CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ MẠNG TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN – THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI
Cơ sở lý luận về ứng dụng công nghệ thông thông tin và mạng
hoạt động thông tin – thƣ viện
1.1.1 Những khái niệm cơ bản
1.1.1.1 Những khái niệm thƣ viện hiện đại a Thư viện đa phương tiện (Multimedia Library)
Thư viện đa phương tiện là một loại thư viện sử dụng nhiều công cụ và phương tiện khác nhau để lưu trữ thông tin, bao gồm tài liệu giấy, phiếu mục lục, vi phim, đĩa quang, và băng từ Quá trình tổ chức và quản lý của thư viện đa phương tiện tương tự như thư viện truyền thống, với việc tra cứu thông tin chủ yếu vẫn thực hiện theo cách thủ công Mặc dù thư viện đa phương tiện đã áp dụng máy vi tính, nhưng công tác thư viện chưa hoàn toàn tự động; cán bộ thư viện vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo lập và cung cấp dịch vụ cho người dùng.
Thư viện điện tử là một kho tàng ấn phẩm được lưu trữ dưới dạng số và có thể truy cập thông qua máy tính Nội dung số được bảo quản trong hệ thống máy tính, cho phép người dùng truy xuất từ xa qua mạng máy tính Đây chính là một hệ thống hiệu quả để truy vấn thông tin.
Theo DELOS Digital Library Reference Model:
Một tổ chức, có thể là tổ chức ảo, có nhiệm vụ tập hợp, quản lý và bảo quản các ấn phẩm điện tử lâu dài, đồng thời cho phép cộng đồng người dùng quyền truy cập đặc biệt theo quy định Thư viện số được định nghĩa là các tổ chức cung cấp nguồn lực và chuyên gia để lựa chọn, cấu trúc và đảm bảo khả năng truy cập đến các nguồn tri thức, đồng thời bảo vệ tính vẹn toàn và lâu dài của bộ sưu tập số, nhằm phục vụ nhanh chóng, kịp thời và kinh tế cho cộng đồng người dùng xác định.
Thư viện ảo là một thư viện được xây dựng dựa trên công nghệ thực tế ảo, cho phép người dùng gặp mặt từ xa và tạo ra không gian ba chiều trên màn hình máy tính Công nghệ này giúp người sử dụng quan sát, di chuyển và giao dịch trong một thế giới ảo Thư viện ảo cung cấp các phương tiện hỗ trợ người dùng hiệu quả trong việc tiếp cận thư viện điện tử và thư viện truyền thống thông qua tài liệu điện tử và các dịch vụ phân phối tài liệu mà không cần đến tận nơi Do đó, bất kỳ thư viện nào giúp người dùng truy cập tài liệu từ bất kỳ đâu trên thế giới đều có thể được xem là thư viện ảo.
Thuật ngữ thư viện lai (hybrid library) được Chris Rusbridge sử dụng lần đầu tiên vào năm 1998 trong tạp chí D-lib magazine:
Thư viện lai là mô hình thư viện kết hợp công nghệ hiện đại với các dịch vụ truyền thống, nhằm tập hợp và cung cấp đa dạng nguồn dữ liệu, bao gồm tài liệu in ấn, dữ liệu điện tử và các tài nguyên số khác Việc tích hợp công nghệ thông tin và truyền thông giúp thư viện lai nâng cao hiệu quả phục vụ và đáp ứng nhu cầu thông tin của người dùng một cách tối ưu.
The hybrid library aims to integrate various technologies from diverse sources within a functional library setting, exploring combined systems and services in both electronic and print formats It seeks to provide seamless access to four distinct resource types through innovative digital library technologies and different media The term "hybrid library" signifies its transitional phase, as it is neither entirely print nor fully digital Previous attempts to incorporate technology incrementally have often led to unsatisfactory outcomes; therefore, the hybrid library strives to unify these technologies, creating an optimal blend of both print and digital resources.
Thư viện lai là khái niệm chỉ hình thức thư viện kết hợp nhiều phương thức phục vụ, nhằm cung cấp dịch vụ thông tin đa dạng Đây là một tổ chức hỗn hợp, tích hợp các yếu tố truyền thống và hiện đại để đáp ứng nhu cầu của người dùng.
Thư viện hiện đại có nhiều khái niệm khác nhau, nhưng tất cả đều liên quan đến việc ứng dụng công nghệ thông tin và viễn thông trong hoạt động thông tin – thư viện Trong cuốn sổ tay này, tác giả sẽ sử dụng khái niệm thư viện điện tử, hiểu là việc tích hợp các phần mềm trên hạ tầng phần cứng của công nghệ thông tin và viễn thông để xây dựng hệ thống phục vụ cho các dịch vụ thư viện hiện đại hoặc hỗ trợ các dịch vụ thư viện truyền thống.
1.1.1.2 Công nghệ web a Máy chủ (Webserver)
Máy chủ là thiết bị cung cấp các dịch vụ như trang web và dữ liệu, cho phép nhiều máy tính truy cập cùng lúc Các máy chủ có khả năng cung cấp nhiều dịch vụ đồng thời, chẳng hạn như truyền tải file và quản lý trang web Để đảm bảo hoạt động hiệu quả, máy chủ thường được quản lý chuyên biệt cho từng mục đích, ví dụ như máy chủ Web chuyên quản lý trang web, máy chủ FTP cho file upload/download, và máy chủ SMTP cho trao đổi email Để xây dựng hệ thống trên nền web, máy chủ là yếu tố cần thiết.
- Máy chủ về phần cứng (vật lý) là máy có cấu hình mạnh, xử lý dữ liệu khối lượng lớn và tốc độ nhanh trong cùng thời điểm
Phần mềm máy chủ là những tiện ích được cài đặt trên hệ thống để thực hiện các nhiệm vụ của máy chủ, bao gồm các dịch vụ như web và email Máy trạm là thiết bị đầu cuối kết nối với máy chủ để truy cập và sử dụng các dịch vụ này.
Các máy tính và thiết bị số cá nhân như iPhone, iPad thường được trang bị trình duyệt web tích hợp, cho phép người dùng dễ dàng truy cập và duyệt dữ liệu từ máy chủ.
1.1.2 Giới thiệu sơ lƣợc về các phần mềm ứng dụng trong hoạt động thông tin – thƣ viện
1.1.2.1 Phần mềm quản trị cơ sở dữ liệu tƣ liệu
Phần mềm quản trị cơ sở dữ liệu thư mục giúp tra cứu và tìm kiếm thông tin về các tài liệu cấp 1 Những phần mềm này thường hoạt động trong chế độ clone, tức là chế độ độc lập mà không cần kết nối mạng hay dịch vụ web hỗ trợ.
Từ những năm 1990, hầu hết các thư viện tại Việt Nam đã triển khai hệ thống quản lý thư viện, chủ yếu sử dụng phần mềm CDS/ISIS do UNESCO cung cấp miễn phí cho các thư viện ở các nước đang phát triển.
1.1.2.2 Phần mềm quản trị các bộ sưu tập số
Phần mềm này quản trị tài liệu số toàn văn và các nguồn dữ liệu số khác như phần mềm và đa phương tiện Một trong những chức năng chính của nó là khả năng đánh chỉ mục tìm kiếm đa dạng, với tiêu chí quan trọng là hoạt động trên nền tảng web Thông thường, phần mềm này tổ chức thông tin theo mô hình siêu dữ liệu (metadata), bao gồm các thuộc tính của đối tượng số như tên tác giả, người tạo lập và tên đối tượng số (như sách, phần mềm) Ngoài ra, một số phần mềm còn hỗ trợ tìm kiếm toàn văn đối với các tài liệu dạng văn bản.
Khi công nghệ web phát triển, nhiều phần mềm quản lý thư viện đã được triển khai, trong đó Greenstone là phần mềm mã nguồn mở đầu tiên được biết đến tại Việt Nam Hiện nay, xu hướng chuyển dịch sang Dspace đang gia tăng, phần mềm này hỗ trợ web và sử dụng cơ sở dữ liệu PostgreSQL miễn phí, cùng với ngôn ngữ JSP, mang lại nhiều ưu điểm cho việc tổ chức thông tin trên nền tảng web.
Thiết lập môi trường mạng tại Trung tâm Thông tin – thư viện trường Đại học Nội vụ Hà Nội
Môi trường mạng là yếu tố quan trọng để sử dụng hệ thống tích hợp, vì hệ thống này hoàn toàn dựa trên mô hình công nghệ web Do đó, việc triển khai phải diễn ra trong môi trường mạng Hệ thống hoạt động theo hai phương thức chính.
Hệ thống web được thiết lập trên môi trường mạng LAN tại Trung tâm Thông tin – Thư viện, cung cấp dịch vụ Intranet cho người dùng Tuy nhiên, phạm vi truy cập của hệ thống còn hạn chế, chỉ cho phép các máy tính kết nối trong mạng LAN của Trung tâm Thông tin – Thư viện trường có thể truy cập, trong khi những máy ngoài mạng LAN không thể tiếp cận dịch vụ này.
- Thiết lập môi trường mạng Internet, có 2 giải pháp:
Giải pháp thuê host hiện nay thường đi kèm với tên miền miễn phí, nhưng đối với hệ thống thư viện điện tử, giải pháp này gặp nhiều hạn chế Các vấn đề lớn như chi phí thuê hàng tháng, băng thông, và yêu cầu kỹ thuật như ngôn ngữ PHP, cơ sở dữ liệu MySQL, PostgreSQL, và Apache cần được xem xét kỹ lưỡng Dữ liệu thư viện đòi hỏi quy trình biên mục và quản trị chủ động từ cán bộ thư viện, đồng thời phải tuân thủ các tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế Mặc dù đây là giải pháp phổ biến, nhưng những hạn chế này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả triển khai thư viện điện tử, chủ yếu do khả năng thiết lập và vận hành công nghệ thông tin của cán bộ thư viện còn hạn chế.
Giải pháp 2 cho phép tự thiết lập host Server bằng cách sử dụng đường truyền thuê bao ADSL, tạo ra môi trường máy chủ riêng Trung tâm Thông tin – Thư viện, trường Đại học Nội vụ Hà Nội đã áp dụng giải pháp này để khắc phục hoàn toàn những hạn chế của giải pháp trước đó.
Chúng tôi đã triển khai hệ thống mạng để tích hợp phần mềm quản trị thư viện điện tử lên Internet thông qua dịch vụ webserver, giúp Trung tâm Thông tin – Thư viện Nhà trường chủ động quản lý các dịch vụ thư viện Được sự hỗ trợ từ Đảng ủy và Ban giám hiệu, vào tháng 12 năm 2013, Trung tâm đã được trang bị máy chủ HP – Proliant để phục vụ cho hệ thống này Hiện nay, chúng tôi đang vận hành hệ thống trên máy chủ vật lý đó.
Xây dựng giao diện website tại Trung tâm Thông tin – Thƣ viện trường
Chúng tôi đã tích hợp phần mềm trên giao diện web Joomla phiên bản mới nhất (Joomla 3.2 tính đến ngày 13 tháng 3 năm 2014), với đầy đủ các tiện ích như giao diện tiếng Việt và đồng bộ hóa dữ liệu cho thiết bị di động Trong quá trình xây dựng giao diện cho Trung tâm Thông tin – Thư viện trường, chúng tôi đã chọn mẫu giáo dục từ joomlashine.com để tạo ra giao diện hoàn chỉnh.
Chúng tôi sử dụng website Joomla để quản trị, giúp cung cấp thông tin và bài viết mới một cách hiệu quả, nhằm thông báo đến đông đảo bạn đọc.
Phần mục lục trực tuyến (KOHA) giúp người đọc dễ dàng tra cứu dữ liệu thư mục tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Nó cũng cung cấp các dịch vụ thư viện điện tử như tra cứu trên Internet, mượn và trả sách, đăng ký mượn, cũng như xem thông tin cá nhân của bạn đọc trực tuyến.
Thư viện số Dspace mang đến cho bạn đọc nguồn tài liệu toàn văn phong phú, được đánh chỉ mục chi tiết và phân quyền sâu, đảm bảo quyền truy cập cho từng người dùng và từng tài liệu cụ thể.
Phần TÀI NGUYÊN SỐ tạo ra một môi trường tương tác cho phép các thành viên chia sẻ nguồn lực thông tin trên mạng Đây là công cụ quan trọng nhất để thu thập thông tin từ bên ngoài của Trung tâm Thông tin – Thư viện trường Đại học Nội vụ Hà Nội Trong không gian này, mọi thành viên có thể chia sẻ các nguồn lực thông tin số hóa như tài liệu, phần mềm, và chúng tôi sẽ trình bày cách sử dụng cụ thể ở phần sau.
Cơ chế xây dựng và phát triển nguồn tài liệu điện tử tại Trung tâm Thông tin – Thư viện trường
Cơ chế xây dựng và phát triển nguồn tài liệu điện tử đóng vai trò quan trọng trong sự tồn tại và phát triển của thư viện điện tử Độ hiệu quả của thư viện điện tử phụ thuộc chủ yếu vào chất lượng của nguồn dữ liệu điện tử mà nó sở hữu.
Xác định tầm quan trọng của việc thu thập và phát triển nguồn tài liệu điện tử, các thư viện cần tham khảo kinh nghiệm từ các thư viện lớn và trung bình, đặc biệt là các thư viện thuộc các trường đại học, cao đẳng và học viện.
Chúng tôi không chỉ phát triển nguồn tài liệu điện tử mà còn áp dụng giải pháp thu thập thứ hai thông qua môi trường tương tác với người dùng trên nền tảng công nghệ điện toán đám mây Bằng cách sử dụng một máy tính cài đặt dịch vụ download và upload dữ liệu, người đọc có thể dễ dàng chia sẻ thông tin chỉ với vài thao tác đơn giản Kể từ ngày 13 tháng 6 năm 2013, chúng tôi đã thu nhận khoảng 5.000 tài liệu điện tử, bao gồm hàng trăm phần mềm và tài liệu hướng dẫn hữu ích trong các lĩnh vực đào tạo của Nhà trường như thông tin – thư viện, quản trị văn phòng, và lưu trữ.
Quá trình upload dữ liệu của bạn đọc từ xa như sau:
Bước 1: Truy cập vào website Trung tâm Thông tin – Thư viện theo 2 cách:
- Cách 1: Truy cập trực tiếp từ tên miền website thư viện: thuviennoivu.no-ip.org
- Cách 2: Truy cập gián tiếp từ website của Trường Đại học Nội vụ Hà Nội truongnoivu.edu.vn
Sau đó, trên giao diện web tìm đến góc trái phía dưới, kích vào liên kết đến website thư viện, biểu tượng như sau:
Sau khi đã vào giao diện vào mục TÀI NGUYÊN SỐ trên menu chính
Xuất hiện giao diện như sau:
Kích chọn vào mục Public để vào chương trình, giao diện chương trình xuất hiện:
Vào mục Tai lieu va phan mem để vào kho tài nguyên số
Để đảm bảo nội dung bạn muốn tải lên được sắp xếp hợp lý, hãy chọn thư mục phù hợp trong hệ thống cây thư mục Nếu bạn không chắc chắn, đội ngũ cán bộ thư viện sẽ hỗ trợ biên mục lại cho bạn.
Kích chọn File transfers (chuyển tệp tin), giao diện sau xuất hiện:
Để tải tệp tin lên hệ thống, bạn hãy nhấn vào nút Browse để chọn tệp cần upload, sau đó nhấn nút Send để bắt đầu quá trình Hệ thống sẽ thông báo khi việc upload hoàn tất.
Quản trị hệ thống tích hợp tại Trung tâm Thông tin – Thƣ viện
Quản trị hệ thống đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai thư viện điện tử, với các hoạt động chủ yếu diễn ra nội bộ của cán bộ quản trị Công việc này đòi hỏi phải đáp ứng các yêu cầu khắt khe về an ninh, an toàn hệ thống và bảo mật thông tin.
Trung tâm Thông tin – Thư viện trường Đại học Nội vụ Hà Nội đã triển khai một giải pháp quản trị hệ thống tích hợp hiệu quả, xây dựng hệ thống public trên nền Internet sử dụng hệ điều hành mã nguồn mở Linux Xubuntu 12.04 LTS với tính bảo mật cao Hệ thống được thiết lập backup cho các cơ sở dữ liệu theo thời gian thực, sử dụng tiện ích Cron Tab để tự động sao lưu dữ liệu mỗi 4 giờ, đảm bảo an toàn và bảo mật cho thông tin.
- Cơ sở dữ liệu của giao diện web joomla, có tên : thuvien.sql.gz
- Cơ sở dữ liệu của Dspace: dspace.tar
Sau đây là hình ảnh giao diện của phần quản trị hệ thống
GIAO DIỆN HỆ ĐIỀU HÀNH MÁY CHỦ LINUX XUBUNTU
THƢ MỤC BACKUP DỮ LIỆU TỰ ĐỘNG
GIAO DIỆN QUẢN TRỊ HỆ THỐNG (THIẾT LẬP THỜI GIAN TỰ ĐỘNG BACKUP)