Nhận diện các rủi ro
Hoạt động ngân hàng vốn dĩ chứa đựng rủi ro, do đó quản trị rủi ro trở thành hoạt động trung tâm của ngân hàng Rủi ro chung đối với ngân hàng thể hiện mức độ không chắc chắn liên quan đến nhiều sự kiện khác nhau Một ngân hàng được coi là thành công khi mức độ rủi ro mà họ chấp nhận nằm trong khả năng kiểm soát tài chính của mình Rủi ro có thể được đo lường qua các sản phẩm và dịch vụ khác nhau, và chúng thường xuất hiện như những tình huống không lường trước, dẫn đến tổn thất kinh tế, tăng chi phí, giảm thu nhập và lợi nhuận không đạt dự kiến Thông thường, lợi nhuận kỳ vọng càng cao thì xác suất xảy ra rủi ro cũng tăng theo.
Ngân hàng, như một doanh nghiệp, cần trang bị các biện pháp để tồn tại và phát triển trong môi trường kinh tế cạnh tranh, đồng thời đảm bảo an toàn Tại Việt Nam, việc quản lý rủi ro trong kinh doanh ngân hàng còn mới mẻ và cấp bách do sự non yếu về nghiệp vụ và môi trường đầy rủi ro Để quản trị rủi ro hiệu quả, ngân hàng phải tiến hành nhận dạng rủi ro, một quá trình liên tục và hệ thống nhằm xác định và thống kê các hoạt động kinh doanh, từ đó phát hiện các rủi ro hiện tại và dự báo những rủi ro tiềm ẩn Qua đó, ngân hàng có thể đề xuất các giải pháp kiểm soát và tài trợ rủi ro phù hợp.
Rủi ro trong ngân hàng về cơ bản có thể chia thành hai loại : rủi ro môi trường và rủi ro đặc thù
Rủi ro môi trường, hay còn gọi là rủi ro thị trường, là một yếu tố không thể tránh khỏi trong tổ chức và bên ngoài tổ chức Rủi ro này được chia thành hai loại chính: rủi ro môi trường vĩ mô và rủi ro môi trường cạnh tranh.
Rủi ro môi trường vĩ mô là những yếu tố tác động tiêu cực đến hoạt động của ngân hàng, làm giảm khả năng chịu đựng rủi ro và gây thiệt hại tài chính Những rủi ro này, thường được gọi là “rủi ro không kiểm soát được”, bao gồm các rủi ro tự nhiên như lũ lụt, hỏa hoạn và động đất; rủi ro pháp lý do thay đổi luật lệ bất lợi; rủi ro kinh tế như lạm phát, thất nghiệp, suy thoái và khủng hoảng; cùng với rủi ro điều chỉnh từ các chính sách vĩ mô và tiền tệ có thể gây thiệt hại cho ngân hàng Mặc dù khó kiểm soát, ngân hàng có thể dự báo và quản lý chúng ở mức độ hạn chế.
Rủi ro môi trường cạnh tranh là yếu tố quan trọng mà ngân hàng phải đối mặt trong hoạt động kinh doanh Ngân hàng thường bị ảnh hưởng bởi khách hàng và đối thủ từ nhiều hướng khác nhau, dẫn đến việc phải chịu đựng nhiều tác động rủi ro.
Rủi ro thanh khoản xảy ra khi ngân hàng không đủ khả năng chi trả, không chuyển đổi kịp thời tài sản thành tiền, hoặc không thể vay mượn để đáp ứng các hợp đồng thanh toán Nguyên nhân của rủi ro này liên quan đến việc chuyển hóa kỳ hạn sử dụng vốn và nguồn vốn của ngân hàng Thông thường, kỳ hạn sử dụng vốn dài hơn kỳ hạn của nguồn vốn, dẫn đến hai tình huống khó khăn: ngân hàng không thể đáp ứng các cam kết ngắn hạn và nguồn vốn ngày càng ngắn lại trong khi sử dụng vốn vẫn giữ nguyên kỳ hạn.
Rủi ro lãi suất xảy ra khi có sự thay đổi của lãi suất trên thị trường, dẫn đến tổn thất tài sản hoặc giảm thu nhập của ngân hàng Điều này làm cho chi phí nguồn vốn cao hơn so với thu nhập từ việc sử dụng vốn Nguyên nhân có thể là do ngân hàng huy động vốn với lãi suất cố định và cho vay với lãi suất biến đổi Khi lãi suất giảm, rủi ro lãi suất gia tăng, hoặc khi huy động vốn với lãi suất biến đổi để cho vay với lãi suất cố định, rủi ro cũng sẽ xuất hiện khi lãi suất tăng.
Rủi ro tín dụng là một yếu tố quan trọng trong hoạt động ngân hàng, không chỉ giới hạn ở cho vay mà còn bao gồm các hoạt động tín dụng khác như bão lãnh, cam kết và đồng tài trợ Mặc dù có nhiều hình thức kinh doanh mới, tín dụng vẫn là hoạt động chính của ngân hàng và được quan tâm đặc biệt trong toàn nền kinh tế Các ngân hàng luôn tìm cách tối đa hóa lợi nhuận thông qua việc đầu tư vào cho vay và chứng khoán, đồng thời giảm thiểu rủi ro bằng cách sàng lọc và giám sát khách hàng, quy định mức tín dụng và yêu cầu tài sản đảm bảo Rủi ro tín dụng không chỉ gây tổn thất tài chính mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và lòng tin của xã hội, có thể dẫn đến khủng hoảng tài chính hoặc khủng hoảng kinh tế - xã hội.
Rủi ro tỷ giá hối đoái là mối nguy hiểm phát sinh trong cho vay và kinh doanh ngoại tệ, đặc biệt khi tỷ giá biến động theo hướng bất lợi cho ngân hàng Các rủi ro này chủ yếu đến từ sự biến động của tỷ giá hối đoái giữa các loại tiền tệ, bị ảnh hưởng bởi các yếu tố kinh tế và chính trị của từng quốc gia.
Rủi ro đặc thù: luôn tồn tại trong lĩnh vực hoặc ngành nghề kinh doanh do bản chất của ngành hay lĩnh vực kinh doanh tạo ra như:
Rủi ro về quản lý trong ngân hàng có thể phát sinh từ sự thiếu hụt kiến thức, kinh nghiệm hoặc khả năng điều hành của ban quản lý Ngoài ra, những yếu kém về năng lực và đạo đức của nhân viên cũng góp phần tạo ra rủi ro này.
- Rủi ro tài sản thế chấp: tài sản thế chấp không đủ giá trị để bù đắp thiệt hại cho ngân hàng
Rủi ro trong cung cấp dịch vụ tài chính và kinh doanh bao gồm nhiều khía cạnh quan trọng như: rủi ro hoạt động, rủi ro sản phẩm, rủi ro văn hóa, rủi ro công nghệ, rủi ro đòn cân nợ, và rủi ro do thiếu nỗ lực trong nghiên cứu và phát triển.
- Rủi ro thích ứng vốn: nó thể hiện ngân hàng có quy mô vốn nhỏ thường ít an toàn hơn ngân hàng có quy mô vốn lớn
Rủi ro trong cung cấp dịch vụ tài chính và kinh doanh bao gồm nhiều yếu tố quan trọng như rủi ro hoạt động, rủi ro sản phẩm, rủi ro văn hóa, rủi ro công nghệ, rủi ro đòn cân nợ và rủi ro do thiếu nỗ lực trong nghiên cứu và phát triển.
- Rủi ro thích ứng vốn: nó thể hiện ngân hàng có quy mô vốn nhỏ thường ít an toàn hơn ngân hàng có quy mô vốn lớn
HÌNH 1.1: PHÂN LOẠI RỦI RO TRONG KINH DOANH NGÂN HÀNG
Rủi ro cung cấp dịch vụ tài chính
Rủi ro đòn cân nợ
Rủi ro thích ứng vốn
Rủi ro tài sản thế chấp
Rủi ro do tham ô Rủi ro về tổ chức Rủi ro do thiếu năng lực
Rủi ro về hoạt động Rủi ro chiến lược Rủi ro về sản phẩm Rủi ro về văn hóa NH Rủi ro về công nghệ
Rủi ro môi trường vĩ mô
Rủi ro môi trường cạnh tranh
Rủi ro về tự nhiên Rủi ro về luật pháp Rủi ro về kinh tế
Rủi ro về điều chỉnh Rủi ro về thanh khoản
Rủi ro về lãi suất Rủi ro về tín dụng Rủi ro về tỷ giá
Rủi ro trong kinh doanh tín dụng ngân hàng
Nguồn: giáo trình “Quản trị ngân hàng thương mại”– NXB Tài chính 2005
1.1.2 Sự cần thiết quản trị rủi ro trong hoạt động ngân hàng
Hoạt động kinh doanh trong mọi lĩnh vực đều tiềm ẩn rủi ro, vì vậy việc nhận diện và quản trị rủi ro là mục tiêu hàng đầu của các nhà quản trị Đặc biệt, trong ngành ngân hàng, quản trị rủi ro đóng vai trò quan trọng nhằm tối ưu hóa hiệu quả kinh doanh.
- R ủ i ro làm ả nh h ưở ng ho ạ t độ ng kinh doanh c ủ a ngân hàng:
Trong nền kinh tế thị trường, các quy luật kinh tế như quy luật giá trị, cung cầu và cạnh tranh ngày càng có tác động mạnh mẽ Rủi ro trong sản xuất kinh doanh ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng, gây tổn thất tài sản, gia tăng chi phí và giảm lợi nhuận Ngân hàng thương mại, với vai trò là trung gian tài chính, cung cấp dịch vụ lưu chuyển vốn và các tiện ích khác, nhưng rủi ro có thể làm giảm uy tín và tín nhiệm của ngân hàng, thậm chí đe dọa thương hiệu Một ngân hàng thua lỗ liên tục hoặc không đủ khả năng thanh khoản có thể dẫn đến khủng hoảng rút tiền hàng loạt và nguy cơ phá sản.
- Hi ệ u qu ả kinh doanh ph ụ thu ộ c vào m ứ c độ r ủ i ro
Trong hoạt động kinh doanh, ngân hàng phải đối mặt với nhiều yếu tố chủ quan và khách quan gây ra rủi ro, dẫn đến việc không thể tránh khỏi những tình huống bất khả kháng Do đó, hàng năm, ngân hàng cần trích lập quỹ bù đắp rủi ro vào chi phí Quy mô bù đắp rủi ro phụ thuộc vào khả năng rủi ro; nếu rủi ro thấp, hiệu quả kinh tế sẽ tăng và ngược lại Điều này cho thấy hiệu quả kinh doanh của ngân hàng tỷ lệ nghịch với mức độ rủi ro Khi rủi ro vượt quá ngưỡng cho phép, ngân hàng có thể mất khả năng thanh toán, dẫn đến nguy cơ phá sản.
- R ủ i ro trong kinh doanh ti ề n t ệ và d ị ch v ụ ngân hàngcó ả nh h ưở ng toàn b ộ n ề n kinh t ế trong và ngoài n ướ c