CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ
Lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1.1 Các nghiên cứu ở nước ngoài
Năm 1909, Frank Parsons bàn đến hướng nghiệp cho HS cần phải dựa trên năng lực, năng khiếu, hứng thú, sở thích của cá nhân [42];
Từ năm 1918 đến 1939, N.K.Krupskaia có nhiều bài viết khẳng định hiệu quả lao động phần lớn phụ thuộc vào sự phù hợp của con người đối với nghề nghiệp [10]
Các công trình nghiên cứu đề cập đến các hình thức, phương thức hướng nghiệp trong nhà trường bao gồm:
- Năm 1986, các tác giả H.Frankiewiez; Bernd Rothe; U.Viets; B.Germer,
D Marschneider đã đưa ra các phương thức: “Phối hợp, cộng tác chặt chẽ giữa trung tâm giáo dục kĩ thuật tổng hợp và các trường phổ thông trong việc lập kế hoạch thực tập cho HS THPT” [31];
Các tác giả R Oberliesen, H Keim, M Schumann và G Duismann đã thực hiện những nghiên cứu quan trọng về cách tổ chức cho học sinh phổ thông thực tập tại các nhà máy, xí nghiệp và cơ sở kinh doanh, dịch vụ Họ khẳng định rằng việc này không chỉ giúp học sinh áp dụng kiến thức lý thuyết vào thực tiễn mà còn phát triển kỹ năng nghề nghiệp cần thiết cho tương lai.
Hoạt động dạy học, lao động - kỹ thuật - kinh tế không chỉ quan trọng với các môn khoa học khác mà còn là phần thiết yếu của giáo dục THPT, vì nó giúp học sinh phát triển thành những con người trưởng thành trong cuộc sống lao động - xã hội.
Vào năm 1996, tác giả Schmidt, J.J và năm 1998, Roger D Herring đã khuyến khích giáo viên phối hợp định hướng nghề nghiệp cho học sinh thông qua các bài giảng hàng ngày trên lớp Họ cũng đề xuất tổ chức các hoạt động tập thể và sự kiện đặc biệt như đi dã ngoại, lựa chọn sách, phim, clip và các phương tiện truyền thông khác để tăng cường sự tham gia của học sinh.
Chương trình sự kiện nghề nghiệp cho học sinh trung học giúp họ nhận thức rõ hơn về mối liên hệ giữa trải nghiệm cá nhân và ước mơ thành công trong tương lai Các tác giả đã tổng hợp mục tiêu hướng nghiệp theo từng cấp học và đề xuất phương pháp thực hiện những mục tiêu này Đồng thời, họ cũng nhấn mạnh mối quan hệ giữa định hướng nghề và tham vấn nghề, cũng như các yếu tố cấu thành mô hình giáo dục hướng nghiệp hiệu quả.
Hướng nghiệp và giáo dục hướng nghiệp (GDHN) đã có mặt từ lâu trên thế giới, với nhiều nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của chúng đối với thanh niên và học sinh Chương trình hướng nghiệp giúp học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực, sở thích và hứng thú của bản thân Ngoài ra, việc kết hợp hướng nghiệp trong nhà trường với lao động sản xuất, tham quan và thực tập tại các nhà máy, xí nghiệp sẽ nâng cao nhận thức của học sinh về nghề nghiệp.
1.1.2 Các nghiên cứu ở Việt Nam
Tại Việt Nam, Đảng Cộng sản rất chú trọng đến việc đào tạo người lao động, thể hiện qua Văn kiện Đại hội IX, nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp và phân luồng học sinh trung học Điều này nhằm chuẩn bị cho thanh niên, thiếu niên tham gia vào các nghề nghiệp phù hợp với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế của cả nước và từng địa phương.
Tại Đại hội Đảng Cộng Sản Việt Nam lần thứ X, Đảng khẳng định tầm quan trọng của việc đổi mới toàn diện giáo dục - đào tạo, nhấn mạnh vai trò của công tác hướng nghiệp và phân luồng học sinh từ cấp THCS.
Đại hội Đảng Cộng Sản Việt Nam lần thứ XI nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đẩy mạnh đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu phát triển xã hội Cần thiết lập cơ chế và chính sách để tạo mối liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp và cơ sở đào tạo Đồng thời, các chương trình đào tạo nhân lực cho các ngành mũi nhọn cần được xây dựng và thực hiện, đặc biệt chú trọng đến đào tạo nghề cho nông dân, nhất là những người bị thu hồi đất, nhằm nâng cao tỷ lệ lao động qua đào tạo.
Trong Văn kiện đại hội XII, tiếp tục kế thừa quan điểm chỉ đạo của nhiệm kỳ trước, khẳng định triết lý nhân sinh mới của nền giáo dục Việt Nam là "dạy người, dạy chữ, dạy nghề".
Quyết định 126/CP ngày 19-3-1981 của Chính phủ đã xác định rõ vai trò và nhiệm vụ của công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông, yêu cầu sự tham gia của các cấp chính quyền và các ngành kinh tế, văn hóa từ Trung ương đến địa phương Mọi cấp, ngành cần tạo điều kiện thuận lợi cho các trường phổ thông trong việc đào tạo và bồi dưỡng học sinh sau khi tốt nghiệp Thông tư 31/TT của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT cũng hướng dẫn thực hiện quyết định này, nêu rõ mục đích, nhiệm vụ và hình thức hướng nghiệp, đồng thời phân công trách nhiệm cho từng thành viên trong trường học.
Công tác GDHN cho học sinh ở Việt Nam từ lâu đã được các nhà khoa học, các nhà quản lý giáo dục quan tâm nghiên cứu như:
- Phạm Tất Dong (2005) với đề tài “Đổi mới công tác hướng nghiệp phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” [12]
- Nguyễn Trọng Bảo (1987) “Nhà trường phổ thông với việc giáo dục lao động kỹ thuật tổng hợp, hướng nghiệp và dạy nghề NXB Giáo dục, Hà Nội
- Nguyễn Thị Ánh Tuyết (2010) với đề tài “Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở các trường Trung học phổ thông quận 12, thành phố
Bên cạnh đó, các tác giả Nguyễn Văn Lê (2005), Phan Văn Kha (2003),
Hà Thế Truyền (2005) đã có nhiều nghiên cứu và bài viết về giáo dục hướng nghiệp (GDHN), cung cấp khái niệm, số liệu và kinh nghiệm trong giáo dục kỹ thuật - dạy nghề cho học sinh phổ thông Các công trình này đề cập đến tổ chức lao động sản xuất, tư vấn nghề nghiệp và phương thức giáo dục kỹ thuật trong trường học Đặc biệt, Nguyễn Văn Hộ (1988) nghiên cứu về việc thiết lập và phát triển hệ thống hướng nghiệp cho học sinh Việt Nam, xây dựng luận chứng cho hệ thống hướng nghiệp và dạy nghề phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội, đồng thời đề xuất hình thức phối hợp giữa nhà trường, cơ sở đào tạo nghề và cơ sở sản xuất trong công tác hướng nghiệp.
Hiện nay, huyện Gò Dầu, tỉnh Tây Ninh chưa có nghiên cứu nào đề cập đến thực trạng quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học cơ sở.
Một số khái niệm cơ bản liên quan tới đề tài
1.2.1 Hoạt động giáo dục và hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường trung học cơ sở
Hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp) đề cập đến các hoạt động giáo dục được tổ chức ngoài giờ học chính thức và thường đi đôi với hoạt động dạy học các môn học Do đó, trong khái niệm rộng hơn, hoạt động giáo dục bao gồm cả hoạt động dạy học và các hoạt động giáo dục khác.
Các hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp) gồm:
Hoạt động tập thể đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng xã hội và tinh thần đoàn kết của học sinh Các hình thức sinh hoạt như sinh hoạt lớp, sinh hoạt trường, và sinh hoạt Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, cũng như sinh hoạt Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, giúp học sinh rèn luyện tính kỷ luật, tăng cường sự gắn bó và hiểu biết lẫn nhau Những hoạt động này không chỉ tạo ra môi trường học tập tích cực mà còn góp phần hình thành nhân cách và trách nhiệm của thế hệ trẻ.
- Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp được tổ chức theo các chủ đề giáo dục
- Hoạt động giáo dục hướng nghiệp (cấp THCS và cấp THPT) giúp học sinh tìm hiểu để định hướng tiếp tục học tập và định hướng nghề nghiệp
Hoạt động giáo dục nghề phổ thông cấp THPT giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản về công cụ, kỹ thuật, quy trình công nghệ, an toàn lao động và vệ sinh môi trường trong các nghề phổ thông Qua đó, học sinh phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn và rèn luyện khả năng sử dụng công cụ, thực hành kỹ thuật theo quy trình công nghệ để tạo ra sản phẩm đơn giản.
1.2.1.2 Hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường trung học cơ sở
Nhiều lĩnh vực khoa học liên quan đến công tác hướng nghiệp, do đó, để hiểu rõ bản chất của khái niệm này, chúng ta cần tìm hiểu các định nghĩa khác nhau.
Hướng nghiệp được xem như một hệ thống các biện pháp từ gia đình, nhà trường và xã hội, trong đó nhà trường đóng vai trò chủ đạo Vai trò này bao gồm việc hướng dẫn và chuẩn bị cho thế hệ trẻ sẵn sàng gia nhập lực lượng lao động ở các ngành nghề mà xã hội cần phát triển, đồng thời phù hợp với hứng thú và năng lực cá nhân của từng người.
Trong tâm lý học, hướng nghiệp là quá trình chuẩn bị tâm lý cho thế hệ trẻ bước vào thị trường lao động Sự sẵn sàng tâm lý này thể hiện qua tâm thế lao động, một trạng thái tích cực giúp người trẻ tự tin và chủ động trong công việc.
Hướng nghiệp là một hình thức giám định lao động mang tính chất chẩn đoán, dựa trên cơ sở khoa học lao động Quá trình này nhằm xác định sự phù hợp nghề nghiệp cho từng cá nhân, dựa vào sự tương ứng giữa các đặc điểm tâm lý và sinh lý của họ với yêu cầu cụ thể của một nghề nghiệp nào đó.
Hướng nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc phân bố hợp lý và sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội và mang lại phồn vinh cho đất nước.
Công tác hướng nghiệp đạt được sự thành công cần phải thực hiện tốt ba nhiệm vụ sau: Định hướng nghề - Tư vấn nghề - Tuyển chọn nghề
Trong trường phổ thông, định hướng nghề nghiệp chủ yếu cung cấp thông tin về sự phát triển và nhu cầu nhân lực của các nghề trong xã hội Điều này bao gồm các yêu cầu tâm lý và sinh lý của nghề nghiệp, tình hình phân công lao động xã hội, và hệ thống trường dạy nghề Mặc dù đối tượng chính là học sinh, nhưng nhà trường cũng cần cung cấp thông tin này cho cha mẹ học sinh để phối hợp hướng nghiệp một cách hiệu quả và thống nhất.
Tư vấn nghề là hoạt động cung cấp lời khuyên tâm lý, giáo dục và y học nhằm đánh giá năng lực thể chất và trí tuệ của thanh thiếu niên Hoạt động này giúp học sinh chọn nghề phù hợp dựa trên yêu cầu nghề nghiệp và nhu cầu xã hội, góp phần vào sự thành công trong tương lai Hiện nay, nhiều trường học đã thành lập Ban tư vấn nghề nghiệp hoặc Trung tâm tư vấn nghề nghiệp, nơi nghiên cứu và theo dõi sự phát triển tâm sinh lý của học sinh Các chuyên gia tại đây sẽ đối chiếu những đặc điểm này với yêu cầu của các nghề và giới thiệu nghề phù hợp cho học sinh Ngoài ra, tư vấn viên thường kết hợp với gia đình để tạo ra sự đồng thuận trong việc lựa chọn nghề nghiệp, làm cho lời khuyên trở nên có giá trị hơn.
Tuyển chọn nghề nghiệp dựa trên nhu cầu nhân lực của từng ngành, nhằm tìm kiếm những ứng viên có đặc điểm nhân cách, tay nghề và trình độ phù hợp.
Trong trường phổ thông, việc tư vấn và định hướng nghề nghiệp cần dựa trên các số liệu và dữ liệu quan trọng để tạo điều kiện thuận lợi cho việc chọn nghề Các thông tin này bao gồm số liệu tuyển sinh hàng năm, số học sinh tốt nghiệp THCS, tỷ lệ học sinh vào các trường THPT và trường nghề, cũng như số học sinh không tiếp tục học phổ thông Ngoài ra, dữ liệu về các đợt tập huấn và tham quan ngoại khóa liên quan đến công tác hướng nghiệp cũng rất cần thiết.
Để thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ, cần phối hợp tổ chức họp mặt cha mẹ học sinh nhằm tuyên truyền và tư vấn nghề nghiệp Đồng thời, thực hiện các phiếu điều tra tham khảo từ học sinh và phụ huynh, tổ chức tham quan các nhà máy, xí nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh, khu công nghiệp và khu chế xuất tại địa phương Qua đó, tạo cơ hội gặp gỡ, trao đổi và báo cáo về quy mô hoạt động và nhu cầu sử dụng lao động hàng năm của từng đơn vị.
Việc tuyển chọn và lựa chọn nghề nghiệp của thanh thiếu niên không chỉ quyết định tương lai và hạnh phúc của các em, mà còn có ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, liên quan chặt chẽ đến vấn đề “quốc kế dân sinh”.
Hướng nghiệp là tập hợp các biện pháp dựa trên nhiều lĩnh vực như tâm lý học, sinh lý học, giáo dục học, xã hội học và y học, nhằm hỗ trợ thế hệ trẻ trong việc lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với nhu cầu xã hội Mục tiêu của hướng nghiệp là đáp ứng nguyện vọng cá nhân, phù hợp với năng lực và sở trường của mỗi người, đồng thời tối ưu hóa việc phân bố và sử dụng hiệu quả nguồn lao động của đất nước.
1.2.2 Quản lí và quản lí hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường trung học cơ sở
Tùy thuộc vào cách tiếp cận, thuật ngữ quản lý được hiểu theo nhiều cách khác nhau như sau:
- Quản lý là quá trình tổ chức, điều khiển hoạt động của một đơn vị, một cơ quan
Một số vấn đề cơ bản về hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường
Giải pháp là phương pháp giúp giải quyết vấn đề, chỉ ra con đường dẫn đến mục tiêu mong muốn Một giải pháp hiệu quả sẽ giúp bạn đạt được đích nhanh chóng và an toàn, trong khi giải pháp không phù hợp có thể khiến bạn không đạt được mục tiêu đề ra.
1.2.3.2 Giải pháp quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường trung học cơ sở
Giải pháp quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường trung học cơ sở là phương pháp mà người quản lý tổ chức và điều hành các hoạt động nhằm đạt được mục tiêu của giáo dục hướng nghiệp.
1.3 Một số vấn đề cơ bản về hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường trung học cơ sở
1.3.1 Vị trí và vai trò của hoạt động giáo dục hướng nghiệp
1.3.1.1 Vị trí của hoạt động GDHN
Thực hiện giáo dục hướng nghiệp (GDHN) tại trường THCS là xu thế tất yếu trong thời đại hiện nay Ở Việt Nam, GDHN ở cấp THCS đóng vai trò quan trọng, giúp đảm bảo các yêu cầu cần thiết cho sự phát triển toàn diện của học sinh.
Giáo dục nghề nghiệp cung cấp cho học sinh kiến thức cần thiết về thế giới nghề nghiệp, bao gồm các lĩnh vực sản xuất chủ yếu như công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ Tùy thuộc vào trình độ học vấn và khả năng của từng em, chương trình học sẽ giúp các em tiếp cận và nắm vững kiến thức về khoa học và công nghệ hiện đại trong mỗi lĩnh vực.
Hoạt động giáo dục hướng nghiệp trang bị cho học sinh những kỹ năng và kỹ thuật tổng hợp, giúp họ phát triển khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn Điều này không chỉ hỗ trợ học sinh trong việc xử lý các tình huống thực tế mà còn nâng cao hiệu quả tham gia vào cuộc sống lao động hoặc tiếp tục học tập ở bậc cao hơn.
Học sinh được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để trở thành người lao động hiệu quả, bao gồm khả năng sử dụng máy móc và thiết bị kỹ thuật hiện đại Bên cạnh đó, các em cũng được hướng dẫn ứng dụng thành tựu khoa học kỹ thuật vào sản xuất và tự đánh giá bản thân để đưa ra lựa chọn nghề nghiệp phù hợp sau khi tốt nghiệp THCS.
Việc hình thành phẩm chất đạo đức cho người lao động mới ngay từ khi học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường là rất quan trọng Hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN) đóng vai trò thiết yếu trong việc trang bị cho học sinh những phẩm chất cần thiết như ý thức vươn lên làm chủ khoa học kỹ thuật, yêu quý lao động, năng động sáng tạo trong công việc, có tinh thần trách nhiệm và tận tâm với nghề, cùng với tinh thần hợp tác để xây dựng và phát triển đất nước.
GDHN cho học sinh là một xu thế tất yếu, phù hợp với bối cảnh đất nước đang trong thời kỳ đổi mới.
1.3.1.2 Vai trò của hoạt động GDHN
Hiện nay, nhiều học sinh cuối cấp THCS và THPT ở Việt Nam chưa xác định rõ phương hướng học tập và nghề nghiệp Họ thường không biết lựa chọn nghề phù hợp cho tương lai, hoặc chọn theo ý muốn của cha mẹ, người thân hoặc bạn bè mà không hiểu rõ sự phù hợp với bản thân Do đó, người làm công tác hướng nghiệp cần tư vấn và định hướng cho các em, giúp họ kết nối với nghề yêu thích Khi tìm được sự phù hợp, các em sẽ nỗ lực để đạt được nguyện vọng trong nghề đã chọn Sự phù hợp nghề nghiệp của mỗi người được xác định bởi hai yếu tố chính: năng lực và phẩm chất lao động, cả hai yếu tố này cần phải thống nhất và hỗ trợ lẫn nhau; thiếu một trong hai yếu tố sẽ không thể coi là phù hợp nghề.
1.3.2 Mục tiêu của hoạt động GDHN ở trường THCS
Luật giáo dục năm 2005 xác định mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và kỹ năng cơ bản, nhằm hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa Để đạt được điều này, chương trình giáo dục bao gồm các môn học bắt buộc và tự chọn, cùng với các hoạt động trong và ngoài giờ lên lớp Hệ thống hoạt động giáo dục phong phú diễn ra trong và ngoài nhà trường, thực hiện phương châm học đi đôi với hành, kết hợp giáo dục với lao động sản xuất, gắn nhà trường với xã hội Đồng thời, chương trình cũng chú trọng công tác hướng nghiệp và phân luồng học sinh trung học, chuẩn bị cho thanh niên tham gia vào thị trường lao động phù hợp với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
Mục tiêu giáo dục hướng nghiệp cho học sinh THCS là một phần quan trọng trong giáo dục phổ thông, cần đảm bảo tính phổ thông, cơ bản và toàn diện, đồng thời hướng đến việc định hướng nghề nghiệp Nội dung giáo dục phải gắn liền với thực tiễn cuộc sống và phù hợp với tâm sinh lý của lứa tuổi học sinh.
Hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN) tại trường phổ thông đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng sống và kỹ năng kỹ thuật tổng hợp cho thế hệ trẻ Những kỹ năng này bao gồm khả năng thu thập và xử lý thông tin, lập kế hoạch, giải quyết vấn đề, giao tiếp và tổ chức cuộc sống khoa học Đồng thời, GDHN giúp học sinh nhận thức về thế giới nghề nghiệp đa dạng, hiểu rõ năng lực và xu hướng nghề nghiệp của bản thân, từ đó lựa chọn hướng đi và nghề nghiệp phù hợp cho tương lai Đây là một phần của xu thế toàn cầu hóa, hướng tới sự đổi mới và phát triển kinh tế xã hội tại Việt Nam, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước.
1.3.3 Nhiệm vụ của hoạt động GDHN
Nhiệm vụ của hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông được quy định trong quyết định 126/CP ngày 19 tháng 3 năm 1981 của Chính phủ Công tác giáo dục hướng nghiệp tại các trường phổ thông bao gồm nhiều nhiệm vụ quan trọng.
- Giáo dục thái độ lao động cho học sinh
- Tổ chức cho học sinh thực tập làm quen với một số nghề
- Tìm hiểu năng khiếu, khuynh hướng nghề nghiệp của từng học sinh để khuyến khích, hướng dẫn, bồi dưỡng khả năng nghề nghiệp thích hợp nhất
Để nâng cao hiệu quả giáo dục hướng nghiệp cho học sinh cấp THCS, cần thực hiện đồng bộ ba nội dung chính: tuyên truyền định hướng nghề nghiệp, tư vấn nghề nghiệp và tuyển chọn nghề nghiệp Những nhiệm vụ này được thể hiện qua "Tam giác hướng nghiệp" như mô tả trong Sơ đồ 1.2.
Sơ đồ 1.2: “Tam giác hướng nghiệp
Nội dung giáo dục hướng nghiệp (GDHN) cho học sinh THCS cần được thiết kế và tổ chức một cách chặt chẽ, tập trung vào định hướng nghề nghiệp và tư vấn nghề thông qua các hoạt động dạy học nghề phổ thông và tham quan học tập Điều này góp phần quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội hiện nay.
1.3.4 Nội dung và hình thức hoạt động GDHN ở trường THCS
1.3.4.1 Phân loại hình thức hoạt động GDHN
Một số vấn đề về quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường
1.4.1 Sự cần thiết phải quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường THCS
Việt Nam đang trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, với sự phát triển nhanh chóng của khoa học - công nghệ Để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nền giáo dục cần tạo ra lớp lao động mới có khả năng làm chủ công nghệ hiện đại Chất lượng giáo dục cần tập trung vào "phát triển con người" và "phát triển nguồn nhân lực", nhằm hình thành những năng lực cơ bản mà xã hội yêu cầu.
Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và định hướng nghề nghiệp tại trung học phổ thông Để đáp ứng yêu cầu này, cần đảm bảo học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở có kiến thức nền tảng vững chắc, đồng thời trung học phổ thông cần tiếp cận các nghề nghiệp và chuẩn bị cho giai đoạn học tập tiếp theo với chất lượng cao.
Hướng nghiệp trong giáo dục là hệ thống các biện pháp nhằm hỗ trợ học sinh phổ thông hiểu biết về nghề nghiệp và lựa chọn nghề phù hợp Việc kết hợp giữa nguyện vọng, sở trường cá nhân với nhu cầu lao động của xã hội đóng vai trò quan trọng trong quá trình đổi mới giáo dục, giúp đạt được mục tiêu phát triển bền vững.
Giáo dục hướng nghiệp chủ yếu nhằm phát hiện và bồi dưỡng tiềm năng sáng tạo của cá nhân, giúp họ nhận thức về bản thân và yêu cầu của nghề nghiệp Mục tiêu là chuẩn bị tâm lý cho họ bước vào những lĩnh vực mà xã hội đang cần nhân lực, từ đó đảm bảo sự phù hợp nghề nghiệp cho từng cá nhân.
Nhiệm vụ của giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông bao gồm việc giáo dục thái độ lao động và ý thức nghề nghiệp đúng đắn Học sinh sẽ được làm quen với các nghề phổ biến trong xã hội và các nghề truyền thống của địa phương Đồng thời, giáo dục cũng giúp tìm hiểu năng khiếu và khuynh hướng nghề nghiệp của từng học sinh để khuyến khích, hướng dẫn và bồi dưỡng khả năng nghề nghiệp phù hợp nhất Cuối cùng, học sinh sẽ được động viên theo đuổi những nghề nghiệp đang có nhu cầu cao.
Các biện pháp hướng nghiệp cho học sinh phổ thông được xây dựng dựa trên nền tảng tâm lý học, sinh lý học, giáo dục học và xã hội học, nhằm hỗ trợ học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với nhu cầu xã hội Mục tiêu là thỏa mãn nguyện vọng cá nhân, đồng thời phù hợp với năng lực, sở trường và đặc điểm tâm lý của từng cá nhân, giúp họ phát triển tối đa trong sự nghiệp Qua đó, học sinh có thể cống hiến cho xã hội và xây dựng cuộc sống tốt đẹp cho bản thân.
Hướng nghiệp bao gồm bốn giai đoạn: giáo dục nghề, tư vấn nghề, tuyển chọn nghề và thích ứng nghề Hai giai đoạn đầu thuộc trách nhiệm của nhà trường phổ thông, trong khi hai giai đoạn cuối là nhiệm vụ của các trường dạy nghề, trung học chuyên nghiệp, cao đẳng, đại học và các đơn vị sử dụng nhân lực Tất cả các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ với ngành giáo dục để thực hiện công tác hướng nghiệp Hiện nay, giáo dục hướng nghiệp trong trường phổ thông được triển khai qua nhiều hình thức như môn khoa học cơ bản, chương trình giáo dục hướng nghiệp chính khóa, môn công nghệ và lao động sản xuất, cũng như các hoạt động ngoại khóa Mục tiêu chung là hình thành hứng thú, khuynh hướng và năng lực nghề cho học sinh.
Trong những năm qua, giáo dục hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau trung học đã nhận được sự quan tâm đáng kể, đạt được những kết quả ban đầu tích cực Các nghị quyết, chủ trương và chính sách của Đảng và Nhà nước đã quán triệt vấn đề này, dẫn đến việc ban hành hệ thống văn bản liên quan Đầu tư phát triển hệ thống cơ sở giáo dục kỹ thuật tổng hợp, hướng nghiệp và dạy nghề đã được chú trọng, thể hiện qua quy hoạch mạng lưới, xây dựng các trung tâm và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên Ngoài ra, kinh phí cũng đã được đầu tư cho việc xây dựng và mua sắm trang thiết bị phục vụ cho giáo dục hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau trung học.
Giáo dục hướng nghiệp và công tác phân luồng học sinh sau trung học hiện chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến kết quả hạn chế Nguyên nhân chủ quan bao gồm nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và học sinh về tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp Mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục hướng nghiệp chưa được đổi mới kịp thời theo yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội và giáo dục - đào tạo Hơn nữa, cơ sở vật chất, trang thiết bị và đội ngũ cán bộ, giáo viên làm công tác này còn thiếu về số lượng và chất lượng.
Hệ thống giáo dục nghề nghiệp và thị trường lao động chưa phát triển lành mạnh, dẫn đến những hạn chế trong cơ chế và chính sách giáo dục hướng nghiệp Công tác phân luồng học sinh sau trung học còn bất cập và chậm đổi mới Bên cạnh đó, nhận thức về tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp từ các cơ quan, ban ngành, đoàn thể, cộng đồng xã hội và gia đình học sinh vẫn chưa được chú trọng.
1.4.2 Nội dung, phương pháp quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường THCS
Chương trình giáo dục hướng nghiệp trong các trường trung học cần cụ thể hóa mục tiêu phát triển nhân lực theo yêu cầu của địa phương và đất nước, đồng thời phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh Việc lựa chọn nội dung giáo dục hướng nghiệp phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới và khả năng nhận thức của học sinh là rất quan trọng, giúp học sinh tiếp cận kiến thức nghề nghiệp đầy đủ và lựa chọn nghề phù hợp Nội dung giáo dục hướng nghiệp khoa học sẽ hỗ trợ tích cực cho việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông và cung cấp nhân lực tại chỗ Đổi mới chương trình nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đáp ứng yêu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao Nội dung giáo dục cần tinh giản, hiện đại, thiết thực, tăng cường hoạt động thực hành và trải nghiệm thực tiễn Bên cạnh đó, cần chuẩn bị năng lực ngoại ngữ và tin học cho học sinh, đảm bảo đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp trong tương lai Các yêu cầu về kiến thức, kỹ năng, thái độ cần được cụ thể hóa cho từng nhóm đối tượng học sinh, tích hợp vào các môn học và hoạt động giáo dục trải nghiệm Chương trình giáo dục hướng nghiệp cần thực hiện theo hướng mở, đa dạng hóa, linh hoạt và phù hợp với đặc điểm và nhu cầu địa phương, cũng như các phương thức giáo dục hướng nghiệp.
Trong quá trình đổi mới chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015, cần đảm bảo học sinh hoàn thành chương trình THCS có kiến thức nền tảng và sẵn sàng cho việc phân luồng mạnh mẽ Sau khi tốt nghiệp THPT, học sinh phải có khả năng tiếp cận nghề nghiệp và chuẩn bị cho giai đoạn học tiếp theo với chất lượng cao Mục tiêu là nâng cao chất lượng giáo dục phổ cập và thực hiện giáo dục bắt buộc 9 năm từ sau năm 2020, với 80% thanh niên đạt trình độ THPT và tương đương Cần đổi mới phương pháp giáo dục hướng nghiệp theo hướng hiện đại, khuyến khích sự tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, đồng thời khắc phục lối giáo dục máy móc Tập trung vào giáo dục qua hoạt động trải nghiệm để học sinh tự nhận thức, trang bị kiến thức và kỹ năng, khám phá thế giới nghề nghiệp Đa dạng hóa phương pháp giáo dục hướng nghiệp và chú trọng vào các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong giáo dục hướng nghiệp và phân luồng học sinh.
Giáo dục hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau THCS và THPT đóng vai trò quan trọng trong các trường phổ thông Do sự khác biệt về điều kiện cơ sở giáo dục và đặc điểm học sinh ở các vùng miền, việc áp dụng các phương pháp và hình thức giáo dục sáng tạo là cần thiết để tổ chức hiệu quả hoạt động này.
1.4.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường THCS
Sự đổi mới kinh tế - xã hội và giáo dục đào tạo là yếu tố then chốt dẫn đến nhu cầu cải cách tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh THCS Việt Nam đang chuyển mình từ nền kinh tế tập trung, quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa Sự chuyển đổi này tác động mạnh mẽ đến tất cả các lĩnh vực, trong đó có giáo dục và đào tạo, đặc biệt là hoạt động hướng nghiệp cho học sinh THCS, buộc phải thay đổi các khái niệm, quan điểm về giá trị và phương thức quản lý sản xuất, đào tạo.
Cơ chế thị trường đã tác động mạnh mẽ đến đội ngũ lao động, biến sức lao động thành hàng hóa và thúc đẩy sự cạnh tranh trong thị trường việc làm Để nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả, người lao động cần phải năng động và sáng tạo, đáp ứng nhu cầu thị trường không ngừng biến đổi Họ không chỉ cần kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp mà còn phải có tư duy kinh tế, biết cách làm ăn và tự tìm kiếm, tạo ra cơ hội việc làm cho bản thân.
