Lịch sử vấn đề
Trong 30 năm qua, nghiên cứu về ẩn dụ ý niệm đã phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu, và Việt Nam cũng không ngoại lệ với nhiều tác giả tham gia nghiên cứu từ góc độ tri nhận Một trong những công trình tiêu biểu gần đây là “Khảo luận ẩn dụ ý niệm” của PGS TSKH Trần Văn Cơ, được xuất bản bởi nxb Lao động Xã hội vào năm 2009.
Nghiên cứu sinh Hà Thanh Hải đã thực hiện luận án tiến sĩ với đề tài “Ẩn dụ ý niệm từ quan điểm tri nhận Khảo sát trên diễn ngôn kinh tế tiếng Việt” Thạc sĩ Phan Thế Hưng cũng đã có những đóng góp quan trọng về “Ẩn dụ ý niệm” và “So sánh trong ẩn dụ” qua các bài viết đăng trên Tạp chí Ngôn ngữ số 7 năm 2007 và số 4 năm 2008 Ông còn bảo vệ luận án tiến sĩ với chủ đề “Ẩn dụ dưới góc độ ngôn ngữ học tri nhận (qua các cứ liệu tiếng Anh và tiếng Việt)” tại Hội đồng cơ sở của trường ĐH SP Tp HCM vào cuối năm 2008.
Tác giả Hà Quang năng với “Đặc trưng của phép ẩn dụ trong ca dao Việt nam” trong Tạp chí Ngôn ngữ số 15, 2001, trang 7-16
Tác giả Phạm Thị Thanh Thủy đã trình bày bài viết "Ẩn dụ trong ngôn ngữ kinh tế" trên Tạp chí Khoa học chuyên san ngoại ngữ, Đại học Quốc gia Hà Nội Bài viết khám phá vai trò và ý nghĩa của ẩn dụ trong lĩnh vực ngôn ngữ kinh tế, nhấn mạnh cách mà ẩn dụ giúp làm rõ và tăng cường sự hiểu biết về các khái niệm kinh tế phức tạp Thông qua việc phân tích các ví dụ cụ thể, tác giả chỉ ra rằng ẩn dụ không chỉ là một công cụ ngôn ngữ mà còn là một phương tiện truyền đạt ý tưởng hiệu quả trong giao tiếp kinh tế.
“Một cách dạy bài So sánh và Ẩn dụ”, Đoàn Mạnh Tiến, Tạp chí Ngôn ngữ số 16, 2001, trang 37-38
Tác giả Nguyễn Thế Truyền đã trình bày nghiên cứu mang tên “Nghĩa ẩn dụ khẩu ngữ dưới góc nhìn Phong cách học” tại Hội thảo Ngữ học trẻ năm 1988, tổ chức bởi Hội Ngôn ngữ học Việt Nam, với nội dung được đăng tải trên các trang 213-216.
Tiến sĩ Trần Thị Hồng Hạnh trong bài viết "Sự trùng hợp và khác biệt trong việc lựa chọn các ẩn dụ trong các nền văn hóa" đã phân tích các thành ngữ tiếng Việt để làm rõ những điểm tương đồng và khác biệt trong việc sử dụng ẩn dụ giữa các nền văn hóa Nghiên cứu này được công bố trong Tạp chí Ngôn ngữ số 11 năm 2007, từ trang 61 đến 67, góp phần làm phong phú thêm hiểu biết về ngôn ngữ và văn hóa.
Phó giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Đức Tồn đã có ba bài viết quan trọng đăng trên Tạp chí Ngôn ngữ số 9, 10, 11 vào năm 2007, từ trang 63-69 và trang 1-9 Các bài viết này tập trung vào việc giảng dạy khái niệm ẩn dụ, khám phá bản chất của ẩn dụ, và tiếp tục phân tích sâu hơn về chủ đề này.
Phần lịch sử vấn đề còn được chúng tôi trình bày rất kỹ ở phần nội dung theo từng chương.
Nhiệm vụ của luận văn
- Trình bày những công trình lý luận cơ bản về ẩn dụ theo quan điểm tri nhận
- Giới thiệu lý thuyết về ý niệm, một trong những nền tảng cơ sở của lý thuyết ẩn dụ ý niệm
- Phân tích vai trò của ẩn dụ ý niệm trong thi ca
- Trình bày những quan điểm cơ bản của Lakoff và Turner về ẩn dụ thi ca
- Nêu những cách thức chủ yếu làm nên sức mạnh của ẩn dụ trong thơ ca
Lý thuyết về ẩn dụ ý niệm có thể được áp dụng hiệu quả trong thơ ca Việt Nam thông qua các tác phẩm thể hiện sâu sắc những chủ đề về sự sống, cái chết và thời gian Những bài thơ và đoạn thơ này không chỉ khắc họa cảm xúc mà còn làm nổi bật sức mạnh của ngôn từ, giúp người đọc cảm nhận được chiều sâu của cuộc sống và những triết lý nhân sinh Việc sử dụng ẩn dụ trong thơ ca không chỉ tạo ra hình ảnh sống động mà còn mở ra những góc nhìn mới mẻ về những vấn đề vĩnh cửu của con người.
Phương pháp nghiên cứu
Chúng tôi đã sử dụng các phương pháp sau đây trong luận văn:
- Quan sát, tập hợp, phân loại ngữ liệu
- Phân tích, đối chiếu, chứng minh
Tư liệu nghiên cứu
Hệ thống tư liệu được thu thập từ:
Trong lĩnh vực ngôn ngữ học tri nhận, có nhiều tài liệu tiếng Việt như sách, báo, tạp chí và luận văn đề cập đến khái niệm ẩn dụ Bên cạnh đó, cũng có những công trình cơ bản bằng tiếng Anh nghiên cứu về ẩn dụ tri nhận, góp phần làm phong phú thêm hiểu biết về mối quan hệ giữa ngôn ngữ và nhận thức.
- Các tác phẩm thơ ca của các nhà thơ nước ngoài và Việt Nam
- Các bài viết và các công trình đăng tải trên mạng Internet bằng tiếng Việt và tiếng Anh, (xem thư mục tham khảo )
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
Luận văn này nhằm trình bày quan điểm của hai nhà ngôn ngữ học tri nhận, Lakoff và Turner, về lý thuyết ẩn dụ trong thi ca, và áp dụng những quan điểm này vào thực tiễn thi ca Việt Nam để làm nổi bật sức mạnh của ẩn dụ trong thơ ca Chúng tôi hy vọng rằng luận văn sẽ hữu ích cho sinh viên và các nhà nghiên cứu trong các lĩnh vực văn học, ngôn ngữ học, triết học, tâm lý học, nhân chủng học, ngoại ngữ và khoa học tri nhận, đặc biệt là những sinh viên chuyên sâu về thơ ca Qua đó, chúng tôi mong muốn cung cấp cho độc giả Việt Nam cái nhìn sâu sắc hơn về chức năng của ẩn dụ trong thi pháp.
Luận văn này trình bày bản chất của ẩn dụ theo quan niệm truyền thống, đồng thời giới thiệu những quan điểm mà Lakoff và Turner cho là sai lầm Nghiên cứu này nhằm bổ sung cái nhìn phản biện về khuynh hướng của ngôn ngữ học truyền thống đối với ẩn dụ Chúng ta không loại trừ ẩn dụ ra khỏi lý luận và khẳng định vai trò của thơ ca, nghệ thuật trong đời sống tinh thần.
Tư liệu và nội dung của luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho các công trình nghiên cứu khác
Luận văn khám phá vai trò của ẩn dụ ý niệm như một công cụ quan trọng trong việc hiểu và giải thích ngôn ngữ Lý thuyết này không chỉ hữu ích cho giảng dạy ngoại ngữ và nghiên cứu văn học, mà còn có ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực như chính trị, kinh tế và giao lưu văn hóa Khả năng tư duy ẩn dụ được coi là yếu tố thiết yếu trong việc nhận thức và tri thức khi sử dụng ngôn ngữ.
Chúng tôi hy vọng rằng nghiên cứu này sẽ mang lại cái nhìn mới cho giáo viên dạy văn học và ngoại ngữ, sinh viên, cũng như các nhà nghiên cứu và biên soạn giáo trình Mục tiêu là cải thiện việc giảng dạy ẩn dụ trong trường học và thiết kế tài liệu hiệu quả cho việc giảng dạy văn học, thơ ca, ngôn ngữ và ngoại ngữ.
Bố cục của luận văn
Các cách tiếp cận ẩn dụ theo quan niệm truyền thống
Chương hai: Ẩn dụ dưới góc độ của ngôn ngữ học tri nhận
Ý niệm- một trong những nền tảng cơ sở của lý thuyết ẩn dụ ý niệm
Chương ba: Ẩn dụ thi pháp
3.1 Ẩn dụ ý niệm cơ sở
3.2 Sức mạnh của ẩn dụ trong thi ca
Cái gì không là ẩn dụ
Chương bốn: Sức mạnh của ẩn dụ trong thi ca Minh họa qua sự sống, cái chết và thời gian
4.1 Những ví dụ về ẩn dụ ý niệm cơ sở trong thi ca qua ý niệm về sự sống và cái chết
4.2 Những ý niệm ẩn dụ khác về cái chết
4.3 Sự tương hợp giữa các ẩn dụ ý niệm cơ sở- nguồn sức mạnh chủ yếu của thi ca Minh họa một số ý niệm về thời gian
Ẩn dụ tri nhận
Chương ba: Ẩn dụ thi pháp
Sức mạnh của ẩn dụ trong thi ca Cái gì không là ẩn dụ
Cái gì không là ẩn dụ
Chương bốn: Sức mạnh của ẩn dụ trong thi ca Minh họa qua sự sống, cái chết và thời gian
4.1 Những ví dụ về ẩn dụ ý niệm cơ sở trong thi ca qua ý niệm về sự sống và cái chết