Giả thuyết khoa học
Trong quá trình dạy học bài “Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo” trong chương trình Địa lí 12, việc rèn luyện các kỹ năng mềm không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức mà còn phát huy khả năng tự học, tự nghiên cứu và giải quyết vấn đề Điều này góp phần hình thành tư duy sáng tạo và trách nhiệm của học sinh đối với việc bảo vệ chủ quyền an ninh biển đảo của đất nước, từ đó nâng cao chất lượng và hiệu quả học tập.
Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp chính để nghiên cứu đề tài bao gồm: khai thác bản đồ, thu thập thông tin và xử lý số liệu, điều tra phỏng vấn, so sánh đối chiếu, và thực nghiệm sư phạm.
Tính mới của đề tài
- Qua đề tài hình thành và rèn luyện một số kĩ năng mềm cho học sinh trong quá trình dạy học
Đề tài này giúp phát triển kỹ năng tìm tòi và tự làm việc của học sinh, khuyến khích họ tự đặt vấn đề và giải quyết các vấn đề liên quan đến địa lý kinh tế xã hội Qua đó, nó kích thích tư duy và khả năng liên hệ thực tiễn, từ đó gợi mở tính tích cực và chủ động trong hoạt động học tập của học sinh.
- Là cơ sở để giáo viên đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.
PHẦN NỘI DUNG 1 Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài
Rèn luyện một số kĩ năng mềm trong dạy học Địa lí
1.1.1 Khái niệm kĩ năng mềm
Kỹ năng mềm là khả năng tương tác và hòa nhập với xã hội, cộng đồng, bao gồm các kỹ năng như giao tiếp, làm việc nhóm, quan sát, liên hệ thực tiễn và giải quyết vấn đề Những kỹ năng này, còn được gọi là kỹ năng thực hành xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển cá nhân và nâng cao hiệu quả công việc.
1.1.2 Một số kĩ năng mềm cần thiết cho học sinh THPT trong dạy học Địa lí:
Kỹ năng quan sát không chỉ đơn thuần là khả năng nhìn nhận mà còn bao gồm khả năng phân tích và giải thích các đối tượng được quan sát Việc phát triển kỹ năng này giúp nâng cao sự hiểu biết và nhận thức về môi trường xung quanh.
- Kĩ năng giao tiếp: Là kĩ năng trình bày, tương tác giữa cá nhân với cá nhân, giữa cá nhân trước tập thể về một vấn đề cụ thể
- Kĩ năng làm việc theo nhóm: Là kĩ năng tổ chức hoạt động tập thể để đạt mục đích cụ thể đề ra
- Kĩ năng tư duy phản biện: Là kĩ năng phân tích, nhận xét, phản biện một vấn đề
- Kĩ năng giải quyết vấn đề: Là kĩ năng đưa ra một giải pháp đối với một vấn đề đặt ra cần giải quyết
1.2 Thực trạng của việc rèn luyện kĩ năng mềm cho học sinh ở trường THPT qua dạy học bài “Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo”, Địa lí 12 - THPT
Hiện nay, giáo viên dạy Địa lí 12 ở trường THPT đã chú trọng đến việc đổi mới phương pháp giảng dạy Tuy nhiên, nhiều giáo viên vẫn chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng mềm cho học sinh trong quá trình học tập Do đó, hiệu quả dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh vẫn chưa đạt yêu cầu cao.
Dựa trên nhận thức về tầm quan trọng của kỹ năng mềm, tôi đã tiến hành khảo sát thực trạng rèn luyện các kỹ năng này cho học sinh thông qua việc giảng dạy bài “Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo” trong chương trình Địa lí lớp 12 Phiếu khảo sát chi tiết được đính kèm ở phần phụ lục.
THPT tại đơn vị Dưới đây là kết quả tổng hợp
Giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phát triển các kỹ năng mềm cho học sinh thông qua việc giảng dạy bài "Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo" trong chương trình Địa lí 12 - THPT Việc này không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức mà còn rèn luyện khả năng tư duy phản biện, làm việc nhóm và giao tiếp hiệu quả Sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn trong bài học sẽ tạo điều kiện cho học sinh phát triển toàn diện, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục.
Nội dung Ý kiến phản hồi
1 Theo thầy (cô), tầm quan trọng của việc rèn luyện một số kĩ năng mềm qua dạy học bài “Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo”, Địa lí 12 – THPT như thế nào?
2 Thầy (cô) có nắm vững các phương pháp dạy học tích cực để rèn luyện kĩ năng mềm cho học sinh trong dạy học bài “Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo”, Địa lí 12 – THPT không?
3 Thầy (cô) có rèn luyện một số kĩ năng mềm cho học sinh qua dạy học bài “Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo”, Địa lí 12 – THPT trong thực tế chưa?
Quan điểm và nhận thức của giáo viên Địa lí về việc rèn luyện kỹ năng mềm cho học sinh qua bài học “Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo” trong chương trình Địa lí 12 THPT còn nhiều bất cập Một số giáo viên chưa nhận thức rõ vai trò của việc này, trong khi một số khác nhận thức được tầm quan trọng nhưng chưa biết cách áp dụng phương pháp giảng dạy phù hợp Hệ quả là việc dạy học vẫn chủ yếu tập trung vào lý thuyết, áp đặt theo lối truyền tải một chiều, dẫn đến việc hạn chế khả năng tư duy, tự nghiên cứu và giải quyết vấn đề của học sinh trong môn Địa lí Thực trạng này đặt ra nhiều thách thức cần được suy nghĩ và giải quyết.
Trước thực trạng cấp thiết hiện nay, tôi quyết định nghiên cứu đề tài: Rèn luyện một số kỹ năng mềm cho học sinh thông qua việc giảng dạy bài “Vấn đề phát triển kinh tế và an ninh quốc phòng.” Việc này không chỉ giúp học sinh nâng cao kiến thức mà còn phát triển các kỹ năng thiết yếu cho tương lai.
Biển Đông và các đảo, quần đảo là nội dung quan trọng trong chương trình Địa lí 12 – THPT, giúp nâng cao hiệu quả dạy và học theo hướng phát triển năng lực cho học sinh Tôi hy vọng đề tài này sẽ mở ra hướng đi mới trong việc rèn luyện các kĩ năng mềm cho học sinh thông qua việc giảng dạy Địa lí ở các bài học và cấp học khác nhau.
1.3 Vận dụng một số phương pháp dạy dọc tích cực nhằm rèn luyện một số kĩ năng mềm cho học sinh qua dạy bài “ Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo ”, Địa lí 12 -THPT
1.3.2 Phương pháp thảo luận nhóm
1.3.3 Phương pháp giải quyết vấn đề
2 Rèn luyện một số kĩ năng mềm cho học sinh qua dạy bài “ Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo ”, Địa lí 12 -
Trong quá trình dạy học bài “ Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở
Biển Đông và các đảo, quần đảo là chủ đề quan trọng trong chương trình Địa lí 12 - THPT, cung cấp nhiều cơ hội để rèn luyện các kỹ năng mềm cho học sinh Nội dung này không chỉ giúp học sinh hiểu biết về địa lý mà còn phát triển tư duy phân tích và khả năng làm việc nhóm Các mức độ rèn luyện kỹ năng mềm có thể được áp dụng linh hoạt, tùy thuộc vào từng bài học và hoạt động thực tiễn.
Rèn luyện một số kĩ năng mềm cho học sinh qua dạy học bài “Vấn đề phát triển
Bước 2: Cả lớp làm việc, đại diện xung phong trình bày
Bước 3: Giáo viên tổng hợp những vấn đề học sinh vừa nêu, nhận xét, trình chiếu màn hình (hình 28, hình 29, hình 30 phần phụ lục) chuẩn kiến thức như sau:
+ Các vấn đề về Biển Đông cần giải quyết: Thiên tai, ô nhiễm môi trường, khai thác hải sản trái phép, tranh chấp chủ quyền
Cần tăng cường hợp tác với các nước láng giềng để giải quyết các vấn đề Biển Đông, nhằm tạo ra sự phát triển ổn định trong khu vực, bảo vệ quyền lợi chính đáng của nhà nước và nhân dân, đồng thời giữ vững chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.
- Kĩ năng tự giải giải quyết vấn đề:
Bước 1: Dựa trên những vấn đề hiện tại liên quan đến Biển Đông và các sự kiện thực tiễn đang diễn ra, giáo viên khuyến khích học sinh đưa ra các biện pháp nhằm giải quyết những vấn đề này.
Bước 2: Đại diện học sinh xung phong đề xuất biện pháp giải quyết, các học sinh khác bổ sung, nhận xét, tranh luận
Bước 3:Giáo viên tổng hợp, nhận xét các ý kiến, chuẩn kiến thức theo những nội dung cơ bản sau:
- Hợp tác, đối thoại với các nước láng giềng để giải quyết các vấn đề về Biển Đông
Chúng ta cần kiên quyết đấu tranh bằng biện pháp hòa bình đối với các hành động gây hấn và vi phạm chủ quyền biển, đảo, dựa trên luật biển quốc tế của Liên Hiệp Quốc.
- Giáo dục tinh thần trách nhiệm của mỗi người dân đối với bảo vệ vùng biển và hải đảo của đất nước
Để đánh giá tính đúng đắn và ý nghĩa khoa học của đề tài, nghiên cứu này kiểm tra chất lượng, hiệu quả và khả năng áp dụng phương pháp rèn luyện một số kỹ năng mềm cho học sinh qua bài học “Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo” trong chương trình Địa lí 12 - THPT Nghiên cứu cũng sẽ đối chiếu với lớp đối chứng nhằm xác định mức độ thành công của đề tài.
- Đối tượng thực nghiệm ở đây là học sinh lớp 12 thuộc ban cơ bản ở đơn vị
- Chúng tôi chọn 4 lớp ở đơn vị có trình độ tương đương, 2 lớp dùng để dạy thực nghiệm, 2 lớp dùng để đối chứng
Thời gian thực nghiệm: học kì II năm học 2018-2019 ở 4 lớp 12 tại đơn vị
Bài dạy thực nghiệm: “Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo” , phân phối chương trình: tiết 47
Chọn học sinh có trình độ tương đương để tham gia lớp thực nghiệm và lớp đối chứng Lớp thực nghiệm sẽ được giảng dạy theo giáo án tập trung vào việc rèn luyện kỹ năng mềm, trong khi lớp đối chứng sẽ được dạy theo phương pháp truyền thống mà giáo viên đã thiết lập.
Kiểm tra đánh giá chất lượng học sinh sau bài dạy Cả hai lớp thực nghiệm và đối chứng có cùng một đề kiểm tra và đáp án
Trao đổi với giáo viên và học sinh sau khi thực nghiệm sư phạm
3.5 Thiết kế giáo án thực nghiệm
Bài 42 Tiết PPCT 47:VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ, AN NINH QUỐC
PHÒNG Ở BIỂN ĐÔNG VÀ CÁC ĐẢO, QUẦN ĐẢO
Sau bài học, học sinh cần nắm được:
Kinh tế biển đang ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam Để phát triển tổng hợp kinh tế biển, nước ta cần chú trọng đến các điều kiện như tài nguyên biển phong phú, chính sách quản lý hiệu quả, và sự phát triển hạ tầng đồng bộ.
Phát triển tổng hợp kinh tế biển là một vấn đề quan trọng đối với nước ta, đòi hỏi sự chú ý đến các thách thức và cơ hội từ tài nguyên vùng biển và hải đảo Việc khai thác tài nguyên này cần phải được thực hiện một cách bền vững, nhằm bảo vệ môi trường biển và đảm bảo lợi ích lâu dài cho cộng đồng Các biện pháp cần thiết bao gồm tăng cường quản lý tài nguyên, phát triển cơ sở hạ tầng và nâng cao nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường biển.
- Ý nghĩa của việc tăng cường hợp tác với các nước láng giềng trong giải quyết
Vị trí của vùng biển nước ta trên bản đồ thể hiện rõ ràng các đảo, quần đảo và huyện đảo Việc xác định các địa điểm này không chỉ giúp nâng cao nhận thức về lãnh thổ mà còn tạo điều kiện cho việc thảo luận và phản biện các vấn đề kinh tế, an ninh quốc phòng liên quan đến biển Đông, đảo và quần đảo.
Kỹ năng mềm cần thiết bao gồm kỹ năng quan sát, giao tiếp hiệu quả, làm việc nhóm, tư duy phản biện và khả năng liên hệ thực tiễn Những kỹ năng này đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển bản thân và nâng cao hiệu suất làm việc trong môi trường chuyên nghiệp.
3 Thái độ: Nhận thức được sự cần thiết về phát triển kinh tế biển của nước ta trong giai đoạn hiện nay Trách nhiệm của bản thân đối với vấn đề bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ đối với vùng biển nước ta
- Năng lực chung: Tự học, tự giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo
- Năng lực chuyên biệt: Sử dụng bản đồ, sơ đồ, tư duy tổng hợp theo lãnh thổ
II Thiết bị dạy học
- Tập Atlat Địa lí 12; NXB Giáo dục
- Bản đồ treo tường: Bản đồ hành chính Việt Nam, bản đồ giao thông Việt Nam, bản đồ các nước Đông Nam Á
- Một số tranh ảnh (hình ảnh) về Biển Đông, các đảo, quần đảo của nước ta
III Hoạt động dạy học
Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung chính
Các KNM cần rèn luyện
HĐ 1 Xác định vị trí, giới hạn, quy mô của vùng biển nước ta Làm rõ vai trò của kinh tế biển trong giai đoạn hiện nay của nước ta
Học sinh cần quan sát bản đồ treo tường và các hình ảnh do giáo viên trình chiếu trên màn hình để xác định các bộ phận của vùng biển nước ta.
HS: Đại diện trình bày, học sinh khác nhận xét, giáo viên chuẩn kiến thức
1 Vùng biển và thềm lục địa của nước ta giàu tài nguyên a Nước ta có vùng biển rộng lớn
-Đường bờ biển nước ta kéo dài từ Móng Cái (Quảng Ninh) đến Hà Tiên (Kiên Giang)
- 5 bộ phận vùng biển nước ta: Nội thủy, lãnh hải, tiếp giáp lãnh hải, đặc quyền kinh tế, thềm lục địa
- Kinh tế thế giới ngày càng phụ
- Kĩ năng quan sát -Kĩ năng giao tiếp
GV: Yêu cầu học sinh giải thích vì sao kinh tế biển có vai trò ngày càng cao trong nền kinh tế của nước ta?
- HS: Đại diện trình bày, các học sinh khác có ý kiến khác, giáo viên chuẩn kiến thức
HĐ 2: Trình bày, xác định những điều kiện để phát triển tổng hợp kinh tế biển
+ Giáo viên thực hiện các bước sau:
Bước 1: Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm làm việc theo nội dung cụ thể sau:
Nhóm 1: Phân tích lợi thế về nguồn lợi sinh vật biển
Nhóm 2: Trình bày, phân tích những lợi thế về tài nguyên khoáng, dầu mỏ, khí tự nhiên
Nhóm 3: Trình bày, phân tích những điều kiện phát triển giao thông vận tải biển
Nhóm 4: Trình bày, phân tích những điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch biển – đảo
Trong bước 2, đại diện các nhóm sẽ trình bày ý kiến của mình, trong khi các thành viên khác sẽ tham gia nhận xét, bổ sung và tranh luận Giáo viên sẽ chuẩn hóa kiến thức và đánh giá điểm cho những thành viên có ý kiến chính xác.
HĐ 3: Xác định các đảo và quần đảo của nước ta trên bản đồ, qua đó làm rõ vai trò vai trò các đảo và quần đảo thuộc vào giao thông vận tải biển, tài nguyên biển Cho nên kinh tế biển ngày càng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế của nước ta b Nước ta có điều kiện phát triển tổng hợp kinh tế biển
- Vùng biển nước ta có các loài sinh vật có giá trị kinh tế
- Dầu mỏ và khí tự nhiên, muối, ô xít titan, cát nước ta tương đối dồi dào
- Dọc bờ biển có nhiều vụng biển kín thuận lợi xây dựng các cảng nước sâu
- Những địa điểm du lịch biển - đảo nổi tiếng như Vịnh Hạ Long, Nha Trang, Vũng Tàu cho học sinh xem
2 Các đảo và quần đảo có ý nghĩa chiến lược trong phát triển kinh tế và bảo vệ an ninh vùng biển tư duy phản biện
- Kĩ năng hoạt động nhóm
- kĩ năng làm chủ thời gian
- kĩ năng ra quyết định ninh vùng biển
Chuẩn bị một hộp phiếu chứa các phiếu ghi tên các đảo đông dân cư của Việt Nam, cùng với một số viên nam châm và bản đồ hành chính Việt Nam treo tường để hỗ trợ cho việc tìm hiểu và khám phá các địa điểm nổi bật của đất nước.
HS: Lên bảng bắt thăm ở hòm phiếu, bắt trúng tên đảo nào dùng nam châm gắn vào địa danh tương ứng trên bản đồ
GV: Yêu cầu học sinh trình bày vai trò, ý nghĩa của các đảo và quần đảo đối với kinh tế, an ninh quốc phòng
HS: Đại diện trình bày giáo viên chuẩn kiến thức
HĐ 4: Xác định các huyện đảo