CƠ SỞ LÍ LUẬN
Trên sân khấu, một khán giả đa dạng về độ tuổi, trình độ và nguồn gốc đang tụ họp, mỗi người đều mang trong mình những suy nghĩ riêng.
Trước khi bắt đầu một buổi biểu diễn, việc tạo ra "tâm thế" cho khán giả là rất quan trọng Thay vì mở màn bằng âm nhạc hay ánh đèn, hãy giúp mọi người tập trung suy nghĩ và cảm nhận, chuẩn bị để cùng diễn viên trải nghiệm những gì sắp diễn ra.
(*) Tham khảo thêm bài viết “Đa dạng hoá cách mở bài Ngữ văn ở THCS”,
Mai Văn Năm, Chuyên san Sách Giáo dục & Thư viện trường học, tập III-2008, số 23
Trong mọi vấn đề của cuộc sống, việc tạo ra "tâm thế" là rất quan trọng Khái niệm "tâm thế" được hiểu là sự tác động tâm lý, giúp định hình nhận thức và hướng sự chú ý tích cực vào các hoạt động sắp diễn ra Đây là một yếu tố tâm lý cần thiết để đảm bảo công việc đạt được kết quả cao.
Trong viết văn, đặc biệt là trong văn nghị luận, phần nhập đề (MB, đặt vấn đề) đóng vai trò quan trọng Nhập đề là bước khởi đầu cần thiết để xây dựng một bài văn hoàn chỉnh.
Mở bài (MB) có vai trò rất quan trọng trong việc tạo nên sự thành công của một bài viết, đến mức có người cho rằng “Mở bài thành công, coi như giải quyết được một nửa bài làm” Mặc dù quan điểm này có phần cực đoan, nhưng nó nhấn mạnh tầm quan trọng của phần MB Việc viết MB không hề đơn giản, và nhiều học sinh cũng thừa nhận rằng đây là một thách thức lớn Như câu nói xưa từng nhấn mạnh: “Văn chương mở đầu là khó”, điều này càng khẳng định sự khó khăn trong việc tạo nên một phần mở bài ấn tượng và hiệu quả.
“Mở đầu tốt là một nửa thành công.” M Gorki cũng nhấn mạnh rằng “phần mở đầu, đặc biệt là câu đầu, là phần khó khăn nhất.” Câu đầu tiên giống như giai điệu trong âm nhạc, nó thiết lập không khí cho toàn bộ tác phẩm, và thường mất nhiều thời gian để tìm ra.
Phần MB có vị trí quan trọng, vì:
MB, hay phần mở đầu, là yếu tố quan trọng nhất trong một bài viết, vì nó xuất hiện đầu tiên và tạo ấn tượng ban đầu cho người đọc Phần này không chỉ định hình không khí tâm lý thuận lợi cho việc tiếp nhận nội dung tiếp theo, mà còn kích thích hứng thú cho chính người viết.
Một mở bài tự nhiên, rõ ràng và hấp dẫn sẽ thu hút sự chú ý của người đọc, thường là dấu hiệu của một nội dung chất lượng Ngược lại, một mở bài không rõ ràng và không phù hợp với yêu cầu nội dung sẽ phản ánh trình độ nhận thức và tư duy kém, dẫn đến chất lượng bài viết cũng bị ảnh hưởng tiêu cực.
MB tốt là yếu tố quan trọng đầu tiên để thực hiện một bài văn thành công Nó không chỉ tạo ra chất xúc tác mà còn là cầu nối cảm hứng, giúp người viết dễ dàng bắt đầu và phát triển nội dung bài viết.
CƠ SỞ THỰC TIỄN
Nhiều học sinh thường gặp khó khăn khi bắt đầu viết bài văn nghị luận, dẫn đến việc viết mở bài qua loa hoặc không đúng với đề bài Một số em không biết phân biệt giữa phần mở bài, thân bài và kết bài, trong khi đa số lại tốn nhiều thời gian cho phần mở bài mà không đạt được kết quả tốt.
Nghiên cứu cho thấy, học sinh có phần mở bài tốt thường viết thân bài và kết bài một cách trôi chảy và mạch lạc Giáo viên có thể kiểm tra và thống kê rằng, những bài văn đạt điểm cao thường có mở bài hay và độc đáo, trong khi những bài có điểm thấp thường do mở bài kém.
Để học sinh viết được những bài văn nghị luận tốt, điều kiện tiên quyết là sự chủ động, tích cực, phấn đấu và sáng tạo của chính các em.
HS và GV cần đổi mới phương pháp dạy và học văn nghị luận, thường xuyên rèn luyện kỹ năng viết, đặc biệt là kỹ năng mở bài Điều này giúp học sinh phát triển tư duy và khả năng diễn đạt Như câu nói "Vạn sự khởi đầu nan", mọi sự bắt đầu đều khó khăn, nhưng với sự kiên trì, thành công sẽ đến.
NHỮNG VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN VIẾT PHẦN MBNL
MB là một trong ba phần thiết yếu của cấu trúc văn bản, đóng vai trò là phần mở đầu và khởi nguồn cho quá trình tư duy Nó có thể tồn tại độc lập như một đoạn văn riêng, tạo thành một hệ thống nhỏ trong tổng thể lớn hơn của văn bản.
MB có vai trò quan trọng trong việc giới thiệu nội dung bài viết và xác định vấn đề sẽ được thảo luận Khi viết MB, bạn cần trả lời câu hỏi: "Em định viết, định bàn bạc vấn đề gì?" Câu trả lời cho câu hỏi này chính là nội dung của phần MB, giúp người đọc nắm bắt được chủ đề chính mà bài viết sẽ đề cập.
3.Cấu trúc phần MB của bài văn NL
-Nêu vấn đề cần NL (luận đề);
-Giới hạn phạm vi vấn đề.
Ví dụ: Đề 1: Dân tộc ta có truyền thống “tôn sư trọng đạo” Em hãy bình luận truyền thống đó.
Việt Nam là một quốc gia với nền văn hiến và lịch sử phong phú Qua nhiều thế kỷ phát triển, dân tộc Việt Nam đã xây dựng và gìn giữ nhiều truyền thống tốt đẹp.
-“Tôn sư trọng đạo” là một truyền thống đã có từ nghìn năm.
Trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long, nhân vật anh thanh niên thể hiện sự cống hiến thầm lặng và tình yêu đối với công việc Anh sống đơn độc giữa núi rừng, nhưng luôn giữ trong mình niềm đam mê nghiên cứu và khát khao phục vụ quê hương Thái độ của anh đối với truyền thống lao động và sự hy sinh cho đất nước là nguồn cảm hứng cho những người xung quanh Qua hình ảnh của anh thanh niên, tác giả gửi gắm thông điệp về giá trị của sự kiên trì, lòng yêu nước và tinh thần trách nhiệm trong cuộc sống hiện đại.
(*) Tham khảo thêm bài viết “Viết đoạn mở bài và đoạn mở bài của bài văn tự sự như thế nào?”,
Mai Văn Năm, Tạp chí Thế giới trong ta, CĐ 71+72/1+2-2008.
-“Lặng lẽ Sa Pa” là truyện ngắn xuất sắc của Nguyễn Thành Long, sáng tác sau chuyến đi thực tế tại Lào Cai 1970.
-Anh thanh niên – nhân vật chính của truyện – đã để lại những ấn tượng khó phai mờ.
-Qua nhân vật anh thanh niên, tác giả khẳng định vẻ đẹp của con người lao động và ý nghĩa của những công việc thầm lặng.
Bố cục của một bài văn nghị luận (NL) gồm ba phần chính: Mở bài, Thân bài và Kết bài Để viết đoạn mở bài hiệu quả, người viết cần nắm rõ cấu trúc này, từ đó giới thiệu vấn đề một cách hấp dẫn và rõ ràng, tạo nền tảng cho các luận điểm trong thân bài.
-Mở bài: Nêu vấn đề (luận đề) của bài viết (Vấn đề mà mình sẽ bàn luận trao đổi trong thân bài).
-Thân bài: Nêu các luận điểm lớn để triển khai và làm sáng tỏ luận đề đã nêu ở MB.
-Kết bài: Nêu ý nghĩa khái quát từ các ý đã trình bày trong bài. b Mô hình
Khi viết phần mở bài (MB), cần lưu ý đến vai trò và nhiệm vụ của đoạn văn trong cấu trúc ba phần của văn bản, bao gồm MB, thân bài và kết bài Văn bản không thể viết một cách tùy tiện mà phải có bố cục rõ ràng, với sự sắp xếp hợp lý các phần và đoạn theo một trình tự mạch lạc.
-Nội dung các phần, các đoạn trong văn bản phải thống nhất chặt chẽ với nhau, đồng thời giữa chúng lại có sự phân biệt rạch ròi.
-Trình tự sắp xếp các phần, các đoạn phải giúp cho người viết (người nói) dễ dàng đạt được mục đích giao tiếp đã đặt ra.
-Phần MB và thân bài, kết bài phải liên kết chặt chẽ với nhau cả về nội dung và hình thức.
Phần MB phải phục vụ chủ đề chung của văn bản (liên kết chủ đề);
Phải được nối tiếp một cách lôgíc với thân bài, kết bài (liên kết lôgíc). +Về hình thức:
Phần MB với các phần thân bài, kết bài được liên kết với nhau bằng các phương tiện ngôn ngữ cụ thể (từ ngữ cụ thể).
Phần mở bài cần phải liên kết chặt chẽ với thân bài và kết bài, sử dụng từ ngữ có tác dụng kết nối Mối quan hệ giữa ba phần của một văn bản là rất quan trọng để tạo nên sự mạch lạc và thống nhất trong nội dung.
Nhiều người cho rằng phần mở bài chỉ là tóm tắt phần thân bài, nhưng quan niệm này không chính xác Mở bài không chỉ đơn thuần giới thiệu chủ đề mà còn cần dẫn dắt người đọc vào chủ đề một cách dễ dàng, tự nhiên và đầy hứng thú.
Lưu ý rằng độ dài và dung lượng MB của bài viết cần phải phù hợp với khuôn khổ tổng thể Phần này phải thể hiện sự liên kết chặt chẽ về cả dung lượng lẫn phong cách diễn đạt với phần kết bài Đồng thời, cần phải phân biệt rõ ràng MB của bài văn nghị luận với các loại văn bản khác.
-MBNL: Nêu vấn đề cần NL.
-MB tự sự: Giới thiệu về nhân vật, sự việc.
-MB miêu tả: Giới thiệu đối tượng được tả.
-MB biểu cảm: Nêu cảm xúc chung về đối tượng biểu cảm.
-MB thuyết minh: Giới thiệu đối tượng thuyết minh.
HS cần nắm khái niệm của từng kiểu văn bản (phương thức biểu đạt) để có cách MB cho thích hợp. c Những lỗi cần tránh
Khi viết phần MB đối với một văn bản nói chung và văn bản NL nói riêng cần chú ý tránh những lỗi sau đây:
-Lạc chủ đề: MB không tập trung vào chủ đề của văn bản (tức là không hướng về đề bài).
-Thiếu hụt chủ đề: Nội dung nêu trong câu chủ đề của đoạn MB không được triển khai đầy đủ.
-Lặp chủ đề: Các câu trong đoạn MB lặp ý hoặc ý luẩn quẩn.
-Lỗi đứt mạch: Ý của các câu trong đoạn MB bị đứt quãng, từ câu nọ sang câu kia thiếu sự gắn kết, chuyển tiếp.
-Lỗi mâu thuẫn về ý: Nội dung ý của các câu trong đoạn MB có mâu thuẫn với nhau, không phù hợp với những mối quan hệ lôgíc.
-Thiếu sự liên kết hoặc liên kết hoặc liên kết lỏng lẻo với các phần khác (thân bài và kết bài).
Khi viết văn bản, cần tránh những lỗi như không tách đoạn, tức là không phân biệt rõ ràng giữa phần mở bài (MB) và phần thân bài bằng các dấu hiệu hình thức Ngoài ra, việc tách đoạn một cách tuỳ tiện, không dựa trên cơ sở nào có thể làm cho nội dung trở nên rời rạc Cuối cùng, cần chú ý đến việc liên kết và chuyển đoạn giữa các phần mở, thân và kết để đảm bảo tính mạch lạc cho toàn bộ bài viết.
-Tránh dẫn dắt vòng vo quá xa mãi mới gắn được vào việc nêu vấn đề. -Tránh ý dẫn dắt không liên quan gì đến vấn đề sẽ nêu.
-Tránh nêu vấn đề quá dài, chi tiết, có gì nói hết luôn rồi thân bài lại lặp lại những điều đã nói ở MB.
Một MB hay cần phải:
Dẫn dắt ngắn gọn với vài ba câu để nêu vấn đề, cùng với một câu giới thiệu rõ ràng là rất quan trọng Phần mở bài cần gây ấn tượng mạnh mẽ, tạo hứng thú cho người đọc ngay từ đầu Tương tự, kết bài cũng nên ngắn gọn, tạo “âm vang” và “dư ba” để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người nghe.
Bài viết này sẽ giúp người đọc hiểu rõ về vấn đề chính mà nó đề cập, cùng với phạm vi nội dung tư liệu được sử dụng Thao tác chính được vận dụng trong bài viết này là phân tích và tổng hợp thông tin để làm rõ ý nghĩa và giá trị của nội dung.
Để thu hút sự chú ý của độc giả, MB cần phải trình bày vấn đề một cách độc đáo và khác lạ Điều này đòi hỏi sự sáng tạo trong cách nêu vấn đề, nhằm tạo ra sự bất ngờ giữa câu dẫn dắt và câu nêu vấn đề Sự độc đáo này không chỉ giúp bài viết nổi bật mà còn giữ chân người đọc.
Viết văn cần sự giản dị và tự nhiên, đặc biệt là ở phần mở bài, nơi quyết định giọng điệu của toàn bộ bài viết Mở bài nên độc đáo và khác lạ nhưng vẫn phải giữ được sự tự nhiên, tránh việc viết một cách vụng về hay gượng ép, điều này có thể làm người đọc cảm thấy khó chịu vì sự giả tạo Cái đẹp trong văn chương chính là sự tự nhiên và giản dị Ví dụ điển hình cho một mở bài hay là đề tài phân tích bài thơ “Ông đồ” của Vũ Đình Liên.
Câu nói của hoạ sĩ Van Gốc: “Không có gì nghệ thuật hơn bản thân lòng yêu quý con người” thể hiện chân lí sâu sắc trong cuộc sống và thơ ca Đọc những vần thơ giản dị và chân thành của Vũ Đình Liên, tôi càng thấm thía hơn về ý nghĩa vĩnh cửu và tươi đẹp của tình yêu thương con người.
“Mỗi năm hoa đào nở Hồn ở đâu bây giờ?”
(Bài của Đỗ Thị Khanh Phương, Trường THPT Trần Phú -Hải Phòng, giải nhì kì thi học sinh giỏi toàn quốc lớp
12, năm học 1989-1990) Đề 2: Những ấn tượng sâu sắc nhất của em về hình tượng người nông dân trong văn học hiện thực phê phán Việt Nam giai đoạn 1930-1945. MB: