Lịch sử vấn đề
Trong vài thập kỷ qua, phương pháp dạy học tích hợp đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà giáo dục và nhà nghiên cứu Nhiều công trình và bài viết liên quan đến việc tích hợp dạy học môn văn trong trường phổ thông đã được công bố Bài viết này sẽ điểm lại một số vấn đề nổi bật trong lĩnh vực này.
Cuốn sách “Khoa sư phạm tích hợp hay làm thế nào để phát triển các năng lực ở nhà trường” của tác giả Xavier Roegiers (Nxb Giáo dục, 1996) đã phân tích sâu sắc về tích hợp trong dạy - học và xây dựng chương trình giáo dục Tại Việt Nam, GS Phan Trọng Luận đã có những đóng góp quan trọng cho phương pháp dạy học môn Văn Năm 1987, ông cùng với các đồng tác giả Trương Dĩnh, Nguyễn Thanh Hùng, Trần Thế Phiệt đã cho ra mắt cuốn “Phương pháp dạy học văn”, trong đó ông trình bày các phương pháp dạy học cho các phân môn của môn Văn và đề xuất nhiều phương pháp cụ thể cho từng kiểu bài giảng.
Năm 2004, Phan Trọng Luận cùng Trương Dĩnh đã biên tập lại cuốn "Phương pháp dạy học văn" nhằm cải thiện phương pháp dạy học trong bối cảnh đổi mới Cuốn sách không chỉ đề cập đến các kiểu bài dạy mà còn đưa ra nhiều thay đổi đáng kể về phương pháp so với trước đây Đây được xem là công trình đầu tiên nghiên cứu toàn diện về phương pháp dạy học văn tại thời điểm ra mắt và trong những năm tiếp theo Tuy nhiên, vấn đề tích hợp trong dạy học văn, đặc biệt là phân môn văn học nước ngoài, vẫn chưa được các tác giả chú trọng.
Trong những năm gần đây, đã có nhiều bài viết và cuốn sách bàn về phương pháp dạy tích hợp trong môn Ngữ văn Một số tác phẩm tiêu biểu bao gồm "Những đổi mới của chương trình SGK và yêu cầu dạy học Ngữ văn 10" của Nguyễn Thuý Hồng (Tạp chí Giáo dục, kỳ 2, 2006), "Tích hợp trong dạy học Ngữ văn" của Nguyễn Thanh Hùng (Tạp chí nghiên cứu khoa học Giáo dục, số 6, 3/2006), "Tích hợp và liên hội hướng tới kết nối trong dạy học Ngữ văn" của Nguyễn Trọng Hoàn (Tạp chí Giáo dục, số 22, 2002), và "Phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong giờ học tiếng Việt" của Trần.
Thị Hiền Lương, Nghiên cứu giáo dục, số 5, 1999); Về việc hình thành và phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học tiếng Việt (Nguyễn Thị Kim
Thoa, Tạp chí Giáo dục, số 141, 2006); Rèn luyện ngôn ngữ, (Phan Thiều,
Nxb Giáo dục, 2001); Mấy vấn đề về lí luận và phương pháp dạy - học từ ngữ
Tiếng Việt trong nhà trường, (Nguyễn Đức Tồn, Nxb Đại học quốc gia Hà
Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu về phương pháp dạy học tiếng Việt (Nội, 2003; Lê A - Nguyễn Quang Minh - Bùi Minh Toán, 2001), nhưng vẫn chưa có bài viết nào đề cập đến phương pháp dạy học tích hợp và liên môn cho các tác phẩm văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn.
Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xuất bản bộ sách giáo khoa và sách giáo viên Ngữ văn theo định hướng tích hợp Trong sách giáo viên, phần Phương pháp và tiến trình tổ chức bài dạy cung cấp các phương pháp cụ thể cho từng tiết dạy Mặc dù những phương pháp này thiết thực và cụ thể, nhưng vẫn chỉ dừng lại ở từng bài dạy riêng lẻ mà chưa phát triển thành một hệ thống phương pháp luận tổng thể.
Ngoài ra, có thể tham khảo một số sách hướng dẫn dạy học môn Ngữ văn như "Dạy học theo chuẩn kiến thức và kĩ năng" cho các lớp 10, 11, 12.
Phan Trọng Luận chủ biên; Thiết kế bài giảng Ngữ văn 10,11,12 của Nguyễn Văn Đường; Dạy-học văn học nước ngoài - Ngữ văn 10,11,12 của Lê Huy
Gần đây, hai hội thảo khoa học cấp quốc gia đã được tổ chức tại Trường ĐHSP Tp.HCM, với chủ đề "Dạy học tích hợp ở Tiểu học - hiện tại và tương lai" vào tháng 12 năm 2022, và "Dạy học Ngữ văn trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông."
Trường ĐHSP Tp.HCM vào tháng 4/2014 đã thảo luận về định hướng dạy học tích hợp cho môn Tiếng Việt và Ngữ văn Tuy nhiên, các hội thảo và công trình nghiên cứu hiện tại chỉ dừng lại ở việc đề xuất một cách chung chung hoặc phương pháp dạy cho từng bài học cụ thể Chưa có một sự bàn luận sâu sắc và hệ thống về phương pháp dạy học tích hợp liên môn cho các tác phẩm văn học nước ngoài trong chương trình giáo dục phổ thông.
Dạy tích hợp đã trở thành một yêu cầu và phương pháp bắt buộc trong giáo dục hiện nay Tuy nhiên, các vấn đề lý thuyết liên quan đến phương pháp này, đặc biệt trong phân môn văn học nước ngoài, vẫn chưa được thảo luận một cách hệ thống và thấu đáo.
Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích của nghiên cứu là xây dựng các nguyên tắc và phương pháp tích hợp trong giảng dạy văn bản văn học nước ngoài tại trường THPT.
3.2 Với mục đích đó, đề tài đặt ra nhiệm vụ:
Thứ nhất, chỉ ra được cơ sở lý luận, thực tiễn để xây dựng nguyên tắc, phương pháp tích hợp trong dạy học văn học nước ngoài ở trường THPT
Thứ hai, xây dựng được những nguyên tắc, phương pháp tích hợp trong dạy học văn bản văn học nước ngoài ở trường THPT
Thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả thực nghiệm là những yếu tố quan trọng trong việc đề xuất các giải pháp khả thi cho việc dạy học văn bản văn học nước ngoài ở trường THPT theo hướng tích hợp.
4 Đối tượng nghiên cứu, phạm vi khảo sát
Đối tượng nghiên cứu của đề tài tập trung vào việc tích hợp các nội dung và phương pháp của văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn cấp THPT Phạm vi khảo sát bao gồm các văn bản văn học nước ngoài thuộc ba thể loại chính: tự sự, thơ trữ tình và kịch trong chương trình học của bậc THPT.
Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, chúng tôi áp dụng đồng thời hai phương pháp nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm, kèm theo một số thao tác cụ thể nhằm đạt được kết quả tốt nhất.
Khảo sát và thống kê là quá trình quan trọng để thu thập và tổng hợp số liệu điều tra thực tế, nhằm phục vụ cho việc nghiên cứu và tham khảo tài liệu liên quan đến đề tài.
Bài viết này sẽ miêu tả, phân tích và tổng hợp các hệ thống lý thuyết cùng với các văn bản và tài liệu tham khảo liên quan, nhằm xử lý kết quả điều tra thực tế Qua đó, chúng tôi sẽ đánh giá và rút ra những cơ sở lý luận cụ thể cho từng chương và mục nội dung nghiên cứu của đề tài.
Thực nghiệm sư phạm là quá trình kiểm tra tính khả thi và hiệu quả áp dụng của đề tài nghiên cứu Qua đó, có thể đưa ra kết luận cho đề tài và đề xuất những kiến nghị khách quan, phù hợp với cơ sở lý luận và thực tiễn.
6 Cấu trúc của luận văn
Ngoài Mở đầu, Kết luận, luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở khoa học của đề tài
Chương 2: Phương pháp dạy học các văn bản văn học nước ngoài ở trường THPT theo hướng tích hợp
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
Và cuối cùng là phần Tài liệu tham khảo, Phụ lục
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
1.1 Tích hợp - một xu hướng của giáo dục hiện đại
Tích hợp là khái niệm xuất hiện từ sớm và được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt trong giáo dục Theo UNESCO, dạy học tích hợp là cách trình bày các khái niệm khoa học nhằm thể hiện sự thống nhất trong tư tưởng, tránh nhấn mạnh sự khác biệt giữa các lĩnh vực Từ "tích hợp" trong tiếng Anh và tiếng Đức (integration) có nguồn gốc từ "integer" trong tiếng Latinh, mang ý nghĩa xác lập sự thống nhất từ các phần riêng lẻ Tích hợp được định nghĩa là sự kết hợp các hoạt động hoặc chương trình thành một khối chức năng thống nhất Trong giáo dục, tích hợp liên kết các đối tượng nghiên cứu và giảng dạy trong cùng một kế hoạch học tập, tạo ra một thể thống nhất từ những nét bản chất của các thành phần Quan điểm tích hợp đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung và phương pháp dạy học, coi trọng tính tương thích và bổ sung lẫn nhau giữa các môn học Tích hợp trong dạy học được hiểu là sự kết hợp hệ thống kiến thức và kỹ năng từ các môn học khác nhau, nhằm đáp ứng mục tiêu giáo dục đa dạng.
Tích hợp trong giáo dục được hiểu là sự kết hợp các tri thức có liên quan chặt chẽ với nhau, nhằm tạo ra một nội dung thống nhất Phương pháp này không chỉ phối hợp các môn học khác nhau mà còn các hợp phần của môn học, giúp hỗ trợ và tác động lẫn nhau để đạt được kết quả tổng hợp nhanh chóng và bền vững Tích hợp được thực hiện qua nhiều hình thức và cấp độ khác nhau, nhằm đáp ứng các mục tiêu và yêu cầu cụ thể trong mỗi tiết học.
Dạy học tích hợp là phương pháp giáo dục mà giáo viên hướng dẫn học sinh kết hợp và tổng hợp kiến thức, kỹ năng từ nhiều lĩnh vực khác nhau Mục tiêu là giúp học sinh giải quyết các vấn đề cụ thể trong học tập và cuộc sống, từ đó phát triển năng lực cần thiết, đặc biệt là khả năng giải quyết vấn đề trong thực tiễn.
Dạy học tích hợp đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng tư duy, phân tích và khái quát hóa cho học sinh Sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ hiện nay yêu cầu thay đổi toàn diện về nội dung và phương pháp giáo dục Quan điểm dạy học tích hợp là định hướng đổi mới giáo dục, chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực, nhằm đào tạo con người có tri thức, năng động và sáng tạo trong giải quyết vấn đề thực tiễn.
1.1.2 Mục đích của dạy học tích hợp
Trong những thập niên gần đây, sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ đã dẫn đến sự bùng nổ thông tin và gia tăng tri thức Kiến thức giữa các lĩnh vực ngày càng liên kết chặt chẽ, yêu cầu con người phải áp dụng kiến thức liên ngành một cách sáng tạo để giải quyết các tình huống trong cuộc sống Điều này đặt ra thách thức cho giáo dục và đào tạo, đòi hỏi một sự thay đổi trong quan điểm giáo dục, trong đó dạy học tích hợp được xem là một giải pháp đột phá nhằm đổi mới toàn diện về nội dung và phương pháp giáo dục.
Dạy học tích hợp là phương pháp giảng dạy kết hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực, khuyến khích người học tìm hiểu sâu và vận dụng kiến thức vào thực tiễn Phương pháp này giúp học viên tham gia tích cực vào việc chuẩn bị bài học và tài liệu, từ đó phát triển tư duy chủ động và sâu sắc hơn so với phương pháp học truyền thống Kết quả là, người học sẽ cảm thấy tự tin và hứng thú hơn, nâng cao hiệu quả trong việc khắc sâu kiến thức và kỹ năng từ bài học.
Dạy học tích hợp, theo Xavier Roegiers, là một phương pháp giáo dục nhằm hình thành những năng lực cụ thể cho học sinh, phục vụ cho quá trình học tập và hòa nhập vào cuộc sống lao động Phương pháp này không chỉ tập trung vào các hoạt động học tập riêng lẻ mà còn chú trọng đến việc kết hợp các kiến thức, kỹ năng và thao tác đã học Mục tiêu của dạy học tích hợp là giúp học sinh phát triển toàn diện, chuẩn bị cho tương lai của các em.
Để nâng cao hiệu quả học tập, cần liên kết kiến thức với cuộc sống hàng ngày và các tình huống cụ thể mà học sinh sẽ trải nghiệm trong tương lai Việc hòa nhập giữa môi trường học đường và thực tiễn sẽ giúp học sinh cảm nhận được ý nghĩa của việc học.
