Đối t-ợng và phạm vi nghiên cứu 9
Tô Hoài là một tác giả nổi bật với các sáng tác về đề tài miền núi, bao gồm nhiều thể loại như tiểu thuyết, truyện ngắn, phóng sự và bút ký Trong khoá luận này, chúng tôi sẽ khảo sát một số tác phẩm tiêu biểu, đặc biệt chú trọng đến phong tục và tập quán của người dân miền núi.
- Về ký : Lên Sùng Đô, Nhật ký vùng cao
- Về truyện: Tập truyện Tây Bắc, Núi Cứu Quốc Họ Giàng ở Phìn Sa
- VÒ tiÓu thuyÕt: MiÒn T©y, Nhí Mai Ch©u
Và đặc biệt ở bản khoá luận này chúng tôi tập trung nhiều hơn cả đến "Truyện Tây
Bắc" và tiểu thuyết 'Miền Tây", hai tác phẩm xuất sắc viết về đề tài miền núi của Tô
Ph-ơng pháp nghiên cứu 9
4.1: Ph-ơng pháp khảo sát tác phẩm:
Chúng tôi tập trung vào việc đọc và phân tích sâu sắc các tác phẩm của Tô Hoài, đặc biệt là những tác phẩm liên quan đến đề tài miền núi, vì đây là căn cứ quan trọng cho quá trình nghiên cứu.
Sau khi khảo sát tác phẩm, chúng tôi tiến hành thống kê và phân loại các phong tục, tập quán cũng như những chi tiết liên quan đến chúng Dựa trên kết quả khảo sát, chúng tôi đã phân loại cụ thể các phong tục, tập quán thành những nhóm chung, nhằm làm rõ hơn về sự đa dạng và đặc trưng của văn hóa.
Phương pháp lịch sử-so sánh được áp dụng để phân tích sáng tác của Tô Hoài về miền núi trong toàn bộ sự nghiệp của ông, đồng thời đặt tác phẩm này trong bối cảnh văn học Việt Nam hiện đại viết về miền núi Qua việc đối chiếu và so sánh, chúng ta có thể xác định vị trí cũng như những đóng góp quan trọng của Tô Hoài đối với đề tài này.
4.4: Ph-ơng pháp phân tích, tổng hợp:
Bài viết tiến hành phân tích chi tiết các phong tục, tập quán trong các tác phẩm về miền núi của Tô Hoài từ nhiều khía cạnh khác nhau Qua đó, khái quát nghệ thuật miêu tả và nêu bật vai trò, ý nghĩa quan trọng của những yếu tố này trong tác phẩm Đồng thời, bài viết cũng giúp độc giả hiểu rõ hơn về phong cách sáng tác độc đáo của nhà văn Tô Hoài.
Nhiệm vụ nghiên cứu 10
Trong bài viết này, chúng tôi thống kê và phân loại các phong tục, tập quán được đề cập trong các tác phẩm về miền núi, chia thành từng nhóm cụ thể Nghiên cứu sẽ đi sâu vào phân tích hình thức thể hiện cũng như nội dung mà các yếu tố này đảm nhiệm trong các tác phẩm.
Cấu trúc của khoá luận 10
Loại thứ hai: Phong tục hôn nhân 21 2.2.3 Loại thứ ba: Những tập tục lạc hậu,
+ Phong tục ở rể của dân tộc thái trong "M-ờng Giơn"
+ Phong tục c-ớp vợ của dân tộc Mèo, HMông trong'"Vợ chồng APhủ", "Họ
+ Phong tục tảo hôn trong " Thào Mỵ kể đời mình"
Phong tục của con gái nhà Lang chỉ được phép kết hôn với trai nhà Lang, như được thể hiện trong tác phẩm "Nhớ Mai Châu" Bên cạnh đó, còn tồn tại những tập tục lạc hậu và tàn ác do ảnh hưởng của chế độ phong kiến trung cổ để lại.
+ Tập tục ở cuông trong "M-ờng Giơn"
+ Tập tục đi phiên trong "Nhớ Mai Châu"
+ Tục ng-ời đàn bà goá không đ-ợc chia ruộng công trong "Cứu đất cứu m-êng"
Tục lệ ở vùng "Họ Giàng ở Phìn Sa" quy định rằng, nếu người phụ nữ ly hôn không có khả năng trả của cho gia đình chồng cũ, cô sẽ phải trở thành người hầu hạ cho gia đình quan.
Tục lệ lấy dâu về để có người làm trong tác phẩm "Vợ Chồng A Phủ" và "Du Kích Huyện" thể hiện những nét văn hóa đặc sắc của người dân tộc Đồng thời, phong tục phạt 12 đồng bạc trắng hoa xoè đối với mỗi trẻ em sinh ra ngoài giá thú trong tác phẩm "Cứu Đất" cũng phản ánh những quy định xã hội nghiêm ngặt nhằm duy trì trật tự và đạo đức trong cộng đồng.
+ Tục đổi tên trong "Họ Giàng ở Phìn Sa"
+ Tục đi phu đi lính, nếu không đi phu đi lính bị quan thu ruộng bao giới con lớn mới đ-ợc chi ruộng lại trong "M-ờng Giơn"
+ Tục đàn bà không đ-ợc đi bừa trong "M-ờng Giơn"
+ Tục mê tín, ma chay trong tiểu thuyết" Miền Tây", "Vợ chồng A Phủ", "Họ
+ Tục xử kiện tàn ác trong "Vợ chồng A Phủ"
2.3: Nghệ thuật thể hiện phong tục, tập quán trong sáng tác về đề tài miền núi của Tô Hoài:
Việc miêu tả phong tục và tập quán trong tác phẩm giúp người đọc hiểu biết về lịch sử và văn hóa của một vùng đất xa lạ thông qua thói quen sinh hoạt, cách ăn mặc, giao tiếp và lễ hội Tô Hoài đã chú ý đến những phong tục độc đáo của các dân tộc miền núi Tây Bắc, thể hiện sự nhạy bén và quan sát tinh tế trong việc ghi lại những nét văn hóa đặc sắc Ông đã tạo ra những trang viết sinh động, khác biệt so với cách mà các nhà văn trước Cách mạng mô tả miền núi, khi mà họ thường tập trung vào những phong tục kỳ quái và man rợ.
2.3.1: Nghệ thuật thể hiện phong tục lễ hội đầu xuân, lễ tết, tiếp khách, cảnh sắc thiên nhiên :
Tô Hoài, với sự am hiểu sâu sắc về cuộc sống miền núi và khả năng quan sát tinh tế, đã khắc họa sinh động cảnh sắc thiên nhiên và đời sống của dân tộc miền núi Thiên nhiên trong tác phẩm của ông không chỉ là bối cảnh mà còn gắn bó, hòa quyện với con người Trước không khí nhộn nhịp của phong tục lễ tết đầu xuân, độc giả sẽ được đắm chìm trong những trang văn đầy chất thơ về thiên nhiên miền núi Các tác phẩm như "Núi Cứu Quốc", "Truyện Tây Bắc", "Miền Tây", và "Nhớ Mai Châu" thể hiện sự phát triển trong cách miêu tả thiên nhiên của Tô Hoài, từ sự ngắm nhìn đầy kỳ thú đến những trang viết hấp dẫn, mang đậm chất thơ Nội dung tác phẩm không chỉ phản ánh vẻ đẹp thiên nhiên mà còn khắc họa khát vọng tự do và hạnh phúc của nhân dân lao động miền núi, cùng con đường giải phóng họ.
Nội dung bài viết thể hiện tâm hồn trong sáng và nhân hậu của những nhân vật tích cực, phản ánh cuộc sống mới mẻ dù còn nhiều vất vả sau Cách mạng Chất thơ ấy tỏa ra từ những bức tranh thiên nhiên rực rỡ, với những đường nét uyển chuyển của núi rừng Tây Bắc, làm nền cho các hoạt động lao động và vui chơi của con người Tây Bắc không chỉ là xứ sở của hoa ban tinh khiết, rừng hồi ngào ngạt hương, mà còn là nơi có hoa mơ, hoa mận và đồi chè Tô Hoài, với tình yêu sâu sắc dành cho mảnh đất này, đã thể hiện tài năng quan sát tinh tế, khiến thiên nhiên trong tác phẩm của ông hiện lên như một bức tranh sống động, gắn bó chặt chẽ với tâm hồn của núi rừng.
Giữa trưa nắng, khung cảnh rừng tràm hiện lên với sự tĩnh lặng và vẻ đẹp lung linh, huyền ảo Những chi tiết như chiếc cuống gãy hay bó lá hương nhu trên tảng đá tỏa ra hương thơm dịu dàng, tất cả được Tô Hoài khắc họa một cách tinh tế, phản ánh vẻ đẹp yên bình của núi rừng người Thái.
Nhiều khi, nhà văn chỉ cần vài nét chấm phá để truyền tải hồn của cảnh vật đầy chất thơ và hương sắc Ví dụ như câu “Sương vờn là là mặt ruộng” (Mường Giơn, trang 338) hay “Những nương lúa âm thầm cứ dần dần vàng hoe rồi đỏ ngọt trong khe sâu” (Cữu đất cữu mường, trang 314) đã thể hiện rõ sự tinh tế trong miêu tả.
V¯ đây l¯ mùa hoa thuốc phiện nở v¯o mùa “gó rét giử dội” – cảnh đặc tr-ng của dân tộc Mèo:
“Cái hoa thuốc phiện vừa nở trắng lại ra màu đỏ hau, đỏ thâm, rồi sang màu tím man mát” (Vợ Chồng A Phð, trang 441)
Trong "Nhật kí vùng cao" và "Lên Sùng Đô", cảnh sắc thiên nhiên hiện lên với vẻ đẹp thơ mộng và hùng vĩ của núi rừng Những hình ảnh như “Yên Minh phẳng ngay một nét d-ới mép núi xô lên” hay “trời rừng vào lúc tắt nắng” tạo nên cảm giác mơ màng như một hòn đảo giữa trời nước mênh mang Ngoài ra, hình ảnh “con chim giẻ quạt xoè lên xoè xuống cái đuôi đen trắng” và “mây đùn ngang núi lấp hết lối ra” cũng góp phần làm nổi bật vẻ đẹp hoang sơ của vùng đất này.
Nhà văn Tô Hoài, với tình yêu sâu sắc dành cho miền Tây, đã khéo léo tạo ra những bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp qua sự quan sát tinh tế Ông linh hoạt chuyển đổi cảnh vật, mỗi khung cảnh đều độc đáo và không lặp lại Tiếng chim kêu vang lên trong tác phẩm được miêu tả đa dạng, từ âm thanh thánh thót cao thấp như tiếng kèn gọi phường săn, đến âm thanh kỳ cuốn dài theo gió trong buổi sáng sớm còn mù mịt sương Cuối cùng, tiếng chim kêu lanh lảnh được khắc họa như tiếng dục phường săn, tạo nên một bức tranh sinh động và đầy sức sống cho miền Tây.
Hình ảnh con suối tiêu biểu của núi rừng Tây Bắc cũng đ-ợc tác giả miêu tả ở mỗi đoạn mỗi khác :
Suối nước nóng chảy quanh năm, tỏa ra hơi ấm ngùn ngụt Có một nhánh suối chảy về sau làng, tạo thành nhiều vũng đá và một cái giếng nước nóng Âm thanh của suối vang vọng “rào rào” trên lớp ghềnh đá, mang lại cảm giác gần gũi với thiên nhiên.
Trong tác phẩm "Nhớ Mai Châu", Tô Hoài đã khéo léo miêu tả khung cảnh thiên nhiên từ lúc tảng sáng cho đến khi ánh sáng ban ngày rõ ràng, thể hiện vẻ đẹp đặc trưng của vùng rừng núi.
Sương mù dày đặc bao phủ cảnh vật, tạo nên một bức tranh thiên nhiên huyền ảo tại Mai Châu, nơi mà những rừng hoa mơ trắng tinh hiện ra giữa thung lũng Khung cảnh Tây Bắc với những rừng hồi xanh thẫm trên các quả đồi quanh làng mang đến hương sắc và mùi vị đặc trưng của vùng đất này Tô Hoài, với khả năng quan sát tinh tế và nghệ thuật miêu tả sinh động, đã khắc họa rõ nét con người, thiên nhiên và cảnh sinh hoạt, làm cho tất cả hiện lên lung linh và sống động, tạo nên một bức tranh thơ mộng đầy cảm xúc.
1945 – 1975, tập II, Nhà xuất bản giáo dục, 1990, trang120)
Thiên nhiên trong tác phẩm của Tô Hoài về miền núi không chỉ đẹp đẽ, hùng vĩ mà còn phản ánh tâm trạng con người, hòa quyện giữa niềm vui và nỗi buồn Nó trở thành phương tiện để Tô Hoài bộc lộ tình cảm, thể hiện những cảm xúc trữ tình phong phú, đa dạng, phù hợp với cảnh ngộ của nhân vật.
Không gian vùng cao Phiềng Sa tràn ngập âm thanh vui tươi, hòa quyện với ánh sáng thiên nhiên rực rỡ Người H'mông nơi đây, đặc biệt là vợ chồng A Phủ, trải qua niềm vui sướng khi bộ đội về giải phóng, mang lại cuộc sống mới đầy hy vọng cho cộng đồng.