TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG THƯƠNG MẠI
Hệ thống thương mại
Kênh phân phối là mạng lưới các tổ chức và cá nhân có trách nhiệm chuyển sản phẩm từ nhà sản xuất đến tay người tiêu dùng cuối cùng Nó bao gồm các thành viên như nhà sản xuất, nhà bán buôn, nhà bán lẻ, đại lý và người tiêu dùng, tạo thành một hệ thống liên kết chặt chẽ.
Hệ thống thương mại đóng vai trò quan trọng trong kênh phân phối, bao gồm các loại hình kinh doanh như chợ, siêu thị, trung tâm thương mại, cửa hàng tạp hóa và bách hóa Phương thức kinh doanh trong hệ thống này được chia thành bán buôn, bán lẻ, kinh doanh tổng hợp và chuyên doanh.
Dựa vào thời gian xuất hiện và phương thức phục vụ, hệ thống thương mại được phân chia thành 2 loại: thương mại truyền thống và thương mại hiện đại [7]
1.1.1 Loại hình thương mại truyền thống
Thương mại truyền thống tại Việt Nam bao gồm các loại chợ chính thức và tự phát, cùng với các tiệm tạp hóa trong khu dân cư Hình thức thương mại này đã tồn tại từ lâu và gắn liền với sự phát triển của các đô thị Theo Sở Công thương thành phố Hồ Chí Minh, kênh phân phối qua chợ đầu mối tại thành phố này đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế địa phương.
Hình 1.1 Sơ đồ kênh phân phối qua chợ đầu mối tại TP HCM [7]
Nước ngoài Ngoại thành Các tỉnh
Siêu thị Các chợ Cửa hàng
1.1.1.1 Chợ chính thức a Định nghĩa
Chợ truyền thống là một hình thức thương mại lâu đời tại Việt Nam, phát triển song hành cùng sự hình thành và phát triển của các đô thị Tuy nhiên, đến năm
Năm 2003, Nghị định 02 về phát triển và quản lý chợ đã được ban hành, trong đó định nghĩa rõ về loại hình chợ mới Theo đó, chợ truyền thống được tổ chức tại một địa điểm theo quy hoạch, nhằm đáp ứng nhu cầu mua bán, trao đổi hàng hóa và tiêu dùng của khu vực dân cư, đồng thời tuân thủ các yêu cầu quản lý của nhà nước, được công nhận là chợ chính thức.
Chợ chính thức được phân loại thành ba loại dựa trên quy mô, vai trò đối với khu vực và các hệ thống phụ trợ, nhằm phục vụ cho công tác quản lý hiệu quả Trong đó, chợ loại 1 là một trong những loại chợ quan trọng.
- Là chợ có trên 400 điểm kinh doanh, được đầu tư xây dựng kiên cố, hiện đại theo quy hoạch;
Các địa điểm được lựa chọn nằm ở vị trí trung tâm của các tỉnh, thành phố hoặc chợ đầu mối của ngành hàng và khu vực kinh tế, với việc tổ chức họp định kỳ thường xuyên.
Chợ loại 2 cần có mặt bằng phù hợp với quy mô hoạt động, đồng thời tổ chức đầy đủ các dịch vụ như trông giữ xe, bốc xếp hàng hoá, kho bảo quản hàng hoá, dịch vụ đo lường, kiểm tra chất lượng hàng hoá, vệ sinh an toàn thực phẩm và các dịch vụ khác.
- Là chợ có trên 200 điểm kinh doanh, được đầu tư xây dựng kiên cố hoặc bán kiên cố theo quy hoạch;
- Được đặt ở trung tâm giao lưu kinh tế của khu vực và được tổ chức họp thường xuyên hay không thường xuyên;
Chợ loại 3 cần có mặt bằng phù hợp với quy mô hoạt động, đồng thời tổ chức các dịch vụ tối thiểu như trông giữ xe, bốc xếp hàng hoá, kho bảo quản hàng hoá và dịch vụ đo lường để phục vụ nhu cầu của người tiêu dùng.
- Là các chợ có dưới 200 điểm kinh doanh hoặc các chợ chưa được đầu tư xây dựng kiên cố hoặc bán kiên cố
- Chủ yếu phục vụ nhu cầu mua bán hàng hoá của nhân dân trong xã, phường và địa bàn phụ cận [2] c Mô hình quản lý chợ
Mô hình quản lý chợ truyền thống được tổ chức dưới 2 hình thức: Ban quản lý chợ và doanh nghiệp quản lý chợ ã Ban quản lý chợ
Ban Quản lý chợ là đơn vị sự nghiệp có thu, tự trang trải chi phí, sở hữu tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản riêng tại kho bạc nhà nước, đồng thời chịu trách nhiệm quản lý hoạt động của chợ.
Doanh nghiệp khai thác và quản lý chợ là đơn vị được thành lập và hoạt động theo quy định pháp luật, có nhiệm vụ quản lý các chợ do tư nhân đầu tư hoặc trúng thầu từ nhà nước Đơn vị quản lý chợ, bao gồm Ban quản lý hoặc doanh nghiệp, phải thực hiện các nhiệm vụ được giao nhằm đảm bảo hoạt động kinh doanh chợ hiệu quả và tuân thủ các quy định liên quan.
+ Tổ chức kinh doanh các dịch vụ tại chợ
+ Bảo đảm công tác phòng cháy chữa cháy, vệ sinh môi trường, an ninh trật tự và an toàn thực phẩm trong phạm vi chợ
Để đảm bảo hoạt động hiệu quả của chợ, cần xây dựng Nội quy chợ theo đúng quy định và trình Ủy ban nhân dân (UBND) có thẩm quyền phê duyệt Sau khi được phê duyệt, việc tổ chức và điều hành chợ sẽ dựa trên Nội quy đã ban hành, đồng thời xử lý nghiêm các vi phạm liên quan đến nội quy này.
Bố trí và sắp xếp khu vực kinh doanh tại chợ cần đảm bảo yêu cầu về trật tự, vệ sinh và văn minh thương mại, đồng thời phù hợp với nhu cầu của các thương nhân hoạt động tại đây.
Tổ chức thông tin kinh tế và phổ biến chính sách, quy định pháp luật là nhiệm vụ quan trọng nhằm đảm bảo nghĩa vụ của thương nhân kinh doanh tại chợ đối với Nhà nước, theo hướng dẫn từ các cơ quan chức năng.
Tổng hợp tình hình hoạt động kinh doanh của chợ và báo cáo định kỳ cho các cơ quan quản lý Nhà nước theo hướng dẫn của Bộ Công thương là rất quan trọng Điều này giúp đảm bảo sự minh bạch trong quản lý chợ và định hướng cho các mục tiêu phát triển.
+ Đối với chợ xây dựng mới, giao hoặc tổ chức đấu thầu để lựa chọn doanh nghiệp kinh doanh khai thác và quản lý chợ
Lý thuyết về phân tích SWOT
Dựa vào phân tích ma trận SWOT để xác định định hướng phát triển cho hệ thống thương mại quận Thủ Đức
1.4.1 Các thành phần chính của phân tích SWOT
Ma trận SWOT bao gồm bốn phần chính: điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và đe dọa Phân tích SWOT nhằm so sánh điểm mạnh và điểm yếu với các cơ hội và đe dọa, từ đó giúp hình thành các chiến lược thích ứng hiệu quả.
1.4.2 Các chiến lược của phân tích SWOT
- Chiến lược S-O nhằm theo đuổi những cơ hội phù hợp với các điểm mạnh của tổ chức,
- Chiến lược W-O nhằm khắc phục các điểm yếu để theo đuổi và nắm bắt cơ hội,
Chiến lược S-T giúp tổ chức tận dụng điểm mạnh của mình nhằm giảm thiểu rủi ro từ các mối đe dọa bên ngoài.
Chiến lược W-T được thiết lập nhằm xây dựng một kế hoạch phòng thủ hiệu quả, giúp ngăn chặn các điểm yếu nội tại của tổ chức, từ đó giảm thiểu khả năng bị tổn thương trước những mối đe dọa từ bên ngoài.
1.4.3 Các bước để thiết lập một ma trận SWOT
- Liệt kê các điểm mạnh chủ yếu bên trong của tổ chức
- Liệt kê những điểm yếu bên trong
- Liệt kê những cơ hội lớn bên ngoài
- Liệt kê những mối đe dọa lớn bên ngoài
- Kết hợp những điểm mạnh bên trong với những cơ hội bên ngoài và ghi kết quả của chiến lược SO vào ô thích hợp
- Kết hợp những điểm yếu bên trong với những cơ hội bên ngoài và ghi kết quả của chiến lược W-O
- Kết hợp những điểm mạnh bên trong với mối de dọa bên ngoài để hình thành chiến lược S-T
- Kết hợp điểm yếu bên trong với nguy cơ bên ngoài để hình thành chiến lược WT
- Thể hiện các chiến lược lên ma trận SWOT như sau:
Chiến lược SO Chiến lược ST
Chiến lược WO Chiến lược WT
Thương mại được phân chia thành hai loại chính: thương mại truyền thống và thương mại hiện đại Thương mại truyền thống bao gồm các chợ và cửa hàng tạp hóa trong khu dân cư, trong khi thương mại hiện đại bao gồm siêu thị, trung tâm thương mại và các cửa hàng tiện lợi văn minh, bắt đầu xuất hiện từ những năm gần đây.
Dựa trên quy mô, vai trò và định hướng quản lý, chợ truyền thống được phân thành ba loại, mỗi loại có hướng phát triển riêng Chợ tự phát, là hình thức thương mại không được công nhận, cần phải được giải tỏa để đảm bảo an toàn giao thông, an ninh trật tự xã hội và vệ sinh an toàn thực phẩm.
Các loại hình thương mại hiện đại gồm trung tâm thương mại, siêu thị, các cửa hàng văn minh tiện lợi
Sự phát triển của hệ thống thương mại truyền thống tại TP.HCM chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm sự phát triển kinh tế, hội nhập kinh tế quốc tế và mức thu nhập của người dân Kể từ năm 2003, kinh tế thành phố đã có những bước tiến vượt bậc, thu nhập của người dân tăng lên, và quá trình hội nhập kinh tế ngày càng mạnh mẽ, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của hệ thống thương mại hiện đại Định hướng của thành phố là khuyến khích và tạo điều kiện cho các hình thức thương mại hiện đại phát triển, đồng thời hiện đại hóa toàn bộ hệ thống thương mại.
Dựa trên các tiêu chí do thành phố đề ra, mô hình chợ và siêu thị được xây dựng ngày càng văn minh, với ba tiêu chí chính: tiêu chuẩn văn minh, sạch đẹp và an toàn.
Chương 1 cũng đưa ra tóm tắt lý thuyết về phân tích SWOT, công cụ được sử dụng để phân tích, xây dựng định hướng phát triển hệ thống thương mại trong các chương sau.
PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG HỆ THỐNG THƯƠNG MẠI CỦA QUẬN THỦ ĐỨC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Thực trạng của hệ thống thương mại trên địa bàn thành phố Hồ Chí
2.1.1 Hệ thống thương mại truyền thống 2.1.1.1 Chợ chính thức
Theo báo cáo của Sở Công thương, tính đến tháng 6 năm 2010, thành phố Hồ Chí Minh có 255 chợ truyền thống, trong đó bao gồm 3 chợ đầu mối, 14 chợ loại 1, 55 chợ loại 2 và 183 chợ loại 3 cùng chợ tạm Hệ thống chợ truyền thống vẫn chiếm tới 80% lượng hàng hóa tiêu thụ so với các hình thức phân phối khác Tuy nhiên, xu hướng mua sắm đang chuyển dịch mạnh mẽ, với sự giảm dần vai trò của các chợ truyền thống, đặc biệt là trong nhóm người có thu nhập cao và ít thời gian mua sắm thực phẩm hàng ngày Hệ thống chợ có nhiều ưu điểm như số lượng phong phú, đáp ứng nhu cầu hàng hóa thiết yếu, giờ giấc thuận tiện và khả năng thương lượng giá cả phù hợp với thói quen của người tiêu dùng.
Chợ chính thức đang bộc lộ nhiều nhược điểm, đặc biệt là các yêu cầu thiết yếu cho hệ thống hoạt động như phòng cháy chữa cháy, xử lý rác thải, nước thải, bãi giữ xe và nhà vệ sinh chưa được đáp ứng đầy đủ Phương thức kinh doanh tại chợ vẫn chưa đạt tiêu chuẩn văn minh, hiện đại và cách trưng bày hàng hóa chưa thu hút được người tiêu dùng Về cơ sở vật chất, các công trình thiết yếu vẫn chưa phù hợp với yêu cầu của Nghị định 02.
Theo yêu cầu của nghị định 02, các dự án xây dựng chợ phải bố trí các công trình thiết yếu như:
+ Bố trí mặt bằng, trang bị thiết bị PCCC
+ Bố trí các công trình cấp thoát nước, nhà vệ sinh, nơi tập trung rác thải bảo đảm vệ sinh môi trường;
+ Bố trí nơi để xe đáp ứng nhu cầu theo diện tích chợ, riêng đối với chợ loại 1 và 2 phải có thêm kho bảo quản, cất trữ hàng hóa
Tuy nhiên, theo số liệu khảo sát năm 2008, do các chợ của thành phố Hồ Chí Minh được xây dựng từ lâu đời (71 chợ được xây dựng trước năm 1975,
Sau năm 1975, 135 chợ đã xuống cấp nghiêm trọng, mặc dù được duy tu và sửa chữa hàng năm nhưng chủ yếu chỉ là các hạng mục nhỏ Hiện chỉ có 72 chợ (chiếm 35%) có cơ sở vật chất hoạt động tốt, trong khi 137 chợ còn lại được đánh giá có tình trạng cơ sở vật chất dưới 50% giá trị sử dụng Điều này là nguyên nhân chính ảnh hưởng đến hoạt động của các chợ.
Nhiều chợ hiện nay vẫn thiếu các công trình thiết yếu do được xây dựng trước khi nghị định 02 có hiệu lực.
Bảng: 2.1 Tỷ lệ các chợ có các công trình thiết yếu
STT Tiêu chí Số lượng chợ có trang bị
2 Có nơi tập kết rác 168 42
Nguồn: báo cáo tổng kết quyết định 144 [6]
Chợ là nơi tập trung hoạt động mua bán của nhiều tiểu thương, vì vậy việc trang bị các công trình thiết yếu như hệ thống phòng cháy chữa cháy, nhà vệ sinh và khu vực giữ xe là rất cần thiết Tuy nhiên, các chợ tại thành phố Hồ Chí Minh vẫn chưa đáp ứng đủ các yêu cầu này Dữ liệu cho thấy rằng mặc dù có sự quan tâm đến các hệ thống phụ trợ cho hoạt động của chợ, nhưng chúng vẫn chưa hoàn thiện, dẫn đến việc chưa đảm bảo an toàn cho hoạt động của chợ.
Hệ thống thoát nước tại PCCC chưa được đầu tư đầy đủ, đặc biệt trong việc xử lý nước thải và rác thải, điều này cần được chú trọng trong công tác quản lý chợ để cải thiện hình ảnh và nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chợ Việc khai thác công suất sử dụng của các chợ cũng cần được xem xét để tối ưu hóa hoạt động.
Bảng: 2.2 công suất hoạt động tại các chợ
STT Tiêu chí Số lượng chợ Tỷ lệ (%)
1 Hoạt động quá công suất – quá tải
3 Khai thác dưới 70% công suất 87 41
Nguồn: báo cáo tổng kết quyết định 144 [6]
Theo số liệu, 59% các chợ hoạt động quá và hết công suất, dẫn đến tình trạng quá tải, đặc biệt tại những khu vực đông dân cư Việc này không chỉ khiến các chợ không đáp ứng đủ nhu cầu mà còn tạo ra tình trạng kinh doanh tự phát trên các tuyến đường xung quanh Ngược lại, 41% các chợ chưa sử dụng hết công suất, cho thấy sự lãng phí trong việc khai thác mặt bằng Để cải thiện tình hình, cần sắp xếp lại các chợ và chuyển đổi công năng cho những chợ không thể nâng cao hiệu quả hoạt động Việc quản lý và điều hành hệ thống chợ cần được chú trọng hơn nữa.
* Căn cứ pháp lý để thực hiện công tác quản lý
Hiện nay, việc quản lý và phát triển hệ thống chợ được quy định theo Nghị định 02 của Chính phủ Tuy nhiên, chỉ một số ít chợ thực sự phát triển theo đúng định hướng này.
Năm 2003, hợp đồng thuê điểm kinh doanh giữa ban quản lý chợ và tiểu thương trở thành căn cứ pháp lý quan trọng, buộc tiểu thương phải tuân thủ các quy định Nếu vi phạm nhiều lần, ban quản lý có quyền chấm dứt hợp đồng Tuy nhiên, ở những chợ không thực hiện hợp đồng, vai trò của ban quản lý và cơ quan nhà nước trở nên mờ nhạt, chỉ có thể nhắc nhở và cảnh cáo mà không đủ sức răn đe Tâm lý tiểu thương xem điểm kinh doanh là quyền sở hữu của mình, dẫn đến việc sang nhượng trái phép và gây khó khăn trong việc sắp xếp lại Nhiều nhà lồng cũ kỹ không còn hoạt động nhưng việc bàn giao cho đơn vị khác gặp phải kiện cáo và yêu cầu bồi thường khi cải tạo, tạo ra thách thức lớn trong quản lý chợ.
* Đội ngũ thực hiện công tác quản lý
Tại thành phố Hồ Chí Minh, mô hình quản lý chợ chủ yếu được thực hiện thông qua các ban quản lý chợ, chiếm tới 79% tổng số chợ Trong khi đó, các loại hình quản lý khác như doanh nghiệp và hợp tác xã chỉ chiếm 21%, tương ứng với 45 chợ.
Mô hình chuyển đổi từ Ban quản lý sang hình thức tổ chức quản lý chợ thông qua đấu thầu đã được triển khai, nhưng hiện tại chỉ áp dụng cho một số ít chợ tại Tân Bình và Tân Phú Thực tế cho thấy, mô hình này mang lại hiệu quả cao hơn so với mô hình Ban quản lý truyền thống.
Theo đánh giá của Sở Công thương, mô hình Ban quản lý chợ đã bộc lộ nhiều hạn chế như:
+ Trình độ, năng lực quản lý điều hành hạn chế, chủ yếu dựa trên kinh nghiệm có được trong thời gian công tác
Quy định về thẩm quyền trong các văn bản pháp quy hiện tại còn hạn chế so với yêu cầu thực tiễn công việc, dẫn đến việc Ban quản lý chợ không thể hỗ trợ kinh doanh một cách chủ động Hệ quả là các hoạt động như lập kế hoạch hỗ trợ tiểu thương phát triển kinh doanh chưa được thực hiện hiệu quả, việc khai thác chợ không đạt yêu cầu, và khả năng tổ chức liên kết giữa doanh nghiệp sản xuất, cung ứng hàng hóa với người kinh doanh cũng gặp nhiều khó khăn.
Chế độ hạch toán cho các sự nghiệp có thu, được hưởng lương từ ngân sách, quy định rằng các khoản thu chi sẽ được định mức hàng năm dựa trên quy mô chợ Điều này dẫn đến việc ban quản lý các chợ thiếu chủ động trong việc cải tạo và chỉnh trang, đồng thời không khuyến khích lao động làm việc hiệu quả để gia tăng thu nhập.
Theo kết quả khảo sát, trình độ và năng lực của Ban quản lý chợ không cao, với số lượng nhân viên có trình độ chuyên môn cao khá hạn chế.
192 chợ có số nhân sự là 2.447 người, trong đó
Trên tổng số 240 người tại 74 chợ, có 04 người có trình độ đại học, 261 người có trình độ trung cấp và 128 người có trình độ sơ cấp Số lượng còn lại chưa qua khóa chuyên môn nghiệp vụ nào Đội ngũ quản lý chợ hiện nay chủ yếu có trình độ thấp, điều này được xem là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng quản lý chợ yếu kém Nguyên nhân chính là do chế độ đãi ngộ tại các chợ còn thấp, khiến cho việc thu hút nhân lực có trình độ cao trong công tác quản lý gặp nhiều khó khăn.
2.1.1.2 Chợ tự phát (các điểm kinh doanh tự phát)
Thực trạng hệ thống thương mại của quận Thủ Đức
Đến tháng 6 năm 2010, quận Thủ Đức có 2 khu chế xuất, 1 khu công nghiệp và hơn 100 doanh nghiệp trung ương, cùng với khu đại học quốc gia và các trường đại học lớn Trong giai đoạn 2003-2010, hệ thống thương mại của Thủ Đức đã phát triển, tuy nhiên thương mại truyền thống vẫn chiếm ưu thế với 14 chợ truyền thống, 6 siêu thị, 1 trung tâm thương mại và 12 cửa hàng tiện lợi, bên cạnh đó còn có 14 điểm kinh doanh tự phát và chợ tạm phục vụ nhu cầu người dân.
2.2.1 Hệ thống thương mại truyền thống 2.2.1.1 Chợ chính thức
Quận Thủ Đức, với đặc trưng là một khu vực chuyển từ huyện ngoại thành, có diện tích rộng, dân cư không đông đúc và thu nhập người dân không cao, vẫn duy trì thói quen mua sắm thực phẩm hàng ngày tại các chợ truyền thống Tính đến tháng 6 năm 2010, hệ thống thương mại truyền thống tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong hoạt động mua sắm của người dân tại quận Thủ Đức.
Quận Thủ Đức có diện tích 4.776 ha, được chia thành 12 phường Trong đó, 4 phường Bình Thọ, Linh Chiểu và Linh Tây thuộc khu vực thị trấn cũ, trong khi 9 phường còn lại gồm Hiệp Bình Phước, Hiệp Bình Chánh, Linh Đông, Linh Xuân, Bình Chiểu, Trường Thọ, Tam Bình, Tam Phú, và Linh Trung chủ yếu hình thành từ các khu vực nông nghiệp với cơ sở vật chất chưa được đầu tư nhiều.
Sự phát triển dân cư tại quận Thủ Đức đã dẫn đến việc hình thành hệ thống thương mại với các chợ truyền thống được xây dựng để đáp ứng nhu cầu của người dân Tiểu thương đóng góp tiền để xây dựng chợ, tuy nhiên, việc quy hoạch địa điểm cho các chợ này không được thực hiện ngay từ đầu mà phát triển từ các tụ điểm kinh doanh có sẵn trong khu dân cư Điều này giúp cho các chợ không bị bỏ trống do đã có thói quen kinh doanh trước khi hình thành, nhưng cũng dẫn đến việc nhiều chợ chưa đáp ứng được yêu cầu về quản lý, quy hoạch ngành hàng và căn cứ pháp lý, gây khó khăn trong công tác quản lý sau này.
Từ năm 2003 đến 2010, dân số quận Thủ Đức đã tăng nhanh từ 346 ngàn người vào năm 2005 lên 460 ngàn người vào tháng 6 năm 2010, chủ yếu do sự gia tăng cơ học từ lực lượng lao động và học sinh sinh viên Khu vực này tập trung nhiều khu công nghiệp lớn nhỏ như Linh Trung, Linh Xuân, Bình Chiểu và Hiệp Bình Chánh, dẫn đến mật độ dân cư cao, chủ yếu là dân nhập cư làm việc tại các khu công nghiệp Nhu cầu mua sắm hàng hóa thiết yếu, đặc biệt là lương thực và thực phẩm, ngày càng tăng, tuy nhiên chợ truyền thống và hệ thống thương mại chưa đáp ứng kịp thời, tạo ra khoảng trống lớn trong việc phục vụ nhu cầu của người dân.
Trước năm 2003, quận Thủ Đức có 9 chợ truyền thống Từ năm 2003 đến 2010, quận đã phát sinh thêm 5 chợ mới, nâng tổng số lên 14 chợ Các chợ mới được thành lập bởi Hợp tác xã, Doanh nghiệp tư nhân và Công ty TNHH đầu tư kinh doanh, tuân thủ quy định của Nghị định 02, không sử dụng vốn ngân sách để phát triển chợ, ngoại trừ vùng sâu, vùng xa Trong số 14 chợ, chỉ có 1 chợ loại 1 quản lý bởi thành phố, 1 chợ loại 2 do UBND quận quản lý, còn lại là các chợ loại 3 thuộc quản lý của UBND các phường.
Sau quyết định 144 của UBND thành phố Hồ Chí Minh, các chợ tư nhân nhỏ (chợ loại 3) được xây dựng để đáp ứng nhu cầu của người dân Tuy nhiên, ngoại trừ chợ Đầu mối là chợ loại 1, các chợ này vẫn chưa đủ khả năng đáp ứng nhanh chóng nhu cầu ngày càng tăng của cộng đồng.
Hệ thống chợ tại Thủ Đức được phân bố hợp lý trên 12 phường, trong đó có 2 phường không có chợ (Linh Chiểu, Tam Phú) và 2 phường có chung 1 chợ loại 2 (Thủ Đức) Còn lại, 12 chợ loại 3 được phân bố trên 9 phường Bán kính phục vụ của các chợ được tính toán hợp lý, không có khu vực nào quá gần nhau, đảm bảo không ảnh hưởng đến hoạt động của nhau Mỗi chợ đều được thiết kế để đáp ứng nhu cầu của một cụm dân cư nhất định, giúp các chợ, đặc biệt là những chợ mới xây dựng trong giai đoạn 2003-2010, hoạt động ổn định.
Mặc dù có nhiều khu vực xa chợ và giao thông không thuận tiện, một số nơi như Khu phố 4 Linh Trung, Tỉnh lộ 43 khu phố 1,2 phường Bình Chiểu, và Khu phố 6,7,8,9 phường Hiệp Bình Chánh vẫn chưa có chợ hoặc hình thức thương mại nào để phục vụ người dân Đây là những địa điểm mà quận đang kêu gọi đầu tư xây dựng chợ nhưng vẫn chưa được thực hiện.
Hệ thống chợ tại quận Thủ Đức hiện có nhiều nhưng hoạt động chưa hiệu quả do cơ sở vật chất xuống cấp và không đáp ứng yêu cầu Đội ngũ quản lý còn hạn chế, thể hiện rõ qua việc thiếu các công trình phục vụ cho hoạt động của chợ truyền thống.
Do 12 trên14 chợ chính thức của quận Thủ Đức được xây dựng trước khi nghị định 02 của Chính phủ về quản lý và phát triển chợ ra đời, nên các chợ tại Thủ Đức các công trình thiết yếu hỗ trợ cho hoạt động của chợ còn chưa đầy đủ
Bảng 2 4 Các công trình thiết yếu tại các chợ quận Thủ Đức
STT Tiêu chí Số lượng chợ có trang bị Tỷ lệ (%)
1 Có trang bị thiết bị PCCC 13 93
2 Có nơi tập kết rác 11 79
Tại Thủ Đức, chỉ có 2 chợ loại 1 và 2 là chợ Đầu mối và Thủ Đức đáp ứng yêu cầu của nghị định 02, trong khi 12 chợ loại 3 còn lại chưa được đầu tư bài bản Trong số này, có 2 chợ thiếu trang bị phòng cháy chữa cháy và nhà vệ sinh do chỉ hoạt động một buổi, và 3 chợ không có chỗ đậu xe cho khách, gây khó khăn cho tiểu thương trong việc kinh doanh Mặc dù nhận thức được những nhược điểm này, cơ quan quản lý chợ không thể khắc phục do thiếu diện tích đất để xây dựng các công trình phụ trợ.
Hệ thống chợ ở Thủ Đức đang gặp vấn đề về cơ sở vật chất do sự xuống cấp và không đáp ứng nhu cầu hiện tại, bởi vì các chợ này đã được xây dựng từ lâu Hiện tại, các chợ tại Thủ Đức được phân thành ba nhóm khác nhau.
Nhóm chợ có cơ sở vật chất tốt, với tỷ lệ sử dụng còn hơn 70%, bao gồm các chợ Bình Phước, Tam Bình, Đầu Mối, Thủ Đức B, Hiệp Bình Chánh, và Lê Mai, chiếm 36% tổng số chợ Trong khi đó, nhóm chợ có cơ sở vật chất trung bình, với giá trị sử dụng còn lại từ 50% đến dưới 70%, gồm các chợ Bình Triệu, Xuân Hiệp và Linh Trung.
Nhóm chợ như Khiết Tâm, Tam Hải, Tam Hà, Từ Đức và Linh Xuân đang đối mặt với tình trạng cơ sở vật chất xuống cấp nghiêm trọng, khiến cho môi trường kinh doanh không còn phù hợp cho tiểu thương.
Phân tích ma trận SWOT để xác định định hướng phát triển cho hệ thống thương mại quận Thủ Đức
2.3.1 Xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức trong phát triển hệ thống thương mại tại quận Thủ Đức § Các điểm mạnh:
- Hệ thống chợ chính thức với số lượng nhiều, phân bố hợp lý về bán kính phục vụ
Quận Thủ Đức sở hữu quỹ đất tương đối dồi dào so với các quận nội thành, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút đầu tư cho các dự án, đặc biệt là các khu thương mại Tuy nhiên, quận vẫn còn một số điểm yếu cần khắc phục để nâng cao sức hấp dẫn đầu tư.
Các chợ tự phát nhiều, công tác sắp xếp chưa hiệu quả, từ đógây ảnh hưởng mọi mặt, cạnh trang không lành mạnh với chợ chính thức
Trong giai đoạn 2011-2015, thu nhập và thói quen mua sắm của người dân tại khu vực này còn hạn chế, cùng với mặt bằng cơ sở hạ tầng chưa phát triển, đã khiến khu vực này không thu hút được các nhà đầu tư xây dựng siêu thị và trung tâm thương mại.
Chợ chính thức cơ sở vật chất xuống cấp, mô hình Ban quản lý không tạo được động lực để phát triển chợ § Các cơ hội:
Quận Thủ Đức đang trở thành hướng phát triển quan trọng của thành phố Hồ Chí Minh với nhiều dự án lớn, bao gồm tuyến Metro Sài Gòn – Suối Tiên và đường vành đai ngoài Tân Sơn Nhất – Bình Lợi.
Chính sách phát triển chung cư và cao ốc tại khu vực ngoại thành nhằm mục đích giảm mật độ dân cư và tái bố trí các khu vực bị giải tỏa ở trung tâm thành phố đang được triển khai và thực hiện.
Chính sách phát triển các điểm bán lẻ trong chương trình bình ổn giá của thành phố yêu cầu các doanh nghiệp phân phối xây dựng các điểm bán văn minh, tiện lợi nhằm phục vụ công nhân và người lao động có thu nhập thấp, đặc biệt tại quận Thủ Đức, một trong những khu vực trọng điểm.
Sự gia tăng dân số đặt ra nhiều thách thức, với nguy cơ hình thành các điểm kinh doanh tự phát mới Các khu công nghiệp và khu chế xuất trong khu vực vẫn tiếp tục thu hút lao động, nếu không phát triển các loại hình thương mại phù hợp để phục vụ nhu cầu, sẽ dẫn đến sự hình thành các chợ tự phát mới.
Nguy cơ tụt hậu xa hơn, không đáp ứng được định hướng của thành phố
2.3.2 Xác định các chiến lược
Từ những phân tích như trên có thể tạo được định hướng phát triển hệ thống thương mại quận Thủ Đức với các nhóm chiến lược như sau:
Để phát triển bền vững, cần tận dụng quỹ đất nhằm thu hút các dự án khu dân cư và cao ốc, đồng thời phát triển các hình thức thương mại hiện đại như siêu thị và cửa hàng tiện lợi, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dân trong khu vực.
Quận đang tận dụng định hướng của thành phố bằng cách giao các mặt bằng đất công chưa sử dụng hiệu quả hoặc cho thuê với giá ưu đãi Mục tiêu là phát triển hệ thống phân phối, đặc biệt là các cửa hàng bán lẻ mặt hàng thiết yếu trong chương trình bình ổn giá của thành phố.
Chiến lược S-T nhằm tận dụng xu hướng đầu tư của thành phố vào các loại hình thương mại hiện đại như siêu thị và cửa hàng tiện lợi Điều này không chỉ đáp ứng nhu cầu của người dân mà còn giúp giảm áp lực kinh doanh từ các chợ tự phát, góp phần xây dựng một môi trường thương mại văn minh hơn.
Chiến lược W-O tập trung vào việc chuyển đổi các chợ hoạt động không hiệu quả thành mô hình kết hợp siêu thị Điều này nhằm tận dụng những ô sạp bỏ trống trong nhiều năm để cho thuê ngắn hạn, phục vụ cho việc kinh doanh các mặt hàng của các doanh nghiệp trong chương trình bình ổn giá.
Tăng cường các biện pháp quản lý để giảm thiểu các điểm kinh doanh tự phát hiện tại, kiên quyết không cho phát sinh mới
Tăng cường tuyên truyền ý thức vệ sinh an toàn thực phẩm là cần thiết Đồng thời, cần chuyển đổi mô hình quản lý chợ nhằm khuyến khích đội ngũ quản lý chợ nỗ lực hơn trong việc duy trì trật tự và đảm bảo hoạt động của chợ diễn ra hiệu quả.
Hệ thống thương mại quận Thủ Đức bao gồm 14 chợ truyền thống, 14 điểm kinh doanh tự phát, chợ tạm (tính đến tháng 6 năm 2010), 6 siêu thị và 12 cửa hàng văn minh tiện lợi.
Về thực trạng hệ thống thương mại của quận Thủ Đức hoạt động chưa hiệu quả thể hiện qua một số điểm như
Mặc dù có nhiều chợ chính thức, nhưng cơ sở vật chất của chúng đang xuống cấp và chưa được khai thác hết công suất Công tác quản lý chợ gặp khó khăn do thiếu căn cứ pháp lý, lực lượng quản lý chưa được đào tạo chuyên sâu, và chế độ thu chi hiện tại không đủ tạo động lực cho họ đầu tư công sức vào việc quản lý hiệu quả.
Các loại hình thương mại hiện đại đang phát triển tại quận, nhưng hiện tại chưa có trung tâm thương mại và các siêu thị chủ yếu thuộc hạng 3, chuyên kinh doanh các mặt hàng bách hóa Những siêu thị này tập trung tại khu vực trung tâm nhưng chưa tham gia nhiều vào việc phân phối hàng hóa thiết yếu tại các khu vực trọng điểm Hơn nữa, sự tuân thủ các quy định của siêu thị vẫn chưa được thực hiện tốt.
Từ năm 2007 đến nay, các cửa hàng văn minh tiện lợi tại quận Thủ Đức đã phát triển mạnh mẽ nhờ vào chương trình bình ổn thị trường của UBND TP.HCM, tập trung vào 9 mặt hàng thiết yếu Với lợi thế về diện tích đất nhỏ và vốn đầu tư thấp, loại hình này thu hút được nhiều thành phần kinh tế tham gia, đồng thời có khả năng thay thế dần các chợ tự phát tại các khu vực trọng điểm.