Trờng Đại học vinh Khoa ngữ văn *** lê thị huyền trang số từ tục ngữ ngời việt Khoá luận TốT NGHIệP Vinh-2008 Mở đầu 1 Lý chọn đề tài Hầu nh dân tộc ý thức đợc sức mạnh tục ngữ với t cách phơng tiện giao tiếp có hiệu lực Trong tâm thức ngời, lợng thông tin chứa tục ngữ gần nh trở thành chân lý, đà đợc chứng nghiệm bề dày kinh nghiệm, truyền thống bao hệ Qua tục ngữ, thấy rõ đặc điểm lối nói, cách t duy, đặc điểm văn hoá dân tộc Qua cách sử dụng tục ngữ thấy đợc trình độ ngôn ngữ ngời Có câu châm ngôn đà khẳng định Sự hiểu biết tục ngữ cần thiết cho hoàn chỉnh hiểu biết Đối với nhà nghiên cứu, kho tàng tục ngữ mảnh đất ẩn chứa biết giá trị khai thác, tìm hiểu, khám phá Từ trớc tới nay, đà có viết, chuyên đề, hội thảo, nhiều công trình tìm hiểu, nghiên cứu tục ngữ, nhng nhìn chung, vấn đề số từ tục ngữ ngời Việt cha đợc bàn cách thấu đáo Mặt khác, số nói chung, có mặt đời sống ngời nh lẻ tự nhiên nh yếu tố ngôn ngữ khác Xà hội phát triển số lớn lên với cấp số cộng, số nhân kì diệu hoạt động tính toán Không dừng lại đó, số yếu tố ngôn ngữ - văn hoá để lại dấu hiệu riêng biệt đời sống tâm linh, tinh thần cộng đồng ngời, quốc gia dân tộc Có thể nói : số đà ảnh hởng tới lĩnh vực đời sống ngời Việt Từ ngày đi, ngày về, việc xây nhà xây cửa, dựng vợ gà chồng cho ngời Việt chọn ngày, chọn tháng cẩn thận Dờng nh số xuất lĩnh vực đời sống mang ý nghĩa biểu trng riêng bên cạnh ý nghĩa thực Việc sâu tìm hiểu số (hay gọi theo thuật ngữ ngôn ngữ học số từ) tồn câu tục ngữ ngời Việt chắn đem lại điều thú vị đồng thời giúp thấy đợc hay đẹp tục ngữ Việt Nam nói riêng góp phần lý giải phần sắc văn hoá dân tộc Việt, đời sống tâm linh ngời Việt chứa đựng từ xa đến Chính lý trên, đà mạnh dạn chọn vấn đề số từ tục ngữ ngời Việt làm đề tài khoá luận tốt nghiệp Đối tợng, mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1 Đối tợng Khoá luận tìm hiểu hoạt động số từ cụ thể đợc dùng phổ biến, có tần số xuất cao kho tàng tục ngữ ngời Việt Nguồn t liệu khảo sát khoá luận đợc lấy từ công trình: Kho tàng tục ngữ ngời Việt (tập I tập II) nhóm tác giả: Nguyễn Xuân Kính, Nguyễn Thị Loan, Phan Lan Hơng, Nguyễn Luân - Nxb Văn hoá - Thông tin, Hà Nội, 2002 2.2 Mục đích Với đề tài này, khoá luận nhằm: - Tìm hiểu khả hành chức số từ kho tàng tục ngữ ngời Việt - Phân tích, lý giải ngữ nghĩa số từ góc độ ngôn ngữ học văn hoá - xà hội, làm sáng tỏ số biểu văn hoá Việt qua việc sư dơng sè tõ tơc ng÷ 2.3 NhiƯm vơ - Nêu khái niệm tục ngữ, nhận diện, phân biệt đợc tục ngữ thành ngữ - Nêu đặc điểm nội dung, cấu trúc, ngữ nghĩa sè tõ tơc ng÷ ngêi ViƯt - Tõ viƯc nghiên cứu ngữ nghĩa tục ngữ, khái quát số luận điểm triết lí, văn hoá ngời Việt Lịch sử vấn đề Tục ngữ phần quan trọng cấu thành nên phận văn hoá dân gian - sáng tác quần chúng lao động, phản ánh giới quan ngời lao động (M.Gorki) Nói cách khác, quần chúng lao động đà gửi gắm tác phẩm nghệ thuật tất sinh hoạt, t tởng, tình cảm, đồng thời phản ánh tất phong tục tập quán, sắc văn hoá riêng biệt Ngay từ sớm, phận văn học dân gian nói chung tục ngữ nói riêng đà thu hút đợc ý, quan tâm, nghiên cứu nhiều nhà nghiên cứu trong, nớc nhiều ngành khoa học khác Tại hội nghị su tập Văn học dân gian (tháng 12-1964), ông Nguyễn Khánh Toàn đà phát biểu: Văn học dân gian phận to lớn văn hoá dân tộc, mặt quan trọng ý thức hệ nhân dân ta Nó phản ánh thực tiễn dân tộc, trớc hết đấu tranh thiên nhiên đấu tranh xà hội Nó bách khoa toàn th - nói không đáng - bách khoa toàn th ngàn năm, bao gồm mặt sinh hoạt, phong tục, tập quán, lễ giáo, kinh nghiệm sống vật chất tinh thần Có thấy nội dung phong phú văn học dân gian nh thấy vai trò việc xây dựng ngời Về su tầm, nghiên cứu văn học dân gian nớc ta, đà có tên tuổi bật, có nhiều đóng góp quan trọng nh: Nguyễn Văn Ngọc, Cao Huy Đỉnh, Nguyễn Đổng Chi, Vũ Ngọc Phan, Đinh Gia Khánh, Chu Xuân Diên, Hoàng Tiến Tựu, Nguyễn Xuân Kính Rất nhiều vấn đề văn học dân gian nh tục ngữ đà đợc đa tìm hiểu, nghiên cứu: vấn đề néi dung, t tëng, quan niƯm, triÕt lý nh©n sinh, vấn đề tên gọi, phân loại tục ngữ, Tuy nhiên, vấn đề số từ đợc giới nghiên cứu đề cập cách cụ thể, nh cha đợc nghiên cứu bình diện rộng Khi đề cập đến số từ, hầu hết viết dừng lại phân tích ý nghĩa việc sử dụng số từ thân tác phẩm Trong Bình luận, bình giảng tục ngữ, ca dao Việt Nam, (Nxb Hà Nội, 2002), vào tìm hiểu ca dao, Tạ Đức Hiền đà nói đến tác dụng, ý nghĩa số từ thể loại Ví dụ: Chiều chiều đứng ngõ sau Trông quê mẹ, ruột đau chín chiều Ông viết: Nhà thơ dân gian đà không sử dụng bổ ngữ, trạng ngữ mà lại dùng số từ chín chiều để bộc lộ tâm trạng, thật độc đáo [1, tr 45] Nguyễn Thị Thơng Bảy, tám, chín mong mời tìm đặc san Văn học Tuổi trẻ số tháng - 2001, đà nhấn mạnh đến việc hàng loạt số từ đà xuất ca dao: Một loạt số từ xếp theo thứ tự tăng dần từ thấp đến cao, kết nối thật tự nhiên hài hoà với tính từ diễn tả cung bậc tình cảm tăng tiến dần từ mức độ nhẹ đến mức độ sâu đậm [2] Triều Nguyên Tiếp cận ca dao phơng pháp xâu chuỗi (Nxb Thuận Hoá, Huế, 2003) khảo sát số ca dao cã cÊu tróc mét, hai mêi th¬ng ®· viÕt: “C¸c sè tõ mét, hai, mêi ë vị trí đầu mời dòng thơ, thể chặt chẽ khuôn thớc, tơng đơng với cách nói: là, hai ; điều thứ là, điều thứ hai chúng nhằm báo trớc, nhấn mạnh điều nói dứt khoát, quan trọng chủ đích với điều đà nói Nhìn chung, tác giả xem xét số từ với t cách biện pháp tu từ, thủ pháp nghệ thuật đợc sử dụng tác phẩm cụ thể Trong Thi pháp ca dao (Nxb ĐHQG Hà Nội, 2004) [16] tác giả Nguyễn Xuân Kính đà dành 35 trang sách để viết cách dùng số từ ca dao dới góc độ thi pháp văn hoá, ®Ỉc biƯt chó träng ®Õn tÝnh biĨu trng cđa số tục ngữ, ca dao Với 35 trang sách ấy, tác giả đà phác hoạ cho thÊy viƯc sư dơng sè tõ cđa mét sè d©n tộc giới Đồng thời, số nÐt nghÜa, c¸ch dïng sè tõ ca dao ngêi Việt Với ỏi mà điểm qua đây, dễ thấy thực trạng: số từ tục ngữ ngời Việt vấn để hÃy bỏ ngỏ Tình hình kích thích mạnh dạn vào đề tài đà chọn Phơng pháp nghiên cứu Để phân tích, lý giải tìm đặc điểm ngữ nghĩa hoạt động số từ, đáp ứng đợc mục đích nhiệm vụ khoá luận đà vận dụng nhiều phơng pháp nghiên cứu khác mang tính kết hợp, độc lập theo nội dung, công đoạn nghiên cứu - Phơng pháp thống kê, phân loại: + Thống kê số từ tần số xuất hiƯn cđa sè tõ tơc ng÷ ngêi ViƯt nguồn t liệu su tầm đà xác định + Phân loại số từ đà thống kê theo tiểu loại - Phơng pháp so sánh, đối chiếu, miêu tả: Trong trình tìm hiểu số từ tục ngữ ngời Việt, miêu tả, so sánh, đối chiếu nét nghĩa, số lợng, cấu trúc số từ tục ngữ ngời Việt - Phơng pháp phân tích - tổng hợp Phân tích ngữ nghĩa số ngữ cảnh cụ thể từ cố gắng khái quát đặc điểm số từ tục ngữ nêu bật đợc số biểu nét văn hoá ngời Việt ẩn chứa bên Cấu trúc khoá luận Ngoài phần Mở đầu Kết luận, nội dung khoá luận gồm: Chơng 1: Giới thuyết số vấn đề liên quan đến đề tài Chơng 2: Vấn đề số từ tục ngữ ngời Việt Chơng Giới thuyết số vấn đề liên quan đến đề tài 1.1 Một vài nét tục ngữ 1.1.1 Khái niệm tục ngữ Tục ngữ câu nói, ngôn đặc biệt, biểu thị phán đoán cách nghệ thuật Nếu thành ngữ tổ hợp từ tục ngữ đà câu Câu tự diÔn trän mét ý nghÜa, mét nhËn xÐt, mét kinh nghiệm, lý luận, công lý, có phê phán (Vũ Ngọc Phan) Tuy nhiên tục ngữ câu theo cách hiểu thông thờng nội dung phán đoán Tục ngữ câu nhng loại câu đặc biệt, tồn với t cách thông điệp nghệ thuật Về hình thức, tục ngữ ngắn gọn, hàm súc, kết cấu bền vững gắn liền với yếu tố kết cấu thơ, biện pháp tu từ, cách vận dụng ngôn ngữ dân tộc độc đáo Về cách diễn đạt, tục ngữ lựa chọn lối nói có hình ảnh, gắn với t hình tợng Tục ngữ kho sách lu trữ trí tuệ dân tộc từ đời sang đời khác §Õn víi tơc ng÷, chóng ta cã thĨ coi nh đà đến đợc với tri thức dân tộc nhân loại Nhìn vào nội dung cụ thể tục ngữ, thấy hết lời khuyên cha ông tất khía cạnh, lĩnh vực đời sống - Về giới tự nhiên, quan hệ ngời với giới tự nhiên Đó tợng tự nhiên, thời tiết; kinh nghiệm lao động, trồng trọt công việc lao động khác, kinh nghiệm chăn nuôi - Về ngời - đời sống x· héi cđa ngêi: ¡n ng, hót x¸ch, nÊu nớng, ăn ngủ, ăn chơi, ăn ở, nhà cửa, ăn mặc, y phục, trang điểm, lại, phơng tiện giao thông, công việc lao động, đói no, sống chết, ma chay, giỗ chạp, chửa đẻ, bẩn, sức khoẻ - ốm đau, thuốc thang, dòng dõi - nòi giống, quan hệ thân tộc, trẻ - già, đàn ông - đàn bà, trai - gái, hôn nhân - vợ chồng, cha mẹ - cái, anh chị em, dâu - rễ, giao thiệp bạn bè, láng giềng, tập thể - cá nhân, buôn bán, chợ búa, tiền bạc - cải, vay mợn - nợ nần, nghề nghiệp, loại ngời, tầng lớp thống trị, áp bóc lột chống áp bóc lột, giàu - nghèo, láng giềng, hội hè đình đám, tục lệ, cờ bạc, tín ngỡng, số tích lịch sử địa điểm địa phơng - Về đời sống tinh thần, quan niệm nhân sinh vũ trụ, gåm: ngêi, h×nh dung vỊ ngêi, sù hiĨu biÕt, kinh nghiƯm, sù tõng tr·i, sù thư th¸ch, lêi nói, d luận, lời nói - việc làm, giáo dục, văn hoá - nghệ thuật, thiện - ác, báo, tốt - xấu, đẹp - xấu, khôn - dại, thông minh - ngu dốt, khéo - vụng, nhanh - chậm, khen - chê, thởng - phạt, danh tiếng, yªu - ghÐt, vui - bn, síng - khỉ, vinh - nhục, tình thơng, thông cảm, giúp đỡ, ân nghĩa - bội bạc, hoà thuận - xô xát, nhờng nhịn - tranh chấp, giận giữ, kiện cáo, thật thà, thẳng - gian dối; cá nhân vị, ích kỷ vị tha, tính sòng phẳng công bằng, bình quân, công lao hởng thụ, chăm - lời biếng, tÝnh cÈn thËn, sù lo liÖu, suy tÝnh, tiÕt kiÖm - hoang phí, tính hà tiện, xây dựng - phá hoại, đợc - mất, thua, lợi hại, may rũi, tai häa, qua niƯm vỊ sè mƯnh, thiÕu - ®đ, hoàn thiện, tính triệt để, ý chí, tính kiên trì, dũng cảm, gan góc, nhát sợ, khả năng, ham muốn, thời cơ, giá trị, nguyên nhân, lý do, mục đích, nguồn gốc, tiền đề, hậu Nhìn vào thống kê nội dung tục ngữ, khẳng định: tục ngữ tồn tham gia vào tất lĩnh vực sống, phản ánh rõ nét hình thành thói quen, tËp qu¸n, phong tơc suy nghÜ cịng nh hành động ngời Việt, góp phần giúp tìm hiểu sắc văn hoá ngời Việt 1.1.2 Nhận diện tục ngữ Để cho việc nhận diên tục ngữ đợc đầy đủ hơn, phần tiếp tục làm rõ nét đặc trng chất tục ngữ 10 Mồng năm, mời bốn, hai ba, ngày nguyệt kỵ xuất hành * Con số bảy: Con số bảy tục ngữ đứng đọc lập Nó thờng xuất cặp ba - bảy; năm - bảy nhiều năm - bảy - chín Dù cặp số bảy mang ý nghĩa nhiều lợng Khi tìm hiểu nghĩa biểu trng số bảy, thấy thờng xuất ngữ cảnh sau: - Biểu trng cho thân phận ngời, nhng thân phận long đong, lận đận, đặc biệt thờng ngời phụ nữ Ví dụ: Một liều ba bảy liều Ngời mớ bảy mớ ba, ngời áo rách nh áo tơi Trai tài lấy năm, lấy bảy, gái chuyên lấy chồng Biểu trng cho khó khăn, trắc trở, thử thách sống Ví dụ: Một cành tre, năm, bảy cành tre, lấy lấy nghe họ hàng Ba vợ bảy nàng hầu, đêm nằm chuồng trâu gối đầu chuổi Mời phần chết bảy ba Biểu trng cho tợng phức tạp: Ví dụ: Ngời năm, bảy đấng chín, mời loài Ngời năm, bảy đấng, trứng năm bảy loại 59 Đàn ông năm bảy đàn ông, vợ dặn mua hồng mua cậy Biểu trng cho vật, tợng hay thay đổi Ví dụ: Ba bảy hai mơi mốt Ba ngày béo, bảy ngày gầy Biểu trng cho vật, tợng trình vận động phát triển Ví dụ: Ba chảy, bảy cời Ăn nồi bảy quăng ăn nồi ba quăng vào * Con số chín: Trong tục ngữ số chín biểu đạt cho song với chức giáo dục, số thờng đợc dùng kết hợp với số đối lập cực đại cực tiểu Ví dụ: Chín đụn chẳng coi, lời ăn dè Chín đụn muốn, đụn mời Chín đụn chặng coi, nồi chẳng có Chín mời mà tốt, mà h Chín phần chết, phần sống Tóm lại, qua khảo sát nhận thấy số lẻ đợc ngời ViƯt a dïng ®êi sèng cịng nh tơc ngữ Hầu nh phơng diện đời sống đợc ngời Việt diễn đạt số lẻ Những sè lỴ víi rÊt nhiỊu ý nghÜa biĨu trng nhng tổng hợp lại ngữ cảnh mà ngời Việt hay dùng 60 + Biểu trng cho vật, tợng tồn cách đơn lẻ, yếu đuối, ỏi sống vật, tợng xuất cách phức tạp xén + BiĨu trng cho nh÷ng sù vËt hiƯn tợng tồn sống cách không ổn định, hay thay đổi, thân hàm chứa nhiều rũi ro + Biểu trng cho vật tợng trình vận động phát triển + Biểu trng cho ớc mơ, khát vọng hay thành công ngời + Biểu trng cho yếu tố kiêng kỵ sống * Những số chẵn: Khác với số lẻ, số chẵn có mặt tục ngữ với tần số thấp Đặc biệt số chẵn vốn nghĩa thực cđa nã sè ch½n rÊt Ýt ý nghÜa biĨu trng Ngoại trừ số hai hầu hết số lại: bốn sáu - tám - mời ®Ịu dïng víi nÐt nghÜa biĨu trng nh Cơ thĨ nh sau: - Con sè hai: • Hai chØ gắn bó đến mức tách rời hai ngêi, hai sù vËt Víi nÐt nghÜa nµy, số hai biểu cho cặp, đôi Giàu đôi mắt, khó hai bàn tay ã Hai hai mặt tách rời, trái ngợc nh âm dơng: Ví dụ: Con dao hai lỡi, đòn xóc hai đầu, đâm bí bí sng, đâm bầu bầu quẹo Đồng tiền hai mặt 61 Đầu đà hai thứ tóc ã Con số hai ®èi øng víi sè mét: Khi ®øng sau sè mét, nã thêng mang ý nghÜa lµ nhiỊu, lớn, phức tạp, có nhiều gấp đôi so với Ví dụ: Một bớc dài hai bớc ngắn Một đống khoai hai đống vỏ Hai thóc đợc gạo Hai thng vào đấu Nh số hai số chẵn - đợc gọi số sinh - số khởi đầu, số có linh hoạt phong phú ý nghĩa Mỗi phơng diện số hai lại mang sắc thái ý nghĩa khác - Những số bốn - sáu - tám - mời ã Số bốn biểu trng cho sù vËt, hiƯn tỵng cã tÝnh quy lt VÝ dơ: Hai vợ chồng son đẻ hoá bốn đời có bốn chuyện ngu: làm mai, lÃnh nợ, gác ai, cầm chầu - Bên cạnh số bốn, số sáu - tám góp phần nói lên tÝnh quy lt: • Quy lt vỊ thêi gian: VÝ dụ: Nhà giàu mua vài tháng ba, bán gạo tháng tám nhà giàu Tháng tám gió may tới đồng Tháng tám gió sà, tháng ba nồm sốc 62 • Quy lt vỊ quan hƯ: VÝ dơ: Mét cháu ngà sáu ngời dâng Nhất nhì cháu thứ sáu ngời dâng - Số mời biểu thị cho nhiều nhất, đầy đủ toàn vẹn Ví dụ: Mời bó đuốc vớ đợc ếch Mời trai không lỗ tai gái Mời gái không dái đứa trai Số mời đợc đặt đối sánh với số ®Ĩ biĨu thÞ cho ý nghÜa nhiỊu nhÊt… VÝ dơ: Mời điều phải giữ lấy điều Mời hang ếch gặp hang rắn Mời đánh không chột què * Những số khác: Số trăm - ngàn - vạn - chục, Những số trăm, ngàn, vạn, chục biểu trng cho nhiều nhất, đầy đủ nhất, thành công nhất, toàn vẹn Và vào sống đà đợc phản ánh nhiều phơng diện sống: tình cảm, kiên trì, trách nhiệm Ví dụ: Của trời tám vạn nghìn t, hể có phúc gặp Một trăng trăm đèn Trăm bó đuốc vớ đợc ếch Trăm khôn dồn dại Ba vạn sáu nghìn ngày 63 Nh vậy, qua việc khảo sát, tìm hiểu nét nghĩa biểu trng tục ngữ đà thấy đợc phần độc đáo, tính hàm súc Đồng thời thông qua nét nghĩa biểu trng giúp ta hình dung đợc phần biểu văn hoá ngời ViƯt qua viƯc sư dơng sè tõ tơc ng÷ ngêi ViƯt 2.3 Sè tõ tơc ng÷ - mét biểu văn hoá Việt 2.3.1 Vấn đề văn hoá dân tộc qua tục ngữ Nh đà biết, tục ngữ kinh nghiệm đợc đúc kết truyền đạt qua lời nói dới hình thức cấu trúc ngữ nghĩa cố định, đặc biệt Mỗi câu tục ngữ thông báo hoàn chỉnh nhng đợc vận dụng nh phần lời nói Tục ngữ đợc xem nh gơng phản ánh, qua lời nói hàng ngày, biểu đời sống dân tộc quan niệm nhân dân lao động, tợng lịch sử xà hội, đạo đức, tôn giáo đồng thời, thông qua tục ngữ, thấy đợc phần sắc văn hoá dân tộc Việt đợc ẩn chứa bên Dân tộc Việt dân tộc giàu truyền thống, với bề dày lịch sử đất nớc trải qua bốn ngàn năm dựng nớc giữ nớc Với dòng giống Lạc cháu Rồng, mang nét văn hoá mang đậm nét phong cách ngời phơng Đông nói chung nét truyền thống đặc sắc riêng dân tộc 64 Thông qua kho tàng văn học dân gian nói chung đặc biệt phận tục ngữ nói riêng, nét văn hoá dân tộc Việt đà đợc bộc lộ đậm nét Qua tìm hiểu tục ngữ đà nhận thấy đợc nét văn hoá dân tộc đợc biểu sống sinh hoạt hàng ngày Từ vấn đề nhỏ nhặt sống nh: ăn, ở, lại, nói năng, lao động, làm nhà toát lên đợc nét văn hoá riêng Ngời Việt ta có câu nói cửa miệng Ăn trông nồi, ngồi trông hớng Lấy vợ đàn bà, làm nhà hớng Nam áo rách thay vai, quần rách đổi ống Bánh giầy nếp cái, gái họ Ngô Rồi nét văn hoá biểu c¸c c xư, øng t¸c c¸c mèi quan hƯ nh: quan hệ gia đình: Vợ chồng, anh em, với cha mẹ, ông bà Con cháu sáu ngời dng Nhất con, nhì cháu, thứ sáu ngời dng Chị em nắm nem ba đồng Về vị ngời xà hội: Một miếng làng sàng bếp Tất mối quan hệ ngời đợc thể tục ngữ, cho thấy nét văn hoá ngời Việt sống Qua tục ngữ, ngời Việt thể nét văn hoá riêng cách t - quan niƯm vỊ nh©n sinh, vị trơ, ngêi thĨ đời sống tâm linh vô phong phú đặc sắc nh quan niệm tục thờ cúng tổ tiên, ma chay, hội 65 hè, đình đám, cới xin, phong tục tập quán sắc riêng ngêi ViƯt Qua ®ã biĨu hiƯn râ nÐt vỊ ®êi sống tinh thần đa dạng dân tộc Việt Tóm lại tục ngữ kho tàng vô phong phú đa dạng đà phản ánh tất mặt, vấn đề đời sống, góp phần làm toát lên đợc nét văn hoá đặc sắc mang đậm phong vị dân tộc Chúng ta xem kho tàng tục ngữ nh nơi cất dấu văn hoá Việt Nam 2.3.2 Một số biểu văn hoá Việt qua viƯc sư dơng sè tõ tơc ng÷ Trong t cđa ngêi ViƯt sè xt hiƯn tõ rÊt sớm trớc văn hoá Trung Hoa du nhập vào níc ta Quan niƯm vỊ sè cđa ngêi ViƯt gắn liền với t vũ trụ - yếu tố âm dơng Ban đầu biểu t cha hoàn chỉnh, cha đợc ký hiệu hoá song đà đợc biểu qua nhiều biểu tợng nh: hình tợng ếch mặt trống đồng, hình ảnh chim, hơu biểu tợng âm dơng hoà hợp Về sau kinh dịch từ Nho giáo du nhập vào nớc ta quan niệm âm dơng đợc thể rõ qua hệ thống sè Theo ®ã, 10 sè tõ ®Õn 10, số lẻ: 1, 3, 5, 7, số dơng, số chắn: 2, 4, 6, 8, 10 số âm Cũng 10 số lại đợc phân số đầu 1, 2, 3, 4, số sinh; số cuối 6, 7, 8,9, 10 số thành + Về số dơng: theo tác giả Nguyễn Đăng Duy giải thích: Số số dơng khởi, số số dơng sinh; số số 66 dơng trung hoà; số số cực dơng- số biểu cho sinh sôi nảy nở Từ quan niệm đây, dẫn đến ngày xa ngời ta kiêng ngày mồng 5, 14, 23 Vì biểu số dơng trung hoà (tức đứng im không phát triển theo Dịch học) có kiêng kỵ ngày mồng 3, mồng Điều đà đợc thể rõ tục ngữ ngời Việt Đó biểu văn ho¸ qua c¸ch t cđa ngêi ViƯt vỊ sè tõ sư dơng tơc ng÷ VÝ dơ: Mồng năm, mời bốn, hai ba, chơi thiệt buôn Mồng năm, mời bốn, hai ba ngày nguyệt kỵ xuất hành Chớ ngày bảy, ngày ba + Các số âm: Ngời Việt Nam nh ngời phơng Đông nói chung cho rằng: số âm số ổn định, vững chÃi Vì thế, việc chọn ngày, dựng nhà cửa, khai trơng, xuất hành, cới hỏi Đa số ngời Việt chọn ngày chẵn Biểu tợng âm dơng hoà hợp t ngời Việt đợc thĨ hiƯn rÊt râ ë sè Nãi ®Õn số nói đến cặp, đôi hình ảnh, biểu trng dân tộc Việt có đôi Chẳng hạn nh: Vật tổ ngời Việt cặp đôi trừu tợng Tiên - Rồng Hay thứ Việt Nam đôi cặp theo nguyên tắc âm dơng hài hoà: Ông Đồng - Bà Cốt; đồng Cô - đồng Cậu (Theo Trần Ngọc Thêm, [5]) 67 Do tục ngữ, số hai thờng đợc biểu theo cặp, đôi Chỉ gắn bó với việc, tợng Ví dụ: Một thuyền gái chẳng xong, chỉnh hai gáo nong tay vào Một cong hai gáo, chẳng khua náo loong coong Nh qua việc tìm hiểu ngữ nghĩa số từ tơc ng÷ ngêi ViƯt chóng ta thÊy r»ng, sè tõ - nã kh«ng chØ mang nÐt nghÜa thùc, nghÜa biĨu trng mà đằng sau biểu đợc phần sắc văn hoá ngời Việt Tổng hợp lại trình thống kê khảo sát tìm hiểu số từ tục ngữ ngời Việt, đặc biệt việc tìm hiểu ý nghĩa biểu trng số từ, xin đa bảng thống kê sau: Bảng 3: Tần số sử dụng ý nghĩa biểu trng cđa sè tõ tơc ng÷ ngêi ViƯt NghÜa biểu trng số sử Các số Những số lẻ Tần dụng 965 Nghĩa biểu trng số Số lợng ngh ĩa Các nét nghĩa biểu trng cụ thể Lẻ loi, đơn độc TÝnh toµn vĐn Duy nhÊt Sù thèng nhÊt Đơn vị nh Tính quan trọng Chuyên biệt 68 ít, không đáng Sự thay đổi kể 359 Sức mạnh đoàn Nhiều, không xác kết đinh 96 Kiêng kị Vững vàng Nhiều, phức tạp Kiêng kị Thân phận long Sự thay đổi đong 96 5 Khó khăn Sự vận động, thử phát triển thách Những số chẵn 117 162 520 -6 8-10 Trăm Những Nghì số n khác Nhiều, phức tạp Những nhất: Cao nhất, bền nhất, cao quý Sự đối lập 1-2: Nhiều, tất Sù g¾n bã - 1: Ýt Sù toàn vẹn, tròn đầy, đầy đủ Tính quy luật Trăm: Chỉ đời ngời Chỉ nhiều, tròn đầy 188 Chục Vạn 69 Kết luận Qua trình khảo sát, thống kê, tìm hiểu số tõ tơc ng÷ ngêi ViƯt hai cn: Kho tàng tục ngữ ngời Việt (tập I II) - Nguyễn Xuân Kính (chủ biên), Nxb Văn hoá thông tin, H 2002, bớc đầu rút kết luận sau đây: Tục ngữ kho tàng văn hoá - nơi đúc kết kinh nghiệm, tri thức thực tiễn phong phú, đa dạng Qua việc tìm hiểu số từ tục ngữ, có thêm hội để nhìn lại, tiếp nhận thêm tri thức tục ngữ cách để nhận diện, phân biệt tục ngữ với thể loại khác Số từ tục ngữ đợc thể đa dạng phong phú Chúng ta bắt gặp hàng loạt số từ tục ngữ, thấy đợc đặc điểm nội dung, cấu trúc, khả kết hợp vai trò vị trí số từ tục ngữ ngời Việt Những câu tục ngữ giàu sức triết lý, mang đậm phong cách sắc riêng ngời Việt qua bao hệ Nó đà vợt qua thử thách khắc nghiệt thời gian để đến với độc giả thời đại Khi vào tìm hiểu số từ tục ngữ ngời Việt thấy rằng: tục ngữ mÃi kho kinh nghiệm quý giá, trờng tån qua bao thêi gian, cã sù vËn dông mét cách rộng rÃi linh hoạt không cã sù ®ãng gãp cđa sè tõ ChÝnh sù xt số từ tục ngữ đà tăng thêm độc đáo, sâu sắc câu tục ngữ 70 Từ nhìn khái quát tổng thể số từ tục ngữ, vào cụ thể tõng sè, chóng ta thÊy dï tØ lƯ, sè lợng, tần số sử dụng chúng có chênh lệch đáng kể nhng số mang nét độc đáo riêng Số từ xuất tục ngữ không mang ý nghĩa thực mà mang ý nghĩa tợng trng, số phần lớn biểu trng cho giới tinh thần, giới tình cảm ngời Nó đà chuyển đợc kinh nghiệm quý báu đợc cha ông đúc kết từ ngàn xa tất lĩnh vực đời sống, xà hội, ngời, nhân sinh, vũ trụ Khi rút đợc ý nghÜa biĨu trng nµy, chóng ta míi thÊy hÕt đợc tác dụng to lớn số từ nói chung số từ tục ngữ nói riêng Qua việc tìm hiểu tục ngữ số từ tục ngữ, thấy thêm vấn đề: nét văn hoá dân tộc đợc biểu qua tục ngữ nói chung số tục ngữ nói riêng Từ để thấy đợc độc đáo riêng văn hoá dân tộc 71 Tài liệu tham khảo Tạ Đức Hiền, Bình luận, bình giảng tục ngữ, ca dao Việt Nam Nxb Hà Nội, 1996 Nguyễn Thị Thơng, Bảy tám chín mong, mời tìm, Văn học & Tuổi trẻ, số tháng 2, 2001 Trần Gia Anh, Con số với ấn tợng dân gian, Nxb Hải Phòng, 2003 Nguyễn Nhà Bản, Cuộc sống thành ngữ, tục ngữ kho tµng ca dao ngêi ViƯt, Nxb NghƯ An., 2003 Trần Ngọc Thêm, Cơ sở văn hoá Việt Nam Nxb Giáo dục, 1997 Lê Bá Hán (chủ biên), Kho tàng tục ngữ ngời Việt (tập 1, 2) Nxb Văn hoá - Thông tin, 2002 Nguyễn Tài Cẩn, Ngữ pháp Tiếng Việt, Nxb ĐHQG, 1996 Nguyễn Lân, Ngữ pháp Tiếng Việt, lớp 7, Bộ Giáo dục xuất bản, 1956 Đỗ Thị Kim Liên, Ngữ pháp Tiếng Việt, Nxb Giáo dục, 1999 10 Đỗ Thị Kim Liên, Bài tập ngữ pháp Tiếng Việt, Nxb Giáo dục, 2002 11 Nguyễn Hữu Quỳnh, Ngữ pháp Tiếng Việt, Nxb Từ điển bách khoa Hà Nội, 2001 12 Nguyễn Anh Quế Ngữ pháp Tiếng Việt, Nxb Giáo dục, 1996 13 Diệp Quang Ban, Hoàng Văn Thung Ngữ pháp Tiếng Việt, tập 1, Nxb Giáo dục, 1999 14 Đỗ Hữu Châu, Giáo trình Việt ngữ (tập 2, Từ hội học), Nxb Giáo dục, 1962 72 15 Lê Bá Hán (chủ biên) Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục, 2000 16 Nguyễn Xuân Kính, Thi pháp ca dao, Nxb ĐHQG Hà Nội, 2004 17 Lê Biên, Từ loại tiếng Việt đại, Nxb Giáo dục, H., 1998 18 Nguyễn Đăng Duy, Văn hoá tâm linh, Nxb Văn hoá - Thông tin, H., 2001 19 Vũ Ngọc Khánh, Văn hoá dân gian, Nxb Nghệ An, 2003 20 Hoàng Tiến Tựu, Văn học dân gian Việt Nam (Giáo trình CĐSP), Nxb Giáo dục, 1999 73 ... này, phân loại số từ tục ngữ, theo xu hớng chia số từ làm hai tiểu loại số từ số lợng số từ thứ tự từ tìm hiểu ý nghĩa biểu trng số đợc thể qua văn Chơng Vấn đề số từ tục ngữ ngời Việt 36 2.1 Nhìn... khả hành chức số từ kho tàng tục ngữ ngời Việt - Phân tích, lý giải ngữ nghĩa số từ góc độ ngôn ngữ học văn hoá - xà hội, làm sáng tỏ số biểu văn hoá Việt qua việc sử dụng số từ tục ngữ 2.3 Nhiệm... 1.2.3.1 Số từ làm chủ ngữ câu Khi làm chủ ngữ, số từ thờng đứng đầu câu Ví dụ: Ba mơi // số tự nhiên CN VN 30 1.2.3.2 Số từ làm vị ngữ câu: Khi làm vị ngữ, số từ phải đứng sau hệ động từ là: VÝ