Lịch sử vấn đề 4
Mối quan hệ Nga - Mỹ được xem là phức tạp và khó dự đoán, thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu cả trong và ngoài nước, đặc biệt là các chuyên gia về quan hệ quốc tế Nhiều công trình nghiên cứu về mối quan hệ này đã được công bố trên các tạp chí và xuất bản thành sách, góp phần làm phong phú thêm tài liệu về chủ đề này.
Cuốn sách "Quan hệ Nga - Mỹ sau chiến tranh lạnh" của Tiến sĩ Hà Thị Mỹ Hương, xuất bản năm 2003 bởi Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Hà Nội, cung cấp cái nhìn toàn diện về mối quan hệ giữa Nga và Mỹ từ sau chiến tranh lạnh, nhấn mạnh những toan tính về lợi ích của cả hai bên.
Cuốn sách "Quan hệ của Mỹ với các nước lớn ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương" do Tiến sĩ Vũ Dương Huân biên soạn, xuất bản bởi Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia tại Hà Nội, phân tích mối quan hệ giữa Mỹ và các nước lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, và Nga Tác phẩm này mô tả những cuộc tranh giành lợi ích giữa các cường quốc và làm nổi bật các âm mưu chính trị trong khu vực.
Cuốn sách "Quan hệ Nga - Mỹ, vừa là đối tác vừa là đối thủ" do Nguyễn Văn Lập làm chủ biên, được xuất bản bởi Nhà xuất bản Thông tấn, Hà Nội Tác phẩm này cung cấp một phân tích sâu sắc về nhiều sự kiện trong quan hệ giữa hai nước sau thời kỳ chiến tranh lạnh, đặc biệt tập trung vào những chiến lược của Nga và Mỹ sau sự kiện 11-9-2001.
Cuốn "Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ sau chiến tranh lạnh" của RandalB Ripley và JamesM.Lindsay (Chủ biên) do Trần Văn Tuỵ, Lê Thị
Cuốn sách của Hồng và Lê Tú Anh, xuất bản bởi Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Hà Nội năm 2002, tập trung vào những thay đổi chiến lược trong bộ máy lãnh đạo Hoa.
Sau chiến tranh lạnh, quan điểm đối ngoại của Hoa Kỳ đã có sự thay đổi đáng kể, đặc biệt trong mối quan hệ với Liên Bang Nga Hoa Kỳ đã điều chỉnh chính sách của mình để phản ánh những thách thức và cơ hội mới trên trường quốc tế, nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác và cạnh tranh trong quan hệ với các quốc gia khác Sự thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến quan hệ song phương mà còn tác động đến an ninh toàn cầu và ổn định khu vực.
Cuốn sách "Trật tự thế giới sau chiến tranh lạnh, phân tích và dự báo" (tập 1 và tập 2), xuất bản bởi Viện Thông tin khoa học - xã hội Hà Nội năm 2001, khám phá những biến đổi của tình hình toàn cầu sau chiến tranh lạnh Tác phẩm phân tích cuộc chạy đua giành vị thế địa - chính trị giữa các cường quốc và xu hướng hình thành các trật tự thế giới mới, bao gồm đa cực và đơn cực.
Ngoài các tác phẩm đã đề cập, còn nhiều công trình nghiên cứu quan trọng khác như "Nước Nga trước thềm thế kỷ XXI" do Nguyễn Thiết Sơn chủ biên (Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội - 2002) và "Trật tự thế giới sau 11-9" do Nguyễn Văn Lập chủ biên (Nhà xuất bản Thông tấn, Hà Nội) Bên cạnh đó, nhiều nghiên cứu cũng được đăng tải trên các tạp chí uy tín như Tạp chí Cộng sản, Tạp chí Nghiên cứu Châu Âu và Tạp chí Nghiên cứu Châu Mỹ.
Mối quan hệ Nga - Mỹ đã được nghiên cứu từ nhiều khía cạnh khác nhau, nhấn mạnh những điểm tương đồng và mâu thuẫn trong lợi ích chiến lược của hai quốc gia Dựa trên những tài liệu đã sưu tầm, chúng tôi quyết định tiếp tục khám phá sâu hơn về mối quan hệ này.
Mỹ ở khía cạnh: Hợp tác và cạnh tranh từ 1991-2004
Đối t-ợng nghiên cứu của đề tài 6 IV Phạm vi nghiên cứu và đóng góp của đề tài 6 V Cơ sở lý luận và ph-ơng pháp nghiên cứu 6 VI kết cấu của luận văn 7
Từ năm 1991 đến 2004, quan hệ Nga - Mỹ chứng kiến sự kết hợp giữa hợp tác và cạnh tranh, phản ánh những toan tính chiến lược của mỗi bên trong việc hoạch định chính sách đối ngoại Bài viết sẽ phân tích cách thức mà hai quốc gia này thực hiện chính sách của mình trong bối cảnh quốc tế sau chiến tranh lạnh, làm nổi bật những thách thức và cơ hội mà họ đối mặt trong mối quan hệ này.
IV Phạm vi nghiên cứu và đóng góp của đề tài
Phạm vi nghiên cứu: Phác thảo sơ qua về mối quan hệ Xô - Mỹ thời kỳ
Chiến tranh lạnh (1945 - 1991) đã tạo nền tảng cho sự thay đổi trong chính sách đối ngoại của Liên Bang Nga và Mỹ Bài viết này sẽ nghiên cứu sự điều chỉnh trong chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Nga từ năm 1991 đến 2004, tập trung vào các lĩnh vực kinh tế - thương mại và khoa học - công nghệ Đề tài này giúp độc giả hiểu rõ hơn về những âm mưu và thủ đoạn của Mỹ đối với Nga, cũng như những ý đồ chiến lược toàn cầu của Mỹ trong giai đoạn này.
V Cơ sở lý luận và ph-ơng pháp nghiên cứu của đề tài
Để hoàn thành khoá luận tốt nghiệp, chúng tôi đã áp dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác-Lê nin, nhằm đảm bảo tính chặt chẽ và hợp lý trong quá trình nghiên cứu.
Hồ Chí Minh nhấn mạnh tầm quan trọng của mối quan hệ giữa các dân tộc và quốc tế, đồng thời thể hiện quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về công tác nghiên cứu khoa học Những quan điểm này cung cấp căn cứ lý luận và định hướng khoa học thiết yếu cho việc thực hiện các đề tài nghiên cứu.
Đề tài luận văn nghiên cứu về lịch sử và lý luận quan hệ quốc tế, sử dụng chủ yếu phương pháp lịch sử và phương pháp logic Hai phương pháp này được kết hợp chặt chẽ trong quá trình nghiên cứu Ngoài ra, luận văn còn áp dụng các phương pháp hỗ trợ như phân tích hệ thống, đối chiếu so sánh, thống kê, tổng hợp, cập nhật thông tin và khái quát hóa để làm rõ các vấn đề nghiên cứu.
7 VI Kết cấu của luận văn
Ch-ơng I: khái quát về quan hệ Mỹ – Xô từ 1945-1991
1.2 Những nhân tố tác động đến quan hệ Mỹ – Xô từ 1945-1991
1.2.1 Cục diện quốc tế sau chiến tranh thế giới thứ hai
1.2.2 Liên Xô trong chính sách đối ngoại của Mỹ
1.2.3 N-ơc Mỹ trong chính sách đối ngoại của Liên Xô
1.2.1 quan hệ Mỹ –Xô trong lĩnh chính trị- quân sự
1.2.2 Quan hệ Mỹ-Xô trong lĩnh vực kinh tế-th-ơng mại và khoa học-công nghệ
Ch-ơng II: Hợp tác và cạnh tranh trong quan hệ Mỹ- Nga từ 1991-2004
2.1 Những nhân tố tác động đến quan hệ Mỹ – Nga từ 1991-2004
2.1.1 Cục diện quốc tế sau chiến tranh lạnh
2.1.2Sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Nga sau chiến tranh lạnh
2.1.3 Sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của Nga đối với Mỹ sau chiến tranh lạnh
2.1.4 Sự kiện ngày 11-9 và cuộc chiến chống khủng bố sau ngày 11-9 2.2 Hợp tác và cạnh tranh trong quan hệ Nga-Mỹ từ 1991-2004
2.2.1.Trong lĩnh vực an ninh- quân sự
2.2.2 trong lĩnh vực kinh tế- th-ơng mạivà khoa học – công nghệ
Ch-ơng III: Khả năng và triển vọng của quan hệ Mỹ – Nga trong t-ơng lai
Néi Dung 8
Quan hệ Mỹ-Xô từ 1945-1991 16
Đề tài này đóng góp vào việc cung cấp cái nhìn sâu sắc về mối quan hệ Nga - Mỹ từ năm 1991 đến 2004, giúp độc giả hiểu rõ hơn về những âm mưu và thủ đoạn của Mỹ đối với Nga, cũng như những ý đồ chiến lược toàn cầu của Mỹ trong giai đoạn này.
V Cơ sở lý luận và ph-ơng pháp nghiên cứu của đề tài
Để hoàn thành khoá luận tốt nghiệp, chúng tôi đã áp dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác-Lê nin, nhằm đảm bảo tính chính xác và sâu sắc trong nghiên cứu.
Hồ Chí Minh nhấn mạnh tầm quan trọng của mối quan hệ giữa các dân tộc và quốc tế, đồng thời Đảng Cộng sản Việt Nam có quan điểm rõ ràng về công tác nghiên cứu khoa học Những quan điểm này cung cấp căn cứ lý luận và định hướng khoa học thiết yếu cho việc thực hiện các đề tài nghiên cứu.
Đề tài luận văn nghiên cứu về lịch sử và lý luận quan hệ quốc tế, do đó, phương pháp nghiên cứu chủ yếu là phương pháp lịch sử và phương pháp logic Hai phương pháp này được kết hợp nhuần nhuyễn trong quá trình nghiên cứu Bên cạnh đó, luận văn còn áp dụng các phương pháp bổ trợ như phân tích hệ thống, đối chiếu so sánh, thống kê, tổng hợp, cập nhật thông tin và khái quát hóa để làm rõ vấn đề nghiên cứu.
7 VI Kết cấu của luận văn
Ch-ơng I: khái quát về quan hệ Mỹ – Xô từ 1945-1991
1.2 Những nhân tố tác động đến quan hệ Mỹ – Xô từ 1945-1991
1.2.1 Cục diện quốc tế sau chiến tranh thế giới thứ hai
1.2.2 Liên Xô trong chính sách đối ngoại của Mỹ
1.2.3 N-ơc Mỹ trong chính sách đối ngoại của Liên Xô
1.2.1 quan hệ Mỹ –Xô trong lĩnh chính trị- quân sự
1.2.2 Quan hệ Mỹ-Xô trong lĩnh vực kinh tế-th-ơng mại và khoa học-công nghệ
Ch-ơng II: Hợp tác và cạnh tranh trong quan hệ Mỹ- Nga từ 1991-2004
Hợp tác và cạnh tranh trong quan hệ Nga-Mỹ từ 1991-2004 53
Ch-ơng II: Hợp tác và cạnh tranh trong quan hệ Mỹ- Nga từ 1991-2004
2.1 Những nhân tố tác động đến quan hệ Mỹ – Nga từ 1991-2004
2.1.1 Cục diện quốc tế sau chiến tranh lạnh
2.1.2Sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Nga sau chiến tranh lạnh
2.1.3 Sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của Nga đối với Mỹ sau chiến tranh lạnh
2.1.4 Sự kiện ngày 11-9 và cuộc chiến chống khủng bố sau ngày 11-9 2.2 Hợp tác và cạnh tranh trong quan hệ Nga-Mỹ từ 1991-2004
2.2.1.Trong lĩnh vực an ninh- quân sự
2.2.2 trong lĩnh vực kinh tế- th-ơng mạivà khoa học – công nghệ
Ch-ơng III: Khả năng và triển vọng của quan hệ Mỹ – Nga trong t-ơng lai
Ch-ơng 1 : Khái quát về quan hệ Mỹ - Xô từ 1945 –
1.1.Những nhân tố tác động đến quan hệ Mỹ – Xô từ 1945 – 1991
1.1.1.Cục diện quốc tế sau chiến tranh lạnh
Ngày 16-4-1945 Liên Xô mở trận tấn công vào Beclin, sào huyệt cuối cùng của phát xít Hitle Chiều 30-4-1945, quân đội Liên Xô đã chiếm đ-ợc bộ phận chủ yếu của tòa nhà quốc hội Đức ,dinh lũy cuối cùng của bọn phát xít Hít le, trong thế cùng Hít le và Gơbenđã tự sát 15 giờ ngày 30-4, cờ đỏ đã cắm trên tòa nhà Quốc hội Ngày 2-5 ,Hồng quân Liên Xô chiếm toàn bộ thành phố Beclin, quân phát xít Hitle còn lại hơn 7 vạn ng-ời ( không kể kẻ bị th-ơng) đã đầu hàng không điều kiện Ngày 9-5-1945, lễ ký kết văn kiện đầu hành không điều kiện của phát xít Đức dã đ-ợc tiến hàng trọng thể tại Beclin Cuộc chiến tranh khốc liệt ở Châu Âu đã kêt thúc, phát xit Đức và phe lũ bị tiêu diệt hoàn toàn ở Châu á, sau khi chiến tranh kêt thúc ở Châu Âu, ngày 8-8-1945, Liên Xô đã tham gia chiến tranh ở Châu á để tiêu diệt phát xít Nhật – nhanh chóng kết thúc chiến tranh Cùng với việc Mỹ ném hai quả bom nguyên t- xuống hai thành phố của Nhật Bản (Hirôsima và Nagadaki), Liên Xô đã đánh bại quân Nhật trên nhiều mặt trận Bị thất bại nặng ,và nguy cơ bị tiêu diệt hoàn toàn ,3 giờ sáng ngày 10-8, chính phủ Nhật gửi cho Mỹ, Anh,Trung Quốcvà Liên Xô bản đề nghị chấp nhận đầu hàng Ngày 14-8-1945,Nhật Hoàng tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc với sự thất bại hoàn toàn của phát xít Nhật
Sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, một cuộc chiến tranh mới mang tên "chiến tranh lạnh" đã nhen nhóm trong quan hệ quốc tế Hội nghị Ianta vào tháng 2 năm 1945 đã hình thành "Trật tự hai cực Ianta", với sự phân chia ảnh hưởng giữa Liên Xô và Mỹ Tiếp theo là các Hội nghị Pôtxđam (tháng 7-8 năm 1945) và Hội nghị ngoại trưởng các cường quốc tại Matxcơva (12-1946), dẫn đến việc các nước đồng minh phân chia khu vực ảnh hưởng theo chế độ quân quản nhằm giải giáp quân đội phát xít, đặc biệt là Đức Đông Âu và Đông Đức nằm dưới sự kiểm soát của Liên Xô, trong khi Tây Âu và Tây Đức thuộc về Mỹ, tạo ra bức tường ngăn cách biểu trưng cho sự đối lập giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội Liên Xô và Mỹ, từng là đồng minh trong cuộc chiến chống phát xít, giờ đây đã trở thành hai phe đối lập trong trật tự thế giới mới, dẫn đến sự căng thẳng và phức tạp trong những năm sau chiến tranh.
Tháng 3-1947 Truman đã đọc diễn văn tr-ớc quốc hội Mỹ, chính thức đưa ra “Chù nghĩa Truman”,ph²t đống mốt cuốc “Chiễn tranh l³nh” nh´m chống Liên Xô , các n-ớc xã hội chủ nghĩa và phong trào giải phóng dân tộc trên thễ giỡi Trong suỗt thội gian tọn t³i cùa “Cuốc chiễn tranh l³nh”, luôn luôn đặt thế giới bên miệng hố của một cuộc chiến tranh thế giới thứ 3 Cuộc chiến tranh này đã chi phối rất lớn đến các mối quan hệ quốc tế Mọi vấn đề quỗc tễ đẹu xoay quanh cuốc “chiễn tranh l³nh” v¯ “trật tữ hai cữc Ianta” C²c quốc gia,dân tộc trên thế giới hầu nh- bị chia thành hai cực, hoặc là ảnh h-ởng của bên này hoặc là ảnh h-ởng của bên kia
Trong bối cảnh cuộc "chiến tranh lạnh," một số yếu tố đã tác động mạnh mẽ đến cục diện thế giới, nổi bật nhất là cuộc khủng hoảng năng lượng.
Năm 1973, cuộc khủng hoảng đã tác động sâu sắc đến mọi quốc gia và dân tộc trên thế giới, buộc họ phải tự xem xét lại vị thế của mình trước những biến động toàn cầu Sự trỗi dậy của các nước Tây Âu và Nhật Bản, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật lần thứ hai, đã khiến các quốc gia phải đánh giá lại vai trò và hướng phát triển của mình trong bối cảnh mới.
Trong hệ thống quan hệ quốc tế sau Chiến tranh thế giới thứ hai, mối quan hệ giữa Xô- Mỹ, hai cường quốc chính của cuộc Chiến tranh Lạnh, đã chi phối và định hình trật tự thế giới mới Tất cả các vấn đề quốc tế trong giai đoạn này đều xoay quanh sự tương tác giữa hai quốc gia này.
1.1.2 Liên Xô trong chính sách đối ngoại của Mỹ
Trong lịch sử, chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội đã trải qua nhiều giai đoạn đối kháng và đấu tranh, đặc biệt sau khi "Tuyên ngôn Đảng Cộng sản" ra đời vào năm 1848 Sự ra đời của nhà nước Nga Xô viết đã làm gia tăng sự đối lập giữa hai lực lượng này Trước mối đe dọa từ chủ nghĩa phát xít, cả hai bên tạm gác lại mâu thuẫn để đối phó với kẻ thù chung Tuy nhiên, khi nguy cơ này được loại bỏ, những mâu thuẫn tiềm tàng giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội lại bùng phát mạnh mẽ hơn trong bối cảnh mới Cuộc đối kháng giữa Liên Xô và Mỹ không chỉ phản ánh lợi ích chiến lược của hai phe mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến chính sách đối ngoại của mỗi quốc gia đối với đối thủ của mình.
Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc với chiến thắng của Liên Xô đã tạo ra những biến chuyển sâu sắc trong chính trị toàn cầu Trong khối đồng minh chống phát xít, Mỹ không chỉ không bị tàn phá mà còn thu lợi lớn từ cuộc chiến, dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng về của cải Với sức mạnh kinh tế và quân sự, cùng với sự độc quyền vũ khí hạt nhân, Mỹ trở thành cường quốc hùng mạnh, điều này thúc đẩy tham vọng bá chủ toàn cầu của họ Để đạt được những mục tiêu này, Mỹ đã hoạch định một chính sách đối ngoại phù hợp với tình hình mới.
- Khống chế và nô dịch các n-ớc đồng minh ph-ơng Tây
- Ngăn chặn và đẩy lùi tiến tới tiêu diệt chủ nghĩa xã hội
- Chống lại phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới
Mục tiêu chính của chính sách đối ngoại Mỹ là đưa thế giới vào quỹ đạo do Mỹ lãnh đạo, đặc biệt trước ảnh hưởng gia tăng của Liên Xô ở Đông Âu Sự mở rộng và xác lập ảnh hưởng của Liên Xô đã đe dọa nghiêm trọng đến lợi ích chiến lược của Mỹ Vào cuối năm 1946, chuyên gia nghiên cứu về Liên Xô, Kâynan, đã gửi một báo cáo dài 8000 chữ đánh giá quan điểm của Liên Xô đối với Mỹ, và kết luận rằng Mỹ cần sử dụng thực lực để ngăn chặn Liên Xô.
Bản báo cáo "Thiên đường điên bão" của Kây nan, Clipphơt, đề cập đến mối quan hệ Mỹ – Xô và chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Liên Xô Với độ dài 100 trang, báo cáo nhấn mạnh rằng Mỹ cần sử dụng sức mạnh quân sự mạnh mẽ để ngăn chặn sự bành trướng của Liên Xô trên toàn cầu.
Ngày 12-3-1947 Truman đã đoc diễn văn tr-ớc Quốc hội Mỹ, chính thửc đưa ra “chù nghĩa Truman” Theo Truman thệ c²c nưỡc Đông Âu “ vúa mỡi bị cống s°n thôn tính” v¯ nhừng đe dóa tương tữ đang diển ra trên nhiẹu n-ớc khác ở Châu Âu, ở I talia, Pháp và cả ở n-ớc Đức nữa Vì vây Mỹ phải đửng ra “Đ°m nhiếm sử mếnh l±nh đ³o thễ giỡi tữ do”, ph°i “giủp đở” cho các dân tốc trên thễ giỡi chỗng l³i “sữ đe dóa” cùa chù nghĩa cống s°n, chỗng l³i sữ “b¯nh trưỡng” cùa nưỡc Nga, giủp đở b´ng mói biến ph²p kinh tễ, quân sữ
Nễu G.Kâynan đước coi l¯ “kiễn trủc sư”cho chiễn lước chiễn tranh lạnh, thì bài diễn văn của Thủ t-ớng Anh Ư.SơcSin tại Phuntơn ,ngày 5-3-
Năm 1946, học thuyết Truman đã khởi đầu cuộc Chiến tranh Lạnh chống lại Liên Xô và chủ nghĩa cộng sản Điều này đánh dấu sự hình thành một chiến lược đối ngoại thù địch từ thế giới phương Tây, với Mỹ là quốc gia dẫn đầu, nhằm chống lại Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa.
Sự ra đời của học thuyết Truman đánh dấu sự chấm dứt mối quan hệ đồng minh giữa Liên Xô và các nước phương Tây trong Mặt trận Đồng minh chống phát xít Từ đây, một tình trạng đối đầu ngày càng gay gắt và căng thẳng giữa hai cường quốc Xô-Mỹ bắt đầu, đánh dấu khởi đầu của cuộc Chiến tranh Lạnh Như Truman đã viết trong hồi ký của mình, đây là bước ngoặt quan trọng trong chính sách ngoại giao.
Mỹ tuyên bố rằng mọi lời nói hay hành động xâm lược đe dọa hòa bình đều liên quan đến an ninh quốc gia của mình Cuộc đối đầu giữa Xô- Mỹ đã trở thành trung tâm chính sách đối ngoại của hai siêu cường, ảnh hưởng đến các mối quan hệ quốc tế từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai Để tập hợp lực lượng toàn cầu chống lại Liên Xô, Mỹ đã phóng đại mối đe dọa từ Liên Xô và chủ nghĩa cộng sản, nhằm thực hiện chiến lược toàn cầu "ngăn chặn Liên Xô và chủ nghĩa cộng sản."
Vào ngày 5-6-1947, Ngoại trưởng Mỹ George Marshall đã công bố kế hoạch "Phục hưng Châu Âu", hay còn gọi là "Kế hoạch Marshall" Nội dung chính của kế hoạch này là Mỹ cam kết cung cấp viện trợ quy mô lớn nhằm phục hồi nền kinh tế các nước Châu Âu, với mục tiêu tạo ra những điều kiện chính trị ổn định cho các thể chế dân chủ Tuy nhiên, việc thực hiện "Kế hoạch Marshall" đi kèm với nhiều điều kiện nghiêm ngặt.
“Đ³o luật viến trớ nưỡc ngo¯i” m¯ Quỗc hối Mỳ thông qua th²ng 4-1948 Có