1 Lời Cảm Ơn Để hoàn thành luận văn này, chúng tơi nhận hướng dẫn tận tình, chu đáo Tiến sỹ Đinh Trí Dũng, Giáo sư, Tiến sỹ Viện Văn học; góp ý chân tình thầy giáo Khoa Ngữ văn, Đại học Vinh; giúp đỡ, động viên khích lệ bạn bè người thân Chúng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành sâu sắc tất thầy cô giáo tất bạn Vinh, tháng 12 năm 2004 Tác giả Nguyễn Thị Thu Hương MỤC LỤC MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1 Lý chọn đề tài Lịch sử vấn đề 3 Đối tượng nhiệm vụ nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Cấu trúc luận văn TRUYỆN NGẮN CỦA CÁC NHÀ VĂN NỮ TRONG BỐI CẢNH CHUNG CỦA TRUYỆN NGẮN SAU 1975 1.1 Bối cảnh lịch sử thay đổi tư duy, cảm hứng văn học 1.2 CHƯƠNG 1.1.1 Bối cảnh lịch sử - xã hội 1.1.2 Sự chuyển đổi tư duy, cảm hứng văn học Vài nét thể loại truyện ngắn truyện ngắn nhà văn nữ sau 1975 1.2.1 Truyện ngắn ưu thể loại 13 1.2.2 Nhìn chung truyện ngắn nhà văn nữ sau 1975 17 NHỮNG CHỦ ĐỀ ĐƯỢC QUAN TÂM ĐẶC BIỆT TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA CÁC NHÀ VĂN NỮ TỪ 1986 ĐẾN NAY 25 2.1 25 Đạo đức sự, đời tư 2.1.1 Vài nét chủ đề đạo đức sự, đời tư văn học sau 1975 25 2.1.2 Chủ đề đạo đức sự, đời tư truyện ngắn nhà văn nữ từ 1986 đến 28 2.2 Bi kịch người đời sống - trước hết người phụ nữ CHƯƠNG 13 39 2.2.1 Bi kịch thời hậu chiến 39 2.2.2 Bi kịch tình u, nhân gia đình 48 MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM NGHÊ THUẬT NỔI BẬT TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA CÁC NHÀ VĂN NỮ TỪ 1986 ĐẾN NAY 56 3.1 Thế giới nghề thuật 56 3.1.1 Thế giới nhân vật đàn ông 57 3.1.2 Thế giới nhân vật phụ nữ 60 3.2 Ngôn ngữ truyện ngắn 63 3.2.1 Ngôn ngữ nhân vật 63 3.2.2 Ngôn ngữ trần thuật 71 KẾT LUẬN 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO 86 MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài 1.1 Văn học Việt Nam từ 1945 - 1975 đậm đà chất sử thi, phù hợp với thời đại lịch sử hào hùng “cả nước có chung tâm hồn, chung khuôn mặt” (thơ Chế Lan Viên) Từ sau 1975, kháng chiến chống Mỹ kết thúc, lịch sử dân tộc ta bước sang trang Theo đó, văn học từ 1975 đến có nhiều đổi mới, cách tân có nhiều thành tựu khẳng định Văn xuôi sau 1975 chuyển từ sử thi sang tư tiểu thuyết theo thay đổi quan niệm nghệ thuật người Từ 1986 trở lại đây, văn xuôi nước nhà (đặc biệt truyện ngắn) thực chuyển mình, “thay da đổi thịt” với xuất hàng loạt bút trẻ đầy triển vọng Trong số đó, tượng độc đáo gây nhiều quan tâm giới nghiên cứu phê bình “lên ngơi” bút nữ: Lê Minh Khuê, Phạm Thị Hoài, Y Ban, Nguyễn Thị Ấm, Nguyễn Thị Thu Huệ, Võ Thị Hảo, Phan Thị Vàng Anh, Trần Thị Trường Họ bút viết khỏe, giàu nội lực, tinh tế đằm thắm Có thể nói rằng, “lên hương” bút truyện ngắn nữ làm cho văn học nước nhà có nhiều đổi thay, khởi sắc “Phái đẹp” mạnh lên khơng thể hình dung đầy đủ đời sống văn học hôm không nhắc tới tên tuổi tác phẩm họ Các nữ văn sĩ gương mặt sáng giá “thể loại nhỏ” làm cho văn học giàu nữ tính hơn, mềm mại Họ gây ấn tượng cho người đọc nhờ cách trình bày sống theo hình thức “lạ hoá” đối tượng - Cái khả năng, có người cầm bút mà cách nhìn sống thật phóng túng, giàu sức tưởng tượng, uyển chuyển, linh hoạt người vẻ, khơng giống 1.2 Như trình bày trên, truyện ngắn nhà văn nữ ngày mẻ, đậm “chất đời” Vì thế, bạn đọc đón nhận nhiệt tình Thế nhưng, dường giới phê bình, nghiên cứu chưa quan tâm đến họ cách mức Vẫn thiếu cơng trình có tính chun sâu, có tầm khái quát đặc điểm đóng góp nhà văn nữ Luận văn muốn góp phần nhỏ vào đề tài có ý nghĩa khó khăn 1.3 Gắn với tên tuổi nhà văn nữ số lượng tác phẩm đồ sộ Với phạm vi luận văn thạc sĩ, chúng tơi khơng có đủ điều kiện thời gian tài liệu để tìm hiểu hết Vì thế, với chọn lọc, muốn đưa cách nhìn nhận đóng góp bút nữ theo dòng thời gian với số tác giả tiêu biểu: Lê Minh Khuê, Trần Thị Trường, YBan, Nguyễn Thị Thu Huệ, Phan Thị Vàng Anh, Võ Thị Hảo Dẫu biết “phác vẽ” chưa đầy đủ, qua họ để nhận gương mặt chung bút truyện ngắn nữ Hơn nữa, nhà văn gây ý sáng tác họ dần hình thành phong cách Từ đó, thấy đặc điểm chung truyện ngắn nữ từ 1986 đến dòng chảy liên tục văn học sau 1975 1.4 Nghiên cứu truyện ngắn nữ từ 1986 đến giúp ta thấy phong phú, đa dạng văn học sau 1975 để góp phần vào việc giảng dạy, học tập phần văn học Việt Nam sau 1975 tốt hơn, trước hết với thân tác giả Đó lý khiến chọn đề tài: “Một số đặc điểm bật truyện ngắn nhà văn nữ Việt Nam từ 1986 đến nay” Lịch sử vấn đề Truyện ngắn nhà văn nữ từ 1986 đến với nhiều điều mẻ mà đỗi quen thuộc với sống Chúng gây nhiều ý độc giả giới nghiên cứu Tuy nhiên, nhiều lẽ, nghiên cứu, bình luận truyện ngắn nhà văn nữ chưa thật nhiều Có thể kể tên số cơng trình, viết sau đây: - “Tứ tử trình làng”, giới thiệu “Truyện ngắn bốn bút nữ” Bùi Việt Thắng - “Các nhà văn nữ khủng khoảng văn học Việt Nam” Trích “Phê bình văn học cảm tính” Nguyễn Thanh Sơn, NXB Hà Nội 2001 - “Có phải nhà văn nữ viết hay quý ông?” - Nguyễn Linh Trường, Báo An ninh giới, số 35, 5/2004 - “Những quý “bà” giải văn chương”, Nguyễn Vĩnh - Báo An ninh giới, số 32, 03/2004 - “Tản mạn truyện ngắn bút nữ trẻ”, Báo văn nghệ số 43 (23/10/1993) Bùi Việt Thắng Ngồi cịn có viết riêng nhà văn nữ dừng lại nhận định ban đầu: -“Ghi nhận giới nghệ thuật Phan Thị Vàng Anh”, Báo văn nghệ trẻ số1.1995 - Huỳnh Phan Anh -“Phan Thị Vàng Anh - Đâu bầu trời màu xanh !”, Báo an ninh giới số 32, tháng - 2004, Hoàng Thị Loan -“ Thi pháp truyện ngắn Nguyễn Thị Thu Huệ”, Báo văn nghệ số 53.2002, Hồ Sỹ Vịnh -“Hoa mưa - Cuốn sách bút có lĩnh”, Báo văn nghệ số 22.2003 - Vũ Bão Bên cạnh đó, cịn có số luận văn tốt nghiệp đại học, cao học, luận án tiến sỹ nghiên cứu số nhà văn nữ trẻ Trong số viết trên, ý đến ý kiến sau: Tác giả Bùi Việt Thắng “Tản mạn truyện ngắn bút nữ trẻ” (Báo văn nghệ số 43 năm 1993 ) khẳng định: “Truyện ngắn hôm khởi sắc nhờ đóng góp khơng nhỏ bút nữ trẻ” Tiếp đó, tác giả Bùi Việt Thắng đưa nét khái quát chung đặc điểm bút nữ Theo ông: “Làm nên đặc trưng bút nữ trẻ nhu cầu đến say mê tham dự, hoà nhập vào nỗi niềm đau khổ hy vọng người ( ) “Nữ tính” bút trẻ phát lộ rõ liệt đấu tranh giành, giữ tình yêu bình quyền tình cảm” Về nghệ thuật thể tác giả viết tinh ý, nhạy bén phát đặc điểm chung bút nữ lối viết “phá cách” tự do, khoáng đạt uyển chuyển linh hoạt” Trên báo An ninh giới số 34 (5/2004) có “Có phải nhà văn nữ viết hay quý ông ?”, tác giả Nguyễn Văn Trường nhắc đến tượng “âm thịnh dương suy” (chữ GS Hoàng Ngọc Hiến) đời sống văn học Theo thăm dị dư luận “q bà” thực dành số phiếu cao Điều nói lên “người đọc thực tin tưởng yêu mến trang văn nhà văn nữ nhiều quý ông viết ra” Tác giả viết mạnh dạn đưa “dự báo” đáng ý: “Chúng ta chưa trả lời rõ ràng câu hỏi liệu nhà văn nữ có viết văn hay q ơng khơng? Nhưng khẳng định giọng văn nhà văn nữ cuồng nhiệt hơn, ấm nóng hơn, trung thực trang văn số q ơng” Ngồi viết đánh giá cao thành tựu truyện ngắn nữ cịn tác giả hồi nghi, muốn nhìn nhận lại việc đánh giá thành tựu Tác giả Nguyễn Thanh Sơn với viết “Các nhà văn nữ khủng hoảng văn học Việt Nam” cho rằng: Sở dĩ có bùng nổ nữ văn sỹ “thời buổi kinh tế thị trường” Theo ông, “những nhà văn nữ Việt Nam có lẽ chẳng mang đến cịn lâu tự đổi ” “họ ln phải dựa dẫm vào hình ảnh người đàn ơng lý tưởng đó( ) họ lại quanh quẩn lại bi kịch gia đình cũ mà kẻ chịu đựng cô bé hay cậu bé đó” Cuối cùng, nhìn chiều, sau đưa lời “chê bai” nhà văn nữ, Nguyễn Thanh Sơn đến kết luận: “Tất đó: thiển cận tư tưởng, nơng cạn tri thức, hời hợt tình cảm trở thành bệnh kinh niên không riêng nhà văn nữ, phần khủng hoảng sâu sắc văn học Việt Nam Có điều, thái độ tự tin cách khó hiểu, nhà văn tiếp tục cho đời tác phẩm không sức sống, mẩu chuyện vụn vặt vô hồn Họ đẩy tầm thường lên đến độ bất thường.” Như điều tất nhiên, dễ hiểu, tác phẩm đời có người khen, kẻ chê Nhưng theo chúng tơi, việc nhìn nhận tượng nhà văn nữ tác giả Nguyễn Thanh Sơn e phiến diện, không công Biết đâu, số điểm mà Nguyễn Thanh Sơn chê lại yếu tố làm nên nét đặc sắc riêng nhà văn nữ ? Tuy nhiên, - người làm đề tài thấy rằng: Ngồi viết mang tính khái qt văn xi sau 1975 viết, ý kiến có liên quan đến truyện ngắn nhà văn nữ nguồn tư liệu quý giá cho việc nghiên cứu học tập Tuy nhiên, hạn chế khuôn khổ viết, tác giả chưa có điều kiện đề cập sâu sắc cụ thể tác phẩm Chính vậy, sở tiếp thu có chọn lọc ý kiến nhà nghiên cứu truyện ngắn nữ sau 1986, sâu hơn, nét mẻ, đóng góp bút truyện ngắn nữ hai phương diện nội dung nghệ thuật Đối tượng nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Chúng khảo sát khoảng 60 truyện ngắn chọn lọc nhà văn nữ tiêu biểu: Nguyễn Thị Thu Huệ, Võ Thị Hảo, Phan Thị Vàng Anh, Y Ban, Trần Thị Trường, Lê Minh Khuê, rút rừ tập: - “37 truyện ngắn Nguyễn Thị Thu Huệ” ( NXB Hội Nhà Văn) - “Truyện ngắn bốn bút nữ” ( NXB Văn học, Hà Nội 2001) - “Hoa mưa” (Tập truyện ngắn Trần Thị Trường) (NXB Hội Nhà Văn) 10 - “ Thời gian ngoảnh mặt” (Tập truyện ngắn Trần Thị Trường) (NXB Hội Nhà Văn) - “ Trong gió heo may” (Tập truyện ngắn Lê Minh Khuê) (NXB Văn Học) - “Truyện ngắn Phan Thị Vàng Anh, Nguyễn Trọng Nghĩa” (NXB Công an nhân dân) -“Truyện ngắn nhà văn nữ Việt Nam” (NXB Giáo dục) - “Truyện ngắn năm bút nữ” (NXB Hội Nhà Văn) - “Khi người ta trẻ” (Truyện ngắn Phan Thị Vàng Anh) (NXB Hội Nhà Văn, 1994 ) - “Biển cứu rỗi” (Tập truyện ngắn Võ Thị Hảo ) (NXB Hà Nội, 1993) 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu - Khái quát tranh truyện ngắn Việt Nam sau 1975 nói chung truyện ngắn nữ sau 1986 nói riêng - Tìm hiểu chủ đề nhà văn nữ Việt Nam đặc biệt quan tâm từ 1986 đến - Tìm hiểu số đặc điểm nghệ thuật bật truyện ngắn nhà văn nữ từ 1986 đến Phương pháp nghiên cứu Luận văn kết hợp nhiều phơng pháp nghiên cứu: Phương pháp phân tích tổng hợp, phương pháp so sánh đối chiếu, phương pháp phân loại thống kê Cấu trúc luận văn ... chúng tơi chọn đề tài: ? ?Một số đặc điểm bật truyện ngắn nhà văn nữ Việt Nam từ 1986 đến nay? ?? 6 Lịch sử vấn đề Truyện ngắn nhà văn nữ từ 1986 đến với nhiều điều mẻ mà đỗi quen thuộc với sống Chúng... ngắn nhà văn nữ từ 1986 đến Chương 3: Một số đặc điểm nghệ thuật bật truyện ngắn nhà văn nữ từ 1986 đến CHƯƠNG TRUYỆN NGẮN CỦA CÁC NHÀ VĂN NỮ TRONG BỐI CẢNH CHUNG CỦA TRUYỆN NGẮN SAU 1975 1.1... tranh truyện ngắn Việt Nam sau 1975 nói chung truyện ngắn nữ sau 1986 nói riêng - Tìm hiểu chủ đề nhà văn nữ Việt Nam đặc biệt quan tâm từ 1986 đến - Tìm hiểu số đặc điểm nghệ thuật bật truyện ngắn