Mục đích nghiên cứu của đề tài này là ứng dụng CNTT và sử dụng trò chơi trong các tiết Tự nhiên - xã hội lớp 3 sao cho tiết học đạt hiệu quả nhất. Từ đó khơi dậy cho học sinh sự hứng thú, niềm say mê, mong muốn được khám phá các hiện tượng tự nhiên và thêm yêu cuộc sống quanh mình.
NỘI DUNG
VỊ TRÍ VÀ TẦM QUAN TRỌNG CỦA VIỆC ỨNG DỤNG CNTT VÀ PHƯƠNG PHÁP TRÒ CHƠI TRONG TIẾT TỰ NHIÊN - XÃ HỘI Ở LỚP 3
Trong quá trình dạy học, nếu chỉ có thầy giảng và trò nghe, hay thầy tích cực giảng giải mà trò chỉ ngoan ngoãn chép lại, thì không thể tạo ra một thế hệ trẻ thông minh và năng động Để đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại, cần có sự tương tác và tham gia tích cực từ phía học sinh trong quá trình học tập.
Trong quá trình nhận thức, học sinh tiểu học có đặc điểm tri giác đại thể và thiếu tính chủ động, khiến trí nhớ của các em chưa bền vững và dễ bị phá vỡ Nếu không lặp đi lặp lại hoặc kết hợp nhiều giác quan trong việc ghi nhớ, các em chỉ học vẹt mà không hiểu bản chất vấn đề Ở các lớp đầu như lớp 1, lớp 2 và lớp 3, khả năng tư duy trừu tượng của trẻ còn hạn chế, và tư duy của các em thiên về trực quan sinh động Do đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy là rất cần thiết; nếu chỉ giảng bằng lời, kết quả học tập sẽ không cao, dẫn đến việc các em dễ quên và không nhớ bài lâu.
Trong quá trình dạy học, giáo viên cần kết hợp hợp lý cả hai phương pháp để đạt hiệu quả tối ưu Do đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) là điều cần thiết trong quá trình giảng dạy.
Để phương pháp trò chơi phát huy hiệu quả trong giờ học Tự nhiên - Xã hội, giáo viên cần lựa chọn những trò chơi phù hợp và hiệu quả cho từng bài dạy Mỗi tiết học chỉ nên tổ chức một trò chơi, đặc biệt là các trò chơi khám phá kiến thức, cần được tổ chức với tối thiểu số lượng người tham gia để đảm bảo tính tương tác và hiệu quả học tập.
Ba học sinh sẽ tham gia vào buổi học, trong đó cần có sự phối hợp linh hoạt giữa các phương pháp truyền thống và hiện đại, kết hợp với trò chơi để tạo nên một tiết học sôi nổi, sinh động và sâu sắc.
Trong quá trình chỉ đạo giáo viên áp dụng phương pháp trò chơi vào dạy môn Tự nhiên - Xã hội, tôi nhận thấy đây là một phương pháp quan trọng, phù hợp với tâm lý học sinh Nó tạo điều kiện cho các em tiếp cận tri thức một cách nhanh chóng, với phương châm "chơi mà học - học mà chơi" Hoạt động này mang tính tự nguyện, không gò ép, giúp các em sống thật với bản thân, tìm tòi và khám phá Đây là một nét mới, độc đáo trong quá trình dạy học của mỗi giáo viên.
Môn Tự nhiên - xã hội lớp 3 là sự phát triển liên tục và có chủ đích từ kiến thức đã học ở lớp 1 và 2, giúp trẻ tiếp cận những nội dung quen thuộc theo hình thức vòng tròn đồng tâm Do đó, các mạch kiến thức trong môn học này không mang tính mới lạ đối với học sinh.
Học sinh đã phát triển những kĩ năng quan trọng như quan sát và sưu tầm mẫu vật, cùng với khả năng học nhóm, thảo luận và trình bày ý kiến Những kĩ năng này được hình thành từ các lớp học trước, giúp học sinh tự tin hơn trong việc nêu vấn đề và chia sẻ ý kiến của mình.
Đồ dùng dạy học cho môn Tự nhiên - xã hội lớp 3 rất phong phú và dễ tìm, vì các bài học về phần tự nhiên gần gũi với cuộc sống Hình ảnh và video minh họa cho các nội dung này cũng rất đa dạng, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và hiểu bài.
+ Thông tin trên mạng vô cùng phong phú và đa dạng
+ Hệ thống máy móc phục vụ cho việc giảng dạy được trang bị đầy đủ
Tuy vậy đối chiếu với thực tế vẫn còn tồn tại một số khó khăn sau:
Hiện nay, nhiều giáo viên chỉ sử dụng đồ dùng dạy học để minh hoạ kiến thức đã học, chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của việc sử dụng chúng trong việc khai thác kiến thức mới Do đó, giáo viên thường chỉ sử dụng tranh ảnh có sẵn trong sách giáo khoa.
Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong môn Tự nhiên - xã hội hiện vẫn còn gặp nhiều khó khăn do nhiều giáo viên chưa nắm vững cách sử dụng và áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật Thêm vào đó, một số trường lớp thiếu trang thiết bị hiện đại như máy chiếu và projector, điều này ảnh hưởng đến quá trình giảng dạy và học tập của giáo viên và học sinh.
Vì thế vấn đề tìm ra cách sử dụng và áp dụng công nghệ thông tin hiệu quả để thu được kết quả tốt nhất là rất cần thiết.
THỰC TRẠNG
Môn Tự nhiên - xã hội lớp 3 là một phần kiến thức quan trọng trong chương trình Tiểu học, giúp trẻ xây dựng nền tảng cho các môn Khoa học, Lịch sử và Địa lí ở lớp 4, 5 Môn học này gắn liền với thực tiễn cuộc sống, vì vậy giáo viên thường sử dụng nhiều đồ dùng dạy học để nâng cao hiệu quả tiết học, phù hợp với chủ trương đưa đồ dùng đến trường của ngành giáo dục Tuy nhiên, việc áp dụng công nghệ thông tin (CNTT) một cách hiệu quả trong giảng dạy vẫn là thách thức lớn đối với nhiều giáo viên.
Giáo viên hiện nay cần có khả năng sử dụng máy vi tính để thiết kế và chỉnh sửa giáo án trên Powerpoint và Violet, đồng thời tích cực đổi mới phương pháp giảng dạy và nâng cao trình độ tin học Họ luôn chuẩn bị kỹ bài giảng trước khi lên lớp Tuy nhiên, cơ sở vật chất của trường còn hạn chế, với chỉ một máy projector và máy tính mà không có phòng chức năng riêng, khiến việc sử dụng các phương tiện dạy học gặp khó khăn Việc thiết kế giáo án điện tử tốn nhiều thời gian, ít nhất là 2 giờ, dẫn đến những bất cập trong việc áp dụng giáo án điện tử vào giảng dạy, đặc biệt là trong các tiết học TNXH.
Học sinh tiếp thu kiến thức ở nhiều mức độ khác nhau, nhưng tất cả đều yêu thích những giờ học sinh động với âm thanh và hình ảnh minh họa, giúp các em cảm thấy mình làm chủ được nội dung bài học.
MỘT SỐ BIỆN PHÁP ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN CŨNG NHƯ ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP TRÒ CHƠI TRONG TIẾT TỰ NHIÊN - XÃ HỘI LỚP 3
ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP TRÒ CHƠI TRONG TIẾT TỰ NHIÊN - XÃ HỘI LỚP 3
Biện pháp 1 Nghiên cứu bố cục, nội dung SGK cũng như SGV môn Tự nhiên - xã hội Lớp 3
1 Sách giáo khoa môn Tự nhiên - xã hội lớp 3
Sách giáo khoa (SGK) Tự nhiên - xã hội 3 có 3 chủ đề gồm 70 bài ứng với
70 tiết của 35 tuần học Trong đó có 63 bài mới và 7 bài ôn tập, được phân phối như sau:
- Con người và sức khoẻ: 16 bài mới và 2 bài ôn tập, kiểm tra
- Xã hội: 18 bài mới và 3 bài ôn tập, kiểm tra
- Tự nhiên: 29 bài mới và 2 bài ôn tập, kiểm tra
Sách Tự nhiên - xã hội 3 tiếp tục phát triển nội dung kiến thức theo nguyên tắc từ gần đến xa, giúp học sinh mở rộng hiểu biết từ bản thân, gia đình và trường học Nội dung sách dẫn dắt học sinh khám phá cuộc sống xã hội xung quanh, các loài cây cối, động vật thường gặp, cho đến những khái niệm về thiên nhiên rộng lớn như Mặt trời, Trái đất và Mặt trăng.
Mỗi chủ đề trong bài viết đều tích hợp giáo dục sức khoẻ một cách hợp lý, bắt đầu từ sức khoẻ cá nhân trong chủ đề "Con người và sức khoẻ", sau đó mở rộng đến sức khoẻ cộng đồng trong chủ đề "Xã hội và sức khoẻ", và cuối cùng là mối liên hệ với môi trường trong chủ đề "Tự nhiên".
1.2 Cách trình bày: a) Cách trình bày chung của cuốn sách:
Có sự kết hợp chặt chẽ và cân đối giữa tỉ lệ kênh chữ và kênh hình trong toàn cuộn sách
So với sách giáo khoa Tự nhiên - xã hội lớp 1 và 2, sách Tự nhiên - xã hội lớp 3 có tỉ lệ kênh chữ cao hơn đáng kể Kênh chữ không chỉ bao gồm hệ thống câu hỏi và các “lệnh” yêu cầu học sinh thực hiện mà còn cung cấp thông tin bổ ích cho các em.
Hình ảnh trong sách giáo khoa (SGK) không chỉ cung cấp thông tin mà còn hướng dẫn hoạt động học tập Chúng bao gồm các ký hiệu giúp học sinh hiểu rõ hơn về các hoạt động học tập và hỗ trợ giáo viên trong việc tổ chức dạy học hiệu quả.
- “ Kính lúp” : Yêu cầu học sinh trước hết phải quan sát các tranh ảnh trong SGK rồi mới trả lời câu hỏi
"Dấu chấm hỏi" yêu cầu học sinh không chỉ quan sát hình ảnh trong sách giáo khoa mà còn phải liên hệ với thực tế hoặc áp dụng kiến thức cá nhân để trả lời câu hỏi.
- “Cái kéo và quả đấm”: Yêu cầu học sinh thực hiện các trò chơi học tập
- “Bút chì”: Yêu cầu học sinh làm thực hành hoặc thí nghiệm
- “Ống nhòm”: Yêu cầu học sinh làm thực hành hoặc thí nghiệm
Bóng đèn toả sáng cung cấp cho học sinh những thông tin quan trọng mà các em cần nắm vững mà không cần phải ghi nhớ Cách trình bày từng chủ đề được thiết kế rõ ràng và dễ hiểu, giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách hiệu quả.
Mỗi chủ đề trong cuốn sách được thể hiện rõ ràng với tên và hình ảnh biểu tượng, giúp làm nổi bật bố cục Mỗi chủ đề không chỉ có màu sắc riêng mà còn có hình ảnh trang trí đặc trưng: chủ đề Con người và sức khoẻ mang màu hồng với hình ảnh một cậu bé; chủ đề Xã hội có màu xanh lá cây và gương mặt một cô bé; chủ đề Tự nhiên được thể hiện qua màu xanh da trời và hình ảnh Mặt trời tỏa sáng.
Mỗi bài được trình bày gọn trong hai trang mở liền nhau, giúp học sinh dễ dàng theo dõi và có cái nhìn hệ thống toàn bài học
Tiến trình mỗi bài học được sắp xếp theo một hệ thống hợp lí:
- Tên bài thường nêu lên vấn đề cần giải quyết
- Các hoạt động đê tìm tòi, phát hiện ra tri thức mới thường kèm theo thứ tự:
Khám phá→ Nhận biết → Vận dụng
2 Sách giáo viên môn Tự nhiên - xã hội lớp 3
- Sách giáo viên môn Tự nhiên - xã hội lớp 3 được cấu trúc thành 2 phần: + Phần một: Hướng dẫn chung
+ Phần hai: Hướng dẫn cụ thể
Biện pháp 2 Ứng dụng CNTT một cách hiệu quả trong tiết Tự nhiên - xã hội lớp 3
Những yêu cầu khi Ứng dụng CNTT vào dạy học ở Tiểu học
Có thể tiến hành theo các hướng:
1 Truy cập và lấy thông tin trên mạng Internet
2 Sử dụng máy tính với hệ thống truyền thông đa phương tiện (Multimedia)
3 Sử dụng các phần mềm dạy học
4 Sử dụng các phần mềm công cụ thông dụng trên máy
5 Thiết kế bài giảng có ứng dụng CNTT
Cụ thể từng phần như sau: a Truy cập và lấy thông tin trên mạng Internet
- Lựa chọn các ảnh tĩnh, ảnh động Flash, đoạn phim, nhạc để tạo thành các Movie clip phục vụ giảng dạy
- Gửi và nhận thư điện tử trao đổi thông tin b Sử dụng máy tính với hệ thống truyền thông đa phương tiện (Multimedia)
Máy tính có khả năng kết nối và điều khiển hệ thống đa phương tiện, bao gồm các thiết bị như đầu máy ghi âm, video và ti vi, nhằm phục vụ nhu cầu nghe nhìn và tương tác với máy của học sinh.
Việc sử dụng máy tính với hệ thống đa phương tiện giúp truyền tải nhiều dạng thông tin như văn bản, đồ họa, âm thanh và phim ảnh, từ đó tăng cường tính chân thực của đối tượng nghiên cứu Điều này không chỉ nâng cao niềm tin vào tri thức mà còn kích thích hứng thú và động cơ học tập trong quá trình dạy học Hơn nữa, nó góp phần phát triển tính độc lập, tự giác, sáng tạo, cùng với tư duy logic và tư duy hình tượng, tối ưu hóa quá trình nhận thức và điều chỉnh phương pháp dạy học hiệu quả hơn.
Phần mềm dạy học, đặc biệt là các phần mềm dạy học mở, đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ thiết kế bài giảng Với tính chất mở, người dùng có thể tự thiết kế và điều chỉnh nội dung phù hợp với trình độ và đặc điểm của từng đối tượng học sinh, từ đó nâng cao sự phân hóa trong quá trình dạy học.
Trong dạy học ở trường TH, nhiều phần mềm dạy học (PMDH) như Violet, LOGO, “Săn kiến thức”, “Ghép hình” và các PMDH của school@.net được sử dụng để thiết kế bài giảng hiệu quả Việc áp dụng các công cụ phần mềm thông dụng trên máy tính giúp nâng cao chất lượng giảng dạy.
Phần mềm WinWord hỗ trợ soạn thảo văn bản cao cấp, trong khi Paint Brush cho phép tạo lập và in ấn các bức tranh PowerPoint giúp tạo ra các bài giảng và báo cáo sinh động, còn Adobe Photoshop được sử dụng để biên tập ảnh Ngoài ra, các phần mềm như Adobe Premiere, Screen Cam và Movie Maker cũng rất hữu ích cho việc biên tập video trong quá trình soạn giảng.
(Thuộc nhóm Accessories, cho phép tạo lập, lưu trữ, in ấn các bức tranh)
- Khởi động vào màn hình giao tiếp
- Tạo mới một bức tranh: chọn mầu nền, màu vẽ, nét vẽ, chọn công cụ vẽ, vẽ hay hiệu chỉnh bức vẽ (cắt, dán, di chuyển, tẩy xóa )
- Các thao tác với tệp: vẽ bản mới, mở một bản vẽ đã có trên đĩa, ghi, in, kết thúc )
(Thuận tiện trong việc chỉnh sửa, lưu trữ, in ấn các tranh ảnh có sẵn)
- Khởi động vào màn hình giao tiếp
- Tạo mới một bức tranh: chọn mầu nền, màu vẽ, nét vẽ, chọn công cụ vẽ, vẽ hay hiệu chỉnh bức vẽ (cắt, dán, di chuyển, tẩy xóa )
- Các thao tác với tệp: vẽ bản mới, mở một bản vẽ đã có trên đĩa, ghi, in, kết thúc )
- Các công cụ thường làm: đưa vào ảnh mới, sửa chữa (cắt dời hình, ghép ảnh, tô màu, chỉnh kích cỡ ) ghi tên file (jpg, psd, )
Công cụ tạo bài trình chiếu hỗ trợ học sinh trong việc quan sát và tiếp thu bài học một cách nhanh chóng, giúp họ hiểu rõ hơn những kiến thức mà giáo viên truyền đạt.
(Giúp thiết kế các trình chiếu)
- Mô hình bài giảng (thuyết trình) trên Power Point
- Các đối tượng chính: văn bản, đồ họa, tranh nghệ thuật
- Các công cụ tạo hiệu ứng: liên kết, trình bày, hoạt hình
- Các đối tượng có liên quan trực tiếp đến các hiệu ứng của Multimedia
- Các bước thiết kế một chương trình trình chiếu:
+ Chuẩn bị nội dung trên các slide
+ Tạo các bước hiệu ứng với những mô phỏng hoặc ý đồ sư phạm của bài giảng + Thiết kế các nút lệnh điều khiển
+ Cài đặt cấu hình của slide chuẩn bị trình chiếu
VIOLET là phần mềm hỗ trợ giáo viên tạo bài giảng điện tử nhanh chóng và dễ dàng theo ý tưởng cá nhân Đặc biệt, VIOLET nổi bật với khả năng tích hợp âm thanh, hình ảnh, chuyển động và tính tương tác, rất phù hợp cho học sinh cấp phổ thông.
- Bài tập trắc nghiệm, ghép đôi, bài tập ô chữ, bài tập kéo thả chữ, điền khuyết, vẽ đồ thị hàm số bất kỳ v.v
• Nhiều giao diện khác nhau
Hỗ trợ thiết kế các bài giảng (cung cấp sẵn nhiều mẫu thiết kế: bài tập trắc nghiệm, ô chữ, đồ thị, kéo thả chữ)
Các bước tiến hành thiết kế một giáo án trong violet:
- Nội dung > Chọn trang bìa > > Chọn loại màn hình hiển thị > Next (soạn nội dung bìa) > “Đồng ý”
- Nội dung > chọn giao diện (F8)
- Nội dung > thêm đề mục (F5) > nhập chủ đề > nhập mục > Tiêu đề màn hình > Loại màn hình > ST
- Bài giảng > Lưu vào > gõ tên File
- Bài giảng > Đóng gói (F4) > *.EXE (hoặc *.HTML) e Thiết kế bài giảng có ứng dụng CNTT
1 Xác định nội dung bài giảng
2 Lựa chọn thông tin, phần mềm công cụ, phương tiện dạy học đưa vào giảng dạy
3 Xây dựng kịch bản dạy học giúp cho việc thiết kế bài giảng trên máy tính vào giáo viên tiến hành tiết học
4 Thể hiện bài giảng trên máy tính
5 Điều chỉnh kịch bản cho phù hợp với nội dung và thời lượng
Biện pháp 3 Ứng dụng CNTT một cách hợp lý, hiệu quả thông qua giáo án điện tử vào tiết dạy Tự nhiên - Xã hội lớp 3
Quy trình và nguyên tắc thực hiện giáo án điện tử yêu cầu sự kết hợp linh hoạt giữa các phương pháp dạy học truyền thống và hiện đại Điều này giúp đạt được mục tiêu giáo dục một cách hiệu quả, đồng thời phù hợp với đối tượng học sinh và điều kiện thực tiễn Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào đổi mới phương pháp dạy học cần được thực hiện một cách sáng tạo và nhịp nhàng.
KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC
Mặc dù thời gian nghiên cứu tài liệu và áp dụng vào thực tế giảng dạy còn hạn chế, tôi đã đạt được những kết quả ban đầu đáng khích lệ từ việc thực hiện đề tài “Ứng dụng một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn.”
Tự nhiên xã hội lớp 3 ” như sau :
Tôi nhận thấy rằng mình đã tìm ra phương pháp hiệu quả để phát triển trí lực cho học sinh trong giờ Tự nhiên - xã hội Các tiết học của tôi không chỉ đơn thuần là kiến thức khô khan, mà còn rất sinh động và hấp dẫn, thu hút sự chú ý của học sinh.
- Bản thân mình cũng thấy say mê hứng thú khi dạy cho học sinh cách học bằng các đồ dùng dạy học cũng như bằng giáo án điện tử
2 Về phía học sinh: Đến bây giờ các em đã rất quen với việc sử dụng đồ dùng dạy học trong tiết Tự nhiên - xã hội Các em đều đã có thói quen xem trước bài và chuẩn bị tranh ảnh hay vật mẫu theo yêu cầu của tiết học hay giáo viên Chính những việc làm đó đã tạo tâm thế và gây hứng thú cho các em trước khi bước vào tiết học Cùng với việc hứng thú say mê trong tiết học thì sự tiếp thu bài cũng được nâng cao, điều đó thể hiện qua bảng tổng kết sau đây:
Kết quả đầu năm học Kết quả học kỳ I
Hoàn thành tốt Hoàn thành
SL % SL % SL % SL % SL % SL %
Bảng tổng kết cho thấy sự tiến bộ rõ rệt của học sinh, kết quả này là thành quả từ nỗ lực không ngừng của cả giáo viên và học sinh.
Xuất phát từ lý luận và thực tiễn giảng dạy, việc sử dụng đồ dùng dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin và phương pháp trò chơi đã kích thích tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh Học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn phát triển kỹ năng cần thiết cho cuộc sống hàng ngày Sự chủ động và sáng tạo trong việc tìm kiếm kiến thức mới dưới sự hướng dẫn của giáo viên là một hướng đi đúng đắn, đáp ứng nhu cầu và mục tiêu của chương trình sách giáo khoa mới Để sử dụng hiệu quả đồ dùng dạy học và công nghệ thông tin trong các tiết Tự nhiên - xã hội, giáo viên cần thực hiện tốt các công việc liên quan.
1- Nắm vững được mục đích, yêu cầu , những điểm trọng tâm của tiết dạy 2- Hiểu được tâm lí học sinh đế gây hứng thú bộ môn
3- Chuẩn bị trước giờ dạy:
- Soạn kĩ bài Chuẩn bị đồ dùng dạy học thật chu đáo, chuẩn bị trước các tình huống và cách giải quyết tình huống
4- Tuân thủ tốt các nguyên tắc sử dụng đồ dùng dạy học:
+ Sử dụng đúng mục đích
+ Sử dụng đúng mức độ và cường độ
+ Kết hợp sử dụng thiết bị dạy học với vlêc tận dụng khai thác, sử dụng cơ sở vật chất ngoài xã hội
Giáo viên cần nhận thức rằng tri thức sẽ thuộc về học sinh khi các em được tham gia tích cực vào các hoạt động học tập Vì vậy, mọi hoạt động liên quan đến đồ dùng dạy học cần được tối ưu hóa để phát huy tối đa tính tích cực của học sinh.
Trong mỗi tiết dạy, giáo viên nên kết hợp linh hoạt các phương pháp giảng dạy, không chỉ dựa vào phương pháp trực quan mà còn tích hợp nhiều phương pháp khác và đa dạng hóa hình thức học tập Điều này sẽ giúp tiết học trở nên sinh động, nhẹ nhàng và thu hút sự chú ý của trẻ.
5 Các hoạt động của giáo viên trên lớp đều có ảnh hưởng rất nhiều đến học sinh Chính vì thế, bản thân người giáo viên khi sử dụng đồ dùng dạy học cần phải chính xác, tỉ mỉ và nghiêm túc
6 Giáo viên cần phải tôn trọng ý kiến riêng của trẻ Trong giờ dạy không nên áp đặt trẻ phải tuân theo những khuôn mẫu có sẵn mà hãy để trẻ tự phát huy tính sáng tạo chủ động cua mình dưới sự hướng dẫn của giáo viên Muốn vậy người giáo viên phải tự mình trau dồi tri thức để những giờ học sau cuốn hút hơn giờ học trước.