BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC VINH - LÊ KHÁNH HUYỀN ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ SINH THÁI CỦA LOÀI BỌ RÙA NÂU 12 CHẤM Henosepilachna dodecastigma (Wiedemann, 1823) (Coleoptera: Coccinellidae) Ở THÀNH PHỐ VINH LUẬN VĂN THẠC SỸ SINH HỌC NGHỆ AN – 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC VINH LÊ KHÁNH HUYỀN ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ SINH THÁI CỦA LOÀI BỌ RÙA NÂU 12 CHẤM Henosepilachna dodecastigma (Wiedemann, 1823) (Coleoptera: Coccinellidae) Ở THÀNH PHỐ VINH LUẬN VĂN THẠC SỸ SINH HỌC Chuyên ngành: Động vật học Mã số: 42 01 03 Người hướng dẫn khoa học: GS TSKH VŨ QUANG CÔN TS NGUYỄN THỊ VIỆT NGHỆ AN - 2018 LỜI CẢM ƠN Trong trình thực đề tài, tác giả nhận nhiều quan tâm, giúp đỡ từ Ban Giám hiệu Trường Đại học Vinh, Ban chủ nhiệm khoa Sau đại học, thầy cô giáo, cán kỹ thuật viên tổ môn Động vật, trường Đại học Vinh, Trung tâm Khí tượng thủy văn Trung ương Nhân dịp này, tơi xin bày tỏ lịng cảm ơn chân thành với giúp đỡ Với lịng biết ơn sâu sắc, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành tới GS TSKH Vũ Quang Côn TS Nguyễn Thị Việt người thầy, người cô giáo trực tiếp hướng dẫn, bảo tơi q trình thực đề tài hồn thành luận văn Tơi xin chân thành cảm ơn người dân địa phương phường xã khu vực nghiên cứu thành phố Vinh hợp tác, giúp đỡ tơi q trình thực nghiên cứu Tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, bạn bè, người thân gia đình động viên, khích lệ, tạo điều kiện giúp đỡ tơi q trình hồn thành Luận văn Tác giả trân trọng vô biết ơn giúp đỡ quý báu trên! Nghệ An, tháng năm 2018 Tác giả Lê Khánh Huyền MỤC LỤC CÁC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN i DANH MỤC BẢNG ii DANH MỤC HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ iii MỞ ĐẦU .1 Tính cấp thiết đề tài Mục đích nghiên cứu Nội dung nghiên cứu Ý nghĩa khoa học thực tiễn đề tài CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Lược sử nghiên cứu bọ rùa giới Việt Nam 1.1.1 Tình hình nghiên cứu bọ rùa giới 1.1.2 Tình hình nghiên cứu bọ rùa Việt Nam .8 1.2 Điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu 10 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 13 2.1 Đối tượng nghiên cứu .13 2.2 Thời gian, địa điểm nghiên cứu 13 2.2.1 Thời gian nghiên cứu 13 2.2.2 Địa điểm nghiên cứu 13 2.3 Phương pháp nghiên cứu 14 2.4 Vật liệu nghiên cứu .20 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 22 3.1 Đặc điểm hình thái phân loại Bọ rùa nâu 12 chấm 22 3.2 Đặc điểm sinh học bọ rùa nâu 12 chấm H Dodecastigma 23 3.2.1 Hình thái pha phát triển bọ rùa nâu 12 chấm .23 3.2.2 Dạng hình đốm cánh bọ rùa nâu 12 chấm H dodecastigma thành phố Vinh 29 3.2.3 Thời gian hoàn thành giai đoạn phát triển vòng đời bọ rùa nâu 12 chấm 35 3.2.4 Tỉ lệ hoàn thành giai đoạn phát triển loài bọ rùa nâu 12 chấm 37 3.2.5 Tập tính sinh học lồi bọ rùa nâu 12 chấm H dodecastigma 39 3.2.6 Sức ăn bọ rùa nâu 12 chấm 49 3.2.7 Khả đẻ trứng bọ rùa nâu 12 chấm 51 3.3 Vị trí số lượng loài bọ rùa nâu 12 chấm H dodecastigma thành phần bọ rùa ruộng mướp thành phố Vinh 54 3.4 Sự bắt gặp bọ rùa nâu 12 chấm mướp 56 3.5 Biến động số lượng bọ rùa nâu 12 chấm ruộng mướp vụ thu đông 2017 Thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An 58 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO 65 PHỤ LỤC 71 i CÁC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Kí hiệu Diễn giải ÂT Ấu trùng RH (%) Độ ẩm tương đối Nxb Nhà xuất STT Số thứ tự PTN Phịng thí nghiệm TB Trung bình ctv Cộng tác viên Nnk Nhóm nghiên cứu et al Và người khác ii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Một số tiêu khí hậu thành phố Vinh năm 2017-2018 12 Bảng 3.1 Đặc điểm dạng hình đốm cánh bọ rùa nâu 12 chấm .32 Bảng 3.2 Thời gian hoàn thành giai đoạn bọ rùa nâu 12 chấm 36 Bảng 3.3 Tỉ lệ sống sót bọ rùa nâu 12 chấm qua giai đoạn phát triển 38 Bảng 3.4 Vị trí ổ trứng bọ rùa nâu 12 chấm 47 Bảng 3.5 Khả ăn bọ rùa nâu 12 chấm loại thức ăn .49 Bảng 3.6 Khả đẻ trứng bọ rùa nâu 12 chấm .51 Bảng 3.7 Thời gian đẻ trứng bọ rùa nâu 12 chấm PTN .52 Bảng 3.8 Tần suất bắt gặp loài bọ rùa sinh quần ruộng mướp .53 Bảng 3.9 Sự bắt gặp bọ rùa nâu 12 chấm mướp 55 Bảng 3.10 Mật độ bọ rùa nâu 12 chấm mướp qua giai đoạn phát triển 58 iii DANH MỤC HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ Danh mục hình Hình 2.1 Hình ảnh số sinh cảnh nghiên cứu .13 Hình 2.2 Bọ rùa Henosepilachna dodecastigma (dạng bản) 15 Hình 2.3 Kiểu chấm cánh điển hình bọ rùa Epilachna 16 Hình 3.1 Hình thái trưởng thành bọ rùa nâu 12 chấm H dodecastigma .22 Hình 3.2 Hình ảnh ổ trứng bọ rùa nâu 12 chấm .23 Hình 3.3 Ấu trùng bọ rùa nâu 12 chấm vừa nở 24 Hình 3.4 Ấu trùng bọ rùa nâu 12 chấm 25 Hình 3.5 Xác ấu trùng bọ rùa nâu 12 chấm sau lột .26 Hình 3.6 Nhộng bọ rùa nâu 12 chấm 27 Hình 3.7 Bọ rùa nâu 12 chấm trưởng thành .28 Hình 3.8 Các dạng hình đốm cánh bọ rùa nâu 12 chấm 30 Hình 3.9 Tính quần tụ ấu trùng tuổi 39 Hình 3.10 Vết ăn ấu trùng tuổi (A) tuổi (B) bọ rùa nâu 12 chấm 40 Hình 3.11 Vết ăn ấu trùng tuổi (A) tuổi (B) bọ rùa nâu 12 chấm 41 Hình 3.12 Bọ rùa nâu 12 chấm trưởng thành ăn trứng đồng loại .41 Hình 3.13 Hoạt động giao phối trưởng thành bọ rùa nâu 12 chấm .42 Hình 3.14 Hoạt động đẻ trứng trưởng thành bọ rùa nâu 12 chấm 44 Hình 3.15 Hình dạng số ổ trứng bọ rùa nâu 12 chấm 45 Hình 3.16 Các dạng xếp ổ trứng bọ rùa nâu 12 chấm 46 Hình 3.17 Vị trí đẻ trứng bọ rùa nâu 12 chấm 47 Hình 3.18 Giàn mướp khu vực nghiên cứu (phường Vinh Tân) 57 Hình 3.19 Giàn mướp bị bọ rùa nâu 12 chấm công (xã Nghi Kim) 60 iv Danh mục biểu đồ Biểu đồ 3.1 Tỉ lệ thời gian phát triển giai đoạn bọ rùa nâu 12 chấm 35 Biểu đồ 3.2 Tỉ lệ hoàn thành pha phát triển (%) 39 Biểu đồ 3.3 Tỉ lệ bắt gặp ổ trứng bọ rùa nâu 12 chấm .48 Biểu đồ 3.4 Khả ăn bọ rùa nâu 12 chấm ăn mướp mướp đắng 49 Biểu đồ 3.5 Tỉ lệ bắt gặp loài bọ rùa sinh quần ruộng mướp .54 Biểu đồ 3.6 Tỉ lệ bắt gặp bọ rùa nâu 12 chấm mướp 56 Biểu đồ 3.7 Diễn biến số lượng bọ rùa nâu 12 chấm ruộng mướp vụ thu đông 2017 59 MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Cơn trùng nhóm động vật đa dạng hành tinh, gồm triệu lồi mơ tả gồm nửa số sinh vật sống Số lồi cịn sinh tồn cho từ sáu đến mười triệu loài, đại diện cho 90% dạng sống loài động vật khác Trái Đất Hầu hết lồi trùng có lợi, số ngược lại lợi ích người Bọ rùa (Coccinellidae) nhóm trùng quan trọng tự nhiên sinh quần nơng nghiệp Ở giới nói chung Việt Nam nói riêng, việc nghiên cứu thành phần lồi trùng thực nhiều năm qua Tuy nhiên, nghiên cứu có tính chất hệ thống nhóm bọ rùa cịn quan tâm tới Cho đến nay, giới có khoảng 6000 loài bọ rùa thuộc 360 giống, phân họ ghi nhận (Vandenberg et al., 2002; Ślipiński, 2007; Seago et al., 2011)[64] [63] [60] Việt Nam trung tâm phát sinh giống loài bọ rùa, có chi đặc hữu (chiếm 9,4%) 123 loài đặc hữu chiếm 50% tổng số loài phát Epilachniae phân họ họ bọ rùa (Coccinellidae: Coleoptera) Bề ngồi chúng trơng giống lồi bọ rùa khác họ Coccinellidae, chúng khác quan trọng mặt sinh học Các loài phân họ chủ yếu hoàn toàn ăn thực vật Vì lồi phân họ cịn xem lồi trùng hại thực vật Trong đó, lồi bọ rùa nâu 12 chấm Henosepilachna dodecastigma (Wiedemann, 1823) loài bọ rùa 28 chấm Henosepilachna vigintiopunctata thuộc phân họ Epilachninae loài côn trùng gây hại cho trồng, đặc biệt họ bầu bí (Cucurbitacae) Đặc biệt, bọ rùa nâu 12 chấm Henosepilachna dodecastigma có số lượng lớn so với loài khác họ bọ rùa, chúng phát triển quanh năm, phổ biến nhiều loại trồng nơng nghiệp (mướp, cà tím, bí đỏ, mướp đắng ) ... NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 22 3.1 Đặc điểm hình thái phân loại Bọ rùa nâu 12 chấm 22 3.2 Đặc điểm sinh học bọ rùa nâu 12 chấm H Dodecastigma 23 3.2.1 Hình thái pha phát triển bọ rùa nâu 12 chấm ... DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC VINH LÊ KHÁNH HUYỀN ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ SINH THÁI CỦA LOÀI BỌ RÙA NÂU 12 CHẤM Henosepilachna dodecastigma (Wiedemann, 1823) (Coleoptera: Coccinellidae) Ở THÀNH... triển loài bọ rùa nâu 12 chấm 37 3.2.5 Tập tính sinh học lồi bọ rùa nâu 12 chấm H dodecastigma 39 3.2.6 Sức ăn bọ rùa nâu 12 chấm 49 3.2.7 Khả đẻ trứng bọ rùa nâu 12 chấm