Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam về công tác dân vận
1.1.1 Khái niệm dân vận và quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác dân vận
Dân vận là hoạt động vận động quần chúng nhân dân hiểu và tin tưởng vào đường lối, chính sách của Đảng, nhằm thực hiện sự nghiệp cách mạng do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Theo Đại từ điển Tiếng Việt, “công tác” là công việc của Đảng, Nhà nước và đoàn thể, trong khi “dân vận” là tuyên truyền, vận động nhân dân Do đó, công tác dân vận được hiểu là nhiệm vụ và trách nhiệm của các tổ chức trong hệ thống chính trị, sử dụng các phương pháp và hình thức để tác động và hướng dẫn nhân dân thực hiện các mục tiêu đã đề ra.
Công tác dân vận được định nghĩa trong từ điển Tiếng Việt là hoạt động tuyên truyền, tổ chức, động viên và lãnh đạo quần chúng trong các cuộc đấu tranh.
Tư tưởng của Các Mác và Ăngghen về vai trò của quần chúng nhân dân và công tác vận động quần chúng vẫn giữ giá trị khoa học và lịch sử, đồng thời mang tính thời sự cao Những quan điểm này tiếp tục là kim chỉ nam cho nghiên cứu và thực hành công tác dân vận hiện nay.
Các Mác và Ăngghen nhấn mạnh tầm quan trọng của giai cấp bị áp bức trong xã hội có sự đối kháng giai cấp Họ khẳng định rằng lực lượng và khả năng của giai cấp này là rất đáng kể.
Giai cấp bị áp bức là yếu tố thiết yếu cho sự tồn tại của xã hội có sự đối kháng giai cấp Đây là lực lượng sản xuất chủ yếu trong xã hội, mang tính cách mạng và đại diện cho quần chúng đông đảo tham gia vào các cuộc cách mạng Theo Các Mác và Ăngghen, quần chúng nhân dân có vai trò then chốt trong việc biến đổi tư tưởng, lý luận cách mạng thành hiện thực, đồng thời các cuộc cách mạng đóng vai trò quan trọng trong lịch sử, như đã được Các Mác khẳng định.
Theo Các Mác và Ăngghen, quần chúng nhân dân không chỉ là lực lượng sản xuất cơ bản, mà còn đóng vai trò quyết định trong vận mệnh lịch sử Họ có sứ mệnh phá bỏ những gì lạc hậu, đồng thời khám phá và xây dựng những điều mới mẻ, tiến bộ cho xã hội.
Quần chúng nhân dân không phải là một khối đồng nhất, mà bao gồm nhiều giai cấp và tầng lớp khác nhau với vai trò và vị trí riêng Các Mác và Ăngghen nhấn mạnh giai cấp công nhân là lực lượng chủ chốt trong việc lật đổ chủ nghĩa tư bản, đồng thời coi nông dân là một yếu tố quan trọng trong dân cư, sản xuất và chính quyền Do đó, việc tuyên truyền và vận động nông dân để họ nhận thức và theo đuổi con đường xã hội chủ nghĩa là rất cần thiết.
Theo Các Mác và Ăngghen, Đảng và chính quyền của giai cấp vô sản rất cần thiết tiến hành công tác vận động quần chúng vì:
Quần chúng nhân dân sở hữu sức mạnh và khả năng to lớn, là yếu tố quyết định để cách mạng vô sản đạt được thắng lợi lâu dài Những người xã hội chủ nghĩa ngày càng nhận thức rõ rằng, để đạt được thành công bền vững, họ cần phải thu hút sự ủng hộ của đông đảo quần chúng nhân dân.
Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng nhân dân, tuy nhiên, quần chúng cũng có những hạn chế về nhận thức Do đó, việc tuyên truyền và giáo dục là cần thiết để họ hiểu rõ mục đích, lý tưởng và trách nhiệm của mình Điều này được nhấn mạnh trong lời nói đầu của tác phẩm "Đấu tranh giai cấp ở Pháp từ 1848 đến 1850".
Các Mác và Ăngghen nhấn mạnh rằng, thời kỳ cách mạng không còn chỉ do những nhóm thiểu số lãnh đạo mà cần sự tham gia chủ động của quần chúng Để cải tạo hoàn toàn chế độ xã hội, quần chúng phải tự mình hiểu rõ lý do của cuộc đấu tranh, sẵn sàng hy sinh cho lý tưởng Ăngghen cũng chỉ ra rằng, ngay cả sau thắng lợi ở Pari, chính quyền vô sản vẫn chưa có định hướng rõ ràng, do đó công tác giáo dục và vận động quần chúng cần tiếp tục được thực hiện.
Cách mạng là một quá trình lâu dài và gian khổ, thường gặp khó khăn và tạm thời thất bại, dẫn đến sự mệt mỏi và thất vọng trong quần chúng đông đảo, những người hăng hái và nhiệt tình Do đó, việc thường xuyên vận động quần chúng vì lợi ích thực sự của họ là rất cần thiết.
Sức mạnh của quần chúng nhân dân là vô địch và chỉ có thể phát huy khi được tổ chức lại V.I Lênin nhấn mạnh rằng chủ nghĩa xã hội chỉ có thể xây dựng khi quần chúng đông đảo tự tay xây dựng nhà nước và đời sống kinh tế mới Trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, Các Mác và Ph Ăngghen khẳng định mục tiêu của những người cộng sản là tổ chức giai cấp vô sản để lật đổ sự thống trị của giai cấp tư sản và giành lấy chính quyền Ph Ăngghen cũng chỉ ra rằng giai cấp vô sản trở thành sức mạnh khi thành lập một đảng công nhân đối lập, điều này cho thấy sự cần thiết của tổ chức trong việc phát huy sức mạnh của quần chúng.
Ph Ăngghen nhấn mạnh rằng trong công tác dân vận, cần áp dụng phương pháp nêu gương và hỗ trợ người dân Những tấm gương và mô hình thực tiễn có vai trò quan trọng trong việc cổ vũ, động viên và hướng dẫn quần chúng Điều này nhắc nhở chúng ta rằng không nên áp đặt ý chí cá nhân lên quần chúng Các Mác và Ăngghen cũng đề xuất nhiều phương tiện tuyên truyền và vận động quần chúng như diễn đàn Quốc hội, mít tinh, báo chí và các phương tiện thông tin khác, đặc biệt là việc phổ biến đầu phiếu.
V.I Lênin, phát triển tư tưởng của Các Mác và Ăngghen, nhấn mạnh tầm quan trọng của phương pháp thuyết phục, giáo dục và gương mẫu đối với quần chúng Ông cho rằng việc tuyên truyền cần phải chỉ dẫn và giải thích cụ thể về những khó khăn, khuyến khích quần chúng vượt qua để thực hiện nhiệm vụ Nhiệm vụ hàng đầu của các Đảng Cộng sản là thuyết phục đa số nhân dân nhận thức đúng đắn về cương lĩnh và sách lược của mình, điều này được xem là chiến lược quan trọng trước khi giành chính quyền và xây dựng chủ nghĩa xã hội Trong giai đoạn này, bên cạnh quản lý, việc giáo dục và rèn luyện quần chúng lao động cũng là nhiệm vụ cơ bản Lênin phê phán những đảng viên không gương mẫu và khuyến khích sử dụng ví dụ thực tế để giáo dục quần chúng, đồng thời yêu cầu mở rộng dân chủ và công khai công việc của Đảng và Nhà nước để nâng cao tính chủ động và sáng tạo của quần chúng Ông nhấn mạnh rằng sức mạnh của một đất nước phụ thuộc vào sự giác ngộ của quần chúng, khi họ có khả năng phán đoán và hành động một cách có ý thức.
V.I.Lênin còn chỉ rõ phương châm làm công tác vận động quần chúng một cách có hiệu quả là: “Phải sống sâu vào đời sống công nhân, phải biết tường tận đời sống công nhân, biết xác định một cách chắc chắn bất cứ trong vấn đề nào, trong lúc nào tâm trạng của quần chúng, những nhu cầu những ý nghĩ thực sự của họ, biết nhận rõ mà không mãi may tưởng hóa trình độ giác ngộ của họ và sức mạnh ảnh hưởng của những thiên kiến hay những tàn dư nào của quá khứ, biết chiếm được lòng tin cậy vô bờ bến của quần chúng bằng một thái độ ái hữu đối với họ, bằng cách quan tâm thỏa mãn nhu cầu đối với họ” [23, tr.426] V.I.Lênin còn khẳng định rằng liên hệ với quần chúng, làm tốt công tác vận động quần chúng là nguyên nhân bảo đảm uy tín của Đảng: “uy tín của Đảng sở dĩ duy trì được là do tín nhiệm của giai cấp công nhân Mà tín nhiệm của giai cấp công nhân không phải là do bạo lực mà có được-bạo lực chỉ có thể phá hoại sự tín nhiệm đó thôi- mà phải do lý luận đúng đắn của Đảng, chính sách đúng đắn của Đảng, do lòng trung thành của Đảng với giai cấp công nhân, do mối liên hệ giữa Đảng với quần chúng giai cấp công nhân, do Đảng có tự nguyện và có năng lực thuyết phục quần chúng tin vào khẩu hiệu của mình không” [22, tr.52-
Phương thức và tiêu chí đánh giá công tác dân vận cấp tỉnh
1.3.1 Phương thức Đảng tiến hành công tác dân vận
Theo Đại từ điển Tiếng Việt, "phương thức" được định nghĩa là phương pháp và hình thức thực hiện công việc, trong khi "phương pháp" là cách thức thực hiện công việc để đạt hiệu quả Tóm lại, phương thức có thể hiểu là hình thức hoặc cách thức tiến hành công việc nhằm đạt được hiệu quả cao.
Trong bài báo “Dân vận”, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ:
Dân vận không chỉ dùng báo chương, sách vở, mít tinh, khẩu hiệu, truyền đơn, chỉ thị mà đủ
Để đảm bảo sự tham gia của người dân, trước tiên cần giải thích rõ ràng rằng các hoạt động này mang lại lợi ích cho họ và nhiệm vụ của họ Thứ hai, mọi quyết định cần phải được thảo luận với cộng đồng, lắng nghe ý kiến và kinh nghiệm của họ, từ đó cùng nhau xây dựng kế hoạch phù hợp với thực tế địa phương Cuối cùng, cần động viên và tổ chức toàn dân tham gia thực hiện những kế hoạch đã đề ra.
Trong quá trình thi hành, cần theo dõi, hỗ trợ, đôn đốc và khuyến khích người dân Sau khi hoàn thành, cần cùng dân kiểm điểm, rút kinh nghiệm, phê bình và khen thưởng Đây là những chỉ dẫn quan trọng giúp đảng bộ cấp tỉnh xác định phương thức công tác dân vận Bên cạnh đó, đảng bộ tỉnh cũng lãnh đạo chính quyền và các đoàn thể chính trị - xã hội, Mặt trận Tổ quốc trong việc thực hiện công tác dân vận trên địa bàn tỉnh.
Công tác dân vận cấp tỉnh được thực hiện bởi tỉnh ủy, tổ chức đảng và đội ngũ đảng viên, nhằm tác động đến quần chúng nhân dân và lãnh đạo các tổ chức liên quan Phương thức công tác này bao gồm các hình thức và phương pháp mà đảng bộ sử dụng để thực hiện các nội dung vận động nhân dân Dựa trên chỉ đạo của tỉnh ủy và các nghị quyết của Trung ương, công tác dân vận được cụ thể hóa qua văn bản nghị quyết của đảng bộ, từ đó chú trọng vào việc lãnh đạo tổ chức thực hiện và kiểm tra, giám sát quá trình thực hiện.
Tỉnh ủy yêu cầu các tổ chức đảng và đảng viên thực hiện công tác dân vận theo chức trách của mình, với tuyên truyền và giáo dục là biện pháp chủ yếu Hoạt động này giúp đưa đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước vào đời sống nhân dân, tạo sự đồng thuận và tự giác trong thực hiện nhiệm vụ chính trị Các cấp ủy xã, phường, thị trấn cần cụ thể hóa các chủ trương thành nghị quyết và xây dựng kế hoạch tuyên truyền qua loa đài, phong trào thi đua, và mít tinh Quan trọng là phải tham gia bàn bạc với nhân dân để xây dựng chương trình thực hiện, theo dõi và khuyến khích họ trong quá trình thực hiện Công tác dân vận cần được định hướng rõ ràng trong nghị quyết đại hội và nhiệm vụ hàng năm, sử dụng các hình thức như diễn đàn, báo chí, và hội nghị để chủ động hơn Tỉnh ủy cũng chú trọng bồi dưỡng cán bộ chuyên trách công tác dân vận, đảm bảo họ có trình độ chính trị và nghiệp vụ phù hợp, đồng thời tổ chức các lớp tập huấn cho cán bộ ở cấp xã và các đoàn thể chính trị - xã hội.
1.3.2 Phương thức chính quyền tiến hành công tác dân vận
Trong bài báo “Dân vận” viết ngày 15/10/1949 Bác Hồ đã khẳng định:
Công tác dân vận là trách nhiệm của toàn bộ hệ thống chính trị, bao gồm cán bộ chính quyền, đảng viên, công chức, viên chức, đoàn viên và hội viên các tổ chức nhân dân Các nghị quyết và chỉ thị từ Trung ương Đảng, như Nghị quyết 8B năm 1990, Chỉ thị 18/CT-TTg năm 2000, và Nghị quyết 25-NQ/TW năm 2013, đã khẳng định vai trò quan trọng của công tác dân vận Đảng lãnh đạo và chính quyền tổ chức thực hiện, trong khi mặt trận và các đoàn thể giữ vai trò tham mưu Điều này cho thấy công tác dân vận không chỉ là nhiệm vụ của Đảng và các đoàn thể mà còn là trách nhiệm chung của chính quyền và cán bộ, công chức Nhà nước.
Đảng ta hiện đang tích cực lãnh đạo công tác dân vận tại các cấp chính quyền, với mục tiêu khuyến khích tiềm năng sáng tạo và phát huy quyền làm chủ của nhân dân nhằm thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa Phương thức chủ yếu trong công tác dân vận hiện nay là lãnh đạo chính quyền thông qua chính quyền cơ sở để vận động nhân dân Cấp ủy xây dựng nội dung và kế hoạch vận động, chỉ đạo chính quyền thực hiện các chỉ tiêu cụ thể và huy động nguồn lực để đạt hiệu quả Đồng thời, cấp ủy cũng giám sát hoạt động của đảng viên và tổ chức đảng trong chính quyền Ngoài ra, cấp ủy định kỳ tổ chức đối thoại giữa lãnh đạo chính quyền và nhân dân theo Quyết định 218-QĐ/TW, nhằm nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của nhân dân để điều chỉnh nghị quyết cho phù hợp.
Để thực hiện công tác dân vận hiệu quả, chính quyền cần cụ thể hóa nghị quyết của tổ chức đảng thành kế hoạch với các chỉ tiêu rõ ràng trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa và xã hội Cần tập trung vào việc phát triển kinh tế nhanh và bền vững, chuyển dịch cơ cấu kinh tế mạnh mẽ, xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội ở nông thôn, và thực hiện xây dựng nông thôn mới Đồng thời, các chính sách xã hội nông thôn cần được đảm bảo, an ninh - trật tự xã hội phải được giữ vững để tạo điều kiện cho người dân phát triển kinh tế hộ, kinh tế hợp tác, phát triển làng nghề truyền thống và sản xuất nông nghiệp hàng hóa.
Để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ, chính quyền các cấp cần cụ thể hóa các chủ trương, nghị quyết và chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước thành các chương trình hành động phù hợp, đồng thời tăng cường quản lý và cải cách thủ tục hành chính Việc thực hiện dân chủ ở cơ sở giúp phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong giám sát và tham gia xây dựng Đảng, chính quyền, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương Chính quyền cần xây dựng kế hoạch hoạt động phù hợp với tình hình thực tế, công khai minh bạch thông tin liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của công dân qua nhiều hình thức truyền thông khác nhau Các cơ quan từ tỉnh đến cơ sở cần phát triển tủ sách pháp luật để phục vụ cán bộ và nhân dân Để thực hiện tốt công tác dân vận theo tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, chính quyền cần xây dựng phong cách phục vụ nhân dân, tổ chức các phong trào thi đua, tạo sự đồng thuận và củng cố niềm tin của nhân dân đối với chính quyền, đồng thời kiên quyết xử lý các biểu hiện tiêu cực của cán bộ công chức.
1.3.3 Phương thức dân vận của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân
Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc tập hợp nhân dân, tạo cơ sở chính trị và xã hội cho Đảng và chính quyền Đây là tổ chức rộng rãi giúp đoàn kết nhân dân tham gia vào các phong trào thi đua yêu nước tại địa phương Dựa trên chủ trương của đảng bộ tỉnh và cấp ủy đảng, Mặt trận Tổ quốc cùng các đoàn thể xây dựng mục tiêu, nhiệm vụ và kế hoạch hoạt động cụ thể, đồng thời phát triển lực lượng nòng cốt để khuyến khích nhân dân tích cực tham gia vào các phong trào thi đua.
Hình thức tiến hành kiểm tra, giám sát đảng viên trong các tổ chức chính trị cơ sở nhằm đảm bảo thực hiện công tác dân vận hiệu quả Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể thường xuyên đôn đốc xây dựng phong trào thi đua, phối hợp với các tổ chức tỉnh để kiện toàn tổ chức, lựa chọn cán bộ chủ chốt cho quần chúng bầu Cấp ủy đảng định kỳ làm việc với cán bộ phụ trách để nắm bắt tình hình và chỉ đạo kịp thời, đồng thời giải quyết những nhu cầu chính đáng của nhân dân Các tổ chức chính trị xã hội tập trung vào việc xây dựng gương điển hình tiên tiến, tuyên dương các cá nhân tích cực nhằm vận động quần chúng ủng hộ thực hiện chủ trương của nhà nước và địa phương Hình thức nêu gương người tốt, việc tốt là một phương pháp phổ biến trong công tác vận động quần chúng của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể.
Trong lãnh đạo nhân sự, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân tỉnh ủy thực hiện quy trình bầu cử các chức danh chủ chốt một cách dân chủ, tôn trọng ý kiến của các đoàn thể mà không áp đặt Tỉnh ủy định hướng nhiệm vụ chính trị, hỗ trợ các tổ chức Mặt trận và đoàn thể xác định mục tiêu phù hợp với tình hình địa phương Đồng thời, tỉnh ủy tôn trọng tính độc lập tổ chức và phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể, nhưng không buông lỏng lãnh đạo, tránh "khoán trắng" và bao biện, cũng như không can thiệp quá sâu vào công tác vận động quần chúng.
Các đoàn thể đóng vai trò quan trọng trong việc đoàn kết và tập hợp quần chúng, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của đoàn viên và nhân dân Họ tích cực tham gia vào công tác tuyên truyền, vận động thực hiện các chủ trương của Đảng và chính sách Nhà nước Đồng thời, các đoàn thể thường xuyên góp ý với chính quyền về các chương trình liên quan đến quyền lợi của đoàn viên và nhân dân, phát động phong trào thi đua yêu nước nhằm thúc đẩy các chương trình kinh tế - xã hội Họ cũng hướng dẫn các tổ chức phối hợp với chính quyền và lực lượng vũ trang trong công tác dân vận, tập hợp ý kiến của đoàn viên và nhân dân để phản ánh với các cơ quan chức năng, đồng thời thông tin kết quả giải quyết đến đoàn viên và hội viên.
1.3.4 Tiêu chí đánh giá hiệu quả công tác dân vận trên địa bàn địa bàn tỉnh Để đánh giá, phân loại hiệu quả công tác dân vận của đảng bộ phải được căn cứ trên các tiêu chí cụ thể như: Công tác lãnh chỉ đạo của từng cấp ủy về công tác dân vận; công tác nghiên cứu, đề xuất; công tác nắm tình hình tư tưởng tâm trạng của quần chúng; công tác vận động nhân dân thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước Đây là cách thức phổ biến đánh giá hiệu quả công tác dân vận hàng năm, thông qua việc xem xét toàn diện các hoạt động lãnh đạo, quản lý trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, quốc phòng - an ninh của cấp ủy, chính quyền, ban ngành, đoàn thể theo quy định cụ thể Trong từng tiêu chí đánh giá sẽ có những tiêu chuẩn cụ thể và đôi lúc tiêu chuẩn đánh giá của một tiêu chí nội dung có thể là định lượng hoặc định tính, nhưng về cơ bản phải đạt yêu cầu của tiêu chí đặt ra Trong đó, có thể đánh giá qua ba tiêu chí sau:
Thứ nhất, niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của cấp ủy đảng, chính quyền
Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 03/6/2013 khẳng định rằng cách mạng là sự nghiệp của nhân dân, do nhân dân thực hiện và vì lợi ích của nhân dân, nhấn mạnh vai trò chủ thể của nhân dân trong quá trình cách mạng.