Tính cấp thiết của đề tài
Lịch sử dân tộc Việt Nam từ thế kỷ XVII đến nửa cuối thế kỷ XVIII diễn ra trong bối cảnh đầy biến động, được biết đến là thời kỳ Trịnh - Nguyễn phân tranh Giai đoạn này đánh dấu sự phân chia quyền lực giữa chế độ “vua Lê chúa Trịnh” ở miền Bắc, hay còn gọi là Đàng Ngoài, và chúa Nguyễn cai trị miền Nam, tức Đàng Trong Sự khởi đầu của cuộc xung đột này được ghi nhận khi Trịnh Tráng dẫn quân tấn công Nguyễn Phúc Nguyên.
1627 và kết thúc vào cuối thế kỷ XVIII khi nhà Tây Sơn dẹp cả chúa Nguyễn lẫn chúa Trịnh Nước ta bị chia cắt hơn 100 năm
Sự chia cắt đất nước trong giai đoạn này đã tác động mạnh mẽ đến tình hình kinh tế và chính trị - xã hội, đặc biệt là sự phát triển của Phật giáo Sau một thời gian dài bị ảnh hưởng bởi chiến tranh xâm lược nhà Minh và thời kỳ Nam - Bắc triều, Phật giáo Việt Nam rơi vào tình trạng suy thoái nghiêm trọng Tuy nhiên, Nho giáo lại phát triển mạnh mẽ trong thời Hậu Lê Đến thời kỳ Trịnh - Nguyễn phân tranh, Phật giáo bắt đầu được phục hưng và phát triển trở lại ở cả Đàng Ngoài và Đàng Trong Sau nhiều thế kỷ nội chiến, người dân Việt nhận ra nỗi đau khổ của cuộc đời và tìm kiếm sự an ủi về tinh thần qua tôn giáo, từ đó Phật giáo ngày càng phát triển Tại Đàng Ngoài, các phái thiền Lâm Tế, Tào Động từ Trung Quốc và phái thiền Trúc Lâm của dân tộc đã được hình thành và phát triển mạnh mẽ.
Phái thiền Trúc Lâm được thành lập vào thời nhà Trần (1225 - 1400) và phát triển mạnh mẽ nhờ sự hỗ trợ của các vua Trần Tuy nhiên, sau khi nhà Trần suy vong, phái thiền này đã bị mai một trong một thời gian dài cho đến khi nhà Mạc (1527 - 1592) xuất hiện Vào thế kỷ XVII, trong bối cảnh Trịnh - Nguyễn phân tranh, thiền sư Minh Châu - Hương Hải đã khôi phục lại phái thiền Trúc Lâm Đồng thời, Hòa thượng Chuyết Công và thiền sư Minh Hành từ phái Lâm Tế Trung Hoa cũng đã đến Đàng Ngoài, góp phần vào sự phát triển và hòa nhập giữa hai phái thiền Trúc Lâm và Lâm Tế.
Tại Đàng Ngoài, sự giao thoa giữa các trường phái thiền đã tạo nên một tinh thần thiền đặc sắc Dưới sự dẫn dắt của Thiền sư Chân Nguyên cùng các đệ tử, hai phái thiền này không chỉ phát triển mà còn được truyền thừa và hưng thịnh cho đến thời kỳ nhà Nguyễn.
Thiền sư Chân Nguyên (1647 - 1726) là một trong những tư tưởng lớn của thế kỷ XVII và XVIII, nổi bật trong Phật giáo Đàng Ngoài Ông cùng với các đệ tử đã đóng góp quan trọng vào việc phục hưng phái thiền Trúc Lâm, khẳng định vai trò của mình trong việc phát triển tư tưởng Phật giáo.
Sau Thiền sư Hương Hải và thiền sư Chân Nguyên, Phật giáo Việt Nam đã kết hợp tinh hoa từ các phái thiền Trúc Lâm, Lâm Tế và Tào Động ở Đàng Ngoài, tạo ra một luồng sinh khí mới đặc trưng cho văn hóa Việt Nam Sự kết hợp này đã giúp Phật giáo Việt Nam phát triển mạnh mẽ cho đến thời Nguyễn Tuy nhiên, Phật giáo chỉ bắt đầu bị đình trệ và suy thoái khi thực dân Pháp chiếm đóng Việt Nam.
Là một nhà nghiên cứu Phật học, Lê Mạnh Thát cũng dành nhiều thời gian nghiên cứu về Chân Nguyên, ông đánh giá như sau:
Chân Nguyên là một thiền sư nổi bật, và yếu tố tăng lữ không thể thiếu trong các tác phẩm của ông Ông đã viết về nhiều vấn đề Phật giáo với những cái nhìn mới mẻ, mặc dù bị ảnh hưởng bởi những biến động của thời đại Tuy nhiên, những tác phẩm thơ văn của Chân Nguyên vẫn để lại dấu ấn quan trọng, mang lại niềm phấn khởi cho chúng ta.
Hoặc như khi nghiên cứu lịch sử tư tưởng Việt Nam từ thời kỳ dựng nước đến thế kỷ XX, các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng:
Chân Nguyên, sinh ra trong bối cảnh khốn khó của đất nước, đã cảm thương cho số phận cơ cực của nhân dân Với triết lý nhân văn sâu sắc của Phật giáo, ông mong muốn cứu độ tất cả chúng sinh khỏi sự mê lầm và dẫn dắt họ đến giác ngộ Theo quan niệm của Thiền tông, mọi chúng sinh đều mang trong mình mầm Phật tính, không phân biệt sang hèn, và ai cũng có khả năng giác ngộ Tư tưởng triết học của Chân Nguyên đã trở thành ngọn đuốc sáng của thiền học Việt Nam thế kỷ XVII.
Trong suốt cuộc đời hành đạo, Chân Nguyên đã có những đóng góp quan trọng cho sự phát triển của Phật giáo Việt Nam, đặc biệt là Phật giáo Đàng Ngoài Ông không chỉ để lại nhiều tác phẩm có giá trị cho thiền học Việt Nam, mà còn được ghi nhận bởi nhà Phật học Lê Mạnh Thát với 11 tác phẩm, bao gồm cả những tác phẩm chưa được xác định rõ Một số tác phẩm tiêu biểu của ông như "Tôn sư phát sách đăng đàn thọ giới", "Nghênh sự duyệt định khoa", và "Long thư Tịnh Độ văn tự".
Các tác phẩm như "Long thư Tịnh độ luận," "Tịnh độ yếu nghĩa," và "Ngộ đạo nhân duyên" của Chân Nguyên Thiền sư thể hiện rõ tư tưởng triết học, thiền học, văn học và ngôn ngữ Tuy nhiên, hiện tại chưa có nghiên cứu chuyên sâu nào về tư tưởng triết học của ông.
Việc nghiên cứu một cách khoa học và chính xác những tư tưởng triết học cơ bản của Chân Nguyên thiền sư trong thế kỷ XVII - XVIII tại Việt Nam là rất cần thiết Điều này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về sự phát triển của Phật giáo Việt Nam mà còn đóng góp vào lịch sử tư tưởng triết học của thời kỳ này Do đó, tác giả đã quyết định chọn đề tài “Tư tưởng triết học của Chân Nguyên Thiền sư” để khai thác những giá trị và ý nghĩa sâu sắc từ triết lý của ông.
- giá trị và ý nghĩa lịch sử” làm luận văn của mình.
Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
Chân Nguyên Thiền sư (1647 - 1726) là một trong những nhà tư tưởng lớn của Việt Nam vào cuối thế kỷ XVII và đầu thế kỷ XVIII, nổi bật với tư tưởng thiền độc đáo Mặc dù có ảnh hưởng sâu rộng, các tác phẩm nghiên cứu về Chân Nguyên Thiền sư vẫn còn rất hạn chế, chủ yếu tập trung vào hai hướng nghiên cứu chính.
Tư tưởng triết học của Chân Nguyên Thiền sư được hình thành từ bối cảnh lịch sử, kinh tế và chính trị xã hội của thời kỳ đó Do vậy, học viên cần tập trung nghiên cứu các tác phẩm đại cương về lịch sử Việt Nam để hiểu rõ hơn về các điều kiện và tiền đề ảnh hưởng đến tư tưởng của ông.
Tác phẩm Đại Nam thực lục do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn
Đại Nam thực lục, bộ chính sử quan trọng nhất của nhà Nguyễn, được biên soạn bởi Quốc sử quán trong 88 năm, từ năm 1821 đến 1909 Tác phẩm này được viết theo thể biên niên, chia thành hai phần: Tiền biên và Chính biên Phần Tiền biên tập trung vào sự nghiệp của 9 chúa Nguyễn, bắt đầu từ Nguyễn Hoàng, người trấn thủ Thuận Hoá năm 1558, cho đến khi kết thúc triều đại với Nguyễn Phúc Thuần năm 1777.
Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Đôn (Nxb Thanh niên, 2007) là nguồn tư liệu quý giá về văn học, địa lý và lịch sử, phản ánh tư tưởng và hình thái ý thức của người Việt qua các thời kỳ Lý, Trần, Lê Tác phẩm cung cấp thông tin về nhạc, vũ, phong tục, cũng như các tôn giáo như Phật giáo và Đạo giáo tại Việt Nam Lê Quý Đôn đã nhấn mạnh rằng “Phật nghĩa là giác ngộ, giác ngộ hết thảy giống trí tuệ, giác ngộ cho mình, rồi lại giác ngộ cho mọi loài hữu tình,” từ đó, học viên có thể hiểu rõ hơn về Phật giáo trong thời kỳ này.
Tác phẩm Đại cương Lịch sử Việt Nam, tập 1 (Nxb Giáo dục, 2000) do
Trương Hữu Quýnh trong hai chương XI và XII của tác phẩm đã phân tích giai đoạn chia cắt đất nước, đặc biệt là sự suy sụp của triều đại Lê và những tác động đến tình hình kinh tế, văn hóa từ thế kỷ XVI đến XVIII Tác giả nhấn mạnh sự phân chia lãnh thổ và những khó khăn mà đất nước phải đối mặt trong thời kỳ này.
Trong giai đoạn này, mặc dù kinh tế có sự phát triển với sự gia tăng của công thương nghiệp, đời sống nhân dân vẫn gặp nhiều khó khăn và đói khổ Đồng thời, cả Đàng Ngoài và Đàng Trong chứng kiến sự phục hồi của Phật giáo, khi các vua chúa ngày càng quan tâm đến vấn đề này Những yếu tố này đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành và phát triển tư tưởng của Chân Nguyên.
Tác phẩm Giáo trình Lịch sử Việt Nam, tập III từ đầu thế kỷ XVI đến năm 1858 (Nxb Đại học Sư phạm, 2010) của nhóm tác giả do Nguyễn Cảnh
Cuốn sách giáo trình do Minh làm chủ biên dành cho sinh viên nghiên cứu môn Lịch sử Việt Nam, khái quát những vấn đề cơ bản từ đầu thế kỷ XVI đến thời kỳ thực dân Pháp xâm lược Tác phẩm gồm 3 chương, trong đó chương 1 đề cập đến nguyên nhân sụp đổ của nhà nước Lê sơ, sự hình thành nhà Mạc, và các cuộc chiến tranh Nam - Bắc triều thế kỷ XVI cùng với cuộc chiến Lê Trịnh - Nguyễn thế kỷ XVII Chương này cũng trình bày tình hình chính trị Đàng Ngoài và Đàng Trong, cùng những phát triển mới về văn hóa, tư tưởng từ thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XVIII, trong đó Tống Nho vẫn là nền tảng ý thức hệ phong kiến, nhưng Phật giáo và Đạo giáo có xu hướng phát triển trở lại, thể hiện rõ trong tư tưởng và sinh hoạt của vua chúa, quý tộc.
Tác phẩm "Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XX" của Lê Thành Khôi, xuất bản năm 2018, được coi là kiệt tác trong lĩnh vực sử học và là tài liệu căn bản cho các nhà nghiên cứu lịch sử Việt Nam Tác giả áp dụng phương pháp luận hiện đại, nhấn mạnh rằng lịch sử không chỉ là chính trị mà còn bao gồm tất cả các lĩnh vực đời sống con người như kinh tế, xã hội, văn học và nghệ thuật Khi nghiên cứu từng giai đoạn lịch sử, Lê Thành Khôi luôn đề cập đến các vấn đề kinh tế và văn hóa Đặc biệt, ông dành một chương để phân tích thời kỳ đất nước phân chia giữa họ Trịnh và họ Nguyễn, chỉ ra rằng sự hòa bình kéo dài một trăm năm giữa hai họ đã tạo điều kiện cho văn chương và nghệ thuật phát triển mạnh mẽ.
Cuốn Các triều đại Việt Nam của Quỳnh Cư và Đỗ Đức Hùng (Nxb
Bài viết của Thanh niên (2011) tổng hợp các triều đại Việt Nam từ thời Lạc Long Quân - Âu Cơ đến triều Nguyễn, nêu bật những thành tựu, sự kiện quan trọng, các đời vua và nhân vật lịch sử trong quá trình dựng nước và giữ nước Đặc biệt, bài viết đề cập đến thời kỳ Lê Trung Hưng với "vua Lê chúa Trịnh" ở Đàng Ngoài và "chúa Nguyễn" ở Đàng Trong.
Học viên không chỉ nghiên cứu tiến trình phát triển lịch sử dân tộc mà còn tìm hiểu các tác phẩm chuyên khảo về kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội Việt Nam trong thế kỷ XVII - XVIII.
Tác phẩm "Việt sử xứ Đàng Trong 1558 - 1777" của Phan Khoang (Nxb Văn học, 2001) khám phá giai đoạn mở rộng lãnh thổ của các chúa Nguyễn về phía Nam, bao gồm các cuộc chiến tranh với họ Trịnh ở Đàng Ngoài và quá trình chiếm đất Chiêm Thành, lấn chiếm Chân Lạp và mở đất Gia Định Ngoài việc mô tả các cuộc Nam tiến, tác giả còn đề cập đến việc tổ chức chính quyền và các chế độ trong thời kỳ này Đặc biệt, một chương trong sách dành riêng để nói về sinh hoạt của nhân dân Đàng Trong, nhấn mạnh niềm tin của các chúa Nguyễn vào Phật giáo (Phan Khoang, 2001, tr.502).
Tác phẩm Xã hội Việt Nam từ thế kỷ XVII (Nxb Tổng hợp Tp Hồ Chí
Cuốn sách của tác giả Phan Trọng Phấn (2016) sưu tầm các tài liệu từ phương Tây về buổi tiếp xúc đầu tiên với Việt Nam vào thế kỷ XVII Các nhà truyền giáo đã ghi chép chi tiết về xã hội Việt Nam, cung cấp nguồn tư liệu quý giá giúp học viên có cái nhìn đa chiều khi nghiên cứu lịch sử giai đoạn này.
Bức tranh kinh tế Việt Nam thế kỷ XVII và XVIII của tác giả Nguyễn Thanh Nhã (Nxb Tri thức, 2017) khắc họa một giai đoạn đầy biến động trong lịch sử đất nước Ông, một nhà kinh tế học kiêm sử học, nhận định rằng đây là thời kỳ khủng hoảng với nội chiến kéo dài, hưu chiến không ổn định và liên tục xảy ra những rối loạn, nổi dậy (Nguyễn Thanh Nhã, 2017, tr.8) Cuốn sách làm sáng tỏ những biến chuyển kinh tế trong hai thế kỷ này, phản ánh sự sôi động, tương phản và bất ổn của xã hội Việt Nam Dù trong trạng thái xáo trộn, dân tộc vẫn chứng kiến cuộc Nam tiến, cùng với những thay đổi trong nông nghiệp và sự phát triển của kiến trúc đô thị và thương mại.
Cuốn Phật giáo Việt Nam góc nhìn lịch sử và văn hóa (Nxb Tổng hợp
Tác phẩm "Phật giáo Đàng Trong - Đôi điều cảm nhận" của Trần Thuận (Tp Hồ Chí Minh, 2019) tổng hợp nhiều bài viết về Phật giáo, đặc biệt nhấn mạnh sự phát triển của xứ Đàng Trong gắn liền với quá trình mở cõi về phương Nam của dân tộc Trong bối cảnh Nam tiến, Phật giáo đã không ngừng lớn mạnh nhờ sự hỗ trợ từ các chúa Nguyễn, những người đã xây dựng nhiều chùa chiền và mời các Thiền sư từ Trung Quốc sang, với các dòng Thiền chủ yếu là Lâm Tế, Tào Động và Liễu Quán Qua đó, Phật giáo đã trở thành động lực quan trọng cho sự phát triển của mảnh đất Đàng Trong.
Nhiều công trình nghiên cứu lịch sử Việt Nam từ thời kỳ dựng nước đến nay đã được xuất bản, tiêu biểu như "Giáo trình Lịch sử Việt Nam từ thế kỷ X đến năm 1858" của Bộ Giáo dục và Đào tạo (Nxb Giáo dục, 2001) và "Trịnh Nguyễn phân tranh chia cắt hai miền đất nước" của Trần Ngọc Bình (Nxb Công an nhân dân, Hà Nội).
Nội, 2015; Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ 1771 đến 1802 của Tạ Chí Đại
Trường, Nxb Tri thức, 2017; Lịch sử tư tưởng Việt Nam từ nguồn gốc đến thế kỷ
Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
3.1 Mục đích của luận văn
Luận văn nhằm nghiên cứu tư tưởng triết học của Chân Nguyên thiền sư, từ đó làm nổi bật ý nghĩa và giá trị của nó không chỉ trong việc phục hưng Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử mà còn góp phần vào sự phát triển của lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam trong giai đoạn này.
3.2 Nhiệm vụ của luận văn Để thực hiện được mục đích nêu trên, luận văn phải thực hiện được những nhiệm vụ chủ yếu sau đây:
Trình bày và phân tích các điều kiện lịch sử, kinh tế, chính trị - xã hội là rất quan trọng để hiểu rõ tiền đề lý luận hình thành tư tưởng triết học của Chân Nguyên thiền sư Những yếu tố này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển tư tưởng của ông mà còn phản ánh bối cảnh xã hội mà ông sống Việc luận giải những điều kiện này giúp làm sáng tỏ những quan điểm triết học độc đáo của Chân Nguyên và vị trí của ông trong lịch sử triết học Việt Nam.
Vào thứ hai, bài viết sẽ trình bày, hệ thống hóa và phân tích những nội dung, giá trị, hạn chế cùng ý nghĩa lịch sử trong tư tưởng triết học của Chân Nguyên Thiền sư.
4 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
4.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu trung tâm của luận văn là tư tưởng triết học của Chân Nguyên Thiền sư
- Về phạm vi thời gian: vào khoảng thế kỷ XVII đến thế kỷ XVIII thời kỳ Trịnh Nguyễn phân tranh
- Về phạm vi không gian: chủ yếu tập trung vào các tác phẩm chữ Hán và chữ Nôm đã tìm được của Chân Nguyên Thiền sư
5 Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
Luận văn này được xây dựng dựa trên cơ sở lý luận từ góc độ triết học, áp dụng thế giới quan và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin.
Trong nghiên cứu và trình bày luận văn, tác giả áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu cụ thể, bao gồm phân tích và tổng hợp, so sánh và đối chiếu, cũng như phương pháp lịch sử và logic Các phương pháp này được thực hiện dựa trên những quan điểm và nguyên tắc của phương pháp luận mácxít, như quan điểm khách quan, toàn diện và lịch sử - cụ thể.
6 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Luận văn này đóng góp vào việc hệ thống hoá và làm rõ các vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến tư tưởng triết học của Chân Nguyên Thiền sư.
Đánh giá giá trị, hạn chế và ý nghĩa lịch sử trong tư tưởng triết học của Chân Nguyên Thiền sư sẽ giúp hiểu sâu sắc hơn về sự phát triển của lịch sử tư tưởng Việt Nam và Phật giáo Việt Nam Nội dung này còn là tài liệu tham khảo quý giá cho những ai quan tâm đến lĩnh vực này.
7 Kết cấu của luận văn
Luận văn bao gồm mục lục, mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục hình ảnh, với nội dung chính được chia thành 2 chương, gồm 05 tiết và 11 tiểu tiết.
PHẦN NỘI DUNG Chương 1 KHÁI QUÁT ĐIỀU KIỆN LỊCH SỬ, KINH TẾ, CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI, TIỀN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THÂN THẾ SỰ NGHIỆP HÌNH THÀNH TƢ
TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA CHÂN NGUYÊN THIỀN SƯ
Trong thế kỷ XVII - XVIII, Việt Nam trải qua những biến động lịch sử, kinh tế và chính trị - xã hội đáng kể, tạo nền tảng cho sự hình thành tư tưởng triết học của Chân Nguyên Thiền Sư Thời kỳ này chứng kiến sự phát triển của các trường phái tư tưởng, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống tâm linh và văn hóa của người dân Sự giao thoa giữa văn hóa truyền thống và các yếu tố ngoại lai đã góp phần hình thành những quan niệm mới về nhân sinh và vũ trụ trong tư tưởng của Chân Nguyên, phản ánh sự tìm kiếm tri thức và chân lý trong bối cảnh xã hội đầy biến động.
Lịch sử Việt Nam từ thế kỷ XVII đến XVIII là giai đoạn đầy biến động với cuộc phân tranh Trịnh - Nguyễn, chia cắt đất nước thành hai miền: Đàng Ngoài do vua Lê chúa Trịnh cai trị và Đàng Trong do chúa Nguyễn lãnh đạo Thời kỳ này chỉ kết thúc khi nhà Tây Sơn thống nhất đất nước, lật đổ cả chúa Nguyễn và chúa Trịnh Giữa thời kỳ loạn lạc, trong bối cảnh Nho giáo suy thoái và trật tự phong kiến bị đảo lộn, cả vua Lê chúa Trịnh và chúa Nguyễn đã quay trở lại với Phật giáo như một phương tiện để thu phục lòng dân và tạo dựng điểm tựa tinh thần.
Vào cuối thời nhà Minh ở Trung Quốc, chiến tranh liên miên đã khiến nhiều người, trong đó có các nhà sư, rời bỏ quê hương đến Đại Việt Sự hiện diện của họ đã góp phần quan trọng vào sự phục hưng Phật giáo tại Việt Nam, tạo điều kiện cho sự ra đời của nhiều thiền phái khác nhau Trong bối cảnh lịch sử này, nhiều nhà Nho Việt Nam cũng đã tìm đến con đường tu hành Phật pháp, tiêu biểu là Chân Nguyên Thiền sư, người có công lớn trong việc khôi phục Phật giáo sau thời gian mai một.
Chân Nguyên Thiền sư đã bộc lộ tư tưởng triết học của mình thông qua các tác phẩm văn chương và sự nghiệp hoằng pháp, cũng như việc đào tạo người kế thừa Để hiểu rõ nội dung tư tưởng này, cần phải xem xét các điều kiện lịch sử, chính trị, và kinh tế - xã hội của Việt Nam trong thế kỷ XVII - XVIII.
Trong thế kỷ XVII - XVIII, Việt Nam trải qua nhiều biến động lịch sử và kinh tế, tạo điều kiện cho sự hình thành tư tưởng triết học của Thiền sư Chân Nguyên Thời kỳ này chứng kiến sự phát triển của các giá trị văn hóa và tôn giáo, ảnh hưởng sâu sắc đến triết lý sống và tư duy của con người Những điều kiện kinh tế xã hội, cùng với sự giao thoa giữa các nền văn hóa, đã góp phần định hình quan điểm triết học độc đáo của Chân Nguyên, phản ánh sự tìm kiếm chân lý và sự hòa hợp giữa con người với thiên nhiên.
Về điều kiện lịch sử:
Năm 1592, sau một thời gian chiến tranh kéo dài giữa nhà Mạc với nhà
Dưới sự hỗ trợ của chúa Trịnh và chúa Nguyễn, nhà Mạc đã bị lật đổ, và mặc dù cả hai chúa đều tuyên bố là bề tôi của nhà Hậu Lê, thực tế cho thấy họ đã xây dựng thế lực riêng biệt Chúa Trịnh cố gắng khẳng định ưu thế dưới danh nghĩa chính thống, trong khi chúa Nguyễn nỗ lực tạo dựng một công quốc độc lập Vua nhà Hậu Lê không còn thực quyền, dẫn đến sự phân tranh kéo dài giữa hai họ Trịnh - Nguyễn, khiến đất nước Đại Việt bị chia cắt hơn 150 năm.
Mầm mống của sự phân liệt trong lịch sử Việt Nam bắt nguồn từ cuộc chiến tranh Nam - Bắc triều Năm 1545, sau khi Nguyễn Kim bị ám sát, Trịnh Kiểm được vua Lê bổ nhiệm thay thế và nắm quyền chỉ huy Để củng cố quyền lực, Trịnh Kiểm đã tìm cách loại trừ các con trai của Nguyễn Kim, dẫn đến cái chết của Nguyễn Uông Trong khi đó, Nguyễn Hoàng lo lắng về sự an nguy của mình, đã tìm cách thoát khỏi mối đe dọa bằng cách nhờ Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm tư vấn và nhờ chị gái Ngọc Bảo tác động với Trịnh Kiểm để được bổ nhiệm trấn thủ vùng đất Thuận Hóa.
Dưới thời Lê Thánh Tông, Thuận Hóa là một trong mười ba đạo thừa tuyên gồm vùng đất từ phía Nam đèo Ngang đến đèo Hải Vân