Việc xác định đúng nguồn nguy hiểm cao độ cũng như diều kiện làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định trách nhiệm của chủ sở hữu, người được giao chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hểm cao, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị thiệt hại, bảo đảm trật tự công bằng xã hội.
NỘI DUNG
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
THIỆT HẠI DO NGUỒN NGUY HIỂM CAO ĐỘ GÂY RA
1.1 Nguồn nguy hiểm cao độ
Nguồn nguy hiểm cao độ bao gồm các yếu tố như phương tiện giao thông cơ giới, hệ thống tải điện, nhà máy công nghiệp hoạt động, vũ khí, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, thú dữ và các nguồn nguy hiểm khác theo quy định của pháp luật (khoản 1 Điều 601 Bộ luật dân sự 2015).
Hiện tại, chưa có văn bản pháp luật nào đưa ra định nghĩa chính xác về phương tiện giao thông vận tải cơ giới Tuy nhiên, phương tiện này được xác định bao gồm các loại phương tiện di chuyển bằng động cơ.
Phương tiện giao thông cơ giới đường bộ bao gồm: xe ô tô, máy kéo, rơ moóc hoặc sơ mi rơ moóc kéo bởi xe ô tô hay máy kéo, xe mô tô hai bánh, xe mô tô ba bánh, xe gắn máy (bao gồm cả xe máy điện) và các loại xe tương tự, theo Khoản 18 Điều 3 của Luật Giao thông đường bộ 2008.
Phương tiện giao thông đường thủy gồm: tàu, thuyền và các cấu trúc nổi khác, có động cơ hoặc không có động cơ …;
Phương tiện giao thông đường hàng không gồm: máy bay, trực thăng, tàu lượn, khí cầu và các thiết bị khác…;
Phương tiện giao thông đường sắt gồm: đầu máy, toa xe, toa xe động lực, phương tiện chuyên dùng di chuyển trên đường sắt…
Hệ thống tải điện bao gồm dây dẫn điện, mô tơ, máy phát điện và cầu dao, cùng với các nhà máy công nghiệp nặng và nhẹ, cũng như phương tiện giao thông vận tải cơ giới Những thiết bị này chỉ được coi là nguồn nguy hiểm cao khi đang hoạt động; khi ở trạng thái tĩnh, chúng không gây nguy hiểm cho những người xung quanh.
Vũ khí bao gồm nhiều loại khác nhau, như vũ khí quân dụng (súng săn, súng trường), vũ khí thô sơ (dao găm, kiếm), vũ khí thể thao (súng hơi, các loại súng dùng trong luyện tập và thi đấu), cùng với các loại vũ khí khác có tính năng và tác dụng tương tự.
Vũ khí quân dụng gồm:
Súng cầm tay hạng nhỏ là loại vũ khí cá nhân bao gồm súng ngắn, súng trường, súng tiểu liên, súng trung liên và các loại súng khác có chức năng tương tự.
Vũ khí hạng nhẹ bao gồm các loại như súng đại liên, súng cối dưới 100 mm, súng ĐKZ, súng máy phòng không dưới 23 mm, súng phóng lựu, tên lửa chống tăng cá nhân, tên lửa phòng không vác vai, cùng với nhiều loại vũ khí hạng nhẹ khác có tính năng và tác dụng tương tự.
Các loại bom, mìn, lựu đạn, đạn, ngư lôi, thủy lôi, hỏa cụ;
Vũ khí không thuộc danh mục vũ khí do Chính phủ ban hành nhưng có tính năng, tác dụng tương tự như vũ khí quân dụng.
Chất cháy và chất nổ là những chất lỏng, khí, hoặc rắn có khả năng gây ra cháy nổ Chúng có đặc tính tự bốc cháy khi tiếp xúc với ôxy trong không khí, nước, hoặc dưới tác động của các yếu tố khác ở nhiệt độ cao hoặc thấp, như diêm, phốt pho, và xăng dầu.
Chất nổ với khả năng gây nổ mạnh, nhanh tỏa nhiệt và ánh sáng (thuốc nổ thuốc pháo, thuốc sung,…).
Chất độc là những chất có độ độc hại cao, gây nguy hiểm cho sức khỏe và tính mạng của con người, động vật, cũng như môi trường xung quanh Ví dụ, các chất độc bảng A như acônitin, các loại muối của nó, kẽm, phốt pho và nicôtin đều là những chất cực kỳ nguy hiểm.
Chất phóng xạ là chất ở thể rắn, lỏng hoặc khí với hoạt động phóng xạ lớn hơn 70 kilo Beccơren trên kilôgam (70kBq/kg) Đây là nhân tố gây hại của vũ khí hạt nhân, bao gồm các đồng vị không bền của các nguyên tố như urani và radi, có khả năng phát ra tia phóng xạ không nhìn thấy, gây bệnh và nhiễm xạ cho con người, động vật và môi trường sống.
“Thú dữ” là loài thú lớn, rất dữ, có thể làm hại người Ví dụ: hổ , báo, sư tử, gấu, …
1.2 Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra
Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là trách nhiệm dân sự, trong đó người có nghĩa vụ bồi thường phải đền bù cho người bị thiệt hại, dù không có hợp đồng hoặc hành vi gây thiệt hại không liên quan đến hợp đồng đã ký kết.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ là một loại trách nhiệm ngoài hợp đồng, yêu cầu chủ sở hữu hoặc người quản lý nguồn nguy hiểm phải bồi thường thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tài sản và tổn thất tinh thần cho những người bị ảnh hưởng, ngay cả khi không có lỗi xảy ra.
2 Đặc điểm của bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm gây ra là một loại trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng đặc biệt, với những đặc điểm riêng biệt.
Thiệt hại phát sinh không phải do hành vi trái pháp luật của con người, mà là do hoạt động tự thân của nguồn nguy hiểm cao độ Vì vậy, để xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại từ nguồn nguy hiểm cao độ, cần có sự hiện diện của các điều kiện cụ thể liên quan đến tính chất và mức độ nguy hiểm của nguồn đó.
“Việc gây thiệt hại trái pháp luật của nguồn nguy hiểm cao độ” chứ không phải do “Hành vi gây thiệt hại trái pháp luật của con người.”
Chủ sở hữu hoặc người được giao chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ có trách nhiệm bồi thường thiệt hại phát sinh mà không cần chứng minh lỗi Họ phải bồi thường trong mọi trường hợp, trừ khi thiệt hại hoàn toàn do lỗi cố ý của người bị thiệt hại, do sự kiện bất khả kháng, hoặc trong trường hợp pháp luật quy định khác Nếu thiệt hại xảy ra do việc chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật nguồn nguy hiểm cao độ mà họ không có lỗi, họ cũng không phải bồi thường.
NỘI DUNG BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO NGUỒN NGUY HIỂM
Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ là trách nhiệm đặc biệt, vì thiệt hại không xuất phát từ hành vi hay lỗi của con người mà từ hoạt động của các sự vật tiềm ẩn nguy cơ gây hại Dù chủ sở hữu hoặc người sử dụng nguồn nguy hiểm không có lỗi, pháp luật vẫn yêu cầu họ bồi thường để bảo vệ quyền lợi của người bị thiệt hại Điều này nhấn mạnh trách nhiệm của chủ sở hữu và người được giao quản lý nguồn nguy hiểm cao độ trong việc quản lý, sử dụng và bảo quản chúng, nhằm giảm thiểu thiệt hại cho môi trường và cộng đồng.
II NỘI DUNG BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO NGUỒN NGUY HIỂM CAO ĐỘ GÂY RA THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT DÂN
1.1 Có thiệt hại xảy ra
Thiệt hại được định nghĩa là những tổn thất thực tế được quy đổi thành tiền, liên quan đến việc xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, uy tín và tài sản của cá nhân hoặc tổ chức Tuy nhiên, thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ không bao gồm tổn thất về danh dự, nhân phẩm và uy tín Nguồn nguy hiểm cao độ thường liên quan đến hoạt động của các phương tiện cơ giới, do đó thiệt hại chủ yếu ảnh hưởng đến tài sản, sức khỏe và tính mạng của nạn nhân Đặc biệt, do tính chất nguy hiểm “cao độ”, nguồn này có khả năng gây thiệt hại cho bất kỳ ai, bao gồm cả chủ sở hữu, người chiếm hữu, vận hành hoặc những người không liên quan.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại phát sinh khi nguồn nguy hiểm cao độ gây ra thiệt hại cho những người xung quanh, tức là những cá nhân không có mối quan hệ trực tiếp với nguồn nguy hiểm đó Điều này nhằm bảo vệ quyền lợi của những người bị thiệt hại, đảm bảo họ được bồi thường thích đáng.
1.2 Thiệt hại do chính nguồn nguy hiểm cao độ gây ra
Ngay tên của điều luật, Điều 601 BLDS 2015 đã xác định:
Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ cần xác định rõ ràng nguồn gốc thiệt hại Thiệt hại phát sinh từ chính nguồn nguy hiểm cao độ sẽ chịu trách nhiệm bồi thường, trong khi thiệt hại không trực tiếp từ nguồn này sẽ theo quy định thông thường Đối với các phương tiện giao thông, hệ thống tải điện và nhà máy công nghiệp, chỉ được coi là nguồn nguy hiểm cao độ khi đang hoạt động Do đó, pháp luật yêu cầu chủ sở hữu phải vận hành, sử dụng và bảo quản nguồn nguy hiểm cao độ theo đúng quy định Cần phân biệt thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra với thiệt hại liên quan đến hành vi trái pháp luật của con người.
Nguồn nguy hiểm cao độ có thể gây ra thiệt hại mà không cần tác động của con người, như trường hợp xe ô tô bị nổ lốp hay mất phanh Ngược lại, thiệt hại liên quan đến nguồn nguy hiểm cao độ thường xuất phát từ hành vi trái pháp luật của con người, như lái xe phóng nhanh hay say rượu Tuy nhiên, trong thực tế, việc xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra thường gặp nhầm lẫn, khi người áp dụng luật không phân biệt rõ giữa thiệt hại do nguồn nguy hiểm và thiệt hại liên quan đến nguồn nguy hiểm Sự phân định giữa thiệt hại do "tác động của con người" và "tác động của vật" là rất quan trọng, vì nó ảnh hưởng đến trách nhiệm bồi thường và trách nhiệm hình sự của người gây thiệt hại trong trường hợp liên quan đến nguồn nguy hiểm cao độ.
Nếu thiệt hại xảy ra trong khi nguồn nguy hiểm cao độ đang ở trạng thái "tĩnh", thì không thể xem đây là thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra.
Trong môi trường có nguy cơ cao, luôn tồn tại những rủi ro không thể lường trước, dẫn đến những sự kiện bất ngờ mà con người không thể dự đoán hay phòng ngừa.
1.3 Mối quan hệ nhân quả giữa hoạt động của nguồn nguy hiểm cao độ và thiệt hại
Việc xác định mối quan hệ nhân quả giữa hoạt động của nguồn nguy hiểm cao độ và thiệt hại là rất quan trọng về mặt pháp lý, vì nó giúp xác định trách nhiệm dân sự của chủ sở hữu Trong trường hợp trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, hành vi trái pháp luật được xem là nguyên nhân, còn thiệt hại là hậu quả Nguyên tắc này yêu cầu hành vi trái pháp luật xảy ra trước, sau đó mới đến thiệt hại Do đó, để phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại từ nguồn nguy hiểm cao độ, hoạt động của nguồn này phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra thiệt hại.
Trong trường hợp người sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ gây thiệt hại do lỗi của chính họ, trách nhiệm bồi thường thiệt hại không thuộc về nguồn nguy hiểm cao độ.
2 Nguyên tắc bồi thường Điều 585 Nguyên tắc bồi thường thiệt hại
1 Thiệt hại thực tế phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời Các bên có thể thỏa thuận về mức bồi thường, hình thức bồi thường bằng tiền, bằng hiện vật hoặc thực hiện một công việc, phương thức bồi thường một lần hoặc nhiều lần, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
2 Người chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại có thể được giảm mức bồi thường nếu không có lỗi hoặc có lỗi vô ý và thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế của mình.
3 Khi mức bồi thường không còn phù hợp với thực tế thì bên bị thiệt hại hoặc bên gây thiệt hại có quyền yêu cầu Tòa án hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác thay đổi mức bồi thường.
4 Khi bên bị thiệt hại có lỗi trong việc gây thiệt hại thì không được bồi thường phần thiệt hại do lỗi của mình gây ra.
5 Bên có quyền, lợi ích bị xâm phạm không được bồi thường nếu thiệt hại xảy ra do không áp dụng các biện pháp cần thiết, hợp lý để ngăn chặn, hạn chế thiệt hại cho chính mình.
3 Chủ thể bồi thường thiệt hại
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra có thể được áp dụng với các chủ thể sau:
Chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ đang chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao
Người chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ giao chiếm hữu sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ;
Người đang chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ trá pháp luật (trường hợp nguồn nguy hiểm cao độ bị chiếm hữu sử dụng trái pháp luật).
Việc xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra cần dựa vào từng trường hợp cụ thể để xác định ai là chủ thể phải chịu trách nhiệm.
Chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ có quyền chiếm hữu và sử dụng nguồn này theo ý chí của mình, nhưng phải tuân thủ pháp luật và đạo đức xã hội, đồng thời không được khai thác một cách bất hợp pháp Khác với trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thông thường, trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra không cần xác định lỗi Khi xảy ra thiệt hại, chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ sẽ phải chịu trách nhiệm bồi thường Ví dụ, nếu A là chủ sở hữu ô tô và xe gặp sự cố gây tai nạn cho người khác, A sẽ phải bồi thường thiệt hại cho nạn nhân.