Tính cấp thiết của đề tài
Thi hành án, đặc biệt là thi hành án hành chính, là hoạt động quan trọng của nhà nước nhằm đảm bảo bản án, quyết định của Tòa án được thực thi Hoạt động này không chỉ thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật và quyền lực nhà nước, mà còn là công cụ phục hồi quyền và lợi ích hợp pháp cho Nhà nước, xã hội và công dân bị xâm hại Tuy nhiên, thi hành án hành chính gặp nhiều khó khăn do tính phức tạp và đặc thù riêng, như tính tự nguyện cao trong việc thi hành, thiếu cơ quan chuyên trách, và hạn chế trong các biện pháp bảo đảm thi hành Đặc biệt, một bên đương sự trong thi hành án hành chính thường là cơ quan nhà nước, điều này tạo ra thách thức trong việc thực hiện các quyết định.
Đảng và Nhà nước đã nhận thức rõ tầm quan trọng của công tác thi hành án, từ đó đề ra nhiều chính sách nhằm cải cách và nâng cao hiệu quả trong lĩnh vực này Nghị quyết số 48-NQ/TW và Nghị quyết số 49-NQ/TW đã nhấn mạnh sự cần thiết đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án, đảm bảo mọi bản án của Tòa án phải được thi hành nghiêm chỉnh Từ Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính năm 1996 đến Luật Tố tụng hành chính năm 2015, nhiều quy định quan trọng đã được bổ sung, bao gồm quyền hạn của Tòa án trong việc buộc thi hành án hành chính và quy trình thực hiện Gần đây, Nghị định 71/2016/NĐ-CP đã quy định rõ ràng về thời hạn và thủ tục thi hành án hành chính, cùng với việc xử lý trách nhiệm đối với những người không thực hiện quyết định của Tòa án Những quy định này tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho các bên liên quan trong việc thực thi và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
Tuy nhiên, việc thi hành án hành chính ở nước ta trong khoảng thời gian qua gặp những khó khăn, vướng mắc sau:
Thực tiễn thi hành án hành chính đã chỉ ra nhiều hạn chế, với khó khăn trong việc thực hiện pháp luật là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tồn đọng án Điều này ảnh hưởng đến việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người được thi hành án cũng như các cá nhân, tổ chức liên quan Chỉ thị số 26/CT-TTg ngày 15/11/2019 của Thủ tướng Chính phủ đã nhấn mạnh rằng việc chấp hành pháp luật tố tụng hành chính còn tồn tại nhiều vấn đề, như việc người đại diện không tham gia phiên tòa theo triệu tập và số lượng bản án hành chính chưa được thi hành ngày càng gia tăng Báo cáo về công tác thi hành án hành chính của Chính phủ từ năm 2015 đến 2019 cũng phản ánh tình trạng này.
Từ năm 2010 đến nay, hoạt động thi hành án hành chính chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn, với số lượng án chuyển sang năm sau thi hành vẫn cao Nhiều vụ việc đã có quyết định buộc thi hành án nhưng cơ quan nhà nước và người có thẩm quyền vẫn không thực hiện, gây bức xúc trong dư luận Một số vụ việc khiếu nại phức tạp kéo dài và chưa được giải quyết triệt để, thu hút sự quan tâm của xã hội.
Công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thi hành án hành chính hiện đang diễn ra chậm, với cơ sở pháp lý chưa đầy đủ và rõ ràng Trong khi thi hành án dân sự và hình sự đã có các đạo luật riêng và văn bản hướng dẫn cụ thể, thi hành án hành chính chủ yếu chỉ được điều chỉnh bởi một văn bản dưới luật Thủ tục thi hành án hành chính hiện nay được quy định rải rác trong nhiều văn bản khác nhau, như Luật Tố tụng hành chính và Luật Thi hành án dân sự, dẫn đến khó khăn cho các tổ chức và cá nhân liên quan Hơn nữa, một số quy định pháp luật về thi hành án hành chính chưa được xây dựng dựa trên cơ sở lý luận vững chắc, gây ra mâu thuẫn và không phù hợp với thực tiễn, ảnh hưởng đến hiệu quả thi hành.
Ý thức chấp hành bản án và quyết định của Tòa án trong các vụ án hành chính còn hạn chế, không chỉ ở người khởi kiện mà còn ở người bị kiện Nhiều cơ quan nhà nước chưa nhận thức đúng về vai trò quan trọng của công tác thi hành án hành chính, dẫn đến tình trạng thiếu tôn trọng các bản án và quyết định của Tòa án, cũng như hiện tượng "chây ỳ" trong việc thi hành án.
Đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thi hành án hành chính hiện nay còn yếu về năng lực chuyên môn, dẫn đến việc tổ chức và thi hành bản án, quyết định của Tòa án chủ yếu do những cán bộ kiêm nhiệm thực hiện mà không được đào tạo bài bản Thiếu cơ quan thi hành án hành chính chuyên trách, cơ quan thi hành án dân sự phải gánh thêm nhiệm vụ theo dõi thi hành án hành chính trong khi vẫn đang quá tải công việc Điều này khiến cho cơ quan thi hành án dân sự chỉ tập trung vào nhiệm vụ chính của mình mà không có đủ nguồn lực và quan tâm cho công tác theo dõi thi hành án hành chính.
Nghiên cứu về thi hành án hành chính ở Việt Nam hiện nay còn hạn chế, chủ yếu chỉ tập trung vào một số khía cạnh lý luận và pháp lý mà chưa có cái nhìn hệ thống Do đó, việc phân tích sâu sắc lý luận và thực tiễn trong lĩnh vực này là cần thiết để đề xuất các giải pháp đột phá, hoàn thiện quy định pháp luật và tổ chức thực hiện thi hành án hành chính, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động và đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp cũng như hội nhập quốc tế.
Xuất phát từ nhận thức như vậy, Nghiên cứu sinh cho rằng việc lựa chọn vấn đề
"Luận án tiến sĩ về 'Thi hành án hành chính ở Việt Nam - Lý luận và thực tiễn' là một chủ đề quan trọng, mang lại giá trị cả về lý thuyết lẫn thực tiễn."
Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu của Luận án bao gồm các quan điểm và nhận thức lý luận về thi hành án hành chính, các quy định pháp luật liên quan đến thi hành án hành chính, cùng với thực tiễn thi hành pháp luật trong lĩnh vực này tại Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đề tài "Thi hành án hành chính ở Việt Nam - Lý luận và thực tiễn" tập trung vào nghiên cứu một nội dung rộng và phức tạp Tuy nhiên, trong khuôn khổ của Luận án tiến sĩ, đề tài sẽ xác định rõ giới hạn phạm vi nghiên cứu.
Luận án tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn liên quan đến thi hành án hành chính tại Việt Nam, với phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong lãnh thổ Việt Nam.
Việc so sánh quy phạm được giới hạn chủ yếu ở các nước châu Âu, nơi có hệ thống pháp luật về thi hành án hành chính phát triển mạnh mẽ Bên cạnh đó, luận án cũng nghiên cứu pháp luật của một số quốc gia châu Á, như Trung Quốc và Nhật Bản, có điều kiện chính trị - xã hội tương đồng với Việt Nam, nhằm rút ra những bài học kinh nghiệm quý giá cho nước ta.
Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 1996 đến nay, bắt đầu từ khi Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính được ban hành và có hiệu lực.
Thông tin và số liệu được sử dụng trong nghiên cứu này chủ yếu được thu thập trên toàn quốc từ khi Luật Tố tụng hành chính năm 2010 có hiệu lực Giai đoạn từ năm 1996 đến năm 2010 ít được đề cập trong luận án do số vụ việc thi hành rất hạn chế, và công tác báo cáo, thống kê về thi hành án hành chính trong thời kỳ này chưa được quy định cụ thể, dẫn đến tính liên tục và độ chính xác của số liệu không đảm bảo.
Ý nghĩa khoa học và giá trị thực tiễn của Luận án
Luận án nghiên cứu chuyên sâu về thi hành án hành chính, đóng góp quan trọng cho lý luận và thực tiễn tại Việt Nam Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận vững chắc, hỗ trợ hoàn thiện pháp luật và tổ chức thi hành án hành chính, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động này trong bối cảnh pháp luật tố tụng hành chính hiện hành.
Luận án về Luật Tố tụng hành chính Việt Nam không chỉ là tài liệu tham khảo quý giá cho các cơ sở nghiên cứu pháp luật và đào tạo cán bộ pháp luật, mà còn mang lại giá trị hữu ích cho cán bộ thực tiễn trong việc thi hành án hành chính tại Việt Nam hiện nay.
Kết quả nghiên cứu từ Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc ban hành Luật thi hành án hành chính trong tương lai, đồng thời hướng dẫn áp dụng pháp luật tố tụng hành chính Ngoài ra, nghiên cứu cũng góp phần vào việc sửa đổi và bổ sung các quy định liên quan đến thi hành án hành chính, nhằm đảm bảo tính thống nhất và chính xác trong thực tiễn thi hành pháp luật.
Những điểm mới của Luận án
Luận án là một nghiên cứu khoa học toàn diện và có hệ thống về thi hành án hành chính tại Việt Nam Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra những điểm mới nổi bật trong các nội dung liên quan đến lĩnh vực này.
Xây dựng các vấn đề lý luận cơ bản về thi hành án hành chính là cần thiết để làm rõ các quy định pháp luật liên quan Việc này không chỉ giúp tiếp cận hiệu quả hơn với các quy định hiện hành mà còn định hướng cho việc kiến nghị hoàn thiện pháp luật về thi hành án hành chính và pháp luật tố tụng hành chính.
Luận án này phân tích và đánh giá các quy định pháp luật hiện hành liên quan đến thi hành án hành chính, đồng thời xem xét thực tiễn thi hành án để chỉ ra những vướng mắc và bất cập trong các quy định hiện tại Bên cạnh việc nêu rõ những vấn đề tồn tại, luận án còn đi sâu vào phân tích nguyên nhân dẫn đến những hạn chế này.
Luận án đề xuất các kiến nghị sửa đổi và bổ sung quy định pháp luật, cùng với các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về thi hành án hành chính Những kiến nghị này được xây dựng trên cơ sở lập luận khoa học, phù hợp với chủ trương cải cách tư pháp của Đảng, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án hành chính tại Việt Nam, đồng thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan và tổ chức trong xã hội.
Cơ cấu của Luận án
Luận án được cấu trúc thành bốn chương chính, ngoài các phần như cam đoan, danh mục từ viết tắt, mục lục, phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình nghiên cứu liên quan đã công bố, danh mục tài liệu tham khảo, cùng với các phụ lục, bảng biểu và biểu đồ.
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của đề tài nghiên cứu
Chương 2: Những vấn đề lý luận về thi hành án hành chính ở Việt Nam
Chương 3: Thực trạng pháp luật về thi hành án hành chính và thực tiễn thi hành án hành chính ở Việt Nam
Chương 4: Quan điểm và các giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành án hành chính ở Việt Nam.
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
Tổng quan về tình hình nghiên cứu
1.1.1 Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
Trong thời gian gần đây, nhiều công trình khoa học của các tác giả Việt Nam đã được công bố, tập trung nghiên cứu về THAHC Các nghiên cứu này chủ yếu được thể hiện qua các bài báo khoa học, giáo trình, sách chuyên khảo, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ và các đề tài nghiên cứu khoa học.
1.1.1.1 Tình hình nghiên cứu lý luận về thi hành án hành chính ở Việt Nam
Sau khi phân tích các nghiên cứu khoa học liên quan đến THAHC tại Việt Nam, chúng tôi nhận thấy nhiều công trình đã đề cập đến các vấn đề lý luận như khái niệm, đặc điểm, lịch sử hình thành và phát triển của THAHC Ngoài ra, các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của THAHC cũng được nghiên cứu, cùng với việc so sánh THAHC theo quy định pháp luật của một số quốc gia trên thế giới, từ đó rút ra những giá trị và kinh nghiệm có thể áp dụng cho Việt Nam.
Thứ nhất, về khái niệm THAHC
Theo Giáo trình Luật TTHC Việt Nam của Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2012), THAHC được định nghĩa là một giai đoạn tố tụng độc lập, kết thúc quá trình TTHC, trong đó các chủ thể liên quan thực hiện các hoạt động nhằm thi hành các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án Nghiên cứu này tương đồng với kết quả từ Giáo trình Luật TTHC của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội (2013) và Giáo trình Luật TTHC của Trường Đại học Luật Hà Nội (2014), cho thấy sự thống nhất trong quan điểm về vai trò và chức năng của THAHC trong hệ thống tố tụng.
THAHC là giai đoạn cuối cùng của quá trình TTHC, được thực hiện bởi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền như Tòa án, Viện kiểm sát và cơ quan THADS, cùng với các cá nhân được Nhà nước trao quyền như Thẩm phán, Kiểm sát viên và Chấp hành viên Hoạt động này tuân theo trình tự, thủ tục luật định nhằm đảm bảo thi hành các bản án và quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật về VAHC Theo giáo trình của Trường Đại học Luật Hà Nội và Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, THAHC được mô tả chi tiết hơn với việc chỉ rõ các chủ thể có trách nhiệm, khẳng định đây là hoạt động hành chính – tư pháp.
Theo Lê Đình Phùng (2011) trong Luận văn thạc sĩ “THAHC ở Việt Nam” tại Trường Đại học Luật Hà Nội, THAHC được định nghĩa là hoạt động hành chính – tư pháp.
Nhà nước thực hiện thi hành án thông qua các cơ quan nhà nước và người có thẩm quyền, theo quy trình và thủ tục pháp luật quy định, nhằm đảm bảo thi hành các phần tài sản trong bản án, quyết định của Tòa án hoặc các quyết định hành chính bị xét xử Phạm Xuân Nam (2012) trong luận văn thạc sĩ “THAHC ở Việt Nam: Thực trạng và phương hướng hoàn thiện” tại Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh đã chỉ ra những vấn đề và hướng phát triển trong lĩnh vực thi hành án tại Việt Nam.
THAHC là giai đoạn diễn ra sau khi bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính (VAHC) có hiệu lực pháp luật, bao gồm các hoạt động nhằm đảm bảo thực hiện nghiêm chỉnh các bản án, quyết định này Theo tác giả Nguyễn Thị Thương Huyền (2012), THAHC là hoạt động do các chủ thể có thẩm quyền tiến hành để thực hiện các bản án, quyết định của Tòa án theo quy trình pháp luật quy định Tác giả Nguyễn Thị Phương Hà (2019) cũng nhấn mạnh rằng thi hành bản án, quyết định của Tòa án về VAHC là hành vi của các đương sự và các chủ thể liên quan nhằm hiện thực hóa các quyết định này Tuy nhiên, vẫn còn sự không thống nhất về việc THAHC có phải là giai đoạn tố tụng độc lập hay không và liệu nội dung của THAHC có bao gồm thi hành phần tài sản hay không.
Các luận văn thạc sĩ và luận án tiến sĩ đã thực hiện nghiên cứu sâu rộng về thi hành án dân sự (THADS) và pháp luật liên quan, nhằm hoàn thiện quy định pháp lý trong lĩnh vực này Các tác giả đã phân tích một cách rõ ràng những vấn đề lý luận liên quan đến THADS, góp phần nâng cao hiểu biết và cải thiện hệ thống pháp luật.
1 Bao gồm các Luận án tiến sĩ và thạc sĩ Luật học: Nguyễn Thanh Thủy (2001), Hoàn thiện pháp luật về THADS
Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Văn Hiệp (2003) tại Đại học Luật Hà Nội tập trung vào việc hoàn thiện pháp luật về thi hành án dân sự (THADS) ở Việt Nam Đồng thời, Phạm Thị Thu Nga (2004) cũng đã nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả THADS tại Việt Nam, trong luận văn thạc sĩ của mình tại Khoa Luật – Đại học Luật TP Hồ Chí Minh Các nghiên cứu này đóng góp quan trọng vào việc cải cách pháp lý và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong lĩnh vực THADS ở Việt Nam.
Quốc gia Hà Nội, Hà Nội; Nguyễn Thanh Thủy (2008) đã nghiên cứu về việc hoàn thiện pháp luật liên quan đến thi hành án dân sự (THADS) tại Việt Nam trong luận án tiến sĩ của mình tại Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Đồng thời, Nguyễn Văn Công (2013) đã phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả THADS ở tỉnh Bắc Giang trong luận văn thạc sĩ tại Khoa Luật – Đại học Quốc gia.
Hà Nội, nơi có nhiều nghiên cứu về pháp luật thi hành án dân sự (THADS), bao gồm luận văn thạc sĩ của Trần Mạnh Quân (2013) về việc hoàn thiện pháp luật THADS tại Việt Nam, và luận văn của Phạm Văn Hùng (2014) phân tích thực trạng và giải pháp liên quan đến THADS tại tỉnh Hải Dương Các công trình này được thực hiện tại Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, đóng góp quan trọng vào việc nâng cao hiểu biết và cải cách pháp luật trong lĩnh vực này.
Lê Vĩnh Châu (2015) trong luận án tiến sĩ của mình đã nghiên cứu về việc thi hành bản án và quyết định của Tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Việt Nam Đồng thời, Vũ Văn Tuyên (2015) cũng đã đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự tại tỉnh Thái Bình trong luận văn thạc sĩ của mình tại Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội.
Bài viết này tập trung vào khái niệm, đặc điểm, nội dung và vai trò của pháp luật thi hành án dân sự (THADS), đồng thời phân tích các tiêu chí hoàn thiện pháp luật THADS, lịch sử và thực trạng của nó Từ đó, tác giả đưa ra quan điểm và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động THADS Mặc dù không trực tiếp nghiên cứu về thi hành án hành chính (THAHC), nhưng phần cơ sở lý luận trong các luận văn, luận án về THADS và pháp luật THADS sẽ được so sánh với THAHC để làm rõ bản chất của THAHC và đưa ra khái niệm một cách khách quan và khoa học nhất.
Đến thời điểm hiện tại, đã có một số nghiên cứu khoa học về khái niệm THAHC, với những kết luận ban đầu về nội hàm của nó, bao gồm đối tượng THAHC là các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật về VAHC của Tòa án và việc thực hiện THAHC diễn ra sau hoạt động xét xử Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề chưa được thống nhất, như THAHC có phải là một giai đoạn TTHC độc lập hay không, và liệu nó thuộc về hoạt động tư pháp hay hành chính - tư pháp Ngoài ra, cần làm rõ ai là người thực hiện và có trách nhiệm trong THAHC, cũng như nội dung thi hành án có bao gồm phần liên quan đến tài sản trong VAHC hay không Do đó, khái niệm THAHC vẫn chưa được xác định một cách chính xác, và việc nghiên cứu sâu hơn về nó là cần thiết để nhận diện rõ bản chất của hoạt động THAHC, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả THAHC tại Việt Nam.
Thứ hai, đặc điểm THAHC
Trong các luận văn thạc sĩ và tiến sĩ của Nguyễn Xuân Nam, Lê Đình Phùng, và Nguyễn Thị Phương Hà, đều thống nhất rằng THAHC là hoạt động mang tính hành chính - tư pháp Tuy nhiên, các tác giả lại đưa ra những cơ sở lý luận khác nhau để giải thích những đặc điểm này.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Luận án đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật về THAHC, đồng thời đưa ra những biện pháp nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện pháp luật trong lĩnh vực này Những kiến nghị này được xây dựng trên cơ sở căn cứ và lập luận khoa học, phù hợp với chủ trương của Đảng về cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
1.2 Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
1.2.1.1 Câu hỏi nghiên cứu Để giải quyết được các nhiệm vụ của Luận án, đề tài “THAHC ở Việt Nam – Lý luận và thực tiễn” được tiến hành để trả lời cho câu hỏi “THAHC ở Việt Nam có những hạn chế, bất cập gì? Quy định của pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về THAHC ở Việt Nam cần phải hoàn thiện như thế nào để bảo đảm bản án, quyết định của Tòa án về VAHC được thi hành và đạt hiệu quả? Để trả lời cho câu hỏi này, Luận án xác định cần làm rõ câu trả lời cho các câu hỏi chi tiết bên dưới:
Nội dung lý luận và cơ sở khoa học của thi hành án hành chính (THAHC) ở Việt Nam bao gồm bản chất và đặc điểm riêng biệt so với thi hành án dân sự (THADS) và thi hành án hình sự (THAHS) THAHC được thể hiện qua các nguyên tắc cơ bản mà nó phải tuân theo, nhằm đảm bảo tính hợp pháp và hiệu quả trong quá trình thi hành án.
Thứ hai, các quy định cơ bản về Thỏa thuận hòa giải và trọng tài (THAHC) được pháp luật của nhiều quốc gia tiên tiến quy định rõ ràng, từ đó tạo ra những giá trị tham khảo quý báu cho Việt Nam Việc áp dụng các nguyên tắc và quy định này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp mà còn thúc đẩy môi trường đầu tư và kinh doanh tại Việt Nam.
Thứ ba, thực trạng pháp luật hiện hành và thực tiễn thi hành pháp luật THAHC ở
Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong phát triển kinh tế và xã hội, nhưng vẫn còn một số hạn chế và vướng mắc cần khắc phục Những bất cập này chủ yếu xuất phát từ cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, quản lý còn yếu kém và sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao Để tiếp tục phát triển bền vững, cần có các giải pháp hiệu quả nhằm cải thiện tình hình hiện tại.
Để nâng cao hiệu quả thực thi hành chính ở Việt Nam, cần có những quan điểm và giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật cũng như tổ chức thực hiện pháp luật một cách đồng bộ và hiệu quả Việc cải cách quy trình pháp lý và tăng cường năng lực cho các cơ quan thực thi là rất quan trọng Đồng thời, cần chú trọng đến việc nâng cao nhận thức của người dân về quyền lợi và nghĩa vụ của họ trong việc thực thi pháp luật.
Luận án được nghiên cứu dựa trên các cơ sở lý thuyết chủ yếu sau:
Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng với các quan điểm chỉ đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vì nhân dân Những quan điểm này được tác giả sử dụng làm căn cứ để luận giải các đề xuất và kiến nghị trong Luận án.
Học thuyết về mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân đóng vai trò quan trọng trong việc giải thích các vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn liên quan đến thi hành án hành chính (THAHC) ở Việt Nam Nó thể hiện nghĩa vụ của Nhà nước trong việc tổ chức thi hành phán quyết của Tòa án, đồng thời yêu cầu các đương sự thực hiện nghĩa vụ trước Nhà nước Người được THAHC có quyền yêu cầu cơ quan có thẩm quyền ra quyết định buộc thi hành án để bảo vệ quyền lợi hợp pháp Nhà nước có trách nhiệm đảm bảo phán quyết Tòa án được thực thi và có quyền áp dụng biện pháp xử lý vi phạm nếu có hành vi vi phạm trong quá trình thi hành Nghiên cứu này đã phân tích toàn diện cơ sở lý luận, pháp lý và thực tiễn về THAHC ở Việt Nam, từ đó phát hiện những thành tựu và hạn chế, nhằm đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành án.
Trong luận án này, chúng tôi dựa vào các học thuyết pháp lý như học thuyết thực chứng pháp lý và học thuyết giải thích pháp luật của Dworkin để làm rõ cơ sở lý luận và pháp lý về thực hiện hành chính Nghiên cứu thực trạng pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về thực hiện hành chính giúp chúng tôi có cái nhìn khách quan, chính xác và toàn diện, từ đó đưa ra các quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện hành chính ở Việt Nam.
Có bốn học thuyết chính nghiên cứu mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân ở các quốc gia dân chủ Những tác phẩm nổi bật như “Tinh thần pháp luật” của Montesquieu và “Bàn về khế ước xã hội” của Jean Jacques Rousseau đã đặt nền tảng lý luận quan trọng cho mối quan hệ này.
Học thuyết thực chứng pháp lý, phát triển chủ yếu bởi các nhà tư tưởng như Jeremy Bentham, John Austin và H L A Hart trong thế kỷ 18 và 19, khẳng định rằng luật là một thực thể khách quan do con người sáng tạo, chấp nhận và tuân thủ Theo quan điểm này, các quy tắc pháp luật có tính chất khách quan và có thể kiểm chứng, không phải là những giá trị siêu nhiên hay siêu hình (Phạm Duy Nghĩa, 2014, Phương pháp nghiên cứu luật học, Nxb Công an nhân dân, tr 62).
Học thuyết tiếp nhận pháp luật nước ngoài (legal transplant) là cơ sở quan trọng để đề xuất hoàn thiện các quy định pháp luật về THAHC tại Việt Nam, thông qua việc tham khảo và áp dụng các giá trị tiến bộ từ kinh nghiệm điều chỉnh pháp luật của nhiều quốc gia trên thế giới.
1.2.1.3 Các giả thuyết nghiên cứu Để trả lời cũng như giải quyết các vấn đề được đặt ra trong câu hỏi nghiên cứu, Luận án nêu ra và tiến hành chứng minh các giả thuyết nghiên cứu thông qua việc trả lời sơ bộ câu hỏi nghiên cứu như sau: THAHC ở Việt Nam còn nhiều hạn chế, bất cập về lý luận, pháp lý và thực tiễn thi hành Quy định của pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về THAHC ở Việt Nam cần phải hoàn thiện dựa trên cơ sở lý luận khoa học về THAHC, kinh nghiệm điều chỉnh pháp luật của các nước tiến bộ và kinh nghiệm thực tiễn thi hành ở nước ta thời gian qua để bảo đảm bản án, quyết định của Tòa án về VAHC được thi hành và đạt hiệu quả cao Các giả thuyết cụ thể như sau:
Bản chất của THAHC được thể hiện qua hai tính chất chính: tính hành chính và tính tư pháp Tính hành chính trong THAHC, bao gồm cả tính chấp hành và tính quản lý, nổi bật hơn so với tính tư pháp, dẫn đến sự khác biệt rõ rệt giữa thủ tục THAHC và các thủ tục THAHS, THADS THAHC là hoạt động hành chính – tư pháp do cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân có thẩm quyền thực hiện nhằm thi hành bản án, quyết định của Tòa án về VAHC, ngoại trừ các quyết định liên quan đến tài sản, nhằm bảo đảm lợi ích của Nhà nước cùng quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan Ngoài những đặc điểm chung của loại hình thi hành án, THAHC còn có những điểm riêng biệt để phân biệt với các loại hình thi hành án khác Các nguyên tắc của THAHC được xây dựng dựa trên cơ sở lý luận khoa học, đảm bảo rằng THAHC phải tuân thủ để đạt được hiệu quả cao nhất.
Pháp luật của nhiều quốc gia đã thiết lập các quy định hiệu quả về các chế định cơ bản của THAHC, đồng thời cung cấp những quy định có thể tham khảo và áp dụng tại Việt Nam để xây dựng mô hình THAHC hiệu quả.