ĐỀ TÀI ĐẠT GIẢI KHUYẾN KHÍCH SINH VIÊN NGUYÊN CỨU KHOA HỌC CẤP TRƯỜNGDUY TRÌ VÀ TRUYỀN TẢI GIÁ TRỊ VĂN HÓA ĐẶC TRƯNG CỦA NGƯỜI HOA VÀO MÙA LỄ HỘI TẠI PHỐ ĐÈN LỒNG LƯƠNG NHỮ HỌC QUẬN 5 A.PHẦN MỞ ĐẦU41.Tính cấp thiết của đề tài42.Mục tiêu nghiên cứu53.Giới hạn và phạm vi nghiên cứu64.Phương pháp nghiên cứu65.Kết quả nghiên cứu76.Sơ đồ tiến trình nghiên cứu7B. PHẦN NỘI DUNG NGHIÊN CỨU8CHƯƠNG I : TỔNG QUAN VỀ GIÁ TRỊ VĂN HÓA ĐẶC TRƯNG CỦA NGƯỜI HOA VÀO MÙA LỄ HỘI TẠI PHỐ ĐÈN LỒNG LƯƠNG NHỮ HỌC QUẬN 5.8Giới thiệu81.1.Khái quát chung về phố đèn lồng Lương Nhữ Học quận 581.1.1.Lịch sự hình thành81.1.2.Nhận diện phố đèn lồng Lương Nhữ Học91.1.2.1.Hàng hóa và hình thức buôn bán91.1.2.2.Hình thức kiến trúc cảnh quan91.1.3.Vai trò của phố đèn lồng101.1.4.Yếu tố tác động đến sự phát triển của phố đèn lồng Lương Nhữ Học101.1.4.1.Tín ngưỡng và một số phong tục tập quán của người Hoa tại khu vực nghiên cứu.101.1.4.2.Cơ cấu gia đình và các mối quan hệ của người Hoa101.1.4.3.Tính cộng đồng và hoạt động kinh tế của người Hoa101.2.Hiện trạng phát triển của phố đèn lồng Lương Nhữ Học , quận 5111.2.1.Hoạt động kinh doanh buôn bán111.2.2.Tổ chức không gian111.2.2.1.Hình thức mặt tiền111.2.2.2.Không gian ở và không gian sinh hoạt121.2.2.3.Không gian sản xuất121.2.2.4.Không gian kinh doanh12Kết luận chương I13CHƯƠNG 2. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC NHẬN DIỆN CÁC GIÁ TRỊ KHÔNG GIAN Ở VÀ SINH HOẠT CỦA NGƯỜI HOA VÀO MÙA LỄ HỘI TẠI KHU VỰC NGHIÊN CỨU.132.1.Cơ sở pháp lý132.2.Cơ sở lý luận162.2.1.Lý luận hình ảnh đô thị162.2.2.Nguyên tắc tổ chức không gian172.2.3.Nguyên tắc tổ chức hoạt động182.3.Cở sở thực tiễn182.4.Nhận diện giá trị không gian ở và sinh hoạt vào mùa lễ hội tại khu vực nghiên cứu……………...202.4.1.Yếu tố tác động đến sự biến đổi hình thức kiến trúc không gian gia ở và sinh hoạt của người Hoa tại khu vực nghiên cứu.202.4.2.Phương pháp nhận diện212.4.2.1.Từ đặc điểm kiến trúc tới nhận diện các giá trị212.4.2.2.Phương pháp nhận diện các yếu tố kiến trúc ngoại thất212.4.2.3.Phương pháp nhận diện các yếu tố không gian bên trong công trình.212.5.Phân nhóm công trình trong khu vực nghiên cứu.21CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU233.1.Gía trị văn hóa vật thể tại khu vực nghiên cứu.233.1.1.Đồng nhất hình thức mặt tiền gồm màu sắc mặt đứng, bảng hiệu, mái hiên, vỉa hè, không gian trưng bày233.1.2.Cổng chào: điểm nhấn nhận biết cho khu vực263.1.3.Quy định thời gian hoạt động của phương tiện.263.1.4.Tối ưu hóa không gian dây chuyền sản xuất kinh doanh lồng đèn273.2.Giá trị văn hóa phi vật thể tại khu vực nghiên cứu.283.3.Kết quả đạt được29C. PHẦN KẾT LUẬN29Tài liệu tham khảo31
PHẦN MỞ ĐẦU
Tính cấp thiết của đề tài
Sài Gòn, hay thành phố Hồ Chí Minh, đã trải qua hàng trăm năm biến động lịch sử, tạo nên một nền văn hóa đa dạng và phong phú Nét văn hóa này được thể hiện rõ qua các kiến trúc cổ và nghề truyền thống, phản ánh sự phát triển của lịch sử và cộng đồng nơi đây Những quần thể kiến trúc cùng giá trị văn hóa truyền thống vẫn tồn tại đến ngày nay, góp phần quan trọng trong việc xác định cá tính độc đáo của thành phố.
Phố đèn lồng Lương Nhữ Học nằm trong khu quy hoạch bảo tồn phố cổ người Hoa ở Chợ Lớn, nơi lưu giữ lịch sử đa văn hóa của thành phố Đây là trung tâm của cộng đồng người Hoa và các hoạt động sản xuất, kinh doanh đèn lồng, tạo nên nét văn hóa đặc trưng cho khu vực Phố đèn lồng là một trong ba khu vực trọng tâm của dự án “ý tưởng thiết kế đô thị bảo tồn và cải tạo khu phố cổ Chợ Lớn”, với tổng diện tích 68 ha, bao gồm các phường 10, 11, 13, 14 (quận 5) và phường 1, 2 (quận 6), được giới hạn bởi các tuyến đường Tản Đà, Nguyễn Trãi, Phù Đổng Thiên Vương, Hồng Bàng, Lương Nhữ Học, Nguyễn Trãi, Phú Hữu, Tháp Mười, Lê Tấn Kế, Phan Văn Khỏe, Phạm Đình Hổ, Bãi Sậy và đại lộ Võ Văn Kiệt.
Chợ Bình Tây là điểm nhấn quan trọng của khu phố cổ Chợ Lớn, nằm trong khu vực 1 Khu vực 2 bao gồm nhiều đình, chùa dọc theo tuyến đường Triệu Quang Phục Khu vực 3 là khu vực vừa bảo tồn vừa phát triển, cho phép xây dựng nhà cao tầng xung quanh đại lộ Võ Văn Kiệt Phố Lương Nhữ Học thuộc khu vực 2, góp phần vào sự đa dạng văn hóa của khu vực này.
Nguồn: Dự án “ ý tưởng thiết kế đô thị bảo tồn và cải tạo khu phố cổ Chợ Lớn ”, Sơ đồ phân khu phố cổ
Khu vực Lương Nhữ Học, quận 5, được giới hạn bởi các tuyến đường Nguyễn Trãi và Hải Thượng Lãng Ông, trở thành điểm đến lý tưởng cho người dân thành phố Hồ Chí Minh vào dịp Trung Thu và Tết Nguyên Đán Nơi đây thu hút du khách với hàng chục gia đình kinh doanh và sản xuất đèn lồng đa dạng về màu sắc, chất liệu và kiểu dáng, thể hiện đậm nét bản sắc văn hóa của người Hoa.
Các dãy nhà cổ mang đậm kiến trúc người Hoa đang xuống cấp và thiếu đầu tư bảo tồn, trong khi giá trị văn hóa nghề sản xuất đèn lồng đang bị đe dọa bởi sự phát triển hiện đại của thành phố Để bảo tồn và phát triển phố đèn lồng Lương Nhữ Học, cần có định hướng rõ ràng về việc giữ gìn các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể trong không gian sống của người Hoa, đặc biệt trong mùa lễ hội Đây chính là lý do nhóm nghiên cứu chọn đề tài này.
Mục tiêu nghiên cứu
- Giữ lại không gian sản xuất nghề truyền thống mang lại giá trị văn hóa đặc trƣng vào mùa lễ hội tại phố đèn lồng Lương Nhữ Học quận 5
- Tăng tính nhận diện tại trục đường Lương Nhữ Học bằng các giải pháp tổ chức mặt tiền và điểm nhấn cho khu vực.
Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
- Không gian: phố lồng đèn Lương Nhữ Học quận 5
- Giới hạn bởi trục đường Nguyễn Trãi và đường Hải Thượng Lãng Ông
- Thời gian: Dựa theo các đánh giá, cơ sở khoa học có trước đây và nghiên cứu vận dụng vào thời điểm mùa lễ hội 2018
Kết quả nghiên cứu
Với những mục tiêu đã đặc ra ở trên đồ án cần đạt đƣợc những kết quả sau:
Phân tích sự chuyển biến của phố Lương Nhữ Học quận 5 trong mùa lễ hội qua các thời kỳ lịch sử giúp xác định giá trị văn hóa truyền thống Điều này cũng giúp nhận diện đặc trưng không gian sống và các nghề truyền thống của người Hoa tại khu vực này.
Phương pháp Lịch sử và Logic
Phương pháp Điều tra - khảo sát
Phương pháp Phân tích tổng hợp – Hệ thống hóa
Giá trị phi vật thể
Khu vực phố đèn lồng Lương Nhữ
Cơ sở thực tiễn về khoa về quy hoạch bảo tồn, cải tạo và phát triển khu chợ Lớn quận 5
Quy hoạch chung TP.HCM đến năm 2025
Sơ đồ định hướng phát triển không gian quận
Quy hoạch bảo tồn phố cổ chợ Lớn
Cơ sở khoa học về bảo tồn và cải tạo thích ứng
Bảo tồn về giá trị vật thể
Bảo tồn về giá trị phi vật thể
Cở khoa học về kiến trúc và thiết kế đô thị
Xác định giá trị văn hóa đặc trƣng của khu vực nghiên cứu
Xác định triển vọng bảo tồn và chỉnh trang phát triển
Xác định các giải pháp ứng xử
Xác định các giải pháp chỉnh trang và phát triển phù hợp
Xác định giải pháp duy trì và truyền tải giá trị văn hóa đặc trưng của người Hoa tại phố đèn lồng Lương Nhữ Học quận 5
Xây dựng tiền đề và cơ sở khoa học vững chắc là rất quan trọng để đề xuất các định hướng duy trì và truyền tải những giá trị đặc trưng tại khu phố Việc này không chỉ giúp bảo tồn bản sắc văn hóa mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống của cư dân Các giá trị này cần được nghiên cứu và phát triển một cách đồng bộ để đảm bảo sự phát triển bền vững cho cộng đồng.
Sơ đồ tiến trình nghiên cứu
Xác định mục tiêu nghiên cứu
Thu thập phân tích thông tin
Tổng hợp thông tin Đánh giá lựa chọn giải pháp
Nghiên cứu chung về phố đèn lồng Lương Nhữ Học quận 5
Khu vực mang giá trí văn hóa truyền thống đặc trƣng của người Hoa Đánh giá chung
Giá trị vật thể Giá trị phi vật thể
Nguyên tắc tổ chức không gian sản xuất và kinh doanh
Giá trị vật thể Giá trị phi vật thể
TỔNG QUAN VỀ GIÁ TRỊ VĂN HÓA ĐẶC TRƯNG CỦA NGƯỜI
Khái quát chung về phố đèn lồng Lương Nhữ Học quận 5
Phố đèn lồng Lương Nhữ Học, hình thành từ đầu thế kỷ 20, là một trong những con phố chính ở trung tâm Chợ Lớn, phục vụ cho giao thương của cộng đồng người Hoa Dù khu vực Chợ Lớn đã mở rộng, Lương Nhữ Học vẫn giữ được nét nguyên sơ, phản ánh lịch sử và văn hóa đặc trưng của nơi này.
Lương Nhữ Học vẫn giữ được những nét văn hóa đặc trưng của người Hoa, với những liễn đối truyền thống trước cửa các hiệu buôn tồn tại qua nhiều thế hệ Con phố này quy tụ hàng trăm gian hàng, trưng bày đèn lồng từ kiểu dáng cổ điển đến hiện đại, trở thành một điểm đến nổi tiếng cho người dân thành phố Đặc biệt, "phố đèn lồng" là nơi lý tưởng để dạo chơi trong những ngày lễ tết.
Nguồn : Ảnh internet, đường Lương Nhữ Học vào mùa lễ hội
1.1.2 Nhận diện phố đèn lồng Lương Nhữ Học
1.1.2.1 Hàng hóa và hình thức buôn bán
Tại đây, các loại đèn lồng truyền thống được bày bán tập trung và giữ được tính thuần chủng, mang ý nghĩa quan trọng trong các dịp lễ hội Những chiếc đèn lồng không chỉ có chức năng trang trí mà còn thể hiện nét đẹp văn hóa đặc trưng của người Hoa ở khu vực này.
Mật độ tập trung cao của hàng hóa bày bán trực tiếp đã tạo ấn tượng mạnh mẽ cho người qua lại, đặc biệt khi nhu cầu mua đèn lồng phục vụ trang trí trong mùa lễ hội gia tăng Sự phân công lao động rõ ràng tại các khu phố này, với những người chuyên sản xuất và giao dịch hàng hóa, góp phần tạo nên hoạt động nhịp nhàng, hình thành hình ảnh đặc trưng cho các con phố.
1.1.2.2 Hình thức kiến trúc cảnh quan
Các dãy nhà với vỉa hè chỉ rộng 1.5m được thiết kế để bày trí nhiều loại đèn lồng với kiểu dáng đa dạng Cách bày trí này đã rút ngắn khoảng cách giữa nhà ở, hàng hóa và người mua, biến vỉa hè thành không gian giao dịch sôi động cho các hộ kinh doanh.
- Kiến trúc và mặt đứng phố:
Nhà phố là hình thức phổ biến tại khu vực này, với mặt tiền đa dạng Đặc trưng nổi bật của phố đèn lồng là tầng trệt được sử dụng cho hoạt động sản xuất và kinh doanh đèn lồng, nơi trưng bày hàng hóa và tiếp khách Không gian này được thiết kế với cách bày trí sản phẩm và bảng hiệu màu sắc đặc trưng, phù hợp với tên gọi "phố đèn lồng".
- Cảnh quan đặc trưng: Ở khu vực này thiếu cây xanh và các trang thiết bị đường phố
1.1.3 Vai trò của phố đèn lồng
Trục đường thương mại đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế đô thị, cung cấp đa dạng loại đèn lồng phục vụ nhu cầu của cư dân, đặc biệt trong các mùa lễ hội Sự phát triển của khu vực này không chỉ đáp ứng nhu cầu thương mại – dịch vụ mà còn góp phần thúc đẩy kinh tế đô thị một cách đáng kể.
Trục đường Lương Nhữ Học là biểu tượng văn hóa truyền thống của người Hoa, thể hiện rõ nét những đặc điểm độc đáo trong lối sống, sinh hoạt và hoạt động kinh doanh của cộng đồng người Hoa tại khu vực này.
Thiết kế đô thị tại khu vực này nổi bật nhờ vào sự hiện diện của nhiều hộ gia đình kinh doanh trong mùa lễ hội, tạo nên nét độc đáo riêng cho trục đường Hoạt động trao đổi và buôn bán sôi nổi không chỉ tạo ra hình ảnh đặc trưng mà còn góp phần xây dựng bản sắc riêng cho khu vực.
1.1.4 Yếu tố tác động đến sự phát triển của phố đèn lồng Lương Nhữ Học 1.1.4.1 Tín ngưỡng và một số phong tục tập quán của người Hoa tại khu vực nghiên cứu Đời sống tín ngưỡng của người Hoa tại khu phố Lương Nhữ Học quận 5 rất đa dạng và phong phú Với người Hoa sự thờ cúng tổ tiên rất quan trọng, nên trong mỗi gia đình
Người Hoa thường đặt bàn thờ tổ tiên ở vị trí chính yếu trong nhà, bên cạnh việc thờ cúng nhiều vị thần như Ông Địa, Thần Tài, Táo Quân, Quan Công và Thiên Hậu Đời sống tín ngưỡng của họ rất đa dạng và phong phú, với các lễ hội đặc sắc như Tết Nguyên Đán, Tết Nguyên Tiêu, Tết Đoan Ngọ, Tết Thanh Minh, Tết Trung Nguyên và Tết Trung Thu.
1.1.4.2 Cơ cấu gia đình và các mối quan hệ của người Hoa
Người Hoa rất coi trọng mối quan hệ gia đình và đời sống gia đình, với truyền thống đại gia đình là nét đặc trưng, nơi nhiều thế hệ cùng chung sống dưới một mái nhà, điều này thể hiện niềm tự hào của họ Tuy nhiên, do diện tích nhà ở hạn chế tại thành phố, các gia đình nghèo thường phải sống trong không gian chật hẹp, trong khi các gia đình khá giả có nhiều phòng và tầng hơn Ngoài ra, người Hoa cũng chú trọng đến các mối quan hệ cộng đồng như mối quan hệ dòng tộc, đồng hương và với các dân tộc anh em khác tại Việt Nam.
1.1.4.3 Tính cộng đồng và hoạt động kinh tế của người Hoa
Hoạt động kinh tế chủ yếu của người Hoa tập trung vào thương mại và thủ công nghiệp Họ tổ chức kinh doanh theo hình thức phường và hội, nhằm hỗ trợ và giúp đỡ lẫn nhau trong quá trình phát triển.
Phố Lương Nhữ Học là khu vực nổi bật với cộng đồng người Hoa sinh sống, nơi diễn ra nhiều hoạt động kinh tế thủ công Đặc biệt, nghề truyền thống sản xuất đèn lồng vẫn được duy trì và phát triển cho đến ngày nay.
Hiện trạng phát triển của phố đèn lồng Lương Nhữ Học , quận 5
1.2.1 Hoạt động kinh doanh - buôn bán
Nguồn : Ảnh Koi, các mặt hàng đèn lồng Nguồn : Ảnh P.Nguyễn, Đ.Lương Nhữ Học về đêm
Là phố cung cấp các mặt hàng đèn lồng đa dạng và hoạt động theo mùa, sôi nổi vào các dịp lễ lớn nhƣ trung thu, tết nguyên đán…
Bên cạnh đó ở khu vực này hiện nay vẫn còn tồn tại một số vấn đề sau:
- Lấn chiếm vỉa hè quá mức, dẫn đến làm thu hẹp hoặc làm mất hẳn lối đi của khách bộ hành
- Gây ách tắc giao thông trên diện tích lớn, nhất là vào ban đêm trong dịp lễ hội
- Làm ô nhiễm môi trường tự nhiên, rác thải, nước bẩn, tiếng ồn và nguy cơ cháy nổ rất cao
Những bảng quảng cáo không đồng nhất ảnh hưởng tiêu cực đến cảnh quan đô thị, làm mất đi tính thẩm mỹ và kiến trúc của không gian, gây cảm giác phản cảm và hạn chế tầm nhìn.
- Mặt đứng : Còn lộn xộn về chiều cao của từng căn nhà
- Màu sắc: Đã qua nhiều năm, hầu nhƣ các công trình đang dần xuống cấp và mang mạu sắc cũ kĩ không có điểm nhấn riêng cho khu vực
- Bảng hiệu: Không đồng nhất cả về kích thước mà màu sắc
- Mái che: Không đồng nhất chủ yếu đƣợc che tạm bợ gây mất thẩm mĩ
- Vỉa hè: Vỉa hè có chiệu rộng nhỏ chỉ 2.5m và một số đoạn bị xuống cấp
Nguồn : Ảnh chụp H.Thắm, Mặt đứng trục đường Lương Nhữ Học
1.2.2.2 Không gian ở và không gian sinh hoạt
Không gian sinh hoạt và ở chủ yếu tập trung ở các tầng lầu đối với những ngôi nhà có chức năng ở kết hợp thương mại từ hai tầng trở lên Đối với những ngôi nhà một tầng, không gian sinh hoạt và sản xuất kinh doanh chỉ diễn ra ở tầng đó.
VỈA HÈ XUỐNG CẤP BẢNG HIỆU VÀ MÁI CHE LỘN
Nguồn: GS Ảnh chụp H.Thắm , Đ.Lương Nhữ Học
Nằm ở tầng trệt của căn nhà, không gian này đang dần biến mất cùng với sự mai một của nghề sản xuất đèn lồng truyền thống Do đó, cần thiết phải áp dụng các biện pháp khắc phục và có cách ứng xử hợp lý để bảo tồn giá trị văn hóa này.
Hầu hết vào mùa lễ hội , mặt tiền của nhiều căn nhà đảm nhiểm chức năng trƣng bày sản phẩm là đèn lồng, đầu lân…( hình 4)
Hình 1: không gian ở và sinh hoạt Hình 2: không gian ở và sinh hoạt
Hình 3: không gian sản xuất Hình 2: không gian kinh doanh
Khu vực Lương Nhữ Học quận 5, với lịch sử hàng trăm năm, đã chứng kiến sự biến đổi của nghề sản xuất đèn lồng truyền thống Sự di cư của người Hoa đến Việt Nam không chỉ mang theo văn hóa đặc sắc mà còn ảnh hưởng đến phong tục, nếp sống và thói quen sinh hoạt hàng ngày của cộng đồng nơi đây.
Họ bảo tồn và truyền bá những giá trị văn hóa quý báu từ thế hệ này sang thế hệ khác, nhằm phát huy những tinh hoa văn hóa của dân tộc Bên cạnh đó, những đặc trưng văn hóa này còn được thể hiện rõ nét qua kiến trúc và không gian sống của họ.
Không gian ở và sinh hoạt
Không gian ở và sinh hoạt
Hiện nay, kiến trúc đặc trưng của người Hoa đang bị ảnh hưởng bởi quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa, dẫn đến sự thay thế các căn nhà cổ bằng những công trình hiện đại Sự xuống cấp của những ngôi nhà này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc cải tạo, nhằm bảo tồn giá trị văn hóa và lịch sử trong khi vẫn chỉnh trang được hình thức Nhiệm vụ này là mục tiêu chính của đồ án này.
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC NHẬN DIỆN CÁC GIÁ TRỊ KHÔNG GIAN Ở VÀ SINH HOẠT CỦA NGƯỜI HOA VÀO MÙA LỄ HỘI TẠI
- Bản đồ Quy hoạch chung thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2025
Nguồn: GS.TS Lê Quang Ninh, GS Trần Khanh, Chợ Lớn trong quy hoạch toongt thể TP.HCM đến năm 2025
Tầm nhìn của Uỷ ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh trong Quy hoạch tổng thể năm 2025 là biến TPHCM thành một trung tâm công nghiệp, dịch vụ, khoa học và kỹ thuật đẳng cấp thế giới tại khu vực Đông Nam Á Đây là bản quy hoạch đầu tiên có phạm vi toàn diện được soạn thảo ở Việt Nam.
Sơ đồ định hướng phát triển không gian Quận 5 nhằm xác định vai trò của quận này như một trung tâm kinh tế - thương mại - dịch vụ lớn của TP Hồ Chí Minh, tập trung vào các lĩnh vực bán lẻ, y tế, giáo dục và du lịch Quy hoạch đô thị sẽ khuyến khích việc đi bộ và sử dụng giao thông công cộng, đồng thời bảo tồn di sản văn hóa và phát triển các công trình cao tầng hiện đại Trục kinh tế dọc theo tuyến Võ Văn Kiệt sẽ kết nối TP Hồ Chí Minh với đồng bằng sông Cửu Long Hệ thống không gian mở đa dạng bao gồm công viên, quảng trường, vườn hoa và lối đi bộ kết hợp với các công trình văn hóa, tạo nên không gian công cộng nâng cao chất lượng sống cho người dân Các điểm nhấn đô thị như Trung tâm hành chính Quận 5, khu văn hóa giải trí Đại Thế Giới, khu phố cũ và khu phức hợp EVN cũng sẽ được phát triển.
- Đồ án quy hoạch bảo tồn phố cổ Chợ Lớn
Nguồn : Dothivietnam.org - quy hoạch bảo tồn phó cổ Chợ Lớn
Bảo tồn lịch sử đa văn hóa của thành phố là yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển Lịch sử Chợ Lớn được thể hiện qua các ngôi đền kiểu Trung Quốc, chợ Bình Tây và nhiều cửa hàng truyền thống, tạo nên nét đặc trưng của khu vực Đông Nam Á Việc bảo tồn Chợ Lớn sẽ thúc đẩy ngành du lịch, khuyến khích du khách chi tiêu và lưu lại lâu hơn.
2.2.1 Lý luận hình ảnh đô thị
Theo Kevin Lynch, hình ảnh đô thị được hình thành từ ba yếu tố chính: bản sắc, cấu trúc và ý nghĩa Yếu tố "bản sắc" liên quan đến những đặc điểm nội tại và ngoại hình của đối tượng, trong khi "cấu trúc" đề cập đến mối quan hệ giữa không gian và các điều kiện thị giác.
“ý nghĩa” chỉ về hiệu công năng và hiệu quả sử dụng Tính hình ảnh đô thị gồm 5 nhân tố cơ bản sau:
Nguồn: Donal Watson, Alan Plattus, Robert Shibley (2003), Time saver standards for Urban Design, McGraw Hill- Digital Engineering Library, USA
Lưu tuyến đóng vai trò chủ đạo trong việc xây dựng hình ảnh đô thị, vì nó là yếu tố cơ bản hình thành mạng không gian đô thị Con người nhận thức về đô thị thông qua lưu tuyến, và các yếu tố khác phát triển theo hướng của nó Lưu tuyến bao gồm cả tuyến giao thông và tuyến thị giác.
Cạnh biên là giới tuyến của các khu vực, thể hiện qua hình thái tự nhiên hoặc nhân tạo Nó có vai trò phân định và hạn chế môi trường đô thị, đồng thời liên kết và phân biệt các khu vực khác nhau, góp phần tăng cường sự hiểu biết về hình ảnh đô thị.
Khu vực được hình thành từ những khu vực có đặc điểm hình thái hoặc chức năng sử dụng đồng nhất Mỗi khu vực mang một hình ảnh đặc trưng riêng và có sự phân biệt rõ ràng với các khu vực khác.
Nút giao thông là những điểm giao cắt và chuyển hướng của các tuyến đường, đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi cấu trúc giao thông Qua các nút này, con người có thể nhận thức rõ ràng hơn về không gian và sự biến đổi của môi trường xung quanh.
Do đó, nút cũng là một nhân tố quan trọng khi xây dựng hình ảnh đô thị
Cột mốc là hình ảnh nổi bật trong đô thị, bao gồm địa hình độc đáo, cây cối có hình dáng đặc biệt và các công trình kiến trúc ấn tượng Những cột mốc này không chỉ tạo ấn tượng mà còn có vai trò định hướng, như một ký hiệu để xác định lưu tuyến cạnh biên trong khu vực.
16 định phương hướng, vị trí của khu vực và của cả đô thị Cột mốc có sự ảnh hưởng quan trọng trong môi trường hình thể đô thị
Các nhân tố trên đƣợc đan xen và hòa hợp nhau theo một cách có quy luật, cấu thành nên hình ảnh đô thị
Nguồn: GS.TS Lê Quang Ninh, GS Trần Khanh, Dự án Bảo tồn cảnh quan khu vực Chợ Lớn : Đánh giá công trình
2.2.2 Nguyên tắc tổ chức không gian
Kết nối giữa các địa điểm trong quận 5 và toàn thành phố cần được thực hiện một cách hợp lý, chú trọng đến cấu trúc di chuyển bằng phương tiện cơ giới và đi bộ để đảm bảo sự hiệu quả trong việc kết nối với các khu vực xung quanh.
Tạo ra sự lựa chọn tối đa cho việc kết nối các hoạt động
Liên kết rõ ràng giữa các khu vực và hệ thống kết nối bên ngoài
Đảm bảo cho quá trình phát triển lâu dài của khu vực phố đèn lồng Lương Nhữ Học
Khu vực này nổi bật với sức hấp dẫn mạnh mẽ trong mùa lễ hội, thu hút đông đảo mọi đối tượng và lứa tuổi đến trải nghiệm, vui chơi và mua sắm.
Các không gian cộng đồng cần tích hợp nhiều hoạt động khác nhau và các khu vực yên tĩnh, với vị trí được xác định dựa trên tầm nhìn và sự gắn kết với những đặc trưng của khu vực Để phục vụ cho các nhóm văn hóa, độ tuổi và ngành nghề đa dạng, các không gian này cần được thiết kế linh hoạt Việc bố trí và thiết kế không gian một cách linh hoạt sẽ tạo điều kiện cho nhiều nhóm người tham gia vào các hoạt động khác nhau trong cùng một không gian.
2.2.3 Nguyên tắc tổ chức hoạt động
Đèn lồng chỉ thực sự nổi bật trong mùa lễ hội, tạo cơ hội cho mọi người tham gia trải nghiệm và tham gia vào các sự kiện đa dạng Qua đó, các không gian đặc trưng được hình thành, giúp duy trì và truyền tải giá trị văn hóa truyền thống một cách hiệu quả nhất.
- Đánh giá công tác thiết kế đô thị cho không gian đường phố tại một số khu vực đô thị lịch sử trên thế giới
Theo hiến chương Washington, các khu vực lịch sử, từ đô thị đến thị xã, cần được bảo vệ và gìn giữ vì chúng không chỉ là chứng tích lịch sử mà còn phản ánh văn hóa đô thị truyền thống Nhiều quốc gia đã chú trọng đến thiết kế đô thị nhằm phát huy tính đa chức năng và bản sắc của không gian phố thông qua các đặc trưng văn hóa và lối sống Việc sử dụng linh hoạt các thủ pháp tạo lập không gian, điểm nhấn thị giác và trục thị giác, cùng với sự quan tâm đến chiếu sáng và không gian đi bộ, đã góp phần tạo nên sự hấp dẫn cho không gian đường phố Hơn nữa, chính quyền thành phố đã hợp tác chặt chẽ với các bên liên quan và cộng đồng để bảo tồn và phát huy bản sắc tuyến phố thông qua các chính sách hỗ trợ Các quy định kiểm soát phát triển và hướng dẫn thiết kế đô thị chi tiết giúp các cơ quan quản lý địa phương bảo tồn và cải tạo khu vực theo định hướng đã đề ra Đặc biệt, người dân rất ý thức về việc duy trì văn hóa truyền thống, tự tổ chức các hoạt động cộng đồng trong các dịp lễ hội, không chỉ giữ gìn bản sắc văn hóa mà còn thu hút khách du lịch và thúc đẩy kinh doanh.
Đồ án nghiên cứu của DCU tập trung vào việc thiết kế đô thị nhằm bảo tồn và cải tạo khu phố cổ Chợ Lớn, với mục tiêu chính là bảo vệ các di sản văn hóa và các công trình kiến trúc cổ Đồ án đề xuất các phương pháp bảo tồn hiệu quả, đồng thời tăng cường và cải thiện không gian công cộng Tuy nhiên, vẫn còn thiếu sót trong việc kết nối không gian và hoạt động giữa các khu vực trong dự án.
Bảo tồn và cải tạo kiến trúc cổ đường Triệu Quang Phục, Phú Định, Nguyễn Ân
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Gía trị văn hóa vật thể tại khu vực nghiên cứu
3.1.1 Đồng nhất hình thức mặt tiền gồm màu sắc mặt đứng, bảng hiệu, mái hiên, vỉa hè, không gian trƣng bày
- Đồng nhất về màu sắc mặt đứng:
Kết hợp gam màu trung tính nhẹ nhàng như vàng nhạt và xám trắng với màu ấm sẽ làm bừng sáng không gian mặt đứng, thu hút ánh nhìn và mang đến vẻ đẹp cổ điển Màu trung tính không chỉ tạo phông nền cho các màu sắc khác mà còn giúp tạo điểm nhấn, mang lại cảm giác mới mẻ và không bao giờ đơn điệu Đề xuất quy định chiều cao mặt đứng cho trục đường Lương Nhữ Học.
Hình ảnh minh họa sau khi cải tạo
Gam màu nóng, đặc biệt là đỏ rượu vang kết hợp với chữ trắng, tạo điểm nhấn hoàn hảo cho không gian mặt đứng trung tính Sự kết hợp này không chỉ làm cho không gian trở nên rộng mở mà còn mang lại cảm giác vui tươi, ấm áp, khuấy động không khí náo nhiệt Đây là lựa chọn lý tưởng cho thiết kế trong khu phố cổ, phù hợp với hoạt động kinh doanh của người Hoa.
Hình ảnh thiết kế minh họa
- Thiết kế bố trí mái hiên:
Mái hiên không cố định có độ rộng tối đa 1,5m và chiều dài linh hoạt theo từng căn nhà Với màu sắc đồng nhất với bảng hiệu, mái hiên tạo ra không gian tiện lợi, đẹp mắt và thoải mái, đồng thời đảm bảo độ thông thoáng phù hợp với mục đích sử dụng.
Hình ảnh thiết kế minh họa
- Cải tạo ốp lát lại vỉa hè:
Cải tạo không gian bằng cách ốp đá granite kích thước 30x30 với hoa văn trang trí giúp tránh sự nhàm chán Lựa chọn đá granite không chỉ đảm bảo độ bền mà còn mang lại vẻ tinh tế, gần gũi với thiên nhiên.
Hình ảnh ốp lát vỉa hè sau khi cải tạo
- Tối ƣu hóa không gian trƣng bày
Không gian mở cửa: cửa mở lớn toàn bộ tầng trệt
Hàng hóa, lồng đèn: Trên tầng 2 treo thành từng dây dài, màu sắc đa dạng bắt mắt thu hút ánh nhìn
Tầng 1 của khu vực này được thiết kế để buôn bán và kinh doanh, với các sản phẩm được trưng bày thành từng dãy dài từ trong nhà ra ngoài Tuy nhiên, phần không gian bên ngoài không được phép rộng quá 1,5m, và chiều dài sẽ tùy thuộc vào từng căn nhà Khoảng 1,5m còn lại sẽ được sử dụng làm lối ra vào, phục vụ cho các hoạt động mua bán, tham quan và chụp hình.
Sơ đồ minh họa boos trí không gian tầng trệt
3.1.2 Cổng chào: điểm nhấn nhận biết cho khu vực
- Vị trí cổng chào nằm ở đầu đường Lương Nhữ Học, tiếp giáp với đường Hải Thƣợng Lãng Ông
- Ý tưởng thiết kế tùy thuộc vào chủ đề của mùa lễ hội theo từng năm sẽ khác nhau
Mỗi khi mùa lễ hội diễn ra, khu vực này trở thành điểm nhấn thu hút đông đảo khách tham quan, tạo sự hứng thú và tò mò cho du khách.
Hình ảnh minh họa cổng chào được thiết kế theo từng mùa, qua các cuộc thi,
3.1.3 Quy định thời gian hoạt động của phương tiện
Trong thời gian cao điểm lễ hội từ ngày 1 đến 15 tháng 8 âm lịch, sẽ có biển báo cấm các phương tiện giao thông cơ giới lưu thông qua khu vực để đảm bảo an toàn cho du khách Hiện tại, biện pháp này đã được áp dụng, tuy nhiên cần có sự quản lý chặt chẽ hơn từ các cơ quan có thẩm quyền.
Trong khoảng thời gian từ 16h đến 22h, khu vực diễn ra lễ hội sẽ cấm các phương tiện giao thông, chỉ cho phép người đi bộ lưu thông để đảm bảo an toàn Để ngăn chặn tệ nạn xã hội như trộm cắp và móc túi, cần thực hiện các biện pháp xử lý nghiêm đối với những hành vi vi phạm, đồng thời bố trí đội ngũ bảo vệ trật tự chặt chẽ trong mùa lễ hội.
Hình ảnh minh họa thiết kế bảng chỉ dẫn cho khu phố vào mùa lễ hội
3.1.4 Tối ƣu hóa không gian dây chuyền sản xuất kinh doanh lồng đèn Đề xuất dây chuyền phân khu chức năng cho các hoạt động kinh doanh, sản xuất, kho chứa hàng và bố trí không gian ở sinh hoạt bên trên, nhằm tăng hiệu quả sử dụng, đảm bảo an toàn phòng chống cháy nổ
Mô hình sản xuất lồng đèn kết hợp tham quan trải nghiệm sáng tạo sản phẩm mang đến cho du khách cơ hội tận mắt chứng kiến quá trình làm việc của những người thợ thủ công Du khách không chỉ quan sát mà còn có thể tham gia trực tiếp vào việc tạo ra chiếc lồng đèn theo sở thích và mong muốn của mình, dưới sự hướng dẫn tận tình của các nghệ nhân.
Giá trị văn hóa phi vật thể tại khu vực nghiên cứu
- Giữ gìn giá trị ngành nghề truyền thống lâu đời đang bị mai một theo thời gian
Các tổ chức và cá nhân làm nghề tại khu vực có thể tổ chức các lớp dạy nghề cho khách du lịch, bao gồm cả việc đào tạo nghề lồng đèn chuyên nghiệp.
Tổ chức sân chơi sáng tạo cho trẻ em tại các cung văn hóa và trường tiểu học giúp các em khám phá cách làm đồ chơi thủ công Qua hoạt động này, các em sẽ có cơ hội thỏa sức sáng tạo và tự tay tạo ra chiếc đèn lồng độc đáo của riêng mình.
Thành lập các câu lạc bộ nghề truyền thống làm lồng đèn không chỉ giúp trao đổi kinh nghiệm giữa những người đam mê, mà còn góp phần gìn giữ và duy trì những giá trị văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ.
Việc người lớn định hướng cho trẻ em nhận thức về giá trị văn hóa truyền thống sẽ góp phần quan trọng trong việc gìn giữ và phát huy văn hóa Việt Nam Điều này không chỉ bảo tồn những nét đẹp văn hóa mà còn giúp khôi phục nghề làm lồng đèn thủ công, tạo nên không khí Tết Trung Thu rộn ràng và đáng chờ đợi trong lòng mỗi người Việt.
Phát huy truyền thống kinh doanh sôi động tại các con phố người Hoa, khu vực nghiên cứu đa dạng hóa mặt hàng trong mùa lễ hội, bao gồm đèn lồng, lân sư rồng, bánh trung thu, thức ăn nhanh và nước uống.
- Đề xuất tổ chức các cuộc thi về ý tưởng chủ đề mùa lễ hội cho các năm
Quản bá truyền thông, báo chí Mời nhà tài trợ
Hằng năm trước mùa trung thu 3 tháng sẽ tổ chức các cuộc thi ý tưởng chủ đề mùa lễ hội, cổng chào, dành cho mọi độ tuổi
Kết quả sẽ đƣợc công bố công khai
Sản phẩm đạt giải sẽ đƣợc trƣng bày trong suốt mùa lễ hội
Giải thưởng sẽ do nhà tài trợ quy định
Kết quả đạt đƣợc
Giữ gìn giá trị truyền thống của nghề làm lồng đèn thủ công thông qua việc tối ưu hóa không gian sản xuất và kinh doanh Đồng thời, mở rộng hình thức tham quan du lịch kết hợp với việc dạy và học nghề, nhằm truyền đạt tinh hoa văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ.
Tăng cường nhận diện cho khu vực trong mùa lễ hội bằng cách tổ chức các cuộc thi và xây dựng điểm nhấn cổng chào sẽ thu hút khách du lịch, từ đó nâng cao thu nhập cho cư dân địa phương.
PHẦN KẾT LUẬN
Ngành nghề làm lồng đèn thủ công của người Hoa chứa đựng giá trị văn hóa đặc trưng và phản ánh dòng chảy lịch sử, nhưng hiện đang có nguy cơ mai một do thay đổi trong thị hiếu và kinh tế gia đình Để bảo tồn và phát triển nghề làm lồng đèn truyền thống tại phố lồng đèn, cần có những biện pháp tổ chức và hỗ trợ phù hợp.
Lương Nhữ Học và nhóm nghiên cứu đã phát triển các mô hình dây chuyền sản xuất và kinh doanh kết hợp với du lịch và dạy nghề Họ cũng đưa ra các đề xuất nhằm bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống tại khu vực.