tạo thế giới.
Tư tưởng là sự tổng hợp và khái quát hóa kinh nghiệm từ sự phát triển tri thức trước đó, đóng vai trò là nguyên tắc để giải thích các hiện tượng.
Theo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng là sản phẩm của kinh nghiệm, phản ánh hiện thực một cách chính xác hoặc xuyên tạc Tuy nhiên, tư tưởng không chỉ đơn thuần là phản ánh mà còn xác định con đường cải tạo thế giới, bao hàm mục đích và nhiệm vụ trong hoạt động thực tiễn Sự khác biệt cơ bản giữa tư tưởng và các hình thức phản ánh khác là tính độc lập tương đối của tư tưởng, có khả năng tác động tích cực trở lại hiện thực Các tư tưởng khác nhau ảnh hưởng đến xã hội theo nhiều cách: tư tưởng phản động kìm hãm sự phát triển, trong khi tư tưởng tiên tiến, phản ánh đúng hiện thực và lợi ích của giai cấp cách mạng, thúc đẩy sự phát triển xã hội theo hướng tiến bộ.
Công tác tư tưởng là hoạt động có mục đích của giai cấp hoặc chính đảng nhằm hình thành và phát triển hệ tư tưởng trong quần chúng, từ đó thúc đẩy họ hành động vì lợi ích của chủ thể hệ tư tưởng.
Ý thức chính trị là một hình thái ý thức xã hội, xuất hiện trong các xã hội có giai cấp và Nhà nước Nó phản ánh mối quan hệ chính trị, kinh tế và xã hội giữa các giai cấp, dân tộc và quốc gia Đặc trưng của ý thức chính trị là thể hiện rõ ràng và tập trung lợi ích của từng giai cấp.
Hệ tư tưởng chính trị của một giai cấp phản ánh lợi ích của giai cấp đó và được thể hiện qua đường lối, cương lĩnh chính trị của các chính đảng, cũng như trong luật pháp và chính sách của Nhà nước Nó được hình thành tự giác bởi các nhà tư tưởng và gắn liền với các tổ chức chính trị, nơi giai cấp đó tiến hành đấu tranh vì lợi ích của mình Tác động của ý thức chính trị phụ thuộc vào tính chất tiến bộ của giai cấp mang hệ tư tưởng Đảng ta đã xác định chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là hệ tư tưởng chính trị của Đảng từ khi ra đời.
Sự kiên trì hệ tư tưởng Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là yếu tố quyết định cho thành công của công cuộc đổi mới, nhấn mạnh rằng mục tiêu độc lập dân tộc cần gắn liền với chủ nghĩa xã hội, dựa trên nền tảng của các tư tưởng này.
Công tác chính trị tư tưởng dưới chủ nghĩa xã hội là hoạt động có mục đích của Đảng Cộng sản và Nhà nước, nhằm phát triển và truyền bá hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa Mục tiêu là biến hệ tư tưởng này thành yếu tố chi phối đời sống tinh thần của xã hội, đồng thời động viên và cổ vũ tính tích cực, tự giác, sáng tạo của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Công tác chính trị tư tưởng tại Việt Nam bao gồm các hoạt động tuyên truyền và giáo dục nhằm nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên, đoàn viên và nhân dân về chủ trương, đường lối của Đảng, cũng như chính sách và pháp luật của Nhà nước Mục tiêu của những hoạt động này là tạo sự nhất trí và quyết tâm thực hiện thành công các nhiệm vụ, chính sách tại cơ sở và địa phương.
1.1.2 Khái niệm giáo dục chính trị tư tưởng
Tài liệu Giáo dục học (2005), Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội cho rằng:
Nội dung và tầm quan trọng của công tác giáo dục chính trị tư tưởng
1.2.1 Nội dung công tác giáo dục chính trị tư tưởng trong các trường đại học hiện nay
Giáo dục những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam là rất quan trọng trong việc hình thành tri thức chính trị cho mỗi cá nhân Chủ nghĩa Mác - Lênin cung cấp một hệ thống lý luận và phương pháp luận bao gồm triết học, kinh tế chính trị và chủ nghĩa xã hội khoa học, giúp con người nhận thức quy luật vận động của xã hội Việc giáo dục lý luận này không chỉ tác động đến tư tưởng và đạo đức của học sinh, sinh viên mà còn nâng cao khả năng thực hành, khắc phục tư tưởng lạc hậu và phát huy tinh thần tự giác trong học tập và lao động.
Giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh giúp sinh viên hiểu rõ giá trị và nội dung cốt lõi của tư tưởng này, từ đó nâng cao ý thức tu dưỡng và rèn luyện bản thân theo tấm gương đạo đức của Người Điều này đặc biệt quan trọng đối với đoàn viên, thanh niên, học sinh và sinh viên trong việc phát triển đạo đức cách mạng, sống cần, kiệm, liêm, chính và chí công vô tư Học tập và nghiên cứu tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh không chỉ là nhận thức mà còn là trách nhiệm chính trị của toàn dân tộc, góp phần đẩy lùi suy thoái về chính trị, đạo đức và các tệ nạn xã hội.
Thứ hai: Giáo dục tri thức chính trị, đạo đức, lối sống hình thành văn hóa chính trị cho sinh viên
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: Đối với thanh niên phải giáo dục họ:
Luôn nâng cao tinh thần yêu Tổ quốc và chủ nghĩa xã hội, giáo dục sinh viên về lòng trung thành với sự nghiệp cách mạng và sự lãnh đạo của Đảng là rất quan trọng Cần phát huy tình cảm cách mạng với công nông, đồng thời nuôi dưỡng tình yêu thương con người, tính cần, kiệm, liêm, chính và lối sống lành mạnh Sinh viên cần được giáo dục về lòng yêu giai cấp, dân tộc và tinh thần xả thân vì nghĩa lớn, nhằm đưa đất nước phát triển ngang tầm khu vực và quốc tế Bên cạnh đó, việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và tôn trọng pháp luật, bảo vệ môi trường cũng cần được chú trọng Sinh viên cần phê phán các thói hư tật xấu, chống lại hành vi phi văn hóa và phi đạo đức, đồng thời thực hiện nghiêm túc đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước.
Giáo dục lý tưởng chính trị tạo dựng niềm tin vào sự nghiệp cách mạng
Lý tưởng chính trị đóng vai trò quan trọng trong hoạt động chính trị, là nền tảng hình thành niềm tin và động lực cho sự tham gia của con người Việc giáo dục chính trị tư tưởng cho sinh viên cần tập trung vào việc xây dựng lý tưởng chính trị của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, mà Đảng Cộng sản Việt Nam đại diện, để biến lý tưởng này thành lý tưởng cá nhân của mỗi sinh viên Trong thời kỳ cách mạng giải phóng dân tộc, lý tưởng "không có gì quý hơn độc lập tự do" đã khơi dậy tinh thần chiến đấu và hy sinh của nhiều thế hệ thanh niên Việt Nam vì Tổ quốc Ngày nay, lý tưởng chính trị vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc định hướng cho thế hệ trẻ.
“Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” đang củng cố niềm tin của người dân Việt Nam, đặc biệt là thanh niên và sinh viên, vào con đường mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân đã lựa chọn Điều này giúp xác định các phương thức và biện pháp hiệu quả để hiện thực hóa niềm tin và lý tưởng đó.
Giáo dục ý chí hành động cách mạng cho sinh viên là cần thiết để biến tri thức và tình cảm chính trị thành niềm tin chính trị vững chắc, dẫn đến hành động thực tiễn Ý chí và hành động chính trị là động lực quan trọng thúc đẩy sinh viên tham gia vào đời sống chính trị của đất nước Để hình thành ý chí và hành động cách mạng, cần tăng cường rèn luyện qua các hoạt động xã hội thực tiễn Việc xây dựng niềm tin chính trị cho sinh viên yêu cầu động viên và phát triển các phong trào sinh viên, đồng thời gắn kết với những nhiệm vụ kinh tế - xã hội cụ thể, giúp sinh viên tích lũy kinh nghiệm thực tiễn và nhận thấy lợi ích thiết thực từ sự tham gia của họ.
Công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho sinh viên cần đảm bảo sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, giải quyết những yêu cầu về nhận thức và lợi ích chính đáng của sinh viên Điều này tạo ra môi trường xã hội tích cực, giúp thống nhất ý chí và hành động, đồng thời bồi dưỡng phẩm chất ý chí cho sinh viên Việc rèn luyện ý chí cho sinh viên thông qua các hoạt động thực tiễn như phong trào sinh viên tình nguyện và tuổi trẻ giữ nước là rất cần thiết, nhằm trang bị cho họ khả năng đối mặt với thử thách và vượt qua khó khăn trong mọi hoàn cảnh.
Giáo dục văn hóa truyền thống quê hương đất nước, truyền thống Nhà trường
Giáo dục truyền thống là một phần quan trọng trong giáo dục chính trị tư tưởng, giúp sinh viên hiểu rõ về truyền thống của trường, ngành, địa phương và dân tộc Việc này có thể được thực hiện qua các sinh hoạt chuyên đề hoặc lồng ghép vào các hoạt động khác, như giảng dạy và học tập các môn khoa học Mác.
Thứ ba: Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, thông qua sinh hoạt chính trị, thông qua hoạt động văn thể, tham quan thực tế
Trong giáo dục văn hóa truyền thống, việc truyền đạt các giá trị và chuẩn mực đạo đức đã được gìn giữ qua hàng nghìn năm là rất quan trọng Giáo dục “Truyền thống của nhà trường” không chỉ giúp học sinh hiểu rõ về lịch sử phát triển của trường, mà còn khơi dậy niềm tự hào về những thành công của các cựu sinh viên Qua đó, học sinh sẽ có động lực phấn đấu học tập và hướng tới việc trở thành những người thành công trong sự nghiệp.
Giáo dục văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học không chỉ là việc giảng dạy lý thuyết mà còn bao gồm việc rèn luyện hành vi ứng xử có văn hóa, thể hiện sự tôn trọng đối với cha mẹ, thầy cô và bạn bè Để thực hiện điều này, cần tổ chức các phong trào thi đua yêu nước, khuyến khích sinh viên tìm hiểu và học tập theo gương các anh hùng dân tộc, đồng thời phát huy sự phối hợp với các tổ chức như Hội cựu chiến binh và thành Đoàn trong công tác giáo dục truyền thống Các hoạt động như phụng dưỡng Bà mẹ Việt Nam anh hùng, chăm lo cho gia đình thương binh liệt sĩ, và tổ chức các cuộc thi tìm hiểu lịch sử, địa lý, văn hóa Việt Nam sẽ giúp sinh viên nhận thức rõ trách nhiệm của mình với Tổ quốc và xã hội, từ đó hình thành những phẩm chất đạo đức truyền thống quý báu trong mỗi đoàn viên sinh viên.
Giáo dục sinh viên cần khuyến khích sự tham gia tích cực vào các hoạt động chính trị - xã hội, giúp họ phân biệt và đánh giá các sự kiện chính trị, xã hội Đồng thời, sinh viên cũng cần nhận thức và phê phán những âm mưu, thủ đoạn chính trị từ các thế lực thù địch.
Hoạt động chính trị - xã hội bao gồm các hoạt động nhằm xây dựng và bảo vệ Nhà nước, duy trì trật tự an ninh xã hội, cũng như tham gia vào các tổ chức chính trị và đoàn thể quần chúng Ngoài ra, những hoạt động này còn liên quan đến công tác nhân đạo và bảo vệ môi trường sống của con người.
Hoạt động chính trị - xã hội tạo điều kiện cho cá nhân phát huy và rèn luyện khả năng của mình, đồng thời đóng góp trí tuệ và công sức vào sự phát triển chung của xã hội.
Giáo dục tính tích cực trong hoạt động chính trị - xã hội là rất quan trọng, nhằm khuyến khích các em tham gia vào đời sống chính trị của đất nước và quản lý Nhà nước Điều này bao gồm việc giáo dục các em có thái độ tích cực tham gia vào các hoạt động tại địa phương và trường học, như phong trào tình nguyện, giúp đỡ người tàn tật, hiến máu nhân đạo, khắc phục hậu quả thiên tai, và tham gia vào các hoạt động nghiên cứu khoa học.
Cần tăng cường công tác đấu tranh chống lại các quan điểm sai trái để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng Việc này cần được thực hiện qua nhiều phương thức khác nhau, đồng thời giáo dục sinh viên áp dụng các nghị quyết của Đảng vào thực tiễn Ngoài ra, cần nắm bắt tư tưởng và tâm trạng của sinh viên, phản ánh kịp thời những luận điệu tuyên truyền từ các thế lực thù địch trong trường học và ký túc xá.
