Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận
2.1.1 Các khái niệm có liên quan
2.1.1.1 Khái niệm, đặc điểm, tính chất của thông tin thống kê a Khái niệm thông tin thống kê
Thông tin là khái niệm dùng để mô tả các tin tức liên quan đến hiện tượng, sự vật, sự kiện hoặc quá trình, và nó hiện diện trong mọi hoạt động kinh tế - xã hội của con người.
Thông tin thống kê là kết quả của hoạt động thống kê, bao gồm cả số liệu và phân tích liên quan Điều này có nghĩa là thông tin thống kê không chỉ đơn thuần là những con số mà còn bao gồm các bản phân tích giúp hiểu rõ hơn về các số liệu đó (Quốc hội, 2003).
Theo Luật thống kê, thông tin thống kê là sản phẩm của hoạt động thống kê, bao gồm số liệu và bản phân tích các số liệu đó Thông tin này phản ánh các hiện tượng hoặc quá trình kinh tế - xã hội do cơ quan thống kê thu thập trong những điều kiện thời gian và không gian cụ thể Do đó, thông tin thống kê mang những đặc trưng và giá trị của thông tin nói chung.
Nội dung mới là yếu tố quan trọng để xác định thông tin, vì nếu không có sự mới mẻ thì không thể coi đó là thông tin Bên cạnh đó, hình thức biểu hiện của thông tin cũng rất đa dạng, bao gồm ngôn ngữ, con số và chữ viết, tạo nên sự phong phú trong cách truyền đạt.
Ba là: Được thể hiện trên nhiều vật dẫn khác nhau như sóng âm, trang giấy, băng đĩa từ, ;
Bốn là: phải có nội dung tin tức nghĩa là phải thể hiện được ý định, sự biểu đạt mang tính thông điệp cụ thể, rõ ràng
Một thông tin thống kê hữu ích cần đáp ứng ba yêu cầu cơ bản: đầu tiên, thông tin phải đầy đủ, nghĩa là nội dung cần chính xác và đầy đủ về các đơn vị hoặc hiện tượng trong phạm vi nghiên cứu.
Chính xác, nghĩa là phản ánh đúng thực tế tình hình các đơn vị, các nội dung mà con người cần biết;
Kịp thời, nghĩa là thông tin phải phản ánh đúng lúc mà đối tượng dùng tin cần sử dụng
Thông tin thống kê hữu ích cần có độ chính xác cao, độ bất định thấp và phải đáp ứng ba yêu cầu cơ bản.
5 b Đặc điểm, tính chất của thông tin thống kê
Thông tin thống kê là các bảng số liệu và báo cáo phản ánh tình hình kinh tế xã hội, đáp ứng nhu cầu của người sử dụng Những đặc điểm chính của thông tin thống kê bao gồm tính chính xác, tính kịp thời và khả năng so sánh, giúp người dùng hiểu rõ hơn về các xu hướng và biến động trong xã hội.
Thông tin thống kê bao gồm hai yếu tố chính: bảng số liệu và bản phân tích các số liệu Những con số thống kê không chỉ đơn thuần là các giá trị số học, mà còn chứa đựng nội dung phản ánh về hiện tượng hoặc quá trình cụ thể Do đó, thông tin thống kê không phải là những con số khô cứng; khi kết hợp với phân tích, nó giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất của sự vật, hiện tượng hay quá trình mà nó đại diện.
Thông tin thống kê luôn liên quan đến thời gian, địa điểm và môi trường cụ thể Khi nghiên cứu và sử dụng thông tin, người ta thường đặt ra các câu hỏi như: thông tin này đến từ đâu? Nó được thu thập vào thời điểm nào và trong điều kiện nào?
Thông tin thống kê có mối liên hệ chặt chẽ với công nghệ thông tin, với trình độ phát triển và khả năng ứng dụng công nghệ này ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình và chất lượng thông tin thống kê Hơn nữa, sự phát triển của công nghệ thông tin còn nâng cao tính hữu dụng và tiện ích của thông tin thống kê đối với người dùng.
Giá trị của thông tin thống kê được xác định bởi động cơ và mục đích của người nhận tin Một thông tin thống kê có thể mang ý nghĩa và tác dụng khác nhau tùy thuộc vào cách mà người sử dụng áp dụng nó trong thực tiễn (Nguyễn Bích Lâm, 2012; Trần Thị Kim Thu, 2012)
Thông tin thống kê là một nguồn lực vô giá, phục vụ cho nhiều mục tiêu và có thể được sử dụng nhiều lần Để tối ưu hóa việc sử dụng thông tin này, cần phải phân tích các tính chất cơ bản của nó và xây dựng một ngân hàng cơ sở dữ liệu thông tin thống kê một cách khoa học và tiện lợi.
Có thể khái quát, thông tin thống kê có các tính chất cơ bản sau:
Thông tin thống kê có tính khách quan, phản ánh chân thực các sự vật, hiện tượng và quá trình trong thực tế Nó không bị nhào nặn, xuyên tạc hay bóp méo, đảm bảo sự chính xác và trung thực trong việc cung cấp dữ liệu.
Thông tin thống kê có tính phụ thuộc vào các diễn biến phát sinh trong quá trình vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng Nếu không có những phát sinh này, sẽ không tồn tại thông tin thống kê.
Tính lan truyền và cộng hưởng của thông tin thống kê cho phép người dùng dễ dàng tiếp cận mà không gặp rào cản, từ đó tạo ra sự lan tỏa rộng rãi trong cộng đồng Khi thông tin này được chia sẻ, nó không chỉ ảnh hưởng đến nhiều cá nhân mà còn có tác động tích cực đến toàn xã hội.
Cơ sở thực tiễn
Cục Thống kê Lào Cai đã xây dựng một chiến lược quản lý chất lượng thông tin thống kê nhằm phát triển bền vững Kế hoạch này bao gồm các nhiệm vụ, tầm nhìn và giá trị của thống kê Lào Cai, kết hợp với mục tiêu và chiến lược tổng thể trong bốn lĩnh vực chính: hoạt động thống kê, người sử dụng và khách hàng, nhân viên thống kê, và tài chính Các lĩnh vực này tạo cấu trúc cho việc lập kế hoạch và các hoạt động tiếp theo, giúp Cục tăng cường khả năng phối hợp và liên kết các quan điểm Nhờ đó, Cục đã thiết lập nền tảng vững chắc để đưa ra quyết định ưu tiên giữa các hoạt động chất lượng khác nhau, tập trung vào các vấn đề chính trong quy trình quản lý chất lượng của Thống kê Lào Cai.
Bảng liệt kê các mục cần kiểm tra là một công cụ quan trọng, mặc dù có vẻ đơn giản Nó đã được xây dựng cho nhiều khu vực và quy trình tại Thống kê Lào Cai, bao gồm quy trình phỏng vấn, bảng hỏi thu thập số liệu về cá nhân và hộ gia đình, thống kê tiền lương, và xử lý sai sót trong số liệu công bố.
Phương pháp hiện hành tốt nhất (CBM) bao gồm các đặc điểm quy trình, đánh giá từ các thành viên tham gia ở nhiều cấp độ, quyền sở hữu và khả năng đánh giá cùng từng bước bổ sung CBM Trong suốt 10 năm qua, Thống kê Lào Cai đã xây dựng và phát triển CBM, tập trung vào phương pháp luận thống kê và một số lĩnh vực khác Công cụ này đã được áp dụng rộng rãi trong tất cả các lĩnh vực của tổ chức thống kê Lào Cai.
2.2.2 Kinh nghiệm quản lý thông tin thống kê của Việt Nam (Tổng cục Thống kê) Để quản lý tốt chất lượng thông tin thống kê, Tổng cục Thống kê đã đưa ra một số nội dung giải pháp quản lý áp dụng cho toàn ngành, cụ thể như sau:
Tổng cục Thống kê sẽ thực hiện quản lý tính phù hợp bằng cách xây dựng kế hoạch rà soát định kỳ nhu cầu của người sử dụng Quá trình rà soát này sẽ được tiến hành thông qua bốn nhóm hoạt động chính.
Để xây dựng cơ chế phản hồi hiệu quả từ người dùng tin, cần thành lập Hội đồng thống kê quốc gia và Hội đồng tư vấn chuyên môn cho các lĩnh vực thống kê chủ yếu của Tổng cục Thống kê (TCTK) Đồng thời, cần tổ chức các buổi trao đổi định kỳ với phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam nhằm hiểu rõ nhu cầu thông tin của doanh nghiệp, cũng như thông báo chính sách phục vụ và phổ biến thông tin của TCTK Ngoài ra, việc duy trì các cuộc trao đổi định kỳ với các cơ quan thống kê nước ngoài và tổ chức quốc tế cũng rất quan trọng để nắm bắt nhu cầu mới về thông tin thống kê.
Rà soát các chương trình thống kê nghiệp vụ và tổng hợp để đánh giá sự hài lòng của người sử dụng là cần thiết Tất cả các đơn vị trong Tổng cục cần thực hiện báo cáo định kỳ, nêu rõ việc thực hiện chương trình công tác, xác định phương hướng, kiểm tra tiêu thức tính phù hợp của số liệu thống kê và đề xuất các thay đổi cần thiết trong tương lai.
Hoạt động phân tích số liệu giúp phát hiện bản chất bên trong của dữ liệu hiện có và xác định đơn vị thuộc về số liệu đó Qua đó, có thể giao nhiệm vụ công tác cho các Vụ thống kê liên quan hoặc thành lập các tổ phân tích với cơ chế linh hoạt.
Lập kế hoạch phát triển công tác số liệu của ngành thống kê trong giai đoạn trung và dài hạn sẽ tạo ra một lược đồ chiến lược bài bản, làm cơ sở cho các thay đổi trong chương trình công tác của ngành trong những năm tới TCTK cần đưa việc lập kế hoạch phát triển thông tin thành chương trình nghị sự quan trọng tại Hội nghị Tổng kết công tác thống kê hàng năm Lãnh đạo các cấp trong Ngành nên xác định những công việc không cần thiết cho năm tới và những năm tiếp theo, đồng thời khuyến khích ý kiến đề xuất từ mọi người để đáp ứng nhu cầu của người dùng tin.
Quản lý tính chính xác của thông tin đầu vào là yếu tố quyết định đến độ tin cậy của số liệu thống kê Hiện nay, chất lượng thông tin này chủ yếu phụ thuộc vào các cuộc điều tra, với các giải pháp nâng cao chất lượng bao gồm: thiết kế chương trình điều tra, thực hiện điều tra, đánh giá chất lượng số liệu và kiểm tra sự tuân thủ phương án điều tra.
Tổng cục Thống kê đã nghiên cứu và áp dụng các giải pháp nhằm quản lý tính kịp thời của số liệu thống kê, bao gồm: phân loại và xác định thời điểm công bố cho từng loại số liệu, rà soát và hoàn thiện chính sách phổ biến thông tin cho các chỉ tiêu thống kê, thông báo trước kế hoạch công bố số liệu, xây dựng kế hoạch cụ thể với thời gian hoàn thành và chương trình giám sát thực hiện, cùng với việc nghiên cứu và áp dụng công nghệ thông tin để nâng cao năng lực và giảm thời gian xử lý thông tin.
Tổng cục Thống kê đã triển khai nhiều giải pháp nhằm quản lý khả năng tiếp cận thông tin, bao gồm: nghiên cứu sở thích của người dùng và thành lập Tổ nghiên cứu thị trường; lập hồ sơ đối tượng sử dụng thông tin thống kê; xây dựng trang Web trở thành kênh phổ biến số liệu chính và thư viện thông tin; thiết lập mối liên hệ với hệ thống thư viện quốc gia, thư viện trung tâm thông tin quốc gia của Bộ Khoa học và Công nghệ, cũng như thư viện các trường Đại học; quản lý thống nhất hoạt động công bố và phổ biến số liệu thông qua "Qui chế công bố thông tin thống kê"; và tăng cường dịch vụ thống kê bằng cách thành lập bộ phận khách hàng.
Tổng cục Thống kê có trách nhiệm giải thích rõ ràng các loại số liệu thống kê cho người sử dụng Khi công bố bất kỳ chỉ tiêu hay số liệu nào, cần cung cấp thông tin liên quan như khái niệm, phân loại, phương pháp thu thập và tính toán số liệu, cũng như đánh giá tính chính xác của chúng Danh mục các chỉ tiêu đã tính toán cần được đưa ra, cùng với việc chỉ ra những tồn tại trong phương pháp và đánh giá độ tin cậy của cách tính Bên cạnh đó, cần biên soạn bản siêu dữ liệu cho hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia và các chỉ tiêu khác.
2.2.3 Những nghiên cứu liên quan đến đề tài
Trong những năm gần đây, nhiều tác giả đã nghiên cứu về quản lý chất lượng thông tin thống kê Các hội thảo trong ngành Thống kê và nhiều công trình nghiên cứu chuyên ngành đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc quản lý chất lượng thông tin thống kê.
Đề tài nghiên cứu "Giải pháp quản lý và nâng cao chất lượng thông tin thống kê" được thực hiện trong hai năm 2005-2006, do Cố Tiến sĩ Lê Mạnh Hùng, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê, làm chủ nhiệm Mục tiêu của nghiên cứu là đề xuất các giải pháp hiệu quả nhằm cải thiện chất lượng và quản lý thông tin thống kê, góp phần nâng cao độ tin cậy và tính chính xác của dữ liệu thống kê quốc gia.
- Đề tài: "Tổng quan chất lượng thông tin thống kê" Đề tài do Tiến sĩ Nguyễn Bích Lâm, Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê làm chủ nhiệm