Mục tiêu nghiên cứu
Bài viết này tập trung vào việc tìm hiểu cơ sở khoa học lý luận và thực tiễn về cơ cấu kinh tế nông thôn và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn Nó nghiên cứu, phân tích và đánh giá thực trạng cơ cấu kinh tế nông thôn (CCKTNT) cũng như quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn (CDCCKTNT) tại huyện Văn Giang Bài viết cũng xác định các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình CDCCKTNT của huyện và từ đó đề xuất định hướng cùng những giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy quá trình CDCCKTNT trong giai đoạn tới.
- Góp phần hệ thống hoá cơ sở lý luận về CCKTNT và CDCCKTNT
- Đánh giá thực trạng CCKTNT và CDCCKTNT cuả huyện giai đoạn 2001-2003
- Đề ra định hướng và những giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh quá trình CDCCKTNT cuả huyện trong giai đoạn 2004-2010.
Đối tợng và phạm vi nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu tập trung vào CCKTNT và CDCCKTNT, bao gồm cơ cấu ngành kinh tế, cơ cấu nội bộ từng ngành, các thành phần kinh tế, cơ sở sản xuất kinh doanh, hộ nông nghiệp, công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và thương mại dịch vụ trong huyện.
Nội dung nghiên cứu CCKTNT và CDCCKTNT tập trung vào các ngành và thành phần kinh tế, đặc biệt chú trọng vào cơ cấu ngành và cơ cấu nội bộ của từng ngành Việc phân tích này giúp hiểu rõ hơn về sự phát triển và tương tác giữa các yếu tố trong nền kinh tế.
Trong giai đoạn 2001-2003, huyện Văn Giang đã tiến hành đánh giá thực trạng phát triển CCKTNT và CDCCKTNT, đồng thời lập kế hoạch cho quá trình CDCCKTNT đến năm 2010 Việc phân tích tình hình này giúp xác định những thách thức và cơ hội trong việc phát triển kinh tế - xã hội của huyện.
- Đề ra định hướng và những giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh quá trình CDCCKTNT cuả huyện trong giai đoạn 2004-2007-2010
- Phạm vi về không gian: Đề tài nghiên cứu trên địa bàn huyện Văn Giang tỉnh H−ng Yên
2 Cơ sở lý luận và thực tiễn về Cơ cấu kinh tế nông thôn và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn
Lý luận cơ bản về cơ cấu kinh tế nông thôn và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn
Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Cơ cấu kinh tế (CCKT) là tập hợp các mối quan hệ ổn định về lượng và chất giữa các bộ phận của nền kinh tế trong các điều kiện cụ thể Để đạt được một CCKT hợp lý, cần thiết phải có mối quan hệ hợp lý giữa các bộ phận cấu thành, hướng tới các mục tiêu kinh tế nhất định, phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội của từng doanh nghiệp, ngành, vùng hoặc quốc gia.
CCKT (cơ cấu kinh tế) có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển, nhưng không phải là cố định mà luôn thay đổi để phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội Việc duy trì hay thay đổi CCKT không phải là mục tiêu chính, mà là phương thức để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Sự duy trì quá lâu hoặc thay đổi quá nhanh CCKT mà không xem xét các yếu tố bên ngoài có thể gây thiệt hại kinh tế Do đó, việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CDCCKT) cần phải dựa vào xu hướng biến đổi của các yếu tố khách quan, tiềm năng sẵn có, và hướng tới các mục tiêu chiến lược của quốc gia, vùng miền hoặc doanh nghiệp Điều này là cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững cho mỗi quốc gia, vùng, ngành hoặc doanh nghiệp.
CDCCKT là sự điều chỉnh tỷ lệ các bộ phận trong nền kinh tế, nhằm đảm bảo CCKT hợp lý và phù hợp với từng giai đoạn phát triển nhất định.
Cơ cấu kinh tế nông thôn và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn 15
Khu vực kinh tế nông thôn và thành thị hợp thành nền kinh tế của mỗi quốc gia, trong đó khu vực thành thị tập trung các xí nghiệp công nghiệp lớn, còn khu vực nông thôn chủ yếu sản xuất nông nghiệp, cung cấp nguyên liệu và lao động cho khu vực thành thị Sự kết hợp hài hòa giữa hai khu vực này là yếu tố quan trọng cho sự phát triển mạnh mẽ và ổn định của nền kinh tế Việt Nam, với xuất phát điểm là một nước nông nghiệp lạc hậu, đã đạt được nhiều thành tựu sau 18 năm đổi mới, tuy nhiên vẫn còn ở mức độ thấp so với các nước khác Do đó, trong giai đoạn tới, Đảng và Nhà nước tiếp tục xác định nông nghiệp là "mặt trận" hàng đầu, tập trung vào công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn để làm nền tảng cho sự phát triển bền vững của đất nước.
Để phát triển nhanh và ổn định khu vực kinh tế nông thôn, cần xây dựng một cơ cấu kinh tế hợp lý, phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội, đồng thời phát huy tiềm năng của từng vùng, địa phương.
Cơ cấu kinh tế nông thôn bao gồm nông nghiệp, ngư nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thương mại và dịch vụ Một cơ cấu kinh tế nông thôn hợp lý là yếu tố quyết định hàng đầu cho sự phát triển bền vững của kinh tế nông thôn, ảnh hưởng đến việc khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, cũng như định hướng và tốc độ phát triển kinh tế trong khu vực này.
CDCCKTNT đề cập đến sự điều chỉnh tỷ lệ các thành phần trong nền kinh tế nông thôn, nhằm xây dựng một cơ cấu kinh tế hợp lý phù hợp với điều kiện tự nhiên và xã hội Mục tiêu của sự thay đổi này là phát triển khu vực nông thôn một cách ổn định và bền vững, từ đó góp phần vào sự phát triển chung của nền kinh tế quốc dân.
Trong CCKTNT, nông nghiệp đóng vai trò then chốt, là nền tảng cho sự phát triển của các ngành kinh tế khác Để phát triển kinh tế nông thôn bền vững, cần xem xét mối quan hệ giữa nông nghiệp và các lĩnh vực khác, đảm bảo phù hợp với nhu cầu thị trường về sản phẩm, mẫu mã và chất lượng.
Xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn hiện nay là giảm tỷ trọng ngành nông nghiệp, đồng thời tăng cường các ngành tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ và công nghiệp chế biến Trong ngành nông nghiệp, có sự chuyển dịch từ trồng trọt sang chăn nuôi và công nghiệp chế biến Điều này không có nghĩa là ngành trồng trọt không được phát triển, mà ngược lại, chúng ta cần tập trung phát triển mạnh mẽ ngành chăn nuôi, công nghiệp chế biến và dịch vụ nông nghiệp Qua đó, chúng ta sẽ từng bước xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại với tỷ trọng ngành chăn nuôi và công nghiệp chế biến ngày càng gia tăng.
* Hướng công nghiệp hóa, hiện đại hoá trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn
CDCCKT là sự điều chỉnh tỷ lệ các bộ phận trong nền kinh tế để đảm bảo tính hợp lý trong từng giai đoạn phát triển Hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong chuyển dịch CCKTNT thể hiện qua việc tăng tỷ trọng ngành công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và thương mại dịch vụ, đặc biệt chú trọng vào tiểu thủ công nghiệp và chế biến nông sản Tỷ trọng vốn đầu tư cho nông nghiệp giảm, trong khi vốn cho phát triển công nghiệp và thương mại-dịch vụ tăng lên đáng kể Lao động được đào tạo tăng, số lượng và tỷ trọng lao động trong nông nghiệp giảm, trong khi lao động trong ngành công nghiệp và thương mại-dịch vụ gia tăng Thu nhập từ nông nghiệp của các hộ gia đình giảm, trong khi thu nhập từ các hoạt động phi nông nghiệp tăng lên.
Trong nông nghiệp, cơ cấu kinh tế đang chuyển dịch theo hướng giảm tỷ trọng ngành trồng trọt và tăng tỷ trọng ngành chăn nuôi cùng dịch vụ nông nghiệp Đầu tư và lao động cũng được tăng cường cho phát triển ngành chăn nuôi và dịch vụ, đồng thời áp dụng các biện pháp khoa học kỹ thuật tiên tiến để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm Đặc biệt, cần phát triển mạnh loại hình kinh tế trang trại Ngành trồng trọt đang giảm diện tích và tỷ trọng giá trị cây trồng có giá trị kinh tế thấp, trong khi tăng diện tích cây có giá trị cao như cây công nghiệp, hoa, rau màu và cây ăn quả Cùng với đó, tỷ lệ diện tích được tưới tiêu chủ động và sử dụng máy móc trong sản xuất cũng gia tăng Trong chăn nuôi, quy mô chăn nuôi đang được mở rộng theo hướng công nghiệp hóa.
2.1.3 Nội dung cơ bản cuả cơ cấu kinh tế nông thôn
Cũng nh− cơ cấu kinh tế nối chung, cơ cấu kinh tế nông thôn bao gồm cơ cấu ngành; cơ cấu lãnh thổ; cơ cấu thành phần kinh tế
Cơ cấu ngành trong nền kinh tế nông thôn phản ánh mối quan hệ giữa các lĩnh vực như nông nghiệp, công nghiệp - xây dựng, và thương mại - dịch vụ Cụ thể, trong nông nghiệp, tỷ lệ giữa các ngành trồng trọt, chăn nuôi và chế biến đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế khu vực này.
Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành là hướng tới một nền kinh tế đa ngành hợp lý, với các ngành trọng điểm năng động và bền vững Ngành công nghiệp chế biến và tiểu thủ công nghiệp là những lĩnh vực chủ chốt trong kinh tế nông thôn Cần gắn cơ cấu ngành với cơ cấu vùng lãnh thổ thông qua xây dựng khu công nghiệp và cụm công nghiệp, nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế và đô thị hóa nông thôn Phát triển kinh tế thành thị và công nghiệp trung ương phải đồng hành với phát triển công nghiệp địa phương và nông thôn, khai thác thế mạnh của từng vùng Công nghiệp địa phương và nông thôn cần nằm trong chiến lược phát triển công nghiệp chung của cả nước.
CCKT theo lãnh thổ là một phần quan trọng trong cơ cấu kinh tế quốc dân, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển kinh tế của từng vùng và toàn quốc Một cơ cấu kinh tế lãnh thổ hợp lý không chỉ đạt được mục tiêu phát triển vùng mà còn phải phù hợp với mục tiêu phát triển ngành và kinh tế - xã hội quốc gia, tối đa hóa tiềm năng của từng vùng để góp phần vào sự phát triển bền vững Xu hướng hiện nay là chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng chuyên môn hóa và tập trung hóa sản xuất, hình thành các vùng sản xuất hàng hóa lớn, hiệu quả và kết nối với các vùng chuyên môn hóa khác Tại Việt Nam, các nhà kinh tế đã phân chia thành 8 vùng kinh tế dựa trên điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội, bao gồm vùng Đông Bắc, Tây Bắc, đồng bằng sông Hồng, và Bắc Trung Bộ.
Nam Trung Bộ; vùng Tây Nguyên; vùng Đông Nam bộ và vùng đồng bằng sông Cửu Long
* Cơ cấu thành phần kinh tế
Lịch sử phát triển kinh tế hàng hóa trên thế giới đã khẳng định sự cần thiết của các thành phần kinh tế đa dạng Trong quá trình sản xuất và trao đổi hàng hóa, sự khác biệt giữa các thành phần kinh tế được thể hiện qua trình độ xã hội hóa, phát triển lực lượng sản xuất, tổ chức, quản lý và phương thức phân phối sản phẩm Tại Việt Nam, từ khi đổi mới, Đảng và Nhà nước đã công nhận sự tồn tại và phát triển của các thành phần kinh tế như kinh tế nhà nước, kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể, kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài Các thành phần này cùng nhau phát triển và đóng góp vào công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
2.1.4 Đặc tr−ng cuả cơ cấu kinh tế nông thôn
Mỗi cơ cấu kinh tế đều có những đặc tr−ng riêng, khi nói đến CCKTNT chúng ta thường chú ý tới các đặc trưng sau:
CCKTNT được hình thành từ sự phát triển của sản xuất và phân công lao động xã hội, phản ánh một trình độ phát triển nhất định của lực lượng sản xuất và cơ cấu kinh tế cụ thể trong nông thôn Việc xác định CCKTNT cần phải xem xét yếu tố khách quan, không thể áp đặt chủ quan Trong quá trình phát triển, các mối quan hệ kinh tế - xã hội tự thiết lập những tỷ lệ nhất định, tạo thành cơ cấu Do đó, cơ cấu kinh tế cụ thể và xu hướng chuyển dịch của nó phụ thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội, hoàn cảnh tự nhiên và tác động của con người.
CCKTNT mang tính lịch sử và xã hội, phản ánh các mối quan hệ kinh tế được xác lập theo tỷ lệ cụ thể trong những khoảng thời gian nhất định Những tỷ lệ này hình thành dựa trên các điều kiện kinh tế, xã hội và tự nhiên cụ thể Khi có sự biến đổi trong những điều kiện này, các mối quan hệ kinh tế cũng thay đổi, dẫn đến sự hình thành của CCKT mới để thích ứng với hoàn cảnh.
CCKTNT luôn trong trạng thái vận động và biến đổi, phát triển theo hướng hợp lý và hiệu quả hơn Sự phát triển này gắn liền với sự tiến bộ của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội Khi lực lượng sản xuất phát triển, con người trở nên văn minh hơn, và khoa học kỹ thuật ngày càng hiện đại, thì phân công lao động cũng trở nên tỉ mỉ và phức tạp hơn, dẫn đến cơ cấu kinh tế ngày càng hoàn thiện.