Quan điểm
Ðể phát huy vai trò của dân nhập cư với việc phát triển đô thị Hà Nội, trước hết cần phải thống nhất các quan điểm sau:
Di dân từ các tỉnh vào các đô thị lớn, đặc biệt là Hà Nội, là một xu hướng không thể tránh khỏi Các nhà quản lý cần hiểu rõ quy luật của hiện tượng này để áp dụng vào việc xây dựng chính sách và biện pháp điều tiết, nhằm hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.
Quá trình nhập cư vào Hà Nội cần được quản lý một cách linh hoạt, tránh sự tự phát nhưng cũng không nên áp dụng các mệnh lệnh hành chính cứng nhắc Việc điều tiết hiện tượng này liên quan đến nhiều ngành và cấp quản lý khác nhau, do đó, các giải pháp đưa ra cần có tính đồng bộ cao và hiệu quả về cả mặt kinh tế lẫn xã hội Điều này sẽ đảm bảo sự phát triển bền vững cho thành phố trong cả trước mắt và lâu dài.
Lao động di cư đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, góp phần phân bố lại dân cư và chuyển dịch cơ cấu lao động Việc giải quyết việc làm và nâng cao mức sống cho người lao động di cư cần được nhìn nhận là một vấn đề phát triển, không phải là một "vấn đề xã hội" hay nguyên nhân của tệ nạn Chính quyền các cấp cần quán triệt quan điểm coi lao động di cư là nguồn lực bổ sung cho địa phương, từ đó đưa ra các chính sách hỗ trợ phù hợp nhằm cải thiện đời sống cho người lao động di cư.
Cần nâng cao vai trò và trách nhiệm của cơ quan quản lý trong việc lập quy hoạch xây dựng thủ đô Hà Nội dài hạn Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của thành phố phải phù hợp với quy hoạch chung đến năm 2030, tầm nhìn 2050, đồng thời phải tính toán quy mô và cơ cấu dân số, lao động phù hợp với chiến lược phát triển qua từng giai đoạn.
Dự báo các nhân tố tác động tới tình hình nhập cư vào đô thị Hà Nội
Chính sách quản lý nhân khẩu, hộ khẩu 50 3.2.2 Chính sách thu hút tuyển chọn lao động trình độ cao 51 3.2.3 Sự phát triển của các đô thị vệ tinh 53 3.2.4 Quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ tại các lãnh thổ xung quanh Hà Nội 54 3.2 Định hướng
Luật Cư trú đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển của người dân, dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng lượng người nhập cư vào Hà Nội Mặc dù việc sáp nhập lãnh thổ vào Hà Nội năm 2008 nhằm giảm mật độ dân số và dãn dân ra ngoại thành, nhưng thực tế lại cho thấy mật độ dân số tăng cao sau khi mở rộng địa giới hành chính Theo Sở Quy hoạch Kiến trúc, Hà Nội cần giảm dân số trong các quận nội thành xuống còn 0,8 triệu người vào năm 2020 Để giải quyết vấn đề này, Luật Cư trú đã được sửa đổi để phù hợp với Luật Thủ đô, nhằm thắt chặt quản lý dân nhập cư, đặc biệt là quy định về đăng ký hộ khẩu thường trú cho những người tạm trú liên tục từ 3 năm trở lên trong nội thành.
50 được sự đồng ý bằng văn bản của tổ chức, cá nhân có nhà cho thuê cho đăng ký thường trú vào nhà thuê”.
Hội đồng nhân dân TP Hà Nội đã thống nhất quy định về diện tích bình quân đối với nhà thuê tại nội thành, nhằm tạo điều kiện cho công dân có thể đăng ký thường trú trong giai đoạn này.
Từ năm 2013 đến 2015, diện tích nhà ở bình quân là 22.8 m²/người, dự kiến tăng lên 25.4 m²/người từ năm 2015 Theo quy hoạch chung Thủ đô đã được phê duyệt, đến năm 2015, diện tích nhà ở bình quân tại khu vực nội đô cũ (quận Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa và một phần quận Hai Bà Trưng) phải đạt 23.1 m²/người, trong khi khu vực nội đô còn lại cần đạt 26.8 m²/người Đồng thời, diện tích bình quân tối thiểu cho mỗi hộ gia đình được đề xuất là 80.1 m².
Từ năm 2013 đến 2015, diện tích bình quân nhà ở đã tăng lên 89,1m²/hộ kể từ ngày 1/1/2015 Để đáp ứng nhu cầu quản lý trong từng giai đoạn, ban soạn thảo đề xuất rằng từ năm 2015, sau 5 năm, Hội đồng Nhân dân thành phố sẽ tiến hành điều chỉnh quy định về diện tích bình quân đối với nhà thuê.
Phó Chủ tịch UBND thành phố Vũ Hồng Khanh nhấn mạnh rằng quy định về đăng ký diện tích bình quân là cần thiết, nhưng chỉ áp dụng cho công dân nhập khẩu vào nội thành Hà Nội Trong quá trình triển khai, chỉ những công dân đủ điều kiện mới được nhập khẩu Do đó, quy định về diện tích cần áp dụng cho cả người thuê nhà và người cho thuê, nhằm tránh tình trạng một diện tích cho nhiều người cùng thuê.
3.2.2 Chính sách thu hút tuyển chọn lao động trình độ cao
Cơ cấu kinh tế Hà Nội hiện nay tập trung vào dịch vụ, công nghiệp và nông nghiệp, với yêu cầu cao về trình độ và kinh nghiệm lao động Nhóm lao động nhập cư và có trình độ thấp chủ yếu được tuyển dụng vào các cơ sở sản xuất công nghiệp Tuy nhiên, với tỷ trọng dịch vụ và công nghiệp kỹ thuật cao chiếm khoảng 60%, nhu cầu lao động có kỹ năng cao ngày càng gia tăng Lao động Việt Nam có trình độ cao thường tìm kiếm cơ hội làm việc tại các doanh nghiệp nước ngoài, dẫn đến tình trạng thất nghiệp trong khi nhu cầu lao động vẫn lớn do không đáp ứng được yêu cầu nhà tuyển dụng Nhiều ngành nghề như tài chính, ngân hàng, công nghệ thông tin, và cơ khí chế tạo vẫn thiếu hụt nhân lực chất lượng cao Hà Nội đã triển khai nhiều chính sách tuyển dụng cho lao động trong khu vực nhà nước, và nghiên cứu cho thấy Việt Nam có lực lượng lao động trẻ dồi dào, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong việc tuyển dụng và đào tạo Để nâng cao khả năng cạnh tranh trong tuyển dụng công chức, Chính phủ đã yêu cầu Bộ Nội vụ phối hợp cải cách hành chính.
Bộ Lao động – Thương binh – Xã hội sẽ chủ trì và phối hợp với các bộ ngành và UBND các tỉnh, thành phố để xây dựng và hoàn thiện tiêu chuẩn chức danh cho công chức, viên chức Đồng thời, cần đổi mới và nâng cao chất lượng thi tuyển công chức theo phương thức cạnh tranh, nhằm kiểm tra và chấn chỉnh quy trình tuyển dụng, sử dụng lao động tại các tập đoàn kinh tế và tổng công ty nhà nước.
Các chính sách lọc dân nhằm thu hút lao động có tay nghề và chuyên môn kỹ thuật cao sẽ giúp giảm thiểu tình trạng di cư mùa vụ và hạn chế lượng người nhập cư có trình độ đào tạo thấp vào thành phố trong thời gian tới.
3.2.3 Sự phát triển của các đô thị vệ tinh
Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, với tầm nhìn 2050, xác định mục tiêu biến Hà Nội thành một đô thị hiện đại, năng động và hiệu quả Thành phố sẽ là biểu trưng của Quốc gia, trung tâm hành chính - chính trị, đồng thời là điểm nhấn về văn hóa, khoa học, đào tạo và kinh tế Hà Nội cũng hướng tới việc trở thành trung tâm du lịch và giao dịch quốc tế có tầm ảnh hưởng trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.
Hà Nội có môi trường sống, sinh hoạt giải trí với chất lượng cao và môi trường đầu tư thuận lợi”.
Trong những năm gần đây, Hà Nội đã phát triển chủ yếu ở khu vực phía Tây, dọc theo các trục giao thông chính Theo quy hoạch mới, thành phố sẽ bao gồm một đô thị trung tâm và năm đô thị vệ tinh: Sóc Sơn, Sơn Tây, Hòa Lạc, Xuân Mai, Phú Xuyên, cùng với ba đô thị sinh thái.
Bảng 3.1: Định hướng phát triển đô thị vệ tinh Hà Nội đến năm 2030 Đô thị vệ tinh
(Nguồn: Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm
Với định hướng quy hoạch phát triển các đô thị vệ tinh, lượng dân nhập cư vào Hà Nội dự kiến sẽ tăng, nhưng chủ yếu tập trung ở khu vực ngoại vi Việc xây dựng 5 đô thị vệ tinh không chỉ giúp dãn dân cho khu vực nội thị mà còn giảm thiểu tình trạng quá tải và mật độ dân số cao, đồng thời cải thiện sự chênh lệch điều kiện sống giữa khu vực trung tâm và ngoại vi.
3.2.4 Quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ tại các lãnh thổ xung quanh Hà Nội
Trong những năm gần đây, công tác quy hoạch đã có nhiều cải cách để phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước Hiện nay, tất cả các tỉnh và thành phố đều đã hoàn thiện quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội, cũng như quy hoạch cho các ngành, lĩnh vực và sản phẩm chủ yếu đến năm 2020, với tầm nhìn dài hạn trong tương lai.
2030 Những chỉ tiêu dự báo, mục tiêu, định hướng phát triển trong các bản quy hoạch cho thấy những hướng phát triển khá vững chắc.
Xu hướng cạnh tranh kinh tế và thu hút đầu tư giữa các tỉnh, thành phố đang gia tăng, tạo ra nhu cầu lao động lớn, đặc biệt với sự hình thành của nhiều cụm và khu công nghiệp Điều này mang lại nhiều cơ hội việc làm tại quê hương, giảm thiểu tình trạng di cư tìm kiếm việc làm Tại khu vực phía Bắc, các tỉnh như Quảng Ninh, Hải Phòng, Hải Dương và các vùng kinh tế mới nổi như Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Bắc Giang đang phát triển mạnh mẽ, thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp nước ngoài như Honda và Samsung, góp phần giảm chênh lệch kinh tế với Hà Nội Quy hoạch vùng Thủ đô Hà Nội với 10 tỉnh lân cận đã đưa ra nhiều định hướng phát triển cho các địa phương Đồng thời, xu hướng di cư về các tỉnh phía Nam cũng gia tăng, với vùng Đông Nam Bộ dẫn đầu về thu hút dân nhập cư.
Hiện nay, các tỉnh thành đang triển khai nhiều chính sách tuyển dụng nhân tài và giữ chân người có năng lực, bao gồm cấp nhà, đất, chế độ lương thưởng hấp dẫn, nhằm giảm thiểu tình trạng chảy máu chất xám Đồng thời, xu hướng xã hội hóa và đời sống xã hội ngày càng tăng cao đã thu hút lớp trẻ nhiệt huyết, nhiều người có trình độ sẵn sàng về các vùng sâu, vùng xa, dân tộc, biên giới khó khăn để hỗ trợ canh tác, giảng dạy và chia sẻ kinh nghiệm, từ đó nâng cao chất lượng sống, tạo việc làm và giảm chênh lệch vùng miền.
Định hướng về quy mô 55 3.2.2 Định hướng về chất lượng dân số 55 3.3 Một số giải pháp phát huy vai trò của dân nhập cư với việc phát triển đô thị Hà Nội
Theo Hiến pháp 2013, công dân có quyền tự do di chuyển và cư trú, dẫn đến việc nhập cư là một quá trình không thể ngăn cấm hay ép buộc Các cấp chính quyền áp dụng hệ thống pháp luật và chính sách quản lý nhằm hạn chế lượng nhập cư vào khu vực nội đô Tuy nhiên, sự tập trung dân cư quá lớn tại một số quận của Thủ đô đã gây ra nhiều vấn đề đô thị, làm cho việc điều hòa dân số trở nên vô cùng quan trọng.
Quy hoạch mở rộng thành phố Hà Nội và phát triển các khu đô thị vệ tinh là cần thiết để giảm áp lực dân số quá mức tại khu vực nội thành Điều này không chỉ giúp cải thiện chất lượng sống mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế và xã hội bền vững cho thủ đô trong tương lai.
Xây dựng quy hoạch đô thị vệ tinh và vùng nông thôn theo mô hình cụm tương hỗ là cần thiết, nhằm phát triển đô thị với hệ thống công trình công cộng và dịch vụ xã hội đầy đủ như trường học, bệnh viện, khu công nghiệp, chợ và siêu thị Điều này sẽ giúp giảm mật độ dân cư tại khu vực nội thành, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững cho các đô thị vệ tinh xung quanh trung tâm đô thị.
3.2.2 Định hướng về chất lượng dân số
Việc thu hút và sử dụng hiệu quả đội ngũ lao động trình độ cao, có kỹ năng nghề nghiệp là yếu tố quan trọng để đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững của thành phố Hà Nội trong tương lai.
55 coi là một trong những chính sách quản lý nhằm giảm thiểu lượng dân nhập cư ồ ạt vào thành phố.
Hà Nội hiện đang áp dụng nhiều chính sách nhằm kiểm soát dân nhập cư, đặc biệt là quy chế mới về tuyển dụng công chức và viên chức Cụ thể, trong kỳ thi tuyển công chức năm 2015 của Sở Kế hoạch và Đầu tư, ứng viên phải có hộ khẩu thường trú tại Hà Nội, hoặc nếu không có hộ khẩu, cần đáp ứng ít nhất một trong các điều kiện nhất định.
- Tốt nghiệp thủ khoa tại các cơ sở đào tạo trình độ đại học ở trong nước;
- Tốt nghiệp đại học, sau đại học loại giỏi, xuất sắc ở nước ngoài;
- Có bằng Tiến sỹ, tuổi đời dưới 35 tuổi;
- Có Bằng Thạc sỹ hoặc bằng tốt nghiệp đại học công lập, hệ chính quy loại giỏi, tuổi đời dưới 30;
Trong tương lai, Hà Nội cần duy trì và phát triển các chính sách nhằm thu hút lao động có trình độ cao, phù hợp với xu hướng phát triển của nền kinh tế hiện đại.
Muốn đạt hiệu quả cao trong việc thu hút và sử dụng lao động nhập cư, chúng ta cần phải đặc biệt quan tâm đến các vấn đề sau:
Cần thực hiện công tác dự báo nhập cư cả ngắn hạn và dài hạn tại thành phố để xây dựng kế hoạch khai thác và sử dụng nguồn lao động nhập cư một cách hợp lý.
+ Có những chính sách, biện pháp cụ thể cho từng đối tượng nhập cư nhằm khuyến khích hoặc hạn chế nhập cư vào thành phố.
Quy hoạch và phát triển các ngành nghề nhằm tận dụng lực lượng lao động nhập cư chính là một giải pháp hiệu quả để giảm tình trạng lao động dư thừa, đồng thời góp phần đa dạng hóa nền kinh tế.
Các nhà hoạch định chính sách và kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội cần lồng ghép di cư vào quy hoạch, theo khuyến cáo của Ngân hàng Thế giới Thay vì chống lại sức hút kinh tế đối với dân di cư, chính quyền nên xóa bỏ các yếu tố đẩy người dân di cư Điều này không chỉ cải thiện chất lượng di cư mà còn khuyến khích tăng trưởng kinh tế Sự di chuyển lao động vì lý do kinh tế dẫn đến việc tập trung nhân lực và tài năng tại những địa điểm nhất định, mang lại lợi ích lớn hơn so với chi phí do tắc nghẽn.
3.3 Một số giải pháp phát huy vai trò của dân nhập cư với việc phát triển đô thị Hà Nội
3.3.1 Nhóm giải pháp về chính sách quản lý
Hiện tại, Hà Nội chưa có cơ quan chuyên trách quản lý nhà nước về di cư, dẫn đến chính sách quản lý lao động di cư chưa bao quát hết các đối tượng, đặc biệt là lao động mùa vụ và phi chính thức Để đảm bảo sự phát triển bền vững cho thành phố, cần tăng cường thực hiện các chính sách phù hợp.
3.3.1.1 Hoàn thiện chính sách quản lý đô thị, tổ chức đô thị gắn với phân bố dân cư.
Theo quy hoạch chung xây dựng thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn
Đến năm 2050, Vùng Thủ đô Hà Nội sẽ mở rộng đô thị lõi ra ngoài vành đai 4, đồng thời quy hoạch 5 đô thị vệ tinh lớn và một đô thị sinh thái quy mô nhỏ.
Kinh nghiệm cho thấy rằng các chính sách quản lý đô thị thường mang lại hiệu quả cao hơn so với các chính sách hạn chế người nhập cư Để quản lý tốt các đô thị, việc dự báo lượng người nhập cư và xuất cư là cần thiết, từ đó có thể điều chỉnh và xây dựng các phương án quản lý phù hợp.
Quy hoạch phát triển các đô thị vệ tinh xung quanh Hà Nội là giải pháp quan trọng để giảm bớt dân số từ khu vực lõi ra ngoại thành Hiện tại, diện tích ngoại thành gấp 10 lần nội thành nhưng chỉ có 40% dân số sinh sống tại đây Do đó, chính quyền Hà Nội cần thiết lập hệ thống quy định cho lao động di cư, bao gồm các quy định về ăn ở, hành nghề, thuê mướn, sử dụng lao động, cũng như các quy định liên quan đến trật tự an toàn xã hội, vệ sinh môi trường và công cộng.
Cần thực hiện tái bố trí dân cư gần các khu công nghiệp, chung cư và chợ để thuận tiện cho quản lý và tạo điều kiện cho người dân làm việc tại các khu công nghiệp Quy hoạch xây dựng các khu công nghiệp cần bao gồm hệ thống ký túc xá cho lao động, giúp dễ dàng quản lý và hỗ trợ người dân tìm nhà ở an toàn khi di cư ra đô thị làm việc.
3.3.1.2 Tăng cường và hoàn thiện pháp luật về di cư
Hiện nay, việc quản lý đối tượng di cư trong nước chưa được quy định rõ ràng bởi một bộ, ngành cụ thể nào Bộ Công an chỉ đảm nhiệm quản lý lao động nhập cư thông qua việc đăng ký hộ khẩu theo Luật Cư trú Bộ Giáo dục và Bộ Y tế có trách nhiệm chung về tiếp cận giáo dục và y tế, nhưng không có nghĩa vụ cụ thể đối với lao động nhập cư Bộ Lao động & Thương binh xã hội, mặc dù có liên quan nhiều nhất đến vấn đề lao động di cư, vẫn chưa có chính sách đáng kể nào tập trung vào đối tượng này Văn bản chính sách duy nhất liên quan là Thông tư 13/2009/TT-BLĐTBXH ngày 6/5/2009, hướng dẫn quản lý người lao động và các vấn đề liên quan tại khu công nghiệp, chế xuất.
