MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CÔNG TÁC TỔ CHỨC LẬP VÀ PHÂN TÍCH BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN TRONG
Một số vấn đề chung về hệ thống Báo cáo tài chính của Doanh nghiệp
1.1.1.Khái niệm Báo cáo tài chính và sự cần thiết của Báo cáo tài chính trong công tác quản lý kinh tế
1.1.1.1.Khái niệm báo cáo tài chính
Báo cáo tài chính là công cụ tổng hợp dữ liệu từ sổ sách kế toán, phản ánh tình hình tài sản, nguồn hình thành tài sản, hiệu quả sản xuất kinh doanh, lưu chuyển tiền tệ và quản lý vốn của doanh nghiệp trong một khoảng thời gian nhất định Theo quy định hiện hành, hệ thống báo cáo tài chính của doanh nghiệp Việt Nam bao gồm 04 báo cáo chính.
- Bảng cân đối kế toán
- Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh
- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ
- Thuyết minh báo cáo tài chính
1.1.1.2.Sự cần thiết của báo cáo tài chính trong công tác quản lý kinh tế
Các nhà quản trị đưa ra quyết định kinh doanh dựa trên điều kiện hiện tại và dự đoán tương lai, sử dụng thông tin liên quan đến quá khứ và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp Những thông tin đáng tin cậy này thường được thể hiện qua Báo cáo tài chính.
Việc thiết lập hệ thống báo cáo tài chính là rất quan trọng, vì nếu không có, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong việc phân tích tình hình tài chính và hoạt động sản xuất kinh doanh Điều này cũng ảnh hưởng đến các nhà đầu tư, chủ nợ và khách hàng, khi họ không có thông tin đầy đủ về tình hình tài chính của doanh nghiệp Kết quả là, họ sẽ gặp khó khăn trong việc đưa ra quyết định hợp tác kinh doanh, và nếu có, những quyết định này thường mang tính rủi ro cao.
Nhà nước không thể quản lý hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp mà không có hệ thống báo cáo tài chính Trong chu kỳ kinh doanh, doanh nghiệp phát sinh nhiều nghiệp vụ kinh tế cùng với hóa đơn, chứng từ phong phú, khiến việc kiểm tra khối lượng hóa đơn trở nên khó khăn, tốn kém và kém chính xác Do đó, hệ thống báo cáo tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc giúp Nhà nước quản lý và điều tiết nền kinh tế, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế thị trường của Việt Nam, nơi có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Hệ thống báo cáo tài chính đóng vai trò quan trọng trong mọi nền kinh tế, đặc biệt là trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện nay ở Việt Nam.
1.1.2 Mục đích và vai trò của Báo cáo tài chính:
1.1.2.1.Mục đích của báo cáo tài chính:
Báo cáo tài chính của doanh nghiệp được lập ra với mục đích sau:
Tổng hợp và trình bày toàn diện tình hình tài sản, nguồn vốn, công nợ, cùng với kết quả kinh doanh của doanh nghiệp trong một kỳ kế toán.
Báo cáo tài chính cung cấp thông tin kinh tế tài chính thiết yếu để đánh giá tình hình tài chính của doanh nghiệp trong quá khứ và dự đoán tương lai Đây là cơ sở quan trọng cho các quyết định quản lý và điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh, cũng như cho các nhà đầu tư, chủ nợ và chủ sở hữu trong việc ra quyết định đầu tư vào doanh nghiệp.
1.1.2.2.Vai trò của Báo cáo tài chính:
Báo cáo tài chính đóng vai trò quan trọng trong quản lý kinh tế, cung cấp thông tin thiết yếu cho nhiều đối tượng như cơ quan quản lý nhà nước, nhà đầu tư và chủ nợ Mỗi nhóm có cách tiếp cận khác nhau, nhưng đều nhằm mục đích thu thập thông tin cần thiết để đưa ra quyết định phù hợp với mục tiêu của họ Đối với nhà quản trị doanh nghiệp, báo cáo tài chính là công cụ quan trọng để đánh giá hiệu quả hoạt động và lập kế hoạch chiến lược.
Báo cáo tài chính cung cấp cái nhìn tổng quan về tài sản, nguồn hình thành tài sản và kết quả kinh doanh sau một kỳ hoạt động Thông qua đó, nhà quản trị có thể phân tích và đánh giá để đưa ra quyết định quản lý kịp thời, phù hợp với sự phát triển của doanh nghiệp Đối với nhà đầu tư và người cho vay, báo cáo này là công cụ quan trọng để đánh giá tiềm năng và rủi ro đầu tư.
Báo cáo tài chính cung cấp cái nhìn tổng quan về khả năng tài chính, tình hình sử dụng tài sản, nguồn vốn, và hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp Nó giúp nhà đầu tư và các tổ chức tài chính đánh giá mức độ rủi ro và đưa ra quyết định đầu tư hoặc cho vay Khi doanh nghiệp có tình hình tài chính tích cực, khả năng sử dụng vốn hiệu quả và lợi nhuận bền vững, việc đầu tư hoặc cho vay sẽ trở nên hợp lý và cần thiết.
Báo cáo tài chính là công cụ quan trọng giúp Nhà nước thực hiện chức năng quản lý vĩ mô đối với nền kinh tế, cho phép các cơ quan tài chính kiểm tra hoạt động của doanh nghiệp một cách định kỳ hoặc đột xuất Đồng thời, nó cũng là cơ sở để xác định nghĩa vụ thuế và các khoản phải nộp của doanh nghiệp đối với ngân sách nhà nước.
Báo cáo tài chính cung cấp thông tin quan trọng về khả năng tài chính và phương thức thanh toán của doanh nghiệp, giúp khách hàng đánh giá liệu có nên tiếp tục bán hàng hay không, cũng như lựa chọn phương thức thanh toán hợp lý.
Báo cáo tài chính là nguồn thông tin quan trọng giúp khách hàng hiểu rõ khả năng sản xuất và tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp, đánh giá uy tín cũng như chính sách đãi ngộ khách hàng Thông qua đó, khách hàng có thể đưa ra quyết định mua hàng chính xác hơn Đối với cổ đông và nhân viên, báo cáo tài chính cũng cung cấp cái nhìn rõ nét về tình hình tài chính và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.
Người lao động rất quan tâm đến thông tin về khả năng chi trả cổ tức, tiền lương, chế độ bảo hiểm xã hội và các vấn đề liên quan đến quyền lợi của họ, tất cả những thông tin này đều được trình bày rõ ràng trong Báo cáo tài chính.
Hệ thống báo cáo tài chính năm áp dụng cho tất cả doanh nghiệp thuộc các ngành và thành phần kinh tế Đặc biệt, doanh nghiệp vừa và nhỏ cần tuân thủ các quy định chung và các hướng dẫn cụ thể phù hợp với chế độ kế toán dành riêng cho loại hình doanh nghiệp này.
Bảng cân đối kế toán và công tác lập bảng cân đối kế toán
1.2.1.Bảng cân đối kế toán và kết cấu bảng cân đối kế toán:
1.2.1.1.Khái niệm bảng cân đối kế toán:
Bảng cân đối kế toán là báo cáo tài chính quan trọng, thể hiện tổng quát tình hình tài sản của doanh nghiệp tại một thời điểm cụ thể Nó phản ánh hai cách phân loại vốn: kết cấu vốn và nguồn hình thành vốn, giúp doanh nghiệp nắm bắt rõ ràng tình hình tài chính của mình.
1.2.1.2.Đặc điểm của Bảng cân đối kế toán:
Bảng cân đối kế toán có những đặc điểm sau:
Các chỉ tiêu tài chính được thể hiện dưới dạng giá trị tiền tệ, cho phép tổng hợp toàn bộ tài sản hiện có của doanh nghiệp Những tài sản này tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau, bao gồm cả vật chất và tiền tệ, cũng như tài sản hữu hình và vô hình.
Bảng cân đối kế toán bao gồm hai phần chính, phản ánh tài sản và nguồn hình thành tài sản Điều này đảm bảo rằng tổng số của hai phần luôn bằng nhau.
Bảng cân đối kế toán thể hiện Vốn và Nguồn vốn tại một thời điểm xác định, thường là vào ngày cuối cùng của kỳ kế toán như cuối tháng, cuối quý hoặc cuối năm.
1.2.1.3.Nguyên tắc lập và trình bày Bảng cân đối kế toán:
Theo Quyết định số 15/2006/QĐ-BTC ngày 20/03/2006 của Bộ trưởng Bộ Tài chính, việc lập và trình bày Báo cáo tài chính phải tuân thủ các nguyên tắc chung quy định trong Chuẩn mực kế toán số 21 về "Trình bày Báo cáo tài chính".
Trên Bảng cân đối kế toán, các mục Tài sản và Nợ phải trả được phân loại thành ngắn hạn và dài hạn, tùy thuộc vào chu kỳ kinh doanh bình thường của doanh nghiệp Đối với doanh nghiệp có chu kỳ kinh doanh là 12 tháng, Tài sản và Nợ phải trả sẽ được phân chia thành ngắn hạn và dài hạn dựa trên các tiêu chí cụ thể.
Tài sản và nợ phải trả được dự kiến thu hồi hoặc thanh toán trong vòng 12 tháng kể từ ngày kết thúc kỳ kế toán năm được phân loại là ngắn hạn.
Tài sản và Nợ phải trả có thời gian thu hồi hoặc thanh toán từ 12 tháng trở lên kể từ ngày kết thúc kỳ kế toán năm được phân loại là dài hạn Đối với doanh nghiệp có chu kỳ kinh doanh bình thường vượt quá 12 tháng, Tài sản và Nợ phải trả sẽ được phân chia thành ngắn hạn và dài hạn dựa trên các điều kiện cụ thể.
+ Tài sản và Nợ phải trả được thanh toán hay thu hồi trong vòng một chu kỳ kinh doanh bình thường được xếp vào loại ngắn hạn
Tài sản và Nợ phải trả được phân loại là dài hạn nếu chúng được thanh toán hoặc thu hồi sau một thời gian dài hơn chu kỳ kinh doanh thông thường Đối với những doanh nghiệp có hoạt động không thể phân biệt rõ ràng giữa ngắn hạn và dài hạn, Tài sản và Nợ phải trả sẽ được trình bày theo thứ tự tính thanh khoản giảm dần.
1.2.1.4.Kết cấu và nội dung của bảng cân đối kế toán:
Bảng cân đối kế toán có cấu trúc theo chiều dọc hoặc chiều ngang, được chia thành hai phần chính: Tài sản và Nguồn vốn Mỗi phần bao gồm năm cột theo thứ tự: “Tài sản” hoặc “Nguồn vốn”, “Mã số”, “Thuyết minh”, “Số cuối năm”, và “Số đầu năm”.
Bảng cân đối kế toán thể hiện nội dung qua hệ thống chỉ tiêu phản ánh tình hình tài sản và nguồn hình thành tài sản Các chỉ tiêu này được phân loại, sắp xếp thành từng loại và mục cụ thể, đồng thời được mã hóa để dễ dàng kiểm tra và đối chiếu.
Thông tư 244/2009/TT – BTC ngày 31/12/2009 – Hướng dẫn sửa đổi bổ sung chế độ kế toán trong doanh nghiệp
Thông tu này có sửa đổi bổ sung trong Bảng cân đối kế toán như sau:
Mã số chỉ tiêu “Quỹ khen thưởng phúc lợi” sẽ được đổi từ 431 thành 323 Đồng thời, chỉ tiêu “Doanh thu chưa thực hiện” với mã số 338 sẽ được bổ sung vào Bảng cân đối kế toán, phản ánh các khoản doanh thu chưa được thực hiện tại thời điểm báo cáo.
Chỉ tiêu "Người mua hàng trả tiền trước" – mã số 313 trên Bảng cân đối kế toán cần được sửa đổi để phản ánh tổng số tiền mà người mua đã ứng trước cho việc mua tài sản, hàng hóa, bất động sản đầu tư và dịch vụ tại thời điểm báo cáo Tuy nhiên, chỉ tiêu này không bao gồm các khoản doanh thu chưa thực hiện, trong đó có doanh thu nhận trước.
Bổ sung chỉ tiêu “Quỹ phát triển khoa học và công nghệ” với mã số 339 vào Bảng cân đối kế toán, nhằm phản ánh chính xác số dư Quỹ phát triển khoa học và công nghệ chưa sử dụng tại thời điểm báo cáo.
Bổ sung chỉ tiêu “Quỹ hỗ trợ sắp xếp doanh nghiệp” – mã số 422 trên Bảng cân đối kế toán, nhằm phản ánh giá trị Quỹ hỗ trợ sắp xếp doanh nghiệp chưa sử dụng tại thời điểm báo cáo.
Phân tích Bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp
1.3.1.Sự cần thiết và phương pháp phân tích bảng cân đối kế toán
1.3.1.1.Sự cần thiết phải phân tích bảng cân đối kế toán:
Phân tích bảng cân đối kế toán là quá trình sử dụng các kỹ thuật phân tích để hiểu mối quan hệ giữa các chỉ tiêu trong bảng cân đối kế toán Qua việc đánh giá số liệu, người sử dụng có thể nắm bắt tình hình tài chính, khả năng và tiềm lực của doanh nghiệp, từ đó đưa ra các quyết định tài chính và quản lý hợp lý.
Phân tích Bảng cân đối kế toán là công cụ quan trọng giúp chủ doanh nghiệp nhận diện các nguồn vốn, tài sản và hiệu quả sử dụng vốn, từ đó xác định điểm mạnh và điểm yếu trong công tác tài chính Điều này không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp trong việc phát triển chiến lược tương lai mà còn cung cấp thông tin cần thiết cho các nhà đầu tư, chủ nợ và những người sử dụng khác, giúp họ đưa ra quyết định chính xác về đầu tư và tín dụng liên quan đến doanh nghiệp.
1.3.1.2.Các phương pháp phân tích bảng cân đối kế toán: Để phân tích tà chính doanh nghiệp, người ta có thể sử dụng một hay nhiều các phương pháp khác nhau trong hệ thống các phương pháp phân tích tài chính doanh nghiệp Những phương pháp thường dùng trong phân tích Bảng cân đối kế toán: phương pháp so sánh, phương pháp cân đối, phương pháp tỷ lệ, phương pháp thay thế liên hoàn,… Trong đó, phương pháp so sánh, phương pháp tỷ lệ, phương pháp cân đối là những phương pháp được sử dụng chủ yếu trong phân tích Bảng cân đối kế toán a)Phương pháp so sánh: Đây là phương pháp được sử dụng phổ biến, rộng rãi trong phân tích kinh tế nói chung, phân tích tài chính nói riêng Sử dụng phương pháp so sánh để xác định xu hướng, mức độ biến động của các chỉ tiêu phân tích, để từ đó đánh giá được mức độ biến động của chỉ tiêu đó là tốt hay là xấu Về nguyên tắc phải đảm bảo các điều kiện có thể so sánh được các chỉ tiêu tài chính như: thống nhất về không gian, thời gian, nội dung, tính chất, đơn vị tính…) Gốc so sánh được la chọn là gốc về mặt thời gian hoặc không gian Kỳ phân tích được lựa chọn là kỳ báo cáo hoặc kỳ nghiên cứu Trong phương pháp so sánh có 3 kỹ thuật chủ yếu sau:
So sánh tuyệt đối là việc đo lường sự biến động dương (+) hoặc âm (-) của chỉ tiêu nghiên cứu giữa hai thời điểm: kỳ phân tích và kỳ gốc Phương pháp này phản ánh sự thay đổi về quy mô hoặc khối lượng của chỉ tiêu phân tích, giúp đánh giá hiệu quả và xu hướng phát triển.
So sánh tương đối là tỷ lệ phần trăm của mức biến động giữa hai kỳ (kỳ gốc và kỳ báo cáo) Kết quả của sự so sánh này phản ánh tốc độ phát triển của chỉ tiêu được nghiên cứu.
+ So sánh kết cấu: là tỷ trọng của 1 chỉ tiêu kinh tế trong tổng các chỉ tiêu cần so sánh
Quá trình phân tích kỹ thuật của phương pháp so sánh được thực hiện theo
- So sánh theo chiều dọc: là quá trình so sánh nhằm xác định tỷ lệ tương quan giữa các chỉ tiêu cùng kỳ
- So sánh theo chiều ngang: là quá trình so sánh nhằm xác định các tỷ lệ và chiều hướng biến động giữa các kỳ
Việc so sánh và xác định xu hướng cùng tính liên hệ của các chỉ tiêu là rất quan trọng, vì các chỉ tiêu riêng biệt hoặc tổng hợp trong báo cáo cần được xem xét trong mối quan hệ với nhau để phản ánh quy mô chung Điều này giúp làm rõ hơn xu hướng phát triển của các hiện tượng nghiên cứu qua nhiều kỳ Phương pháp tỷ lệ cũng là một công cụ hữu ích trong việc phân tích này.
Phương pháp tỷ lệ tài chính là một công cụ quan trọng để đánh giá tình hình tài chính của doanh nghiệp, dựa trên các tỷ lệ chuẩn mực trong quan hệ tài chính Nguyên tắc cơ bản của phương pháp này là xác định các ngưỡng và định mức cần thiết để so sánh các tỷ lệ của doanh nghiệp với các tỷ lệ tham chiếu Việc áp dụng phương pháp tỷ lệ giúp doanh nghiệp có cái nhìn rõ ràng hơn về hiệu quả tài chính và khả năng hoạt động của mình.
+ Tỷ lệ khả năng thanh toán: Đánh giá khả năng đáp ứng các khoản nợ ngắn hạn của doanh nghiệp
+ Tỷ lệ về khả năng cân đối vốn, nguồn vốn:
Phản ánh mức độ ổn định và tự chủ về tài chính
+ Tỷ lệ khả năng sinh lời:
Phản ánh hiệu quả sản xuất kinh doanh hiệu quả nhất của doanh nghiệp c)Phương pháp cân đối:
Trong hoạt động sản xuất linh doanh, doanh nghiệp thiết lập nhiều mối quan hệ cân đối, thể hiện sự cân bằng về số lượng giữa các yếu tố và quá trình kinh doanh Cân đối đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa hiệu quả sản xuất và đảm bảo sự phát triển bền vững cho doanh nghiệp.
Các nhà quản lý sẽ so sánh và liên hệ tình hình kinh doanh cụ thể để đánh giá tính hợp lý của sự biến động theo từng chỉ tiêu, bao gồm biến động về tổng tài sản và nguồn vốn.
1.3.2.Nhiệm vụ của phân tích bảng cân đối kế toán
Khi phân tích Bảng CĐKT, cần tập trung vào ba nhiệm vụ chính: đầu tiên, phân tích sự biến động của tài sản và nguồn vốn; thứ hai, xem xét cơ cấu vốn và nguồn hình thành vốn; và cuối cùng, đánh giá các khả năng thanh toán.
Xác định nguyên nhân gây ra sự biến động của các yếu tố ảnh hưởng là bước quan trọng để hiểu rõ tình hình hiện tại Từ đó, chúng ta có thể đưa ra những đề xuất và biện pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của công ty.
1.3.3.Nội dung của phân tích bảng cân đối kế toán:
1.3.3.1.Đánh giá khái quát tình hình tài chính của doanh nghiệp thông qua các chỉ tiêu chủ yếu trên bảng cân đối kế toán Đánh giá khái quát tình hình tài chính là việc xem xét, nhận định sơ bộ bước đầu về tình hình tài chính doanh nghiệp Công việc này sẽ cung cấp cho nhà quản lý biết được thực trạng cũng như đánh giá được thực trạng tài chính của doanh nghiệp, nắm bắt được tình hình tài chính của doanh ngiệp là khả quan hay không khả quan Để đánh giá tình hình tài chính của doanh nghiệp cần tiến hành: + Phân tíh tình hình biến động và cơ cấu Tài sản: Thực hiện việc so sánh sự biến động trên tổng tài sản cũng như từng loại Tài sản cuối kỳ so với đầu năm Đồng thời còn phải xem xét tỷ trọng từng loại Tài sản chiếm trong tổng số và xu hướng biến động của chúng đê thấy được mức độ hợp lý của việc phân bổ
+ Phân tích cơ cấu và tình hình biến động trên tổng số Nguồn vốn cũng như từng loại Nguồn vốn cuối năm so với đầu năm
+ Phân tích mối quan hệ giữa Tài sản và Nguồn vốn
1.3.3.2.Phân tích cơ cấu Tài sản và sự biến động của Tài sản Để tiến hành phân tích tình hình biến động của Tài sản ta cần phân tích chúng ta cần phân tÍch theo chiều ngang, quá trình phân tích được thể hiện ở bảng sau:
Biểu 1.2: Phân tích sự biến động của tài sản BẢNG PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH BIẾN ĐỘNG VÀ CƠ CẤU TÀI SẢN
I.Tiền và các khoản tương đương với tiền
II.Các khoản đầu tư tài chính ngắn hạn
III.Các khoản phải thu ngắn hạn
V.Tài sản ngắn hạn khác
I.Các khoản phải thu dài hạn
II.Tài sản cố định
III.Bất động sản đầu tư
IV.Các khoản đầu tư tài chính dài hạn
V.Tài sản dài hạn khác
Phân tích cơ cấu tài sản và sự biến động của tài sản nhằm đánh giá tổng quát cơ sở vật chất kỹ thuật và tiềm lực kinh tế của doanh nghiệp.
Qua việc phân tích cơ cấu tài sản, chúng ta có thể nhận diện hai tỷ suất quan trọng mà các nhà quản lý đặc biệt chú ý đến, từ đó hiểu rõ hơn về cấu trúc tài sản của doanh nghiệp.
+ Tỷ suất đầu tư vào Tài sản dài hạn: