Lí do ch ọn đề tài
a Đọc là một trong những kĩ năng thiết yếu đối với mỗi cá nhân trong cuộc sống
Thông qua hoạt động đọc, người đọc có thể chiếm lĩnh tri thức, khám phá bản thân và hình thành các năng lực tư duy bậc cao như tư duy phân tích, tổng hợp, sáng tạo và phản biện Do đó, cả Chương trình Nâng cao Năng lực (CTNV) hiện hành và CTNV năm 2018 đều đặc biệt chú trọng vào việc phát triển kỹ năng đọc cho học sinh Hình thức đọc (HT) có ảnh hưởng tích cực đến hoạt động đọc cá nhân, giúp người đọc tham gia hiệu quả và tích cực trong suốt quá trình này Nhiều tác giả đã chỉ ra rằng HT là một thành tố quan trọng trong cấu trúc năng lực đọc của học sinh và chứng minh mối liên hệ giữa HT đọc và khả năng đọc Việc phát triển HT đọc sẽ nâng cao hiệu quả hoạt động đọc, giúp học sinh có khả năng đọc độc lập trong học tập và cuộc sống Vì vậy, trong quá trình dạy học đọc hiểu, giáo viên cần chú trọng đến việc phát triển HT đọc như một tiền đề để nâng cao năng lực đọc cho học sinh Trong các thể loại văn học, thơ hiện đại có nhiều lợi thế trong việc phát triển kỹ năng này.
Thơ hiện đại có nhiều yếu tố đặc trưng giúp khơi gợi cảm xúc thẩm mỹ của học sinh THPT trong quá trình đọc Những yếu tố này không chỉ làm cho bài thơ trở nên sinh động mà còn tạo ra sự kết nối sâu sắc giữa người đọc và tác phẩm Việc hiểu rõ những đặc điểm này sẽ giúp học sinh cảm nhận và đánh giá thơ một cách toàn diện hơn.
HS có thể trải nghiệm đọc thơ hiện đại một cách thú vị và hấp dẫn hơn so với thơ trung đại, vì thơ hiện đại yêu cầu kiến thức bối cảnh văn hóa và tư tưởng ít hơn Sự gần gũi giữa bối cảnh sáng tác và bối cảnh tiếp nhận giúp HS dễ dàng tiếp cận các giá trị văn học Hơn nữa, HS có thể cảm nhận sự phát triển liên tục của thơ hiện đại trong đời sống, với những xu hướng mới mẻ và cách tân Nếu giáo viên khai thác hiệu quả những đặc trưng và ưu điểm của thể loại này, họ có thể truyền cảm hứng và ảnh hưởng tích cực đến thói quen đọc của HS.
Việc dạy đọc thơ hiện đại mang lại nhiều lợi ích trong việc phát triển khả năng đọc cho học sinh THPT Trong những năm gần đây, hồ sơ đọc và nhật ký đọc đã thu hút sự quan tâm của các nhà giáo dục, và hình thức này đã được thử nghiệm tại Việt Nam trong việc giảng dạy văn học cho học sinh THCS và THPT Nhiều nghiên cứu đã chứng minh hiệu quả của phương pháp này.
2 minh đây là một hình thức tiềm năng trong việc phát triển NL đọc cũng như tạo được
Nghiên cứu về việc sử dụng nhật ký đọc (HSĐ) trong dạy học đọc hiểu ở Việt Nam vẫn còn hạn chế và thiếu đa dạng trong cách tiếp cận Hầu hết các công trình hiện tại tập trung vào việc thử nghiệm hiệu quả của HSĐ trong việc nâng cao kỹ năng đọc của học sinh, mà chưa chú trọng đến việc phát triển các biện pháp sử dụng HSĐ nhằm khuyến khích học sinh yêu thích và kết nối tích cực hơn với việc đọc trong và ngoài chương trình học Điều này tạo ra một khoảng trống lớn trong nghiên cứu về ứng dụng HSĐ trong giáo dục.
Đề tài nghiên cứu của chúng tôi tập trung vào việc sử dụng hồ sơ đọc nhằm phát triển hứng thú đọc thơ hiện đại cho học sinh trung học phổ thông, với mục tiêu nâng cao năng lực đọc hiểu của các em.
L ị ch s ử nghiên c ứ u v ấn đề
0.2.1.Về vấn đề phát triển hứng thú đọc và hứng thú đọc thơ hiện đại của học sinh trung học phổ thông
0.2.1.1 Một số nghiên cứu về phát triển hứng thú đọc của học sinh trung học phổ thông
Từ những năm 90 của thế kỉ XX, nghiên cứu về mối liên hệ giữa hành vi đọc và hiểu biết đã trở thành một chủ đề quan trọng Nhiều công trình đã chỉ ra rằng hành vi đọc là yếu tố then chốt trong cấu trúc năng lực đọc hiểu văn bản Ở các quốc gia có nền giáo dục phát triển như Mỹ, Đức và Canada, việc phát triển kỹ năng đọc được chú trọng đặc biệt Chương trình giáo dục môn Nghệ thuật ngôn ngữ tại nhiều tiểu bang Mỹ và các quốc gia như Anh, British Columbia, Thụy Điển, Hà Lan, Latvia, và Singapore đều khuyến khích học sinh nâng cao khả năng đọc hiểu.
“ phát tri ể n HT, các nhu cầu tinh thần và các trải nghiệm cá nhân phong phú qua việc
3 đọc để tạo nên những hệ giá trịriêng, thái độ và cách ứng xử của cá nhân họ” là m ộ t trong nh ữ ng thành t ố quan tr ọ ng.” 1
Linda B Gambrell là một tác giả nổi bật trong lĩnh vực phát triển thói quen đọc của học sinh tuổi thiếu niên, nhấn mạnh rằng nếu học sinh không được khuyến khích và phát triển thói quen đọc, họ sẽ không thể đạt được tiềm năng văn học của mình Gambrell (1996) đã đề xuất mô hình người đọc nhập cuộc với bốn yếu tố: động lực, kiến thức, tương tác xã hội và chiến thuật đọc Mô hình này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tự chọn mục đích đọc, sử dụng kinh nghiệm để hiểu văn bản, áp dụng các chiến thuật đọc hiệu quả và chia sẻ trong quá trình đọc Ngoài ra, Gambrell (2011) cũng đưa ra bảy nguyên tắc phát triển động lực đọc cho học sinh, bao gồm việc kết nối nhiệm vụ với cuộc sống, tiếp cận tài liệu đa dạng, tạo cơ hội tham gia đọc lâu dài, cho phép lựa chọn nội dung đọc, tương tác với người khác và thử thách với văn bản khó.
Việc khuyến khích và phản hồi về giá trị của việc đọc là rất quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh phát triển hệ thống đọc cho học sinh THPT Các nguyên tắc đã chỉ ra rằng tổ chức hoạt động và tạo môi trường đọc phù hợp đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao kỹ năng đọc của học sinh.
Suzanne Hidi (2001) đã chỉ ra mối quan hệ chặt chẽ giữa hứng thú đọc và khả năng đọc hiểu của học sinh Nghiên cứu của bà làm nổi bật những tác động tích cực của hứng thú đọc đối với hoạt động đọc, đồng thời xác định các yếu tố quan trọng góp phần phát triển hứng thú đọc cho học sinh.
1 Phan Trọng Luận (2014) Phương pháp luậ n gi ả i mã VBVH NXB ĐHSP, 46
2 Gambrell, L B (2015) Getting students hooked on the reading habit
Truy xuất từ https://pdfs.semanticscholar.org ngày 26/9/2019
3 Gambrell, L B (1996) Creating classroom cultures that foster reading motivation Reading
4 Gambrell, L B (2011) Seven rules of engagement: What's most important to know about motivation to read The reading teacher, 65(3), 172-178
5 HS chủ động đặt ra câu hỏi về VB, hồi tưởng lại những ý tưởng chính, xử lí VB sâu hơn…
Sự thoải mái trong việc hiểu văn bản (VB) đóng vai trò quan trọng trong việc tiếp nhận thông tin, trong khi tính sống động của VB giúp thu hút sự chú ý của người đọc Cấu trúc liên kết trong VB tạo điều kiện cho việc theo dõi ý tưởng một cách mạch lạc Yếu tố cảm xúc và trải nghiệm cá nhân cũng ảnh hưởng đến cách người đọc tiếp cận và hiểu nội dung Hiểu biết nền tảng về chủ đề sẽ giúp người đọc dễ dàng hơn trong việc nắm bắt thông điệp Cuối cùng, mục đích cụ thể của việc đọc và môi trường lớp học cũng góp phần quyết định hiệu quả của quá trình tiếp nhận văn bản.
Theo Du Toit (2002), hoạt động đọc có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thanh thiếu niên, làm cho việc đọc trở nên gần gũi, thiết thực và thú vị Để phát triển động lực đọc cho học sinh, giáo viên cần chú trọng vào việc xây dựng các hoạt động đọc nhằm thúc đẩy sự tương tác tích cực giữa các bạn đọc.
Một trong những cách hiệu quả để nâng cao hoạt động đọc là khuyến khích người đọc chia sẻ ý tưởng và cảm xúc của họ, lắng nghe bạn học, thảo luận về động cơ của nhân vật trong sách, và đưa ra ý kiến cá nhân thay vì chỉ tiếp nhận ý kiến từ giáo viên hay nhà xuất bản Quan điểm này phù hợp với ý kiến trước đó của Linda.
B Gambrell nhấn mạnh tầm quan trọng của nhận thức giá trị, tương tác xã hội, tự do lựa chọn và việc thể hiện quan điểm cá nhân trong việc xây dựng động lực đọc cho mỗi cá nhân.
Gina M Doepker và Evan Ortlieb (2011) đã nghiên cứu các yếu tố thúc đẩy việc đọc ở học sinh trung học phổ thông Nhóm tác giả đã đề xuất những định hướng phát triển nhằm nâng cao khả năng đọc của học sinh.
Nghiên cứu về hứng thú và động lực đọc của học sinh thanh thiếu niên đã nhấn mạnh các đặc trưng của đối tượng này, bao gồm nhu cầu biểu lộ cá tính, xác lập bản sắc cá nhân, tìm kiếm sự độc lập và xây dựng mối quan hệ đồng đẳng Để phát triển hứng thú đọc cho thanh thiếu niên, cần đảm bảo rằng họ có nhiều sự lựa chọn tài liệu, thời gian trải nghiệm thẩm mỹ và tham gia vào các hoạt động đọc Bên cạnh đó, chương trình học cần phải thử thách, phù hợp với nhu cầu cá nhân và động lực nội tại của học sinh Kết luận này mở ra hướng đi cho giáo viên trong việc áp dụng các chiến lược đọc nhằm nâng cao hứng thú đọc cho học sinh THPT.
Từ năm 2000 đến 2018, CT đánh giá học sinh quốc tế (PISA) đã có những điều chỉnh quan trọng trong cách định nghĩa về đọc hiểu Theo PISA 2000, “đọc hiểu” được hiểu là khả năng hiểu, sử dụng và phản hồi văn bản viết nhằm đạt được mục tiêu cá nhân và phát triển tri thức.
7 Du Toit, C M (2002) The recreational reading habits of adolescent readers: A case study (Doctoral dissertation, University of Pretoria), 111
PISA đã mở rộng định nghĩa về đọc hiểu vào năm 2009, bổ sung yếu tố "engagement" Theo đó, đọc hiểu không chỉ là khả năng hiểu và sử dụng thông tin từ văn bản viết mà còn bao gồm việc phản hồi và tham gia tích cực để đạt được mục tiêu cá nhân, phát triển tri thức, tiềm năng bản thân và hòa nhập vào xã hội Trong PISA 2018, yếu tố này được giải thích một cách cụ thể hơn.
"Engagement" được hiểu là động lực thúc đẩy việc đọc, bao gồm các đặc điểm cảm xúc và hành vi như sự hứng thú và yêu thích đối với việc đọc, ý thức kiểm soát nội dung đọc, tham gia vào các tương tác xã hội liên quan đến hoạt động đọc, cùng với việc thực hành đọc một cách thường xuyên và đa dạng.
Có thể thấy, PISA đánh giá cao tầm quan trọng của HT đọc đối với hoạt động đọc hiểu của cá nhân
Hệ thống đọc (HT đọc) đóng vai trò quan trọng và có ảnh hưởng mạnh mẽ trong giáo dục, đặc biệt là trong lĩnh vực đọc hiểu Nghiên cứu cho thấy HT đọc tác động tích cực đến hoạt động đọc của học sinh Để phát triển HT đọc hiệu quả, cần tuân thủ các nguyên tắc và phương pháp dạy đọc phù hợp.
Kể từ đầu những năm 2000, các nhà nghiên cứu đã tập trung vào việc phát triển kỹ năng đọc và khả năng đọc văn bản văn học của học sinh trung học phổ thông Trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục và đào tạo, tầm quan trọng của vấn đề này càng được nhấn mạnh.
Phan Trọng Luận (2011) khẳng định “HT văn học của HS trung học” chính là
M ục đích và nhiệ m v ụ nghiên c ứ u
Mục đích nghiên cứu của khóa luận là đề xuất các biện pháp sử dụng HSĐ để phát triển HT đọc thơ hiện đại cho HS THPT
0.3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu, chúng tôi đã thực hiện các nhiệm vụ sau:
Thứ nhất, tổng hợp và phân tích các tư liệu liên quan đến đề tài
Để phát triển hứng thú đọc thơ hiện đại cho học sinh THPT theo định hướng năng lực, cần xác định cơ sở khoa học cho các biện pháp sử dụng Hệ thống Đọc (HSĐ) Việc này không chỉ giúp nâng cao khả năng tiếp nhận văn học mà còn khuyến khích sự sáng tạo và tư duy phản biện của học sinh.
Thứ ba, đề xuất một số biện pháp sử dụng HSĐ để phát triển HT đọc thơ hiện đại cho HS THPT theo định hướng NL
Thứ tư, thiết kế nội dung, công cụ thực nghiệm và tiến hành thực nghiệm
Thứnăm, thu thập và xử lí kết quả thực nghiệm.
Đối tượ ng và ph ạ m vi nghiên c ứ u
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các biện pháp áp dụng hình thức dạy học trực quan (HSĐ) trong quá trình giảng dạy để nâng cao khả năng đọc hiểu thơ hiện đại cho học sinh trung học phổ thông (THPT).
Đề tài này tập trung nghiên cứu các biện pháp áp dụng Hệ thống Đọc (HSĐ) trong quá trình giảng dạy đọc thơ hiện đại, đặc biệt là trong giai đoạn phong trào Thơ mới, nhằm phát triển khả năng đọc thơ cho học sinh lớp 11.
Các biện pháp sử dụng HSĐ trong đề tài chỉ tập trung vào mục tiêu phát triển
HT đọc thơ hiện đại cho HS lớp 11.
Gi ả thuy ế t nghiên c ứ u
Nếu đề xuất được những biện pháp sử dụng HSĐ hiệu quả thì có thể phát triển HT đọc thơ hiện đại cho HS lớp 11
Phương pháp nghiên cứ u
0.6.1 Phương pháp hồi cứu tư liệu
Mục đích của nghiên cứu là tìm kiếm, thu thập và xử lý các tư liệu liên quan để khái quát lịch sử vấn đề, từ đó xây dựng cơ sở khoa học vững chắc cho đề tài.
Để tiến hành nghiên cứu, cần tập hợp các tư liệu khoa học từ nhiều nguồn khác nhau, cả trong nước và quốc tế, liên quan đến đề tài Sau đó, tiến hành tổng hợp, phân tích và đánh giá các tư liệu này một cách hệ thống.
0.6.2 Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Mục đích: thu thập dữ liệu định tính và định lượng về HT đọc thơ hiện đại của
HS trong giai đoạn trước và sau thực nghiệm
Để tiến hành nghiên cứu, trước tiên cần thiết kế bảng hỏi phù hợp Sau đó, tiến hành điều tra đối tượng nghiên cứu vào các thời điểm nhất định Cuối cùng, thống kê và xử lý dữ liệu đã thu thập nhằm đưa ra các kết luận khoa học chính xác.
Mục đích của nghiên cứu này là thu thập thông tin đánh giá về hiệu quả và khả thi của việc tổ chức sử dụng Học sinh Đọc (HSĐ) nhằm phát triển hệ thống đọc thơ hiện đại cho học sinh lớp 11.
Cách tiến hành: thiết kế hệ thống câu hỏi phỏng vấn; tiến hành phỏng vấn
Mục đích của nghiên cứu này là kiểm nghiệm tính hiệu quả và khả thi của các biện pháp sử dụng Hệ thống Đọc (HSĐ) được đề xuất nhằm phát triển Hình thức đọc thơ hiện đại cho học sinh lớp 11.
Cách tiến hành: thiết kế kế hoạch và giáo án thực nghiệm; thực nghiệm theo kế hoạch; tổng kết và đánh giá kết quả thực nghiệm.
Đ óng góp c ủ a khóa lu ậ n
Tổng hợp và đánh giá giá trị khoa học của một số nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Xác định cấu trúc HT đọc thơ hiện đại của HS THPT
Xây dựng cơ sở lí luận của dạy đọc thơ hiện đại theo định hướng phát triển HT đọc
Đề xuất một số biện pháp sử dụng HSĐ để phát triển HT đọc thơ hiện đại cho
Góp phần đổi mới dạy đọc thơ hiện đại ở nhà trường PT.
C ấ u trúc c ủ a khóa lu ậ n
Ngoài phần Mởđầu, Kết luận và Phụ lục, khóa luận gồm 3 chương:
Chương 1 trình bày cơ sở khoa học của đề tài, nhấn mạnh các vấn đề lý luận liên quan đến hình thức đọc và đọc thơ hiện đại Bài viết cũng đề cập đến phương pháp giảng dạy đọc thơ hiện đại nhằm phát triển hình thức đọc, sử dụng học sinh độc lập trong quá trình dạy Cuối cùng, chương này nêu rõ các yêu cầu thực tiễn trong việc dạy đọc thơ hiện đại trong bối cảnh hiện nay.
Chương 2 trình bày một số biện pháp sử dụng HSĐ để phát triển HT đọc thơ hiện đại cho HS THPT
Chương 3 tiến hành thực nghiệm và bước đầu đánh giá về tính hiệu quả và khả thi của một số biện pháp được đề xuất trong chương 2
CƠ SỞ KHOA H Ọ C C Ủ A VI Ệ C S Ử D Ụ NG H Ồ SƠ ĐỌC ĐỂ PHÁT TRI Ể N H ỨNG THÚ ĐỌC THƠ HIỆN ĐẠ I cho H Ọ C SINH TRUNG
Cơ sở lí lu ậ n
1.1.1.Một số vấn đề về thơ hiện đại và việc phát triển hứng thú đọc thơ hiện đại cho học sinh trung học phổ thông
1.1.1.1 Vấn đề thể loại thơ hiện đại
Một trong những định hướng quan trọng trong việc dạy đọc văn bản văn học, đặc biệt là thơ hiện đại, là cần chú trọng đến đặc trưng thể loại của văn bản Để hình thành và phát triển hệ thống đọc thơ hiện đại cho học sinh THPT, việc khai thác hiệu quả các yếu tố đặc trưng của thể loại này là vô cùng cần thiết Theo quan điểm lịch sử văn học, thơ hiện đại vượt ra khỏi hệ thống thi pháp trung đại và hòa nhập vào nền thơ ca hiện đại toàn cầu Ở Việt Nam, sự phát triển của thơ hiện đại là kết quả của quá trình hiện đại hóa văn học, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn học phương Tây Thơ hiện đại không chỉ mang những đặc trưng chung của thể loại thơ mà còn có những đặc điểm riêng, chịu sự chi phối của hệ thống thi pháp hiện đại Do đó, khi tiếp cận thơ hiện đại, giáo viên cần đánh giá qua lăng kính thi pháp hiện đại và hệ thống giá trị của văn học hiện đại, đồng thời lưu ý rằng mỗi dân tộc có tiến trình phát triển thơ riêng gắn với bối cảnh cụ thể.
Giáo viên cần chú ý đến tiến trình tổng thể của nền thơ hiện đại cùng với các xu hướng phát triển trong từng giai đoạn Qua đó, giáo viên có thể giúp học sinh hiểu rõ hơn về con đường phát triển của thơ ca dân tộc.
Dưới đây là một số phương diện có khả năng khơi gợi HT đọc thơ của HS:
Th ứ nh ấ t là p hương diệ n t ổ ch ứ c hình th ức bài thơ
Dấu hiệu đầu tiên để nhận diện một bài thơ là hình thức tổ chức câu chữ trên trang giấy Hình thức bài thơ bao gồm độ dài và cách sắp xếp ngôn từ, điều này thường là yếu tố bạn chú ý đầu tiên khi tiếp cận một tác phẩm thơ.
Trong bài viết "15 các dòng và cách chúng được nhóm trong khổ thơ 21", việc tổ chức ngôn ngữ trên bề mặt không chỉ đơn thuần là kỹ thuật mà còn góp phần quan trọng vào việc gợi mở các diễn giải về văn bản thơ Jonathan Culler, trong tác phẩm "Thi học của thơ trữ tình", đã nêu lên vấn đề này một cách thú vị, nhấn mạnh sự liên kết giữa cấu trúc ngôn ngữ và ý nghĩa mà nó truyền tải.
Việc tổ chức hình thức của thơ, như chia thành các dòng và khổ, không chỉ là một yếu tố kỹ thuật mà còn phản ánh sự sáng tạo nghệ thuật của thi sĩ Khi một tác giả biến một mẩu tin thành thơ, tác động của nó lên độc giả trở nên sâu sắc hơn, mặc dù nội dung vẫn giữ nguyên Thơ hiện đại cho phép thi sĩ tự do lựa chọn giữa hình thức truyền thống và các biến thể mới lạ, từ đó tạo ra những tác phẩm độc đáo Do đó, việc chú ý đến hình thức bài thơ là rất quan trọng trong việc tiếp cận văn bản thơ hiện đại, giúp học sinh nhận diện và lý giải sự sáng tạo của nhà thơ.
Th ứ hai là phương diệ n các y ế u t ố mang tính thơ
Edgar Allan Poe định nghĩa thơ ca là “nhịp điệu thẩm mỹ,” cho thấy nhạc tính là thuộc tính cố hữu của thơ Thơ không chỉ đơn thuần là ngôn từ mà còn là tổ chức ngôn từ có nhịp điệu, khai thác giá trị nghệ thuật để tạo ra “giai điệu” cho văn bản Nhịp điệu và các mô thức ngữ âm trong thơ giúp người đọc cảm nhận sâu sắc hơn, khác với văn xuôi tiêu chuẩn Sức mạnh của thơ phụ thuộc lớn vào nhịp điệu, mà qua đó, các nhà thơ có thể nhấn mạnh những từ và ý tưởng quan trọng.
translates from Jonathan Culler's *Structuralist Poetics, Structuralism, Linguistics, and the Study of Literature* (1975), exploring the essence of lyric poetry Culler argues that transforming mundane news into lyrical poetry alters its impact, evoking deeper emotions and interpretations The reading of poetry is distinct from prose, demanding a different engagement and expectation from the reader This distinction highlights the non-personal nature of poetry, where the "I" and "you" transcend individual experiences Additionally, the structural elements of poetry, such as rhythm and form, play a crucial role in shaping meaning and reader response, emphasizing the conventions that govern poetic interpretation Ultimately, poetry serves as a profound literary form, revealing the complexities of language and meaning beyond conventional discourse.
23 Nguyễn Thị Minh trích dịch, Tlđd
Tiết tấu, vần, thanh điệu và nhạc tính của từ là những yếu tố quan trọng trong thơ ca, giúp tạo ra cảm xúc phù hợp với chủ đề Các thủ pháp âm thanh như phối thanh, điệp, phân nhịp và gieo vần không chỉ làm tăng tính cố kết mà còn có khả năng tác động mạnh mẽ đến hứng thú của người đọc, thu hút họ vào “giai điệu” của tác phẩm.
Việc ngâm và đọc diễn cảm văn bản (VB) đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh (HS) cảm nhận sự sống động của tiếng nói trữ tình Khai thác hiệu quả nhịp điệu của VB sẽ tạo điều kiện cho HS có cái nhìn sâu sắc hơn về việc đọc thơ hiện đại.
Ngôn ngữ thơ ca, theo Jakobson, là một hình thức nghệ thuật với giá trị tự tại, mang tính thẩm mỹ cao và tự lấy mình làm cứu cánh Nó yêu cầu người đọc vượt ra ngoài quy luật tiết kiệm cảm thụ, như Sklovski đã chỉ ra, nhằm làm sống động trải nghiệm thẩm mỹ Nguyên tắc lạ hóa là cách thức chủ yếu trong việc cấu trúc ngôn ngữ thơ, với các thủ pháp như so sánh, ẩn dụ, và nhân hóa, giúp nâng cao giá trị biểu cảm và miêu tả Ngôn ngữ thơ không chỉ mang các đặc trưng của ngôn ngữ nghệ thuật mà còn sở hữu những đặc điểm ưu việt như tính hàm súc và đa nghĩa Khi so sánh với ngôn ngữ văn xuôi, ngôn ngữ thơ thể hiện tính gián đoạn và không liên tục, tạo ra những khoảng trống kích thích cảm thụ và tạo nghĩa Việc giáo viên định hướng học sinh khám phá giá trị ngôn từ và hình tượng trong thơ hiện đại sẽ giúp họ phát triển cảm xúc thẩm mỹ tích cực trong quá trình tiếp nhận văn bản.
25 Đặng Tiến (2008) Thơ là gì? Truy xuất từ http://www.art2all.net/tho/dangtien/thiphap/dt_tholagi.html ngày 6/2/2020
Thứ ba là cách thức biểu hiện của thơ
Trong lĩnh vực thơ ca, ngôn ngữ cụ thể được chuyển hóa thành ngôn ngữ của biểu tượng, tạo nên cách thức biểu hiện độc đáo Thơ sử dụng hình ảnh và biểu tượng mang nghĩa, được sinh ra từ trí tưởng tượng sáng tạo và sự liên tưởng phong phú của nghệ sĩ Điều này giúp thơ ca có sức mạnh đặc biệt, tác động sâu sắc vào thế giới nội tâm của người đọc, khuyến khích họ hình dung, tưởng tượng và tái tạo lại thế giới hình ảnh, cũng như suy ngẫm về các biểu tượng và hình tượng được gợi lên.
HS có thể khám phá cách biểu đạt độc đáo và sáng tạo của thơ hiện đại, từ đó GV khuyến khích HT đọc và mở rộng hoạt động đọc thơ hiện đại cho HS.
Trong việc dạy đọc văn bản thơ, đặc biệt là thơ hiện đại, giáo viên cần chú ý đến các đặc trưng chung của thể loại và các đặc điểm riêng của từng văn bản Điều này giúp tổ chức nội dung và hoạt động dạy học một cách phù hợp Đồng thời, giáo viên cũng nên khai thác hiệu quả các đặc trưng của thơ hiện đại để nâng cao khả năng đọc hiểu cho học sinh.
1.1.1.2 Một số lưu ý khi dạy đọc thơ hiện đại theo định hướng phát triển hứng thú đọc a) Bám sát đặc trưng thể loại thơ hiện đại
Các tri thức công cụ về thể loại là chỉ dẫn hữu ích giúp học sinh khám phá giá trị của văn bản thơ hiện đại, từ đó tự tạo ra những trải nghiệm đọc thú vị Những giá trị thẩm mỹ mà học sinh cảm nhận từ việc đọc thơ sẽ thúc đẩy họ tiếp tục hành trình đọc mới Không phải văn bản nào cũng thành công trên mọi phương diện thể loại, vì vậy giáo viên cần đưa ra hướng dẫn linh hoạt, phù hợp với từng văn bản, khuyến khích học sinh tự nhận thức và đánh giá giá trị của văn bản Mỗi thể loại có sức hấp dẫn riêng, do đó giáo viên nên định hướng học sinh chú ý đến các yếu tố đặc sắc của thơ hiện đại để kích hoạt và phát triển hứng thú đọc thể loại này.
18 b) Chú trọng phản hồi của học sinh trong dạy đọc thơ hiện đại
Mô hình dạy đọc dựa trên phản hồi của người đọc được đề xuất nhằm tập trung vào chủ thể đọc và những kiến giải của họ về văn bản Mô hình này yêu cầu người đọc phản hồi và tương tác với nội dung để nâng cao hiệu quả đọc hiểu.
Cơ sở th ự c ti ễ n
1.2.1.Yêu cầu cần đạt về kĩ năng đọc thơ hiện đại của HS lớp 11 trong chương trình hiện hành và chương trình Ngữvăn năm 2018
Việc đọc và học thơ trong chương trình Ngữ Văn cấp THPT được coi trọng, vì nó không chỉ là một trong bốn thể loại lớn của văn học mà còn giúp phát triển năng lực văn học của học sinh Hoạt động này còn mang tính thẩm mỹ và nhân văn, bồi đắp cho học sinh những phẩm chất tốt đẹp thông qua vẻ đẹp của hình tượng nghệ thuật và các giá trị đặc sắc của văn bản.
Thơ hiện đại, thông qua những chủ đề gần gũi với thanh thiếu niên như tình yêu cuộc sống, tình yêu quê hương và tình cảm gia đình, đã nuôi dưỡng giá trị nhân văn cao đẹp trong tâm hồn học sinh Những tác phẩm này giúp học sinh khám phá bản thân, hiểu biết về thế giới xung quanh, và phát triển một đời sống tâm hồn phong phú cùng quan niệm sống nhân văn.
Trong CTNV hiện hành khối lớp 11, thơ hiện đại là nội dung trọng tâm của học kì
2 Trong đó, HS được tiếp cận chủ yếu với các tác phẩm thuộc phong trào Thơ mới (Vội vàng, Tràng giang, Đây thôn Vĩ Dạ, Tương tư, Chiều Xuân) Dưới đây là bảng thống kê yêu cầu cần đạt của một số VB Thơ mới trong CTNV hiện hành:
Bảng 1.4 Yêu cầu cần đạt của một số VB Thơ mới trong CTNV hiện hành
Văn bản Yêu cầu cần đạt
Vội vàng Cảm nhận được niềm khao khát sống mãnh liệt, sống hết mình và quan niệm về thời gian, về tuổi trẻ và hạnh phúc của Xuân Diệu
Nhà thơ thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc mãnh liệt và luân lý sâu sắc, cùng với những sáng tạo nghệ thuật độc đáo.
Tràng Giang thể hiện nỗi buồn cô đơn trước vũ trụ bao la, sự sầu muộn về nhân thế, và khát vọng hòa nhập với cuộc sống Qua tác phẩm, tác giả bộc lộ tình cảm sâu sắc đối với quê hương đất nước.
Thấy được màu sắc cổ điển trong một bài thơ mới Đây thôn Vĩ
Bài thơ của Hàn Mặc Tử không chỉ là bức tranh phong cảnh mà còn thể hiện tâm trạng cô đơn và nỗi buồn trong một mối tình xa xăm, vô vọng Qua đó, ta cảm nhận được tấm lòng thiết tha của nhà thơ đối với thiên nhiên, cuộc sống và con người.
Nhận biết sự vận động của tứ thơ, tâm trạng chủ thể trữ tình và bút pháp độc đáo, tài hoa của một nhà thơ mới
Khảo sát nội dung dạy đọc trong Chương trình Ngữ văn năm 2018 cho thấy việc đọc và học thơ được chú trọng đáng kể Yêu cầu về kỹ năng đọc thơ cho khối lớp 11 trong chương trình này được quy định rõ ràng, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển khả năng cảm thụ văn học cho học sinh.
Bảng 1.5 Yêu cầu cần đạt vềkĩ năng đọc thơ của HS lớp 11 trong CTNV 2018 Đọc hiểu nội dung
- Nhận biết, phân tích và đánh giá được đề tài, chủ đề, thông điệp mà
VB muốn gửi gắm đến người đọc thông qua hình thức nghệ thuật của
Bài viết này phân tích và đánh giá tình cảm, cảm xúc, và cảm hứng chủ đạo của người viết thông qua văn bản Đồng thời, nó cũng khám phá các giá trị văn hóa và triết lý nhân sinh được thể hiện trong tác phẩm Việc đọc hiểu hình thức của văn bản là cần thiết để nắm bắt sâu sắc ý nghĩa mà tác giả muốn truyền tải.
Trong việc phân tích thơ, việc nhận biết và đánh giá giá trị thẩm mỹ của các yếu tố như ngôn từ, cấu tứ và hình thức bài thơ là rất quan trọng Những yếu tố này không chỉ tạo nên vẻ đẹp cho tác phẩm mà còn góp phần làm nổi bật ý nghĩa sâu sắc của bài thơ Bên cạnh đó, yếu tố tượng trưng cũng đóng vai trò quan trọng, giúp khắc họa hình ảnh và cảm xúc một cách tinh tế, từ đó làm phong phú thêm trải nghiệm của người đọc.
Liên hệ, so sánh, kết nối
- So sánh VB với VB, liên hệ với bối cảnh để hiểu sâu hơn về VB được đọc, đánh giá và phê bình VB
Văn bản văn hóa và văn học (VBVH) có vai trò quan trọng trong việc thay đổi nhận thức, cảm xúc và cách nhìn nhận của cá nhân về văn học cũng như cuộc sống Nó không chỉ giúp người đọc mở rộng tầm hiểu biết mà còn kích thích cảm xúc và sự đồng cảm, từ đó nâng cao khả năng thưởng thức và đánh giá các tác phẩm văn học Sự tác động này tạo nên những biến chuyển sâu sắc trong cách mà mỗi người tiếp cận và trải nghiệm văn hóa, góp phần hình thành nên những giá trị nhân văn trong xã hội.
Khóa luận kết hợp yêu cầu nội dung của VB thơ hiện đại trong CTNV với kỹ năng đọc thơ hiện đại theo CTNV năm 2018, nhằm phát triển khả năng đọc cho học sinh lớp 11 Mục tiêu này hướng đến việc nâng cao hiểu biết và kỹ năng đọc thơ hiện đại cho học sinh THPT, đồng thời đáp ứng các yêu cầu cần đạt về kiến thức.
1.2.2 Định hướng đổi mới phương pháp dạy thơ hiện đại theo định hướng năng lực
Việc cải tiến phương pháp dạy đọc thơ hiện đại là rất cần thiết trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, nhằm đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 Chương trình mới nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tập trung kích thích sự sáng tạo và tư duy phản biện của học sinh trong quá trình học tập.
Trong quá trình dạy đọc văn bản văn học, đặc biệt là thơ hiện đại, việc hình thành và phát triển khả năng đọc độc lập cho học sinh là rất quan trọng Để đạt được điều này, giáo viên cần khuyến khích học sinh phát huy vai trò chủ thể đọc năng động, từ đó tạo ra sự tương tác tích cực và sáng tạo trong việc tiếp nhận và hiểu biết văn học.
Tổ chức cho học sinh khám phá và giải mã văn bản văn hóa và văn học theo quy trình phù hợp với đặc trưng của văn nghệ thuật, đồng thời hướng dẫn và khích lệ học sinh chủ động, tự tin để phát huy vai trò của mình trong quá trình học tập.
Đồng sáng tạo trong tiếp nhận tác phẩm là một khái niệm quan trọng, trong đó người đọc (HT) tham gia tích cực vào việc kiến tạo nghĩa cho văn bản (VB) Chúng tôi đã xác định một số định hướng quan trọng trong việc dạy đọc thơ hiện đại, nhằm nâng cao khả năng tiếp nhận và hiểu biết của người học.