Khái niệm ngoại giao văn hóa
1.1.3.1 Mối quan hệ giữa ngoại giao và văn hóa
Ngoại giao và văn hóa đã xuất hiện từ rất sớm trong nền văn minh nhân loại, nhưng vào thời kỳ cổ đại, sự giao lưu văn hóa chưa thực sự mạnh mẽ và chưa ảnh hưởng lớn đến an ninh và lợi ích quốc gia Tuy nhiên, trong kỷ nguyên toàn cầu hóa hiện đại, sự phụ thuộc giữa các quốc gia đã làm cho giao lưu văn hóa trở thành xu hướng quan trọng, với việc bảo tồn văn hóa truyền thống và khẳng định bản sắc dân tộc Sự bùng nổ công nghệ thông tin đã thu hẹp khoảng cách địa lý, ảnh hưởng đáng kể đến ngoại giao văn hóa, khiến nó trở thành phương thức quan trọng trong thực hiện các mục tiêu đối ngoại Giáo sư Joseph S Nye đã định nghĩa sức mạnh mềm, nhấn mạnh rằng văn hóa là nguồn lực quan trọng tạo nên sức mạnh này Do đó, ngoại giao văn hóa ngày càng khẳng định vai trò thiết yếu trong quan hệ quốc tế và trở thành yếu tố không thể thiếu trong chính sách đối ngoại của các quốc gia.
Ngoại giao và văn hóa là hai khái niệm khác nhau nhưng lại có mối quan hệ chặt chẽ Ngoại giao là con đường giúp văn hóa lan tỏa, trong khi văn hóa được sử dụng như một công cụ ngoại giao để tăng cường ảnh hưởng và thúc đẩy hợp tác Đồng thời, việc thúc đẩy ngoại giao cũng nhằm nâng cao giá trị văn hóa của dân tộc Tóm lại, ngoại giao không chỉ là phương tiện để văn hóa phát triển ra bên ngoài mà còn củng cố sự phát triển văn hóa bên trong.
Văn hóa là cầu nối tinh thần giữa các quốc gia, giúp các dân tộc trở nên gần gũi hơn và thúc đẩy sự hợp tác trên mọi lĩnh vực Trong bối cảnh hội nhập và giao lưu văn hóa quốc tế, văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối và tăng cường sức ảnh hưởng Ngoại giao văn hóa, do đó, trở thành yếu tố thiết yếu trong việc truyền tải giá trị văn hóa, quảng bá hình ảnh đất nước và gia tăng sức mạnh mềm.
1.1.3.2 Khái niệm ngoại giao văn hóa
Ngoại giao văn hóa, mặc dù đã tồn tại hàng thế kỷ, nhưng vẫn là một khái niệm tương đối mới trong quan hệ quốc tế sau Chiến tranh thế giới thứ hai Sự gia tăng các hoạt động văn hóa trên quy mô lớn chứng tỏ điều này, điển hình là mô hình “ngoại giao bóng bàn” đã thành công trong việc thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Mỹ và Trung Quốc.
Nhật Bản đã tặng 3000 cây hoa anh đào cho Washington DC, Mỹ, tạo nên mối quan hệ hữu nghị tốt đẹp giữa hai quốc gia, với cây anh đào là biểu tượng kết nối.
Ngoại giao văn hóa là một khái niệm phức tạp, được hiểu qua nhiều góc độ khác nhau Một số học giả cho rằng nó chỉ là công cụ của chính sách đối ngoại, trong khi nhiều quan điểm khác nhấn mạnh rằng ngoại giao văn hóa là quá trình lâu dài nhằm nâng cao lợi ích phát triển của quốc gia Theo Milton C Cummings Jr, ngoại giao văn hóa bao gồm việc trao đổi tư tưởng, thông tin, nghệ thuật và các khía cạnh văn hóa giữa các quốc gia để xây dựng sự hiểu biết lẫn nhau Như vậy, thông qua giao lưu văn hóa và trao đổi giá trị, ngoại giao văn hóa thúc đẩy sự hiểu biết và hợp tác trên nhiều lĩnh vực.
Ngoại giao văn hóa, theo "Institute for Cultural Diplomacy", được hiểu là quá trình sử dụng trao đổi tư tưởng, giá trị và truyền thống để thắt chặt mối quan hệ và nâng cao hợp tác văn hóa - xã hội, phục vụ lợi ích quốc gia Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được mục tiêu an ninh và phát triển của mỗi quốc gia Ngoài việc hoạt động trong lĩnh vực công, ngoại giao văn hóa còn mở rộng sang lĩnh vực tư nhân và xã hội, tạo ra sự hợp tác sâu rộng hơn trong các lĩnh vực xã hội, chính trị và kinh tế Điều này giúp giảm thiểu xung đột và xây dựng nền tảng tin tưởng lẫn nhau giữa các quốc gia.
Trong cuốn sách "Ngoại giao văn hóa Hồ Chí Minh và sự vận dụng của Đảng Cộng sản Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế", Nghiên cứu sinh Trịnh Thanh Mai định nghĩa ngoại giao văn hóa là một lĩnh vực đặc thù của ngoại giao, trong đó văn hóa vừa là phương tiện, vừa là đối tượng và mục đích trong quan hệ ngoại giao, nhằm đạt được các mục tiêu và lợi ích của mỗi quốc gia.
Ngoại giao văn hóa là một hoạt động quan trọng trong quan hệ quốc tế, trong đó văn hóa đóng vai trò vừa là công cụ, vừa là mục tiêu nhằm đạt được sự tồn tại và phát triển của quốc gia Hoạt động này rất đa dạng, bao gồm nhiều lĩnh vực như nghệ thuật, phim ảnh, âm nhạc, ẩm thực, và nhiều hình thức khác nhau.
Tầm quan trọng của ngoại giao văn hóa
Trong thời đại hiện đại, ngoại giao văn hóa ngày càng được các quốc gia chú trọng, đặc biệt trong bối cảnh hòa bình và xu hướng “đối thoại thay cho đối đầu” Văn hóa giữ vai trò quan trọng trong ngoại giao, được khẳng định bởi Đảng Cộng sản Việt Nam trong Đại hội Đảng lần thứ XI Đảng nhấn mạnh sự cần thiết phải phối hợp chặt chẽ giữa hoạt động đối ngoại của Đảng, ngoại giao Nhà nước và ngoại giao nhân dân, cũng như giữa ngoại giao chính trị, kinh tế và văn hóa, đồng thời liên kết đối ngoại với quốc phòng và an ninh.
[52] Hơn nữa, ngoại giao văn hóa cũng được xem là một trong ba trụ cột của ngoại giao Việt Nam đương đại [17].
Ngoại giao văn hóa là cầu nối giữa các nền văn hóa, mở ra cơ hội hợp tác và tăng cường hiểu biết lẫn nhau, phù hợp với xu thế hòa bình và phát triển Nó ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều lĩnh vực, đặc biệt là chính trị, kinh tế và xã hội.
Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập và thúc đẩy mối quan hệ giữa các quốc gia, như trong trường hợp quan hệ Mỹ - Trung Kể từ khi Đảng Cộng sản Trung Quốc thành lập năm 1946, mối quan hệ này đã xấu đi và hai bên bắt đầu đối đầu Tuy nhiên, vào năm 1971, sự kiện "ngoại giao bóng bàn" khi Trung Quốc mời đội tuyển bóng bàn Mỹ đến thăm đã tạo ra bước ngoặt tích cực, mở ra cơ hội hợp tác và gắn kết giữa hai quốc gia.
Mỹ và Trung Quốc thiết lập quan hệ ngoại giao tám năm sau sự kiện "Cuộc gặp bóng bàn", một sự kiện có tác động lớn đến chính trị toàn cầu và cán cân quyền lực giữa Mỹ, Trung Quốc và Liên Xô Sự kiện này đóng vai trò như một chất xúc tác quan trọng, giúp tháo gỡ những rào cản trong quan hệ hai nước Ngoại giao văn hóa đã trở thành nhân tố then chốt, giúp hai quốc gia này chuyển từ tình trạng thù địch sang bình thường hóa quan hệ.
Ngoại giao văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút du lịch và đầu tư nước ngoài bằng cách quảng bá hình ảnh quốc gia Ví dụ, Nhật Bản, nổi tiếng với cây hoa anh đào, đã sử dụng biểu tượng này để tăng cường mối quan hệ với Mỹ Sự thành công trong việc quảng bá hình ảnh hoa anh đào không chỉ nâng cao vị thế của Nhật Bản mà còn thu hút hàng triệu khách du lịch mỗi năm.
Sự tương tác trong xã hội góp phần làm phong phú thêm văn hóa quốc gia, giúp tiếp thu những giá trị mới và tiến bộ Điều này không chỉ nâng cao chất lượng sống của con người mà còn cải thiện hiệu quả hoạt động của toàn xã hội.
Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong ngoại giao, trở thành công cụ hữu ích và ngày càng phổ biến Ngoại giao văn hóa không chỉ kết nối các dân tộc mà còn tăng cường sức mạnh mềm cho các quốc gia lớn Nó giúp quảng bá hình ảnh đất nước, thu hút du lịch và đầu tư nước ngoài, từ đó phát triển kinh tế và xây dựng lòng tin, tình hữu nghị giữa các dân tộc Hơn nữa, việc tiếp thu kinh nghiệm và văn hóa từ nước ngoài làm phong phú thêm văn hóa trong nước.
Ngoại giao văn hóa là một công cụ quan trọng trong việc thực hiện các chính sách quốc gia, kết hợp nhiều lĩnh vực để quảng bá hình ảnh đất nước ra thế giới Nó không chỉ giúp giới thiệu giá trị văn hóa quốc gia mà còn thu hút du lịch và thúc đẩy giao lưu văn hóa, đồng thời gia tăng sức mạnh mềm một cách hiệu quả.
1.2 KHÁI QUÁT TÌNH HÌNH CỦA VIỆT NAM TỪ KHI GIA NHẬPASEAN
Sự gia nhập của Việt Nam vào ASEAN
Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) được thành lập vào ngày 08/08/1967 với 5 nước thành viên sáng lập là Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan Từ đó, ASEAN đã trải qua 4 lần mở rộng vào các năm 1984, 1995, 1997 và 1999, hiện nay tổ chức đã có sự tham gia của 10 quốc gia Đông Nam Á.
Năm 1992, Việt Nam gia nhập Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông - Nam Á (TAC) và trở thành quan sát viên của ASEAN, đánh dấu bước đầu hội nhập quan trọng sau Đổi mới Sự kiện này là tiền đề để Việt Nam gia nhập ASEAN ba năm sau đó Việt Nam đã tích cực hợp tác với ASEAN từ sớm, tham gia vào các hoạt động của nhiều Ủy ban hợp tác chuyên ngành Quan hệ Việt Nam - ASEAN tiếp tục được cải thiện, đặc biệt khi Việt Nam được mời tham dự cuộc họp đầu tiên và trở thành một trong những thành viên sáng lập Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) vào năm 1994.
Ngày 28/07/1995, Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 7 của ASEAN tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 28 ở Brunei, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong quá trình hội nhập quốc tế của đất nước Kể từ đó, hợp tác giữa Việt Nam và ASEAN đã được thúc đẩy mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, với những đóng góp đáng kể của Việt Nam vào sự phát triển chung của ASEAN và nâng cao vị thế của tổ chức này trên trường quốc tế Việt Nam cam kết thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thành viên, với Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Quốc Dũng nhấn mạnh rằng Việt Nam đứng thứ hai sau Singapore trong việc thực hiện các mục tiêu của Cộng đồng Kinh tế ASEAN.
ASEAN đang được các nước thành viên thúc đẩy để tăng cường liên kết nội khối một cách sâu rộng và toàn diện, nhằm đạt được mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN Cộng đồng này bao gồm ba trụ cột chính: Cộng đồng An ninh - Chính trị ASEAN (APSC), Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) và Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN (ASCC).
Từ năm 2015, dựa trên Hiến chương ASEAN, khu vực Đông Nam Á đã đạt được nhiều thành tựu ấn tượng nhờ vị trí địa chính trị quan trọng và sự quan tâm ngày càng tăng từ các quốc gia, tổ chức quốc tế Nằm trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương, Đông Nam Á chiếm ưu thế trên tuyến đường hàng hải giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, đồng thời là nơi tập trung nhiều mô hình phát triển kinh tế, chính trị và xã hội hiện đại ASEAN không ngừng khuyến khích đầu tư nước ngoài và thúc đẩy tự do thương mại, đồng thời đẩy mạnh các hoạt động ngoại giao văn hóa trong quá trình hội nhập và phát triển.
Những thành tựu Việt Nam đã đạt được kể từ khi gia nhập ASEAN
Kể từ khi gia nhập ASEAN, Việt Nam đã chủ động đổi mới tư duy đối ngoại, áp dụng tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh về “thêm bạn, bớt thù”, hình thành chính sách đối ngoại đa phương hóa và đa dạng hóa Việt Nam ưu tiên cải thiện quan hệ với các nước láng giềng, đặc biệt là trong khối ASEAN, và chú trọng hợp tác trên nhiều lĩnh vực như kinh tế, an ninh quốc phòng, và văn hóa - xã hội Qua từng năm, vai trò và vị trí của Việt Nam ngày càng được khẳng định, với những thành công và đóng góp quan trọng, góp phần làm cho ASEAN lớn mạnh và củng cố vị thế của Việt Nam trong khu vực, đặc biệt trong việc xây dựng Cộng đồng ASEAN Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh đã nhấn mạnh điều này.
Việt Nam đã đóng vai trò tiên phong trong việc thực hiện các mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN 2015, với gần 95% dòng hành động được triển khai Những nỗ lực này không chỉ thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam mà còn góp phần quan trọng vào sự hình thành và phát triển của Cộng đồng ASEAN.
Kể từ khi gia nhập ASEAN, Việt Nam đã duy trì thâm hụt thương mại nhưng ASEAN vẫn là đối tác kinh tế hàng đầu, đứng thứ 4 trong tiêu thụ hàng hóa của Việt Nam sau Mỹ, EU và Trung Quốc Tính đến năm 2018, tỷ lệ xóa bỏ thuế quan theo Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) đạt 98%, cao nhất so với các hiệp định khác Kim ngạch xuất khẩu giữa Việt Nam và các nước ASEAN đã tăng từ 2,58 tỷ USD năm 1996 lên 24,96 tỷ USD vào năm 2019, trong khi nhập khẩu đạt 32,056 tỷ USD Gia nhập ASEAN cũng giúp Việt Nam thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và mở rộng thị trường xuất nhập khẩu thông qua các hiệp định thương mại tự do với nhiều đối tác Về chính trị-an ninh, mục tiêu chính của Việt Nam khi gia nhập ASEAN là tăng cường an ninh và ổn định khu vực, thúc đẩy Lào, Campuchia và Myanmar gia nhập khối Việt Nam luôn đề cao sự ổn định và hòa bình, đóng góp vào việc xây dựng quy tắc ứng xử ở Biển Đông và thúc đẩy đàm phán về Bộ quy tắc ứng xử với Trung Quốc Với vai trò chủ tịch ASEAN, Việt Nam đã kết nạp Mỹ và Nga vào EAS, khẳng định vị thế ngày càng tăng của ASEAN.
Sau 25 năm gia nhập ASEAN, Việt Nam đã tích cực hội nhập văn hóa - xã hội với các nước trong khối, không chỉ trong lĩnh vực kinh tế và an ninh - chính trị Việt Nam đã tổ chức nhiều hoạt động giao lưu văn hóa nhằm quảng bá hình ảnh đất nước và nâng cao tình đoàn kết giữa các quốc gia thành viên Trong vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2010, Việt Nam đã chủ trì xây dựng hai văn kiện quan trọng của ASCC: Tuyên bố Hà Nội về Phúc lợi và Phát triển cho phụ nữ và trẻ em, cùng với Tuyên bố về Phát triển nguồn nhân lực và kỹ năng nghề Ngoài ra, Việt Nam còn tích cực tham gia vào nhiều sáng kiến khác như Tuyên bố ASEAN về Tăng cường an sinh xã hội và các nỗ lực xóa bỏ bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em.
Nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân, Cộng đồng ASEAN được xây dựng dựa trên các quy định pháp luật, với mục tiêu đặc biệt là đặt người dân làm trung tâm.
NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG NGOẠI GIAO VĂN HÓA CỦA VIỆT NAM ĐỐI VỚI
Xu thế toàn cầu hóa
Kể từ khi Chiến tranh lạnh kết thúc, thế giới đã trải qua những thay đổi lớn với sự chuyển mình từ đối đầu sang hòa bình và ổn định Các quốc gia đang điều chỉnh chính sách đối ngoại để phù hợp với xu hướng hợp tác và phát triển Toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ, mang lại lợi ích cho nền kinh tế toàn cầu và nhiều lĩnh vực khác, đặc biệt là văn hóa Sự gia tăng trao đổi và giao lưu giữa các quốc gia đã tạo ra mối quan hệ đa dạng và phong phú hơn Đồng thời, toàn cầu hóa cũng làm gia tăng sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia, trong khi sự lan tỏa và tiếp biến văn hóa giúp làm phong phú thêm bản sắc văn hóa của mỗi quốc gia, tạo ra sức mạnh mềm để ảnh hưởng đến các chủ thể trong quan hệ quốc tế.
Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc xác định bản sắc dân tộc và duy trì truyền thống, đồng thời liên kết chặt chẽ với sức mạnh mềm Trong bối cảnh hiện nay, sức mạnh mềm trở thành yếu tố thiết yếu cho sự phát triển và khẳng định vị thế quốc gia Việc kết nối văn hóa với các ngành công nghiệp như âm nhạc và điện ảnh không chỉ giúp gia tăng sức mạnh mềm và ảnh hưởng của quốc gia mà còn thúc đẩy phát triển bền vững trong tương lai.
Toàn cầu hóa trong thời đại 4.0 đã tác động mạnh mẽ đến lĩnh vực văn hóa - xã hội, thúc đẩy các quốc gia thay đổi cách nhìn về đời sống chính trị và ảnh hưởng trực tiếp đến ngoại giao văn hóa Sự phát triển của khoa học - kỹ thuật và công nghệ thông tin đã xóa nhòa rào cản không gian, tạo điều kiện cho giao lưu văn hóa diễn ra sôi nổi Điều này không chỉ mở ra cơ hội hiểu biết và học hỏi mà còn làm giảm sự khác biệt, góp phần xây dựng môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển.
Trong bối cảnh chính trị hiện đại, văn hóa trở thành vũ khí và sức mạnh để các quốc gia lớn thực hiện lợi ích của mình trên trường quốc tế Nó là yếu tố then chốt giúp các quốc gia tiến tới một nền văn hóa chung của sự đa dạng và thịnh vượng Tuy nhiên, sự đồng hóa văn hóa có thể dẫn đến sự suy vong của một quốc gia, do đó, việc giữ gìn và xây dựng bản sắc riêng là vô cùng quan trọng Các quốc gia cần duy trì tính độc lập văn hóa, tiếp thu có chọn lọc những giá trị văn hóa phù hợp, đồng thời loại bỏ những giá trị không tương thích Trong thời đại toàn cầu hóa, việc bảo tồn các giá trị cốt lõi của nền văn hóa dân tộc song song với việc tiếp thu tinh hoa của nhân loại là yếu tố quan trọng để làm phong phú và đa dạng hóa nền văn hóa quốc gia Để đạt được điều này, các quốc gia cần đầu tư nguồn lực cho ngoại giao văn hóa, đặc biệt trong khối ASEAN, nơi mà sự giao lưu và hợp tác văn hóa đang được thúc đẩy mạnh mẽ với sự thành lập của Cộng đồng ASEAN.
Năm 2015 đánh dấu sự phát triển mới trong lĩnh vực văn hóa - xã hội của khối, với toàn cầu hóa tác động mạnh mẽ đến quá trình hội nhập của các thành viên Điều này không chỉ thúc đẩy ngoại giao văn hóa mà còn giúp các quốc gia trong khối trở nên đoàn kết hơn để giải quyết các rào cản đối với sự phát triển chung.
Bối cảnh trong nước
Sau hơn 20 năm đổi mới, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu to lớn, thoát khỏi khủng hoảng kinh tế, ổn định hệ thống chính trị và cải thiện quốc phòng an ninh Ngoài ra, nền ngoại giao Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng, đặc biệt trong quan hệ với các nước ASEAN, góp phần thúc đẩy kinh tế đất nước phát triển vượt bậc và giảm nghèo.
Sau Đại hội Đảng lần thứ VI, Việt Nam đã xác định nhiệm vụ chính trong chính sách đối ngoại, bao gồm việc tạo dựng môi trường hòa bình và ổn định cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, tận dụng điều kiện quốc tế thuận lợi để phát triển đất nước và mở rộng hợp tác kinh tế Đặc biệt, nhiệm vụ hàng đầu là giải quyết vấn đề Campuchia và cải thiện quan hệ với các nước láng giềng, tạo nền tảng vững chắc cho ngoại giao quốc gia Đến Đại hội VII (1991) và Hội nghị Trung ương 3, các chính sách này tiếp tục được củng cố và phát triển.
Từ năm 1996, Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng trong ngoại giao, không chỉ đa dạng hóa quan hệ quốc tế mà còn thiết lập quan hệ ngoại giao với Mỹ và gia nhập ASEAN Những thành tựu này tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của ngoại giao nói chung và ngoại giao văn hóa nói riêng Ngoài ra, ngoại giao văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy quan hệ đối ngoại, góp phần lớn vào nền kinh tế và khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận thức rõ tầm quan trọng của văn hóa thông qua việc ban hành “Đề cương về văn hóa Việt Nam”, định hướng cho hoạt động văn hóa của toàn Đảng và nhân dân Đề cương này được coi là “kim chỉ nam” cho ngoại giao văn hóa từ khi đất nước được thành lập Qua các Đại hội Đảng và cuộc họp cấp cao, Đảng và nhà nước đã ngày càng chú trọng đến ngoại giao văn hóa, khẳng định vai trò của nó trong phát triển kinh tế và nâng cao vị thế quốc gia Đặc biệt, Đảng và nhà nước đang tập trung vào việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người, cũng như tăng cường giao lưu và hội nhập quốc tế.
Sự tham gia của Việt Nam trong Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN
Chính sách của Đảng và nhà nước Việt Nam đang tập trung đầu tư vào ngoại giao văn hóa, với mục tiêu phát triển văn hóa và con người, đồng thời xây dựng bản sắc dân tộc Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong lĩnh vực ngoại giao văn hóa Tuy nhiên, để tiếp tục phát triển theo hướng tích cực, Đảng và nhà nước cần chú trọng xây dựng và phát huy các yếu tố văn hóa và tinh thần dân tộc.
1.3.3 Sự tham gia của Việt Nam trong Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN Được các nhà lãnh đạo ASEAN lên kế hoạch tổng thể về xây dựng Cộng đồng ASEAN thông qua tại Hội nghị cấp cao ASEAN 9 được tổ chức tại Bali,Indonesia, vào tháng 10/2003 với 3 trụ cột: Cộng đồng an ninh - chính trị (ASC),Cộng đồng kinh tế (AEC) và Cộng đồng văn hóa xã hội (ASCC), ASCC có mục đích góp phần xây dựng một Cộng đồng ASEAN đoàn kết và thống nhất, nâng cao đời sống xã hội của con người, lấy con người làm trung tâm, với phương châm xây dựng một “xã hội quan tâm và chia sẻ”[22] Mục đích then chốt của ASCC là tập trung vào nhân tố con người, vì vậy mà hành động ASCC hướng tới là giải quyết các vấn nạn xã hội, giữ gìn môi trường xanh và sạch, công bằng xã hội, phúc lợi xã hội, tạo dựng bản sac ASEAN và thu hẹp khoảng cách phát triển.
ASCC được thành lập nhằm cải thiện đời sống con người và thúc đẩy sự hợp tác, hiểu biết giữa các thành viên ASEAN Nó không chỉ tăng cường sự tin cậy mà còn hỗ trợ phát triển hai trụ cột AEC và APSC Sự ra đời của ASCC được coi là yếu tố quan trọng trong việc liên kết kinh tế và hợp tác an ninh-chính trị trong khu vực.
Mục tiêu xây dựng ASCC nhằm tác động tích cực đến văn hóa Việt Nam, với chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020 tập trung vào xây dựng con người toàn diện Kế hoạch phát triển con người của ASEAN, bao gồm hợp tác giáo dục và đầu tư nguồn nhân lực, sẽ hỗ trợ Việt Nam trong giáo dục và đào tạo Việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ giúp rút ngắn quá trình công nghiệp hóa và nâng cao phát triển kinh tế Để tạo dựng bản sắc ASEAN, cần thúc đẩy sáng tạo văn hóa và công nghiệp văn hóa, từ đó quảng bá hình ảnh Việt Nam và mở rộng hợp tác với các quốc gia Hợp tác về phúc lợi xã hội và bình đẳng sẽ đảm bảo môi trường sống tích cực cho người dân Việt Nam.
“dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”.
Sự hợp tác văn hóa - xã hội giữa các nước ASEAN không chỉ nâng cao hiểu biết lẫn nhau mà còn tăng cường mối liên kết giữa các thành viên Điều này góp phần thúc đẩy ngoại giao văn hóa, đặc biệt là giữa Việt Nam và các quốc gia trong khu vực ASEAN.
Ngoại giao văn hóa ngày càng trở nên quan trọng và là xu thế tất yếu trong quan hệ quốc tế, mang lại lợi ích lớn và tác động tích cực đến các lĩnh vực chính trị, kinh tế và xã hội.
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật trong quan hệ hợp tác với ASEAN, đặc biệt trong lĩnh vực văn hóa - xã hội Việt Nam không chỉ góp phần tạo dựng môi trường hợp tác hòa bình, ổn định mà còn tích cực tham gia vào các hoạt động văn hóa, giúp ASEAN trở nên đoàn kết và phát triển hơn Tham gia ASEAN, Việt Nam cũng thu được nhiều lợi ích, nâng cao vị thế quốc gia, thu hút đầu tư nước ngoài từ các đối tác lớn và phát triển du lịch, đồng thời quảng bá hình ảnh của đất nước.
THỰC TIỄN TRIỂN KHAI HOẠT ĐỘNG NGOẠI GIAO VĂN HÓA CỦA VIỆT NAM ĐỐI VỚI ASEAN GIAI ĐOẠN 2009-2020
THỰC TIỄN TRIỂN KHAI HOẠT ĐỘNG NGOẠI GIAO VĂN
HÓA CỦA VIỆT NAM ĐỐI VỚI ASEAN GIAI ĐOẠN 2009-2020
2.1 TRÊN LĨNH VỰC NGHỆ THUẬT BIỂU DIỄN
Trong những năm qua, hợp tác văn hóa với ASEAN đã nâng cao hình ảnh Việt Nam như một quốc gia năng động và giàu bản sắc dân tộc Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đặc biệt trong các hoạt động trao đổi văn hóa và nghệ thuật Kể từ khi gia nhập ASEAN vào năm 1995, Việt Nam đã đóng góp tích cực vào việc xây dựng một ASEAN đoàn kết, hướng tới hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững.
Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch Việt Nam đã tổ chức nhiều buổi triển lãm ở các tỉnh thành để nâng cao nhận thức của công chúng về giá trị lịch sử, văn hóa và niềm tự hào dân tộc, đồng thời tạo cơ hội cho cộng đồng quốc tế hiểu rõ hơn về Việt Nam Mục tiêu là xây dựng một Cộng đồng ASEAN hòa bình, ổn định và phát triển, tập trung vào con người và các giá trị xã hội Đảng và Nhà nước khẳng định rằng giao lưu văn hóa nghệ thuật đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển văn hóa dân tộc Việc thúc đẩy giao lưu văn hóa nghệ thuật sẽ giúp khẳng định bản sắc và bản lĩnh dân tộc, đồng thời tạo điều kiện cho việc đổi mới và nâng cao tính hiện đại của nền văn hóa đa dạng của ASEAN và văn hóa Việt Nam.
Hằng năm, các nước ASEAN tổ chức các hoạt động nghệ thuật nhằm quảng bá văn hóa và con người, đồng thời thúc đẩy giao lưu văn hóa giữa các quốc gia Sự đa dạng trong hình thức tổ chức ngày càng phong phú, góp phần làm cho quan hệ văn hóa đa phương giữa Việt Nam và ASEAN trở nên gần gũi hơn Từ đầu thế kỷ 21, hoạt động giao lưu văn hóa nghệ thuật giữa Việt Nam và các nước ASEAN diễn ra rất tích cực Việt Nam đã chủ động tham gia và đóng vai trò quan trọng, như việc cử nghệ sĩ Cao Ngọc Ánh và học sinh khiếm thị Dương Thị Vui tham gia diễn đàn "Nghệ thuật cho mọi người năm 2009" tại Thái Lan Là Chủ tịch ASEAN năm 2010, Việt Nam đã thực hiện tốt nhiệm vụ với phương châm “tích cực, chủ động và có trách nhiệm”, nâng cao uy tín và vị thế quốc tế.
Từ năm 2010 đến 2019, Việt Nam đã tổ chức nhiều sự kiện văn hóa quan trọng trong khuôn khổ ASEAN, bao gồm "Liên hoan ca múa nhạc ASEAN" tại Việt Nam, Liên hoan giọng ca truyền hình ASEAN tại Thành phố Hồ Chí Minh năm 2012, và Liên hoan nghệ thuật ASEAN tại Huế năm 2014 Ngoài ra, Ngày hội Đại đoàn kết ASEAN được tổ chức tại Hà Nội, cùng với Liên hoan âm nhạc truyền thống các nước ASEAN năm 2015 tại Thanh Hóa Năm 2016, Việt Nam đăng cai Liên hoan nghệ thuật của năm nước Việt Nam, Lào, Campuchia, Myanmar và Thái Lan tại Quảng Trị, và Liên hoan âm nhạc ASEAN năm 2019 diễn ra tại Hải Phòng.
Thông qua các hoạt động giao lưu văn hóa và biểu diễn nghệ thuật, các nước ASEAN đã tăng cường tinh thần đoàn kết và sự kết nối giữa các dân tộc Những hoạt động này không chỉ tạo cơ hội cho việc học hỏi và giao lưu văn hóa mà còn làm phong phú thêm bản sắc nghệ thuật của từng quốc gia Thứ trưởng Vương Duy Biên của Bộ VHTTDL nhấn mạnh tầm quan trọng của nghệ thuật biểu diễn và khẳng định rằng việc xây dựng Quy hoạch tổng thể phát triển Nghệ thuật biểu diễn Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 là nhiệm vụ trọng tâm của ngành VHTTDL.
Chủ thể chính của ASCC là “con người”, với mục đích tổ chức các buổi giao lưu nghệ thuật nhằm tăng cường mối quan hệ giữa các quốc gia và hỗ trợ những người có hoàn cảnh khó khăn Những tiết mục biểu diễn không chỉ làm gần gũi hơn giữa người dân mà còn giúp họ hiểu biết về văn hóa của nhau Các hoạt động văn hóa nghệ thuật thể hiện sự hòa hợp và quyết tâm của các thành viên ASEAN trong việc phát triển mối quan hệ thông qua nghệ thuật Hội nghị Bộ trưởng phụ trách Văn hóa và Nghệ thuật ASEAN lần thứ 8 tại Indonesia năm 2018 là một phần quan trọng trong hợp tác văn hóa ASEAN, thúc đẩy sự gắn kết cộng đồng và mang lại lợi ích thiết thực cho người dân Các Bộ trưởng đã thảo luận về vai trò của văn hóa và nghệ thuật, đồng thời ghi nhận những tiến bộ trong các dự án văn hóa, như thành phố văn hóa ASEAN và các chương trình tình nguyện viên trẻ ASEAN, nhằm nâng cao nhận thức về ASEAN và phát triển bản sắc trong khu vực và toàn cầu.
Các hoạt động giao lưu văn hóa nghệ thuật là cơ hội quan trọng để các quốc gia thể hiện bản sắc văn hóa riêng, quảng bá hình ảnh và truyền thống dân tộc đến bạn bè quốc tế Những sự kiện này không chỉ giúp giới thiệu về con người và di sản văn hóa mà còn góp phần nâng cao vai trò và giá trị của ASEAN, đặc biệt là Việt Nam trong cộng đồng quốc tế.
Các quốc gia ASEAN đang nỗ lực xây dựng hình ảnh bền vững và thống nhất trong sự đa dạng, tạo cơ hội cho Việt Nam giới thiệu văn hóa sâu rộng đến các nước trong khu vực và thế giới Việc tổ chức thành công các hoạt động văn hóa lớn tại Việt Nam và tham gia tích cực vào các sự kiện quốc tế đã nâng cao vị thế và hình ảnh của đất nước Các nghệ sĩ và những người làm công tác văn hóa có cơ hội giao lưu, học hỏi kinh nghiệm và tăng cường thông tin, truyền thông Việt Nam không chỉ xuất sắc trong việc tổ chức các hoạt động giao lưu văn hóa nghệ thuật đa phương mà còn trong hợp tác song phương với các nước như Thái Lan, Lào, Campuchia, Singapore, Myanmar, Philippines và Malaysia, đánh dấu bước tiến quan trọng trong ngoại giao và nâng cao tình hữu nghị giữa các quốc gia ASEAN.
Hợp tác song phương của Việt Nam đối với một số nước ASEAN trên lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn:
Việt Nam và Campuchia, hai quốc gia láng giềng với hơn 1.000 km đường biên giới, đã xây dựng mối quan hệ hợp tác mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực Đặc biệt, quan hệ kinh tế, thương mại và đầu tư giữa hai nước đang phát triển nhanh chóng Bên cạnh đó, lĩnh vực văn hóa - xã hội cũng đang có những bước tiến đáng kể.
2012 hai nước đã ký kết “Kế hoạch hợp tác về văn hóa nghệ thuật” giữa Bộ VHTTDL Việt Nam và Bộ Văn hóa và Nghệ thuật Campuchia giai đoạn 2012 - 2017.
Năm 2012, đánh dấu Kế hoạch Hữu nghị Việt Nam - Campuchia, là thời điểm hai quốc gia tăng cường hợp tác văn hóa nghệ thuật Hội nghị diễn ra nhằm đánh giá kết quả hợp tác trong năm và thúc đẩy mối quan hệ lâu dài, đặc biệt trong lĩnh vực văn hóa Một sự kiện nổi bật trong Tuần Văn hóa Việt Nam tại Campuchia là Lễ khánh thành Tổ hợp Công trình Rạp xiếc, Sân khấu tròn, món quà ý nghĩa từ Chính phủ Việt Nam nhân kỷ niệm 45 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Sự kiện này không chỉ đánh dấu bước tiến mới trong quan hệ hợp tác mà còn để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng khán giả.
Sự phát triển trong hợp tác văn hóa giữa Việt Nam và Campuchia ngày càng được củng cố thông qua nhiều hoạt động ý nghĩa Hai Chính phủ đánh giá cao các sự kiện này như những nỗ lực nhằm thúc đẩy mối quan hệ bền vững, góp phần ổn định và hòa bình trong khu vực Một số sự kiện tiêu biểu bao gồm Tuần văn hóa Campuchia năm 2009, Ngày hội giao lưu văn hóa Việt Nam - Campuchia năm 2012, và các tuần văn hóa diễn ra liên tiếp từ 2013 đến 2019 tại cả hai quốc gia Những hoạt động này không chỉ làm phong phú thêm đời sống văn hóa mà còn mang lại nhiều lợi ích cho cả hai nước.
Ngày 11/9/2018 trong khuôn khổ Tuần Văn hóa Việt Nam tại Campuchia,
Bộ trưởng Bộ Văn hóa và Nghệ thuật Campuchia, Phoeurng Sackona, nhấn mạnh rằng văn hóa là cầu nối quan trọng nhất giữa nhân dân hai nước, góp phần thắt chặt mối quan hệ hợp tác toàn diện giữa Việt Nam và Campuchia Văn hóa không chỉ là một phần thiết yếu của ngoại giao mà còn là yếu tố then chốt giúp ASEAN trở nên gắn kết hơn Do đó, việc hợp tác văn hóa nghệ thuật giữa Việt Nam và Campuchia, cũng như trong khuôn khổ ASEAN, là vô cùng quan trọng.
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh cam kết của Việt Nam trong việc hợp tác với Campuchia để bảo vệ và phát triển mối quan hệ giữa hai nước, vì lợi ích chung của nhân dân và vì hòa bình, ổn định trong khu vực Lãnh đạo cấp cao của hai nước đã đồng thuận về việc nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân, tạo ra sự an tâm và nhiều cơ hội hơn Đồng thời, hai bên cũng chú trọng tăng cường mối quan hệ hợp tác hữu nghị, khẳng định sự gắn bó chặt chẽ giữa Việt Nam và Campuchia.
Quan hệ Việt Nam - Lào là mối quan hệ đặc biệt, gắn kết anh em và hợp tác toàn diện giữa hai dân tộc Sự gắn bó truyền thống giữa nhân dân hai nước được xây dựng bởi Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chủ tịch Kaysone Phomvihane, và tiếp tục được các thế hệ lãnh đạo kế tục Mối quan hệ này dựa trên các nguyên tắc trong Tuyên bố chung Việt Nam - Lào tháng 6 và tháng 10 năm 2006 Vào ngày 5/3/2009, hai bên đã ký kết hợp tác văn hóa nghệ thuật giai đoạn mới.
Từ năm 2009 đến 2012, Việt Nam đã thúc đẩy hợp tác toàn diện với Lào, đặc biệt trong lĩnh vực văn hóa Việt Nam đã hỗ trợ Lào nhiều về cơ sở vật chất và đào tạo chuyên gia trong các lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật như âm nhạc, múa và xiếc.