Sáng kiến kinh nghiệm mầm non được hoàn thành với một số biện pháp như sau: Khảo sát kỹ năng tạo hình của trẻ; Xây dựng nề nếp học tập trong giờ học trên lớp; Thay đổi hình thức vào bài gây hứng thú cho trẻ; Phát triển khả năng vẽ cho trẻ ở mọi lúc mọi nơi;...
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Đặc điểm tình hình
Trẻ nhỏ từ sớm đã thể hiện phản xạ với cái đẹp qua việc hướng mắt về ánh sáng và thích ngắm nhìn những vật có màu sắc nổi bật Chúng bắt đầu phát triển sự yêu thích với tranh vẽ và hình thù đa dạng, mặc dù chưa thể nhận biết rõ ràng cái đẹp trong các tác phẩm Những xúc cảm đặc biệt này giúp trẻ cảm nhận mạnh mẽ về thế giới xung quanh, thúc đẩy sự khám phá và mong muốn sáng tạo ra cái đẹp.
Môn dạy trẻ hoạt động tạo hình đóng vai trò quan trọng trong chương trình học tập và phát triển của trẻ Hoạt động giáo dục tạo hình không chỉ là một phần của văn hóa tinh thần mà còn giúp trẻ tiếp cận kiến thức, kỹ năng và nghệ thuật Thông qua các hoạt động này, trẻ được trải nghiệm cái đẹp, phát triển cảm xúc chân thật và hình thành những phẩm chất tốt đẹp trong nhân cách Để đạt hiệu quả trong việc giáo dục tạo hình, giáo viên cần hiểu rõ đặc điểm tâm sinh lý và khả năng của trẻ, cũng như nhận thức được vai trò của môn học này trong sự phát triển toàn diện của trẻ.
Trẻ nhỏ thường thiếu kiên trì và khả năng tập trung, dễ dẫn đến sự nhàm chán với công việc được giao Do đó, người lớn không thể ép buộc trẻ hoàn thành nhiệm vụ Để khắc phục điều này, cần hướng dẫn trẻ tham gia vào các hoạt động tạo hình, đặc biệt là theo chương trình giáo dục mầm non mới, yêu cầu giờ hoạt động phải nhẹ nhàng và tạo cơ hội cho trẻ chủ động hơn, trong đó giáo viên chỉ đóng vai trò định hướng.
1.1 Đặc điểm tâm sinh lý của trẻ:
Hoạt động tạo hình của trẻ nhỏ không phải là một hình thức nghệ thuật thực thụ mà là một quá trình thể hiện sự hình thành nhân cách Sản phẩm từ hoạt động này không nhằm phục vụ xã hội hay cải tạo thế giới xung quanh, mà mục tiêu lớn nhất là sự phát triển của bản thân trẻ Một đặc điểm nổi bật trong hoạt động tạo hình của trẻ em là tính duy kỷ, thể hiện qua việc trẻ quan tâm đến nội dung của bức tranh hơn là kỹ thuật vẽ.
Trẻ em thường tiếp cận hoạt động tạo hình một cách tự nhiên và hứng thú, sẵn sàng vẽ bất kỳ điều gì mà chúng thích mà không cảm thấy sợ hãi hay gặp khó khăn Điều này cho thấy rằng trẻ nhỏ thường chọn những đối tượng mà chúng yêu thích, chứ không phải chỉ những thứ dễ vẽ.
Mối quan tâm chính trong hoạt động tạo hình của trẻ là sự thể hiện và biểu cảm, thay vì chú trọng vào hình thức nghệ thuật của tác phẩm Trẻ nhỏ thường ít quan tâm đến đánh giá thẩm mỹ mà chủ yếu muốn truyền đạt suy nghĩ, cảm xúc qua những gì được miêu tả Do đó, những hạn chế trong khả năng tạo hình được trẻ bù đắp bằng âm thanh, lời nói và cử chỉ Sự tập trung vào ý tưởng tranh vẽ giúp trẻ hài lòng với các hình vẽ đơn giản.
Tính không chủ định là một đặc điểm tâm lý quan trọng trong hoạt động tạo hình của trẻ, giúp thể hiện sự hấp dẫn riêng Trong quá trình sáng tạo, trẻ mẫu giáo thường không có khả năng lập kế hoạch chi tiết, mà các ý tưởng thường xuất hiện một cách ngẫu nhiên Mặc dù trẻ phác thảo kế hoạch chung để thực hiện ý định của mình, nhưng những kế hoạch này dễ bị thay đổi do các yếu tố bất ngờ trong quá trình quan sát, trí nhớ và cảm xúc Tranh vẽ của trẻ nhỏ giống như một câu chuyện đồ họa, bắt đầu từ một chi tiết nhất định và dần dần thêm vào các chi tiết mới Đôi khi, trẻ kết hợp nhiều hành động và sự kiện liên quan đến cùng một nhân vật, dẫn đến việc tạo ra một bố cục còn đơn giản và ngây thơ.
Khi trẻ vẽ tranh, chúng thường không phân biệt rõ giữa các sự vật và nhân vật chính, dẫn đến việc những gì trẻ muốn thể hiện thường được trình bày theo một dòng suy nghĩ chưa mạch lạc Mặc dù trẻ rất say mê trong việc thể hiện các ý tưởng, nhưng khác với người lớn, sau khi hoàn thành từng chi tiết, trẻ thường không xem xét lại hoặc chỉnh sửa tác phẩm của mình.
Nghiên cứu các tranh vẽ tự do của trẻ cho thấy chúng phản ánh những gì trẻ nhìn thấy, biết, và cảm nhận, chứ không hoàn toàn giống với thực tế Đây là một đặc điểm quan trọng, tạo điều kiện cho việc khám phá tâm lý trẻ em Tuy nhiên, việc lặp lại hiện tượng này có thể trở thành nhược điểm, cản trở sự phát triển hoạt động tạo hình của trẻ.
Để phát triển hình tượng nghệ thuật cho trẻ, cần khắc phục những hạn chế hiện tại bằng cách khuyến khích trẻ bổ sung nội dung tranh vẽ của mình Điều này có thể đạt được thông qua việc rèn luyện kỹ năng quan sát và tiếp thu kinh nghiệm từ các sự vật, hiện tượng trong thực tế cũng như từ những tác phẩm nghệ thuật khác.
Trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi đã quen với nề nếp sinh hoạt, học tập tạo hình, biểu hiện:
* Về quan sát nhận biết: Trẻ em 4 – 5 tuổi đã chú ý quan sát mọi vật xung quanh hơn và có thể nhận biết được:
+ Hình dáng : to – tròn, nhỏ - dài
+ Kích thước : dài - ngắn, cao - thấp
+ Màu sắc chính: đỏ - vàng – xanh – tím
+ Gọi tên được một số đồ vật, quả, cây, các con vật quen thuộc
Ví dụ: + Cái chai, cái bình, cái bát ( có địa phương gọi là cái đọi, cái chén)
+ Cây dừa, cây tre, cây bàng
+ Quả bưởi, quả cam, quả dứa
+ Con voi, con trâu, con gà, con mèo
- Nhận ra các bộ phận chính của đối tượng:
Ví dụ: + Lá cây, cành của cây
+ Miệng, cổ, thân, đáy của cái lọ ( còn gọi là cái bình )
+ Đầu, mình, chân, đuôi của các con vật
+ Đầu, mình, chân, tay của con người
*Về sử dụng phương tiện tạo hình:
Trẻ em từ 4 đến 5 tuổi đã có khả năng cầm bút vẽ, chì, sáp một cách nhẹ nhàng và linh hoạt hơn, không còn giữ quá chặt và cầm xa đầu bút Các khớp ngón tay và cổ tay của trẻ điều khiển tốt hơn, cho phép chúng vẽ các nét cong và nét thẳng một cách chính xác.
Trẻ em 4-5 tuổi thường thể hiện nét vẽ mạnh dạn hơn, nhưng vẫn còn giữ nét vẽ đồng đều về độ đậm nhạt Điều này cho thấy trẻ chưa hoàn toàn thoải mái khi vẽ và vẫn còn chú ý đến việc tạo ra các đường nét thẳng hoặc cong.
Trẻ em có khả năng phân biệt và điều chỉnh các đường nét để vẽ nhiều loại hình học liên quan, như hình tròn, hình ô van, hình vuông và hình chữ nhật, cũng như các dạng hình tam giác Các bức tranh đã thể hiện rõ các đối tượng như ngôi nhà, cây cối và động vật, đồng thời được bổ sung thêm chi tiết như cửa sổ, lan can, mái ngói, hoa quả trên cây, con đường và hàng rào, tạo thành các bức tranh phong cảnh sinh động với cỏ, núi và mây Những yếu tố này làm cho bức tranh trở nên vui mắt và hấp dẫn hơn.
Hình vẽ của trẻ thường mang tính lắp ráp và gắn liền với các hình học cơ bản Trong quá trình tạo hình, trẻ dễ dàng tiếp thu và hình thành các khuôn mẫu sơ đồ "đông cứng".
Trẻ em từ 4 đến 5 tuổi thường sử dụng các loại bút màu như bút dạ, sáp màu và chì màu Mặc dù màu sắc tươi sáng, nhưng các bé thường chưa phân biệt rõ đậm nhạt, dẫn đến việc vẽ thường đều màu và nét vẽ có thể bị lem ra ngoài hình.
Một số biện pháp
Con người không phải ai cũng có sẵn năng khiếu thẩm mỹ hay tài năng, mà những khả năng này cần được phát triển thông qua giáo dục và hoạt động Đặc biệt với trẻ nhỏ, việc học không chỉ là tuân theo quy tắc cứng nhắc, mà còn là quá trình "trẻ chơi mà học, học mà chơi" Là một giáo viên trẻ, tôi luôn nỗ lực tìm kiếm các biện pháp và hình thức tổ chức phù hợp để khuyến khích tất cả trẻ em hứng thú và tích cực tham gia vào các hoạt động tạo hình.
1) Biện pháp 1 :Khảo sát kỹ năng tạo hình của trẻ:
Từ đầu năm, tôi đã chú ý đến kỹ năng tạo hình của trẻ trong lớp và nhận thấy một số trẻ rất đam mê thể hiện khả năng của mình, nhưng kỹ năng vẫn còn hạn chế Ngược lại, cũng có những trẻ nhút nhát và không muốn tham gia vào các hoạt động tạo hình.
Tôi luôn trăn trở về cách khơi dậy hứng thú cho trẻ trong hoạt động tạo hình, nhằm tạo ra những sản phẩm sáng tạo và hiệu quả Để đánh giá sự tham gia của trẻ, tôi lựa chọn các tiêu chí như: sự hứng thú và tích cực của trẻ từ đầu đến cuối hoạt động, khả năng tạo ra sản phẩm theo yêu cầu và việc phát triển các kỹ năng cần thiết trong quá trình tạo hình.
+ Trẻ hứng thú: Trẻ tích cực, say sưa tham gia hoạt động từ đầu đến cuối + Trẻ tạo ra được sản phẩm theo yêu cầu của cô
Trong giờ học vẽ, sau khi được cô giáo hướng dẫn và làm mẫu, trẻ em có khả năng vẽ một con cá với những đặc điểm đặc trưng như mình cong, đuôi và vây, đồng thời tô màu cho bức tranh.
+ Trẻ có kỹ năng khi tham gia hoạt động tạo hình:
Ví dụ: cũng với đề tài “vẽ con cá” trẻ có kỹ năng vẽ nét cong tròn làm mình
11 con cá, các nét xiên để vẽ đuôi, các nét cong làm vẩy, vây, tô màu tươi sáng không lem ra ngoài với bố cục cân đối, hài hòa
+ Trẻ nói được tên sản phẩm của mình
Ngoài ra còn có nhiều kỹ năng khác mà trẻ cần có
Bảng khảo sát kỹ năng tạo hình của trẻ
Nội dung khảo sát Đạt Chưa đạt
Số trẻ Tỉ lệ% Số trẻ Tỉ lệ%
Khả năng tập trung chú ý 28 63.6 16 36.4
Qua khảo sát, kỹ năng vẽ của trẻ không đồng đều, nhiều trẻ có kỹ năng yếu và trung bình Để nâng cao kỹ năng vẽ, tôi chú trọng đến những trẻ vẽ yếu bằng cách gợi ý từng bước và động viên kịp thời để tạo hứng thú Tôi lên kế hoạch rèn luyện cho trẻ yếu vào buổi chiều thông qua các hoạt động như đón trả trẻ, hoạt động góc và hoạt động ngoài trời Trong giờ học vẽ, tôi sắp xếp trẻ khá ngồi cạnh trẻ yếu để tạo cơ hội học hỏi Đối với trẻ khá, tôi khuyến khích và gợi ý để phát huy trí tưởng tượng sáng tạo, giúp trẻ tạo ra nhiều bức tranh đẹp.
2) Biện pháp 2: Xây dựng nề nếp học tập trong giờ học trên lớp
Xây dựng nề nếp học tập trong giờ học trên lớp là yếu tố quan trọng để đạt hiệu quả cao trong giảng dạy Nề nếp tốt giúp trẻ hứng thú với giờ học và thể hiện cảm xúc, trí tưởng tượng trong các hoạt động nghệ thuật Để rèn luyện nề nếp, tôi đã áp dụng phương pháp xếp xen kẽ trẻ mạnh dạn với trẻ nhút nhát, cũng như xen kẽ giữa trẻ nam và trẻ nữ Ngoài ra, tôi chia thành các tổ và đặt tên cho từng tổ như “tổ Hoa Hồng, Hoa Lan, Hoa Đào, Hoa Mai, Hoa Cúc”, đồng thời bầu ra tổ trưởng để quán xuyến và nhắc nhở các thành viên.
Tôi luôn khuyến khích trẻ em trong giờ học, hướng dẫn các em ngồi học đúng tư thế và không nói chuyện riêng Các em cần tránh nói leo và phải xin phép khi muốn phát biểu Khi nói, trẻ cần diễn đạt rõ ràng, mạch lạc và sử dụng đủ câu.
Với những biện pháp trên trẻ đã có thói quen tốt trong việc xây dựng nề nếp học tập
3) Biện pháp 3: Thay đổi hình thức vào bài gây hứng thú cho trẻ:
Để thu hút trẻ tham gia vào hoạt động học tập, giáo viên cần chuẩn bị cho trẻ những kiến thức phong phú và tạo ra những hình thức học tập sinh động, hấp dẫn Việc lôi cuốn sự chú ý của trẻ không chỉ dễ mà cũng rất khó, vì trẻ thường dễ chán với những điều quen thuộc Do đó, giáo viên nên sử dụng những câu nói nhẹ nhàng, nét mặt vui tươi và các trò chơi thú vị để tạo ra những tình huống bất ngờ trong giờ học Đồng thời, giáo viên cần tìm tòi những sáng kiến mới và sử dụng ngôn ngữ sinh động để truyền đạt kiến thức Khả năng ứng xử, phong cách giảng dạy tự tin, dí dỏm và vui vẻ sẽ giúp thu hút sự chú ý của trẻ Ngoài ra, giáo viên cũng cần tạo ra những tác phẩm đẹp mắt, bởi trẻ học chủ yếu qua sự bắt chước, do đó việc đưa ra những hình mẫu nghệ thuật cao là rất quan trọng.
Trong tiết hoạt động tạo hình, giáo viên có thể tích hợp bài hát, thơ, câu đố hoặc trò chuyện với trẻ để tạo không khí thoải mái và hứng thú Việc này giúp lôi cuốn sự chú ý của trẻ ngay từ đầu, làm cho giờ học trở nên sôi nổi và hiệu quả mà không gây áp lực.
Nhân dịp lễ của các chú bộ đội, cô cháu chúng mình sẽ cùng nhau vẽ những món quà đẹp nhất để gửi tặng các chú Hãy thể hiện tình cảm và lòng biết ơn đối với những người lính bằng những bức tranh ý nghĩa.
Tình yêu của trẻ nhỏ dành cho các chú bộ đội thể hiện rõ qua ước mơ "mai sau con lớn lên con sẽ làm chú bộ đội" Để khơi dậy niềm hứng khởi cho trẻ, việc dẫn dắt vào hoạt động sáng tạo sẽ giúp các em say mê hơn trong việc làm thiệp và nỗ lực hết mình.
Ví dụ 1: Trang trí bưu thiếp Noel
Tôi đã trang trí lớp học với không gian lễ hội Noel, bao gồm cây thông và ông già Noel, tạo ra một bầu không khí mới lạ cho trẻ Sự bất ngờ và phấn khích của trẻ được nâng cao khi tôi cho các em hát bài “Đêm Noel”, mang lại niềm vui và sự hào hứng cho cả lớp.
Tôi cho trẻ quan sát các bưu thiếp có sẵn để nhận xét về các biểu tượng, nội dung, mầu sắc, bố cục của bưu thiếp…
Sau đó hỏi trẻ ý tưởng trang trí bưu thiếp như thế nào và tặng bưu thiếp đó cho ai?
Trang trí không gian lớp học ngày lễ Noel
Kết thúc giờ học, tôi treo hết bài của trẻ lên để trẻ nhận xét những bưu thiếp của mình và của bạn
Sản phẩm của trẻ sau giờ học
Chuẩn bị cho trẻ gập thuyền, canô, tầu thuỷ…từ chiều hôm trước, và chuẩn bị 3 bến cảng: 1 bến vẽ thuyền, 1 bến vẽ ca nô, 1 bến vẽ tàu thuỷ
Trẻ tập gấp thuyền từ hôm trước
Trong giờ học, tôi đã cho trẻ đi lấy tàu và thuyền mà các con đã gấp trước đó Tôi hỏi: “Hôm qua các con đã tạo ra những phương tiện giao thông nào? Thuyền buồm và tàu thủy là những phương tiện gì? Chúng hoạt động ở đâu? Các con có thích chơi với đồ chơi mà mình đã làm không?” Tôi cũng đã thiết kế các bến cảng cho tàu thủy và thuyền.
15 buồm, ca nô và chúng mình cùng chơi trò chơi cho các phương tiện đó về đúng bến của mình nhé
Sau khi chơi xong, tôi mời trẻ ngồi xung quanh và hỏi: "Các con thường thấy thuyền, ca nô, tàu thuỷ hoạt động ở đâu?" Tôi cũng hỏi xem ai trong số các con đã từng đi biển và cảm nhận của các con về biển như thế nào Các trẻ sẽ chia sẻ những hiểu biết và trải nghiệm của mình.
Cho trẻ xem ba bức tranh vẽ về biển được sắp xếp theo thời gian khác nhau, giúp trẻ tự nhận xét về từng bức tranh dựa trên hiểu biết của mình Tôi sử dụng ngôn ngữ miêu tả để hướng dẫn trẻ cảm nhận vẻ đẹp của các bức tranh qua nội dung, màu sắc và bố cục, thể hiện cảnh biển lúc bình minh, buổi trưa và khi hoàng hôn buông xuống.
Kết quả thực hiện
Sau khi áp dụng các biện pháp khuyến khích trẻ hoạt động tích cực trong giờ học vẽ, lớp tôi đã tạo ra nhiều bức tranh đẹp và độc đáo Những sản phẩm này được sử dụng để trang trí lớp học, thay thế cho những bức tranh có sẵn Không gian lớp học trở nên sinh động với các tác phẩm ngộ nghĩnh, hồn nhiên của trẻ, giúp các em sống trong thế giới riêng của mình Điều này được thể hiện rõ qua bảng khảo sát cuối năm.
BẢNG SO SÁNH ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ
Nội dung khảo sát Đầu năm Cuối năm Đạt Chưa đạt Đạt Chưa đạt
Số trẻ Tỉ lệ% Số trẻ Tỉ lệ% Số trẻ Tỉ lệ% Số trẻ Tỉ lệ%
Khả năng tập trung chú ý 28 63.6 28 63.6 39 89.0 5 11
Sau khi thực hiện các biện pháp trên bản thân tôi đã thu được những kết quả cho bản thân mình đó là:
- Nắm vững hơn phương pháp dạy bộ môn, thường xuyên đầu tư phương pháp dạy học linh họat, sáng tạo trong các tiết dạy trẻ
- Nắm được khả năng tạo hình của trẻ và có kế hoạch dạy trẻ phù hợp
- Xây dựng được kế hoach hoạt động phù hợp với khả năng của học sinh cũng như điều kiện của lớp mình
- Nâng cao được trình độ sử dụng công nghệ thông tin khi hướng dẫn các hoạt động
Giáo viên cần được củng cố và nâng cao kiến thức cũng như kỹ năng thực hành bộ môn, đồng thời biết vận dụng linh hoạt và sáng tạo các phương pháp giảng dạy để giúp trẻ tiếp thu bài một cách dễ dàng và hiệu quả.
Giáo viên cần gần gũi và sát sao với trẻ để nắm rõ đối tượng học sinh theo năng khiếu, từ đó đề ra yêu cầu phù hợp giúp trẻ phát huy khả năng tối đa Cô luôn quan tâm, theo dõi để hiểu tâm tư, tình cảm và sở thích của từng trẻ, đồng thời động viên và khuyến khích những trẻ còn yếu kém Việc hướng dẫn và chỉ bảo trẻ ở mọi lúc, mọi nơi là điều cần thiết để dạy tốt.
Giáo viên cần tích hợp các môn học để cung cấp kiến thức cơ bản cho trẻ, giúp các em tạo ra sản phẩm đa dạng và phong phú Để thực hiện hiệu quả hoạt động tạo hình, giáo viên cũng cần đảm bảo có đủ trang thiết bị phục vụ cho các hoạt động này.
Cần thiết phải tăng cường hợp tác giữa gia đình, nhà trường và xã hội để trẻ em được sống trong môi trường lành mạnh Việc tiếp xúc với cái đẹp và các tác phẩm nghệ thuật sẽ giúp trẻ cảm nhận vẻ đẹp của thiên nhiên và cuộc sống, từ đó kích thích sự tò mò và óc sáng tạo Điều này không chỉ khuyến khích trẻ tạo ra cái đẹp mà còn phát triển khả năng cảm thụ, bồi dưỡng cảm xúc và thẩm mỹ, giúp trẻ thêm yêu thích các hoạt động tại trường mầm non và ở nhà.