Tổng quan tình hình nghiên cứu
Bạo hành gia đình, đặc biệt là trong quan hệ vợ chồng, đang trở thành một vấn đề ngày càng phức tạp và đa dạng về hình thức, nguyên nhân và đối tượng gây ra Trong bài viết này, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu và phân tích một số tài liệu và công trình nghiên cứu liên quan đến chủ đề này để làm rõ những khía cạnh quan trọng của bạo hành trong gia đình.
2.1 Thực trạng bạo hành trong gia đình nói chung và bạo hành trong quan hệ vợ chồng nói riêng
Trong bài viết của tác giả Nguyễn Thị Thanh, "Bạo lực gia đình - thực trạng và giải pháp", được trình bày trong kỷ yếu hội thảo Giới - truyền thông và phát triển, vấn đề bạo hành gia đình tại tỉnh Hà Tây đã được nghiên cứu kỹ lưỡng Kết quả cho thấy, bạo hành giữa vợ và chồng là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng ly hôn Theo số liệu từ Tòa án nhân dân tỉnh, trong giai đoạn 1997 - 2002, đã có 4.068 vụ ly hôn được xét xử, trong đó phụ nữ là nguyên đơn chiếm 50%.
Các vụ xét xử cho thấy rằng bạo lực thường chỉ được báo cáo khi có hậu quả nghiêm trọng đe dọa đến tính mạng Dù bạo lực có hình thức hay mức độ nào, người phụ nữ vẫn là người chịu thiệt thòi lớn nhất.
Vũ Tuấn Huy trong bài viết “Mâu thuẫn vợ chồng trong gia đình và những yếu tố ảnh hưởng” đã trình bày kết quả nghiên cứu dựa trên nhiều nguồn số liệu từ các nghiên cứu định lượng và định tính về gia đình trong khoảng 10 năm qua Nguồn số liệu định lượng chủ yếu đến từ ba cuộc nghiên cứu về gia đình do Viện Xã hội học thực hiện, trong đó có nghiên cứu "Tác động của những yếu tố kinh tế - xã hội đến sự biến đổi của gia đình" được tiến hành vào năm 1994 tại tỉnh Thái Bình.
Nghiên cứu "Biến đổi cơ cấu gia đình và vai trò của người phụ nữ" tại tỉnh Nam Định năm 1996 và thử nghiệm "Biến đổi gia đình ở Việt Nam" tại tỉnh Hải Dương đã chỉ ra rằng, qua phân tích dữ liệu định lượng và định tính từ ba thời điểm khác nhau (1994, 1996, 2001) tại ba địa bàn khác nhau, khả năng xảy ra bất đồng giữa vợ và chồng trong các lĩnh vực đời sống gia đình là rất cao.
Bài viết "Bạo lực chống lại phụ nữ: Hậu quả đối với sức khỏe sinh sản" của Lê Thị Phương Mai tại Văn phòng Hội đồng dân số Hà Nội đã trình bày tổng quan về vấn đề bạo lực đối với phụ nữ và ảnh hưởng của nó đến sức khỏe sinh sản trên toàn cầu, đồng thời phân tích tình hình tại Việt Nam dựa trên các số liệu hiện có Nghiên cứu cũng sử dụng dữ liệu từ phỏng vấn sâu và phỏng vấn nhóm để minh chứng cho hiện tượng bạo lực đối với phụ nữ.
2.2 Những yếu tố tác động đến bạo hành trong quan hệ vợ chồng
Bạo hành trong quan hệ vợ chồng có nhiều yếu tố tác động, với chủ thể bạo hành thường là người chồng Theo nghiên cứu của Nguyễn Thị Minh Phước tại hội thảo "Giới, ngược đãi phụ nữ và sức khỏe sinh sản", nhiều người vẫn cho rằng bạo hành chỉ xảy ra trong những trường hợp nghiêm trọng như chết người hoặc thương tật nặng, trong khi những hành vi như "nặng tay" khi nóng giận hay "xô xát qua loa" thường bị xem nhẹ Chủ thể bạo hành thường là những người đàn ông có trình độ văn hóa thấp, sống trong cảnh nghèo khó, dẫn đến xung đột gia đình Áp lực từ công việc, nợ nần có thể dẫn đến tệ nạn như say rượu, nghiện ngập và bạo hành vợ Phụ nữ là nạn nhân thường thiếu hiểu biết, tự tin và sống phụ thuộc vào chồng, khiến họ không biết cách ứng xử và nhường nhịn trong mối quan hệ.
Các quan niệm xã hội hiện nay cho rằng những người đàn ông có học thức, nghề nghiệp ổn định và lối sống lành mạnh sẽ không có xu hướng bạo lực Tuy nhiên, như tác giả Nguyễn Thị Minh Phước và Lê Thị Phương Mai đã chỉ ra, truyền thống "Tam tòng tứ đức" vẫn còn ảnh hưởng mạnh mẽ, khiến nhiều người xem chuyện gia đình là riêng tư và yêu cầu người vợ phải tuân thủ chồng Điều này dẫn đến tư tưởng cho rằng chồng là người có quyền lực trong gia đình, từ đó bạo lực gia đình xảy ra ở mọi tầng lớp xã hội.
Bạo lực trong gia đình, đặc biệt là cưỡng ép trong sinh hoạt tình dục vợ chồng, là một vấn đề nghiêm trọng tại Việt Nam Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 đã bảo vệ quyền của phụ nữ, nhưng lại không đề cập đến khái niệm cưỡng ép tình dục trong hôn nhân Trong quan niệm truyền thống, người phụ nữ thường được coi là tài sản của chồng và phải phục tùng, ngay cả trong quan hệ tình dục, bất kể tình trạng sức khỏe hay tâm lý của họ Điều này dẫn đến việc phụ nữ phải chịu đựng bạo lực tình dục mà không dám lên tiếng, vì lo sợ bị chỉ trích hoặc không được thông cảm Sự e ngại này khiến bạo lực tình dục trở thành một nguyên nhân chính gây ra mâu thuẫn trong hôn nhân mà ít người dám thừa nhận.
Bạo lực gia đình có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó vị thế thấp của phụ nữ trong gia đình và xã hội hạn chế cơ hội học tập, làm việc và ra quyết định của họ, dẫn đến việc dễ trở thành nạn nhân Bên cạnh đó, áp lực kinh tế cũng là một yếu tố quan trọng gây ra bạo lực Hơn nữa, các nguyên nhân xã hội khác như việc thực thi luật pháp chưa nghiêm minh, trình độ dân trí thấp và phụ nữ thiếu quyền lựa chọn cũng góp phần vào tình trạng này.
Trong B ạ o l ự c gia đ ình - th ự c tr ạ ng và gi ả i pháp của Nguyễn Thị
Theo kỷ yếu hội thảo Giới - truyền thông và phát triển, nạn bạo lực đối với phụ nữ xuất phát từ một số nguyên nhân chính Đầu tiên, sự hiểu biết về pháp luật và các chính sách của Đảng và nhà nước còn hạn chế, dẫn đến việc nhiều phụ nữ không nhận thức được quyền lợi của mình Thứ hai, tư tưởng trọng nam khinh nữ vẫn còn tồn tại trong suy nghĩ của nhiều người, khiến một bộ phận phụ nữ cảm thấy ngại ngùng trước dư luận và chấp nhận sự nhẫn nhục, chịu đựng trong các mối quan hệ.
Vũ Tuấn Huy trong bài viết “Mâu thuẫn vợ chồng trong gia đình và những yếu tố ảnh hưởng” đã nhấn mạnh rằng các vấn đề ứng xử giữa vợ và chồng, cách nuôi dạy con cái, cùng với kỳ vọng về giới tính của con cái là những yếu tố quan trọng dẫn đến mâu thuẫn trong hôn nhân.
Kinh tế gia đình là một lĩnh vực tiềm năng dẫn đến mâu thuẫn vợ chồng, đặc biệt trong các hộ gia đình có thu nhập thấp Mâu thuẫn này thường xuất phát từ yếu tố nghề nghiệp của vợ hoặc chồng, phản ánh sự không hài lòng về thu nhập Thu nhập đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra sự cân bằng quyền lực giữa vợ chồng Mức độ mâu thuẫn trong gia đình còn phụ thuộc vào các yếu tố như đặc điểm nguồn nhân lực, mức độ tham gia của cả hai vợ chồng trong công việc nội trợ, cùng với những kỳ vọng về vai trò giới.
Tác giả chỉ ra rằng mâu thuẫn về tình dục trong hôn nhân không được thể hiện rõ trong nghiên cứu định lượng, nhưng nghiên cứu định tính cho thấy việc không thỏa mãn nhu cầu tình dục có thể dẫn đến bạo lực, ngoại tình hoặc ly hôn Việc sử dụng tình dục như một công cụ để giải quyết mâu thuẫn gia tăng căng thẳng giữa vợ chồng Bất bình đẳng giới góp phần tạo ra thành kiến về nhu cầu tình dục của phụ nữ, làm trầm trọng thêm mâu thuẫn trong quan hệ vợ chồng, đặc biệt khi người vợ ở giai đoạn cuối của chu kỳ tái sinh sản.
2.3 Những hậu quả và giải pháp hạn chế bạo hành trong quan hệ vợ chồng
Bạo hành trong gia đình gây ra hậu quả nghiêm trọng cho nạn nhân và các thành viên khác Theo nghiên cứu của Nguyễn Thị Minh Phước, nạn nhân không chỉ phải chịu đựng đau đớn và thương tật mà còn trải qua sự rúng động tâm lý, hoài nghi bản thân, mất tự tin và sống trong sự lo lắng Trẻ em trong gia đình cũng bị ảnh hưởng nặng nề khi chứng kiến bạo lực, cảm thấy bất lực trong việc bảo vệ mẹ, và những trải nghiệm này có thể kéo dài đến khi trưởng thành, dẫn đến việc tái diễn bạo lực trong xã hội.