(NB) Cấu trúc giáo trình được chia thành 6 chương,cung cấp cho người học những kiến thức như: Một số kiến thức cơ bản về kinh tế hộ-trang trại; Lựa chọn các hoạt động sản xuất kinh doanh ở hộ-trang trại; Quản lý các yếu tố sản xuất; Xây dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh trang trại nông lâm nghiệp; Hạch toán sản xuất kinh doanh ở hộ-trang trại; Thị trường và nghiên cứu thị trường ở hộ-trang trại.
MỘT SỐ KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ KINH TẾ HỘ - TRANG TRẠI
Khái niệm, đặc trưng cơ bản của hộ kinh tế hộ nông dân
1.1.1 Một số khái niệm về kinh tế hộ nông dân
Gia đình là đơn vị cơ bản của xã hội, bao gồm những người có quan hệ hôn nhân và huyết thống Hộ gia đình là tập hợp những người sống chung dưới một mái nhà, cùng chia sẻ bữa ăn và ngân quỹ.
Kinh tế hộ gia đình là hình thức sản xuất tự cấp, tự túc kết hợp với sản xuất hàng hóa nhỏ, chủ yếu dựa vào sức lao động và tư liệu sản xuất của gia đình Loại hình kinh tế này đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu tiêu dùng cho các hộ nông dân, không chỉ ở miền xuôi mà còn ở miền núi.
Hộ nông dân là những hộ gia đình tại nông thôn, chủ yếu tham gia vào các hoạt động nông nghiệp, bao gồm cả nghề rừng, nghề cá và các hoạt động phi nông nghiệp khác.
1.1.2 Đặc trưng cơ bản của kinh tế hộ nông dân
Kinh tế hộ nông dân là một mô hình kinh tế phổ biến trong các quốc gia nông nghiệp, với những đặc trưng cơ bản như sự tự chủ trong sản xuất, sự kết hợp giữa sản xuất nông nghiệp và phi nông nghiệp, cùng với việc sử dụng hiệu quả tài nguyên địa phương Mô hình này không chỉ góp phần vào việc đảm bảo an ninh lương thực mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững cho cộng đồng nông thôn.
- Là đơn vị kinh tế cơ sở, vừa là đơn vị sản xuất, vừa là đơn vị tiêu dùng
Quan hệ giữa tiêu dùng và sản xuất phản ánh trình độ phát triển của hộ nông dân, từ tự cấp hoàn toàn đến sản xuất hàng hóa hoàn toàn Trình độ này ảnh hưởng trực tiếp đến mối quan hệ giữa hộ nông dân và thị trường.
- Các hộ nông dân, ngoài hoạt động nông nghiệp còn tham gia vào hoạt động phi nông nghiệp với các mức độ khác nhau
Bảng 1.1: So sánh giữa hộ nông dân và doanh nghiệp nông nghiệp
Chỉ tiêu Hộ nông dân Doanh nghiệp nông nghiệp
Mục tiêu Tự cung tự cấp; một phần để bán; tỷ suất hàng hoá thấp Để bán
Lao động Chủ yếu là lao động gia đình Chủ yếu là lao động thuê
Tư liệu sản Của gia đình Mua thị trường hoàn toàn
Mức độ tham gia thị trường
Thấp, từng phần Cao và toàn bộ
- Vai trò, chức năng của hộ nông dân:
Chức năng kinh tế của hộ gia đình là rất quan trọng, với mục tiêu sản xuất và kinh doanh nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu cho chính hộ và xã hội Để thực hiện chức năng này, hộ gia đình cần tham gia vào các hoạt động sản xuất, kinh doanh và đầu tư hiệu quả.
+ Chức năng tiêu dùng: Chức năng này liên quan chặt chẽ với chức năng kinh tế, làm tiền đề, cơ sở lẫn cho nhau
+ Chức năng tái sinh sản nguồn nhân lực
+ Chức năng giáo dục đào tạo
1.1.3 Phân loại kinh tế hộ a) Phân loại dựa trên các yếu tố tự nhiên
Căn cứ vào địa hình và vùng kinh tế, hộ nông dân được phân chia thành các loại như sau:
- Hộ nông dân đồng bằng
- Hộ nông dân trung du, miền núi
- Miền núi và trung du Bắc Bộ
- Ven biển Bắc Trung Bộ
- Ven biển Nam Trung Bộ
- Đồng Bằng Sông Cửu Long
Cách phân loại này giúp hiểu rõ đặc điểm kinh tế của hộ nông dân ở từng vùng và so sánh hoạt động kinh tế giữa các khu vực Phân loại dựa trên các yếu tố kinh tế là phương pháp phổ biến, cho phép lựa chọn theo mục tiêu nghiên cứu cụ thể.
Phân loại hộ gia đình dựa vào thu nhập bao gồm các nhóm Giàu, Khá, Trung bình và Nghèo Tuy nhiên, phương pháp này gặp khó khăn trong việc đảm bảo tính chính xác do việc kê khai hoặc điều tra thu nhập có thể không đáng tin cậy.
- Phân loại dựa vào mức độ đa dạng hoá sản xuất
Ví dụ: Nhóm hộ thuần nông
Nhóm hộ kinh doanh tổng hợp loại sản xuất – kinh doanh
Nhóm hộ phi nông nghiệp v.v
- Ngoài ra có thể phân loại hộ nông dân theo yếu tố xã hội nhưng ít được dùng.
Nhận thức chung về kinh tế trang trại
1.2.1 Khái niệm về kinh tế trang trại
Trang trại là một hình thức tổ chức sản xuất trong nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp, nhằm mục đích sản xuất hàng hóa và tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu của một chủ độc lập Sản xuất tại trang trại được thực hiện trên quy mô lớn, với các yếu tố sản xuất được tập trung và quản lý theo cách thức tiến bộ, kết hợp với trình độ kỹ thuật cao Trang trại hoạt động tự chủ và luôn gắn liền với thị trường, do đó, có thể khẳng định rằng trang trại là hình thức tổ chức sản xuất phát triển hơn so với kinh tế nông hộ.
Trang trại đóng vai trò như một tổ chức cơ sở trong xã hội, nơi diễn ra các mối quan hệ xã hội đa dạng Những quan hệ này bao gồm mối liên kết giữa các thành viên trong hộ trang trại, sự tương tác giữa chủ trang trại và lao động thuê ngoài, cùng với các mối quan hệ giữa những người lao động làm công cho chủ trang trại.
Trang trại đóng vai trò quan trọng trong môi trường như một không gian sinh thái, nơi diễn ra các quan hệ sinh thái đa dạng Sự tương tác giữa không gian sinh thái của trang trại và hệ sinh thái khu vực xung quanh có ảnh hưởng sâu sắc và trực tiếp đến môi trường.
1.2.2 Những đặc trưng cơ bản của kinh tế trang trại
* Mục đích chủ yếu của kinh tế trang trại là sản xuất nông sản phẩm hàng hoá theo nhu cầu của thị trường
Kinh tế trang trại là hình thức chuyển đổi từ hộ nông nghiệp tự cấp tự túc sang sản xuất hàng hóa, phản ánh sự phát triển của nông nghiệp và giao lưu hàng hóa giữa thành thị và nông thôn Để làm giàu, các hộ nông dân cần thoát khỏi sản xuất tự túc và chuyển sang phương thức sản xuất hàng hóa Mục đích sản xuất hàng hóa là đặc trưng quan trọng nhất của kinh tế trang trại, ảnh hưởng mạnh mẽ đến các đặc trưng khác trong mô hình này.
* Tư liệu sản xuất trong trang trại thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của một người chủ độc lập
Trong các trang trại, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu của chủ trang trại Khi có hợp đồng thuê hoặc được giao quyền sử dụng, tư liệu sản xuất vẫn thuộc quyền sử dụng của một cá nhân độc lập.
Trong các trang trại, yếu tố sản xuất quan trọng nhất bao gồm ruộng đất và tiền vốn, được tập trung theo quy mô nhất định để phát triển sản xuất hàng hóa Đặc trưng của sự tập trung này có thể được thể hiện qua các chi tiêu chủ yếu liên quan đến kinh tế trang trại.
- Quy mô diện tích ruộng đất của trang trại (nếu là trang trại chăn nuôi thì là số lượng gia súc, gia cầm…)
- Quy mô vốn đầu tư cho sản xuất kinh doanh của trang trại
Kinh tế trang trại được tổ chức và quản lý sản xuất một cách tiến bộ, tập trung vào chuyên môn hóa, thâm canh và ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật Việc thực hiện hạch toán và điều hành sản xuất hợp lý, cùng với việc thường xuyên tiếp cận thị trường, là những yếu tố quan trọng giúp nâng cao hiệu quả kinh tế trong lĩnh vực này.
- Về trình độ chuyên môn hoá sản xuất trong các trang trại
Trình độ thâm canh trong các trang trại còng đã được nâng cao theo từng giai đoạn, bắt đầu từ thâm canh truyền thống, sau đó kết hợp giữa phương pháp truyền thống và hiện đại, và cuối cùng là áp dụng thâm canh hiện đại.
- Về cách thức điều hành sản xuất:
Quản lý và điều hành sản xuất tại đây dựa trên kiến thức vững chắc về nông học, sinh học và các phương pháp quản lý hiệu quả.
- Về hoạt động tài chính và hạch toán của trang trại:
Hoạt động tài chính của trang trại bao gồm kế hoạch tài chính, hạch toán giá thành, lợi nhuận và phân tích kinh doanh Sự quan trọng và độ phức tạp của hạch toán tài chính ngày càng gia tăng, yêu cầu người quản lý cần có kiến thức và kỹ năng kế toán chuyên sâu.
- Về tiếp cận thị trường:
Thái độ và hành động của trang trại còng đang dần thay đổi, ngày càng tiếp cận và gắn kết chặt chẽ hơn với thị trường.
Chủ trang trại cần có ý chí mạnh mẽ, năng lực tổ chức và quản lý hiệu quả, cùng với kiến thức và kinh nghiệm sản xuất phong phú Họ cũng cần hiểu biết về kinh doanh để đảm bảo sự phát triển bền vững cho trang trại.
Người chủ trang trại cần sở hữu những tố chất quan trọng để tổ chức và quản lý hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh Các tố chất chính của một chủ trang trại bao gồm khả năng lãnh đạo, quản lý thời gian, và kiến thức về nông nghiệp.
- Có ý chí và quyết tâm làm giàu từ nghề nông
- Có năng lực tổ chức quản lý sản xuất
- Có kiến thức và kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp, đồng thời có hiểu biết nhất định về hạch toán, phân tích kinh doanh, tiếp cận thị trường
* Các trang trại đều có thuê mướn lao động
Quy mô thuê lao động tại các trang trại phụ thuộc chủ yếu vào loại hình và quy mô sản xuất của từng trang trại.
Trong các trang trại, có hai hình thức thuê mướn lao động chính: thuê lao động thường xuyên và thuê lao động thời vụ Hình thức thuê lao động thường xuyên cho phép trang trại có nhân viên làm việc ổn định suốt cả năm, trong khi hình thức thuê lao động thời vụ chỉ sử dụng công nhân theo từng mùa vụ sản xuất.
1.2.3.1 Tiêu chí nhận dạng trạng trại: Tiêu chí nhận dạng trang trại cần bao gồm các chỉ tiêu sau:
- Giá trị sản lượng hàng hoá tạo ra trong một năm
- Quy mô diện tích ruộng đất (nếu là trồng trọt) hay số lượng gia súc, gia cầm (nếu là chăn nuôi)
- Quy mô vốn đầu tư cho sản xuất kinh doanh
Trong các chỉ tiêu trên, chỉ tiêu giá trị sản lượng hàng hoá là chỉ tiêu chủ yếu Các chỉ tiêu còn lại là chỉ tiêu bổ sung
1.2.3.2 Các tiêu chí cụ thể để nhận dạng trang trại: Thông tư số 27/2011/TT-
BNNPTNT ngày 13/4/2011 Thông tư Quy định về tiêu chí và thủ tục cấp giấy chứng nhận kinh tế trang trại a) Phân loại trang trại
* Các trang trại được xác định theo lĩnh vực sản xuất như sau:
- Trang trại nuôi trồng thuỷ sản;
Vai trò, vị trí của kinh tế hộ, trang trại và các giải pháp phát triển kinh tế hộ-
1.3.1 Vai trò, vị trí của kinh tế hộ, trang trại
10 a) Vai trò, vị trí của kinh tế hộ
- Nông dân là lực lượng đông đảo, chủ yếu, năng động và nhạy cảm
- Là nguồn cung cấp nhân lực, lương thực thực phẩm, nguyên liệu cho công nghiệp và các ngành khác
- Giúp tiêu thụ sản phẩm công nghiệp và các ngành
* Ưu thế kinh tế hộ nông dân
Vì nông dân tự “bóc lột chính mình và các thành viên trong gia đình” nên kinh tế hộ nông dân có những ưu điểm sau:
- Quy mô sản xuất nhỏ, đa dạng
- Tự điều chỉnh được mức tiêu dùng của mình
- Tư liệu sản xuất của hộ nông dân có thể tự lo liệu
- Tự duy trì tái sản xuất giản đơn
- Tối đa hoá lợi nhuận không phải là mục tiêu duy nhất của hộ nông dân
- Quá trình tập trung hoá ruộng đất vào một số người bị hạn chế vì đất đai bị chia nhỏ do sự thừa kế
- Nông dân có thể vượt qua áp lực của thị trường bằng việc sử dụng lao động của gia đình
- Sản xuất nông nghiệp thường không hấp dẫn cho đầu tư thành tư bản nông nghiệp
- Nông dân có thể đa dạng hoá các hoạt động kinh tế ở hộ
Chính do những ưu thế này mà kinh tế hộ nông dân đã đang và sẽ tồn tại b) Vai trò, vị trí của kinh tế trang trại
Trang trại là hình thức tổ chức sản xuất quan trọng trong nông nghiệp toàn cầu Hiện nay, trang trại gia đình là loại hình chủ yếu trong nông nghiệp Việt Nam Tại các nước phát triển, trang trại gia đình đóng vai trò quyết định trong sản xuất nông nghiệp, cung cấp hầu hết nông sản cho xã hội.
Các trang trại đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển các loại cây trồng và vật nuôi có giá trị cao, đồng thời khắc phục tình trạng sản xuất phân tán và manh mún Chúng tạo ra những vùng chuyên môn hóa, tập trung hàng hóa và thâm canh cao Hơn nữa, việc thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ các trang trại còn góp phần phát triển công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp chế biến và dịch vụ sản xuất tại nông thôn.
Phát triển kinh tế trang trại không chỉ làm tăng số hộ giàu ở nông thôn mà còn tạo ra nhiều việc làm và tăng thu nhập cho người lao động Đồng thời, nó cũng thúc đẩy sự phát triển của hạ tầng nông thôn và cung cấp mô hình cho nông dân trong việc tổ chức và quản lý sản xuất kinh doanh hiệu quả.
Các chủ trang trại, với ý thức tự chủ trong sản xuất kinh doanh và lợi ích lâu dài, luôn chú trọng đến việc khai thác hợp lý và bảo vệ môi trường Họ không chỉ quan tâm đến không gian sinh thái của trang trại mà còn mở rộng ra từng vùng xung quanh Các trang trại ở trung du và miền núi đã đóng góp quan trọng vào việc trồng rừng, bảo vệ rừng, phủ xanh đất trống đồi trọc và sử dụng hiệu quả tài nguyên đất đai Những hoạt động này đã có tác động tích cực trong việc cải tạo và bảo vệ môi trường sinh thái trên các vùng đất nước.
1.3.2 Các giải pháp phát kinh tế hộ, trang trại của chính phủ a) Giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân
Giải quyết quan hệ ruộng đất trong nông thôn là cần thiết để phù hợp với kinh tế thị trường Cần chú trọng đến việc giải quyết mâu thuẫn giữa tích tụ ruộng đất và tình trạng nông dân không có đất hoặc thiếu đất sản xuất, nhằm đảm bảo sự công bằng và phát triển bền vững trong nông nghiệp.
Vấn đề sử dụng đất đai phải đáp ứng yêu cầu của sản xuất hàng hoá và công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn
Để nâng cao quy mô kinh tế và năng suất lao động của nông dân, nhà nước cần tạo ra sự di chuyển linh hoạt của các yếu tố sản xuất nhằm phát triển kinh tế hộ, tăng số hộ nông dân giàu có và chuyển đổi một phần nông dân, đặc biệt là những người không có đất hoặc thiếu đất canh tác, sang lĩnh vực kinh doanh và dịch vụ Đồng thời, cần đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa để thu hút lao động từ khu vực nông nghiệp.
Để cải thiện mối quan hệ giữa hộ nông dân và hợp tác xã (HTX), cần khuyến khích hình thức hợp tác tự nguyện và tạo điều kiện cho nông dân phát triển tính tự lập Các dịch vụ mà HTX cung cấp phải được thực hiện theo cơ chế thị trường, nhằm nâng cao hiệu quả và sự hài lòng của nông dân.
- Tạo môi trường cho kinh tế hộ nông dân phát triển Chú trọng vào các chính sách:
+ Chính sách ruộng đất: Tích tụ và thị trường hoá đất đai
+ Đa dạng hoá các thành phần kinh tế trong nông nghiệp
+ Chính sách can thiệp trong lưu thông phân phối hỗ trợ hộ nông dân
+ Tăng cường cơ cở vật chất kỹ thuật nông nghiệp
Nâng cao trình độ cho nông dân, đặc biệt là ở các vùng sâu vùng xa, là cần thiết để tăng cường khả năng tiếp cận thị trường, đồng thời hướng tới việc mở rộng ra thị trường quốc tế.
Để phát triển kinh tế trang trại hiệu quả, cần lựa chọn các kỹ thuật và công nghệ phù hợp để chuyển giao cho nông dân, đồng thời áp dụng phương pháp chuyển giao linh hoạt tùy theo từng đối tượng nông dân.
Nhà nước công nhận sự tồn tại và phát triển của các thành phần kinh tế trong nông nghiệp, đồng thời đảm bảo quyền bình đẳng cho tất cả các thành phần này Điều này rất quan trọng, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của kinh tế trang trại.
Nhà nước cam kết giao quyền sử dụng đất ổn định và lâu dài cho người sản xuất, đồng thời mở rộng các hình thức cho thuê, chuyển đổi và chuyển nhượng đất đai để tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế.
Để mở rộng quy mô sản xuất, cần thực hiện 12 biện pháp quan trọng Chính sách đất đai, được quy định trong Luật Đất đai và các sửa đổi sau này, đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế trang trại.
Nhà nước cần nghiên cứu và hỗ trợ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng tại các vùng khó khăn, đồng thời phát triển cơ sở chế biến nông sản Việc thực hiện các chính sách tín dụng ưu đãi và thông thoáng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho nông dân vay vốn, từ đó phát triển sản xuất hiệu quả hơn.
Nhà nước khuyến khích phát triển sản xuất từ các thành phần kinh tế nhằm thu hút lao động và giải quyết việc làm tại chỗ Chủ trang trại được phép thuê lao động và trả công theo thỏa thuận Đồng thời, nhà nước hỗ trợ đào tạo nghề đa dạng để cung cấp lao động chất lượng cho phát triển nông nghiệp và trang trại.
Nhà nước cam kết hỗ trợ sản xuất và cung cấp giống cây trồng, vật nuôi chất lượng cao, đồng thời phát triển các dịch vụ khoa học kỹ thuật và chuyển giao công nghệ cho nông dân Chính sách khuyến khích liên kết giữa cơ sở sản xuất và các cơ sở khoa học, đào tạo nhằm tăng cường ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp.
LỰA CHỌN CÁC HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT KINH DOANH Ở HỘ -
Vai trò và sự cần thiết lựa chọn hoạt động sản xuất kinh doanh ở hộ-trang trại 13 2.2 Những căn cứ để lựa chọn hoạt động sản xuất kinh doanh ở hộ-trang trại
2.1.1 Vai trò và sự cần thiết lựa chọn hoạt động sản xuất kinh doanh ở hộ
Quyết định của người nông dân được xác định bởi tầm nhìn và quan điểm của họ về các mục tiêu và mục đích Nếu có sự tự do trong lựa chọn, họ sẽ chọn các loại cây trồng và vật nuôi phù hợp nhất để đạt được những mục tiêu thực sự của mình.
Quyết định của người nông dân bao gồm:
- Quyết định về định hướng sản xuất (sản xuất cây gì? sản xuất như thế nào? sản xuất bao nhiêu? sản xuất khi nào? sản xuất ở đâu?
- Quyết định về phương hướng sử dụng tài nguyên (lao động, sử dụng đất, nước )
- Quyết định về phương hướng đầu tư, phương hướng thanh toán (vốn và sử dụng vốn, quản lý thu, chi )
- Quyết định về chế biến và định hướng thị trường (chế biến sản phẩm nào ? khi nào bán, bán ở đâu ? dự trữ )
Mục tiêu sản xuất của hộ nông dân ảnh hưởng đến sự lựa chọn sản phẩm kinh doanh, mức độ đầu tư và phản ứng với giá cả thị trường Sản xuất của họ đã tiến hóa từ tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hóa với nhiều mức độ khác nhau Trong quá trình này, hộ nông dân sẽ điều chỉnh mục tiêu và phương thức kinh doanh để nâng cao hiệu quả sản xuất, đồng thời thích ứng với biến động của thị trường.
2.1.2 Vai trò, mục đích và sự cần thiết lựa chọn hoạt động sản xuất kinh doanh ở trang trại
* Vai trò của sự lựa chọn hoạt động sản xuất kinh doanh trong trang trại
Hiện nay, ngành Nông lâm ngư nghiệp tại các trang trại đang chuyển mình theo cơ chế thị trường, với đặc trưng nổi bật là sản xuất hàng hóa và dịch vụ.
Việc xác định phương hướng, quy mô kinh doanh và mục tiêu kinh doanh hợp lý là rất quan trọng và là điều kiện tiên quyết cho sự thành công của trang trại Phương hướng kinh doanh phải gắn liền với quy mô sản xuất hàng hóa và dịch vụ, vì đây là những vấn đề lớn có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.
Phương hướng sản xuất kinh doanh trong trang trại là nội dung mà trang trại tự đặt câu hỏi và trả lời
* Mục đích của sự lựa chọn hoạt động sản xuất kinh doanh trong trang trại
- Lựa chọn được ngành sản xuất, sản phẩm phù hợp với điều kiện sản xuất kinh doanh của trang trại và cho hiệu quả kinh tế cao
- Lựa chọn qui mô sản xuất hợp lý cho từng ngành, từng loại sản phẩm
- Lựa chọn được công nghệ, tiến bộ kỹ thuật phù hợp để ứng dụng vào sản xuất
- Xác định được thu nhập của từng ngành, từng sản phẩm và của toàn trang trại làm căn cứ để lựa chọn cơ cấu và phương hướng sản xuất
- Phân tích được hiệu quả sản xuất của toàn trang trại, của từng ngành, từng sản phẩm hay hiệu quả sử dụng của từng nguồn lực
- Đưa ra được những quyết định đúng trong đầu tư và kinh doanh
Dự thảo sản xuất kinh doanh đóng vai trò quan trọng trong việc điều hành và phát triển sản xuất của trang trại, giúp nâng cao hiệu quả hoạt động và đảm bảo sự bền vững trong kinh doanh.
2.1.3 Các câu hỏi phải trả lời trước khi lựa chọn hoạt động sản xuất kinh doanh ở hộ - trang trại
Trước khi quyết định hoạt động sản xuất kinh doanh, hộ nông dân và trang trại cần giải quyết nhiều vấn đề quan trọng Việc trả lời những câu hỏi này sẽ đảm bảo sự phát triển bền vững cho hộ và trang trại trong tương lai.
- Sản xuất kinh doanh cái gì? (Cây gì? con gì? mô hình kinh doanh, các bước đi cụ thể)
- Sản xuất kinh doanh cho ai? (ai tiêu thụ, tiêu thụ ở đâu, giá bán)
- Sản xuất kinh doanh như thế nào? (công nghệ, điều kiện sản xuất, kiến thức sản xuất)
Lợi nhuận thu được là yếu tố quyết định cho sự lựa chọn các phương án sản xuất kinh doanh tối ưu cho trang trại và các bộ phận của nó, nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra.
2.2 Những căn cứ để lựa chọn hoạt động sản xuất kinh doanh ở hộ- trang trại
2.2.1 Về đất đai Đất đai là tư liệu sản xuất chủ yếu không thể thay thế được trong hoạt động sản xuất nông, lâm, thuỷ sản Đối với kinh tế hộ: Đất đai có quy mô nhỏ, manh mún, phân tán Những vấn đề này gây trở ngại cho quá trình cơ giới hoá sản xuất, khó quản lý sản xuất và ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất Đối với kinh tế trang trại: Để phát triển kinh tế trang trại - một hình thức tổ chức sản xuất nông, lâm, thuỷ sản hàng hoá lớn - trước hết phải dựa vào đất, nhất là những
15 nơi tiềm năng để mở rộng diện tích đất đai còn nhiều, trong đó đáng chú ý là trung du, miền núi và ven biển
Muốn sử dụng đất có hiệu quả phải chú ý khai thác tiềm năng, thế mạnh về đất đai, lựa chọn cây trồng cho phù hợp với từng loại đất
2.2.2 Vốn và nguồn vốn Đối với kinh tế hộ: Khả năng tích tụ, tập trung vốn của nông dân phần lớn là thấp Vốn cho nông nghiệp chu chuyển chậm Dễ gặp rủi ro trong đầu tư vào nông nghiệp Hầu hết các hộ nông dân đều thiếu vốn Đối với kinh tế trang trại: Vốn là yếu tố hạn chế để phát triển kinh tế trang trại đòi hỏi phải có vốn, trong đó các chủ trang trại cần phải tích tụ một lượng vốn tự có nhất định Đó là một trong những điều kiện tiên quyết, bởi lẽ nếu có nhiều vốn thì có thể thuê đất đai, sức lao động làm kinh tế trang trại Nguồn vốn các trang trại chủ yếu dựa vào vốn tự có
Như vậy, để phát triển sản xuất kinh doanh có hiệu quả, chủ hộ, trang trại phải biết sử dụng hợp lý các nguồn vốn
2.2.3 Lao động Đối với kinh tế hộ: Hộ nông dân tự tổ chức lao động, sử dụng lao động gia đình là chủ yếu Lao động nông nghiệp có trình độ thấp Việc sử dụng quỹ thời gian lao động mới đạt khoảng 73%
Thị trường lao động nông thôn đang hình thành, dẫn đến sự thay đổi trong cơ cấu nghề nghiệp và ảnh hưởng đến thu nhập hộ gia đình Trong lĩnh vực kinh tế trang trại, phần lớn chủ trang trại là nam giới thuộc dân tộc Kinh, với bình quân khoảng 5,82 người/hộ Số lao động làm thuê tại các trang trại hiện còn hạn chế, trung bình chỉ 0,98 người/trang trại, và chủ yếu là lao động thời vụ.
2.2.4 Kinh nghiệm và trình độ quản lý của chủ hộ- chủ trang trại
Chủ hộ hoặc chủ trang trại đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý Kinh nghiệm và trình độ quản lý của họ chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố như trình độ văn hóa, chuyên môn kỹ thuật, khả năng quản lý kinh tế, cũng như giới tính, tuổi tác và dân tộc.
2.2.5 Các nguồn lực bên ngoài ảnh hưởng, chi phối đến phát triển kinh tế hộ- trang trại
Các nguồn lực bên ngoài bao gồm điều kiện tự nhiên và điều kiện kinh tế xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra lợi thế so sánh, đồng thời ảnh hưởng đến chính sách và quan hệ cộng đồng.
Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hộ nông dân và trang trại trong sản xuất kinh doanh, bao gồm đầu tư vào hệ thống thuỷ lợi, cung cấp tín dụng, cải thiện giáo dục, điều chỉnh thuế sử dụng đất nông nghiệp và quản lý giá cả.
Trình tự các bước sản xuất kinh doanh ở hộ-trang trại
Để tổ chức sản xuất kinh doanh có hiệu quả, hộ-trang trại cần thực hiện tốt các bước công việc sau:
- Tìm hiểu về điều kiện dân sinh kinh tế xã hội ở địa phương
- Tìm hiểu nhu cầu thị trường tại thôn bản
- Tìm hiểu tình hình sản xuất kinh doanh tại thôn bản
- Lựa chọn hộ tiểu biểu của thôn bản
- Lựa chọn hoạt động sản xuất kinh doanh cho hộ tiêu biểu
- Lập kế hoạch sản xuất kinh doanh cho hộ tiêu biểu
1 Trình bày vai trò và sự cần thiết lựa chọn hoạt động sản xuất kinh doanh ở hộ và trang trại?
2 Việc lựa chọn hoạt động sản xuất kinh theo loại hình kinh tế hộ hay trang trại cần căn cứ vào những yếu tố nào?
3 Để phát triển sản xuất tại địa phương, em lựa chọn xây dựng mô hình kinh tế theo loại hình kinh tế hộ nông dân hay kinh tế trang trại? Vì sao?
QUẢN LÝ CÁC YẾU TỐ SẢN XUẤT
Quản lý các yếu tố sản xuất kinh tế trang trại
3.2.1 Quản lý con người- lao động- thù lao
Trong trang trại, ngoài việc sử dụng lao động gia đình, chủ trang trại cần thuê thêm lao động theo mùa hoặc làm việc suốt năm Quản lý và sử dụng lao động, cùng với việc xác định thù lao hợp lý, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sản xuất Cần có nghệ thuật quản lý để tạo quyền tự chủ cho từng cá nhân, từ đó tối ưu hóa hiệu quả công việc Đồng thời, việc bảo đảm lợi ích kinh tế cho người lao động và gắn kết với thành quả lao động là rất cần thiết để tạo động lực cá nhân Nếu không có động lực cá nhân, thì động lực chung của trang trại và xã hội cũng sẽ bị ảnh hưởng.
Quản lý sử dụng lao động bao gồm việc lập kế hoạch đào tạo và bồi dưỡng nhằm tối ưu hóa nguồn lao động, từ đó nâng cao tỷ suất sử dụng và năng suất lao động Việc bố trí sử dụng lao động trong trang trại là một yếu tố quan trọng để đạt được mục tiêu này.
- Đặc điểm khi bố trí sử dụng lao động trong trang trại:
+ Lao động trang trại có tính thời vụ
+ Lao động trang trại thường nặng nhọc và khó khăn
+ Lao động trang trại không theo giờ giấc
- Nội dung bố trí lao động trong trang trại
- Xác định cụ thể nguồn cung cấp lao động:
+ Lao động của gia đình
+ Lao động thuê, quản lý chặt chẽ số lao động này
- Dựa vào kế hoạch sản xuất - định mức để xác định khối lượng công việc
- Trả thù lao theo hình thức thoả thuận và tuân thủ quy định sử dụng lao động của nhà nước, ký hợp đồng lao động
- Lập lịch canh tác để tính nhu cầu lao động
- Một số chỉ tiêu đánh giá sử dụng lao động: Thu nhập / 1 công lao động; thu nhập/1 lao động b) Quản lý vốn trong trang trại
* Khái niệm vốn: Theo nghĩa rộng là tiềm năng phục vụ cho SX của trang trại Theo nghĩa hẹp là biểu hiện bằng tiền của các đầu vào
* Nguồn vốn trong trang trại: Nguồn vốn tự có và nguồn vốn vay
* Các loại vốn trong trang trại gồm:
* Cách quản lý sử dụng vốn theo cơ chế thị trường:
Vốn là một trong những điều kiện quan trọng nhất để tiến hành sản xuất kinh doanh của các trang trại
- Đầu tư vốn trong SXKD phải sinh lợi Nếu không có lãi thì phải tạo thêm việc làm, tận dụng thời gian lao động
Đầu tư vốn cần phải dựa trên nhu cầu thị trường, nhằm lựa chọn và tập trung vào các ngành chuyên môn hóa sản xuất hàng hóa có hiệu quả kinh tế cao Điều này không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực mà còn đảm bảo rằng các quyết định đầu tư được thực hiện dựa trên khả năng đáp ứng thực tế của thị trường, thay vì chỉ dựa vào khả năng sản xuất của doanh nghiệp.
Các chủ trang trại cần đảm bảo quyền tự chủ tài chính hoàn toàn Họ phải tính toán cẩn thận nhu cầu về vốn tự có và vốn vay Trước khi quyết định vay, chủ trang trại cần cân nhắc kỹ lưỡng và tự đặt ra những câu hỏi quan trọng liên quan đến khả năng trả nợ và lợi nhuận dự kiến.
- Vay vốn để SXKD cái gì?
- Vay ở đâu? vay bao nhiêu? lãi suất?
- Còn nguồn vốn nào không phải trả lãi?
- Thời điểm trả nợ? trả bằng cái gì?
Quản lý chặt chẽ vốn vay không dùng vốn vay sai mục đích, không nên dùng vốn vay mua sắm
Phương án sử dụng vốn phải đảm bảo:
Quản lý các nguồn tài nguyên trong trang trại
3.3.1 Tổ chức quản lý sử dụng đất đai Đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt, không thay thế được trong sản xuất nông, lâm nghiệp nói chung và của trang trại nói riêng a) Bố trí sử dụng đất của trang trại
Việc bố trí và sử dụng đất đai trong trang trại cần phải dựa vào phương hướng sản xuất, kế hoạch dài hạn của trang trại
Quản lý và sử dụng đất cần tuân thủ Luật đất đai 2013:
- Xác định cụ thể ranh giới của trang trại xây rào cắm mốc
- Xác định trách nhiệm của trang trại đối với đất đai
Sử dụng đủ hợp lý đất Địa hình khác nhau thì có thể sử dụng nhiều phương thức sử dụng đất khác nhau
- Ruộng đất thấp, tiện nước: sản xuất 2 lúa hoặc 2 lúa 1 màu
- Bậc thang rộng, độ dốc nhẹ: san bằng đắp bờ giữ nước cấy lúa hoặc trồng cây màu, cây công nghiệp, cây ăn quả
- Bậc thang hẹp: trồng cây màu, cây ăn quả, cây công nghiệp
- Trên sườn dốc, đỉnh đồi: trồng cây lâm nghiệp hay cây công nghiệp
- Đất bói màu, vườn tạp: Trồng cây rau mầu, cây ăn quả, cây lương thực, cây hoa, cây cảnh …
Phát triển kinh tế trang trại theo mô hình VAC – VARC là hướng đi hợp lý, giúp tối ưu hóa hiệu quả sản xuất Cần căn cứ vào điều kiện cụ thể của thị trường để lựa chọn cây trồng và con gia súc, ưu tiên "làm gì mà thị trường cần, chứ không làm cái mình có" Một số chỉ tiêu quan trọng để đánh giá hiệu quả sử dụng đất bao gồm năng suất, lợi nhuận và tính bền vững của mô hình sản xuất.
- Năng suất của cây trồng
- Hệ số quay vòng của đất
- Thu nhập 1 ha, lợi nhuận/1ha
3.3.2 Quản lý nước a) Yêu cầu quản lý nước
- Giữ nguồn nước của trang trại sạch, không ô nhiễm
- Sử dụng hợp lý tiết kiệm nước b) Cách tổ chức
- Tận dụng các nguồn nước tự nhiên cho sản xuất và sinh hoạt
- Đắp đập giữ nước, thả cá
- Xây dựng hệ thống tưới tiêu chủ động cho cây trồng của trang trại
- Bảo vệ nguồn nước khỏi độc hại, nguy hiểm
3.3.3 Quản lý sử dụng tốt nguồn tài nguyờn khí hậu
Thời tiết và khí hậu ảnh hưởng lớn đến cây trồng và vật nuôi, với các yếu tố như nhiệt độ, độ ẩm, mưa, gió, bão và lụt tác động trực tiếp đến sản xuất nông lâm ngư nghiệp Quản lý tiểu khí hậu là cần thiết để điều tiết hơi nước và hơi nóng, thông qua việc trồng cây ven bờ, rừng chắn gió và cây che phủ bề mặt nhằm chống xói mòn Việc lựa chọn cây trồng ngắn ngày, cơ cấu cây trồng hợp lý, gieo trồng đúng thời vụ và xây dựng chế độ luân canh cũng rất quan trọng Dù thời tiết và khí hậu hoạt động tự nhiên, con người không thể ngăn cản chúng, nhưng có thể thích nghi sản xuất với điều kiện tự nhiên để tận dụng tiềm năng khí hậu, từ đó nâng cao năng suất cây trồng và lợi nhuận.
Quản lý kỹ thuật
Kỹ thuật bao gồm tất cả các công cụ, tư liệu lao động và quy trình công nghệ cần thiết để sản xuất sản phẩm, bao gồm cả chế biến và dịch vụ Nó giúp trả lời câu hỏi về cách thức sản xuất hiệu quả.
Qui trình công nghệ là phương pháp sản xuất sản phẩm hệ thống, bao gồm các cách thức sản xuất, dịch vụ và chế biến liên quan đến nhau trong quá trình sản xuất Nó đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng suất lao động và giảm chi phí lao động trong quá trình tạo ra sản phẩm.
- Qui trình công nghệ của sản xuất có ảnh hưởng quyết định dối với chất lượng sản phẩm và chỉ tiêu kinh tế trong kinh doanh của trang trại
Khi lựa chọn và xây dựng quy trình kỹ thuật cũng như công nghệ cho sản xuất, cần phải chọn phương án tối ưu nhất để đảm bảo hiệu quả trong nhiệm vụ sản xuất.
Thị trường
Để hiểu rõ về thị trường, cần nắm vững nội dung và đặc điểm của từng loại thị trường (bán, mua) cùng với các quy luật vận động của sản xuất hàng hóa Trên thị trường, người đưa ra sản phẩm mới sớm nhất sẽ thu được lợi nhuận cao, trong khi lợi nhuận sẽ giảm dần theo thời gian Do đó, quy luật cạnh tranh trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Để định hướng và mở rộng quy mô sản xuất, doanh nghiệp cần nắm vững thông tin về thực trạng thị trường, bao gồm tình hình cung cầu, số lượng, chất lượng, hình thức, mẫu mã, chủng loại sản phẩm và giá cả Việc này giúp điều chỉnh, thay đổi và cải tiến sản phẩm cho phù hợp với yêu cầu của thị trường.
Dự đoán xu hướng phát triển và thay đổi của thị trường là yếu tố quan trọng để xây dựng chiến lược đối với khách hàng, sản phẩm nông, lâm, ngư nghiệp, và chiến lược cạnh tranh với đối thủ Bộ ba chiến lược này đóng vai trò then chốt trong kinh doanh trong nền kinh tế thị trường.
Hạch toán kinh doanh (HTKD)
Quản lý trang trại trong nền kinh tế thị trường yêu cầu chú trọng đến hạch toán kinh doanh Hệ thống hạch toán kinh doanh là phương pháp quản lý có kế hoạch, tiết kiệm, dựa trên tính toán, phân tích và giám sát chặt chẽ các khoản thu chi, nhằm đảm bảo lợi nhuận và mở rộng sản xuất.
Nguyên tắc HTKD: Tự bù đắp chi phí và có lãi Để thực hiện HTKD, các trang trại phải có những điều kiện chủ yếu sau:
- Trang trại phải hoàn toàn độc lập, tự chủ về kinh doanh đặc biệt là tài chính
Để đảm bảo hiệu quả trong công tác hạch toán, cần có cán bộ am hiểu về năng lực nghiệp vụ, có khả năng sử dụng các mối quan hệ hàng hóa-tiền tệ và nắm vững các quy luật của nền kinh tế thị trường Đồng thời, việc thực hiện nghiêm túc chế độ tiết kiệm là điều cần thiết.
- Trang trại có đủ thông tin và phương tiện xử lý thông tin
Nội dung hạch toán kinh doanh của trang trại chủ yếu là: Hạch toán vốn, hạch toán giá thành, hạch toán lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận
( Chi tiết học tại chương V)
Phân tích hoạt động sản xuất kinh doanh
Phân tích hoạt động sản xuất kinh doanh là quá trình nghiên cứu hiệu quả kinh doanh của trang trại trong một khoảng thời gian xác định như quý, vụ hoặc năm Quá trình này bao gồm việc so sánh các tài liệu hạch toán kế toán, thống kê và kỹ thuật – nghiệp vụ với các chỉ tiêu kế hoạch đã đề ra.
Nội dung chủ yếu của phân tích hoạt động sản xuất kinh doanh trong các trang trại nông lâm ngư nghiệp là:
Phân tích tình hình thực hiện kế hoạch sản xuất và dịch vụ của trang trại là rất quan trọng, đặc biệt là việc theo dõi kế hoạch giá thành sản phẩm và dịch vụ Điều này giúp đánh giá hiệu quả kinh doanh và lợi nhuận của trang trại, từ đó đưa ra những điều chỉnh cần thiết để tối ưu hóa quy trình sản xuất và nâng cao lợi nhuận.
- Phân tích tình hình tổ chức và quản lý các yếu tố kinh doanh trong từng ngành và cả trang trại
- Phân tích tình hình tổ chức (cơ cấu các ngành) và quản lý các ngành kinh doanh của trang trại
- Phân tích thị trường (mua vật tư, bán sản phẩm)
Phương pháp phân tích hoạt động sản xuất kinh doanh chủ yếu dựa vào việc so sánh kết quả đạt được với kế hoạch đề ra, so với kết quả của năm trước hoặc các thời kỳ trước, cũng như so sánh với các trang trại và cơ sở kinh doanh khác có điều kiện tương tự.
1 Nêu những điểm khác nhau giữa các yếu tố ảnh hưởng tới kinh tế hộ nông dân và trang trại?
2 Dựa vào hình 3.1, em hãy phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới hộ nông dân trong phát triển kinh tế?
3 Nêu những điểm thuận lợi và khó khăn trong việc quản lý các yếu tố nội tại của hộ nông dân và trang trại?
4 Trình bày nội dung quản lý thị trường, tài nguyên của kinh tế hộ và trang trại?
5 Kỹ thuật trong kinh tế hộ và trang trại nông dân là gì? Nêu nội dung quản lý kỹ thuật của kinh tế hộ nông dân?
6 Quản lý lao động trong kinh tế hộ-trang trại có tầm quan trọng như nào? Để điều hành lao động trong hộ-trang trại cần phải làm tốt những công việc nào?
7 Vốn sản xuất kinh doanh của kinh tế hộ-trang trại có thể huy động từ những nguồn nào? Cách quản lý, sử dụng vốn hiệu quả?
XÂY DỰNG KẾ HOẠCH SẢN XUẤT KINH DOANH TRANG TRẠI NÔNG LÂM NGHIỆP
Lập phương án sản xuất kinh doanh của hộ
4.1.1 Mục tiêu và yêu cầu xây dựng phương án sản xuất kinh doanh
Mục tiêu của phương án sản xuất kinh doanh của hộ là không chỉ tự cung tự cấp mà còn hướng tới việc tạo ra sản phẩm hàng hóa để bán ra thị trường, từ đó thu được doanh thu để trang trải chi phí văn hóa – xã hội và tích lũy vốn nhằm mở rộng quy mô sản xuất.
* Yêu cầu xây dựng phương án sản xuất kinh doanh:
Phát triển kinh tế hộ cần được định hướng rõ ràng để đạt được mục tiêu ngắn hạn và dài hạn, tập trung vào việc kết hợp nông lâm, nhằm tối ưu hóa việc sử dụng đất đai và lao động trong gia đình Điều này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn đảm bảo sự bền vững trong phát triển kinh tế.
- Cần chú ý đến sản xuất lâm nghiệp một cách thích đáng để giải quyết nhu cầu tiêu dùng gỗ, củi cho xã hội
- Cần lựa chọn cây trồng thích hợp hoặc giống vật nuôi có giá trị kinh tế cao
- Cần chú ý đến yêu cầu phòng hộ, chống xói mòn và tạo ra một hệ môi trường sinh thái khép kín bền vững, ổn định lâu dài
4.1.2 Phương án sản xuất kinh doanh của hộ a) Phương án sản xuất kinh doanh từng loại cây, con
Phương án sản xuất kinh doanh cần được thiết kế hợp lý về cơ cấu và mặt bằng trong mô hình RVAC, phù hợp với điều kiện tự nhiên của địa phương Mô hình RVAC bao gồm các thành phần như cây rừng, cây ăn quả, cây công nghiệp (vườn chè, cà phê, mía), chăn nuôi gia súc lớn và gia cầm, ao cá, vườn rau, cùng với ruộng lúa và nương thâm canh.
Kết hợp hợp lý giữa các cây con dài ngày và ngắn ngày giúp kinh tế hộ phát triển bền vững, tạo điều kiện tích lũy và mở rộng sản xuất hàng hóa.
Sơ đồ qui hoạch, bố trí mặt bằng sản xuất kinh doanh:
Sơ đồ bố trí mặt bằng của kinh tế hộ cần được thiết kế linh hoạt, phù hợp với điều kiện tự nhiên, độ dốc và hình dáng của khu đất Điều này nhằm đảm bảo nguyên tắc sử dụng đất hiệu quả và hợp lý.
28 cây ấy để đảm bảo năng suất cây trồng, làm tốt khâu bảo vệ an toàn kết quả sản suất và thuận tiện cho việc canh tác
Sơ đồ mặt cắt và mặt bằng của mô hình kinh tế hộ gia đình miền núi cần tính toán dự toán chi phí sản xuất cho toàn bộ chu kỳ sản xuất, có thể kéo dài cả năm hoặc nhiều năm Đối với cây trồng lâu năm, dự toán này sẽ bao gồm hai bộ phận chính.
Chi phí đầu tư ban đầu (mua cây con, phân bón, nhân công trồng, chăm sóc )
Bộ phận này cần được phân bổ, khấu hao đều cho số năm có thu hoạch sản phẩm
Chi phí kinh doanh hàng năm được xác định khi sản phẩm thu hoạch, bao gồm các khoản chi cho phân bón, phòng trừ sâu bệnh, nhân công chăm sóc, thu hoạch và tiêu thụ sản phẩm.
+ Dự kiến doanh thu và hiệu quả kinh tế sau mỗi chu kỳ sản xuất
Biểu đồ sử dụng lao động trong sản xuất theo từng tháng trong năm và theo mùa vụ cho thấy sự phân bổ nguồn nhân lực hiệu quả Hệ thống kế hoạch dài hạn và kế hoạch hàng năm đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa quy trình sản xuất, giúp doanh nghiệp thích ứng với biến động của thị trường và nâng cao năng suất lao động.
Kế hoạch dài hạn đóng vai trò quan trọng trong việc xác định phương hướng, qui mô và mục tiêu sản xuất kinh doanh của hộ Nó được chia thành hai loại: kế hoạch dài hạn nhiều năm và kế hoạch dài hạn 5 năm, giúp định hình chiến lược phát triển bền vững cho tương lai.
Thời gian thực hiện kế hoạch phụ thuộc vào chu kỳ sản xuất kinh doanh của các loại cây con dài ngày, chẳng hạn như cây lấy gỗ có thời gian từ 7 đến 30 năm và cây ăn quả từ 5 đến 7 năm.
Kế hoạch ngắn hạn hàng năm là công cụ quan trọng giúp chủ gia đình sắp xếp công việc, phân bổ lao động và tính toán chi phí hàng tháng Nó không chỉ tạo điều kiện cho mỗi thành viên hiểu rõ nhiệm vụ của mình mà còn nâng cao tinh thần trách nhiệm và hiệu quả lao động trong gia đình.
4.1.3 Các tiêu chí đánh giá hiệu quả kinh tế của phương án
- Tổng lợi nhuận và lợi nhuận trên một đơn vị diện tích hay trên một đồng vốn sau một chu kỳ sản xuất của phương án
- Tổng doanh thu và doanh thu trên một đơn vị diện tích, hay trên một đồng vốn sau một chu kỳ sản xuất của phương án
- Giá trị thu nhập một ngày công lao động của phương án.
Xây dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh của trang trại
4.2.1 Căn cứ xây dựng phương hướng sản xuất kinh doanh
- Dựa vào điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội
- Dựa vào nhu cầu sản phẩm của vùng
- Dựa vào mục đích của người chủ trang trại
4.2.2 Xác định phương hướng và mục tiêu sản xuất kinh doanh của trang trại a) Vai trò của việc xác định phương hướng và mục tiêu sản xuất kinh doanh của trang trại:
Hiện nay, sản xuất kinh doanh Nông lâm ngư nghiệp tại trang trại đang hoạt động theo cơ chế thị trường, tập trung vào sản phẩm hàng hóa và dịch vụ phù hợp với nhu cầu của nền kinh tế Việc xác định phương hướng, quy mô kinh doanh và mục tiêu sản xuất hợp lý là yếu tố quyết định cho sự thành công của trang trại Để xác định phương hướng và quy mô sản xuất hàng hóa, dịch vụ, cần phân tích cung cầu thị trường và khả năng của trang trại, đồng thời trả lời bốn vấn đề quan trọng liên quan đến chiến lược phát triển.
- Sản xuất và kinh doanh dịch vụ cái gì ?
- Sản xuất và kinh doanh dịch vụ như thế nào?
- Sản xuất và dịch vụ cho ai?
- Lợi nhuận thu được bao nhiêu?
Phương hướng sản xuất kinh doanh của trang trại đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định cách sử dụng hiệu quả các nguồn lực như đất đai, vốn và lao động Việc xác định phương hướng này không chỉ giúp tối ưu hóa tài nguyên mà còn nâng cao hiệu quả kinh doanh của trang trại.
Xác định phương hướng sản xuất kinh doanh đúng đắn là yếu tố quyết định thành công hay thất bại của trang trại Để xây dựng phương hướng này, trang trại cần xem xét nhiều vấn đề và khía cạnh của cơ chế, chính sách hiện hành Nội dung xác định trong phương hướng sản xuất kinh doanh là rất quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững.
Xác định ngành chính của trang trại bao gồm cây trồng chủ lực và con gia súc chính, cùng với các ngành bổ sung và sản xuất phụ Đồng thời, cần xác định rõ ngành phục vụ để hỗ trợ hoạt động chính Mục tiêu sản xuất kinh doanh của trang trại cũng cần được đặt ra một cách cụ thể để đảm bảo hiệu quả và phát triển bền vững.
Mục tiêu là yếu tố then chốt để trang trại phát triển bền vững Việc xác định mục tiêu rõ ràng giúp trang trại vừa duy trì tính chất hộ gia đình, vừa tối ưu hóa lợi nhuận.
Mục tiêu chính của trang trại bao gồm việc tạo ra lợi nhuận, cung cấp sản phẩm hàng hóa cho xã hội, và phát triển bền vững trong bối cảnh thị trường hiện nay.
Các trang trại cần phải thực hiện trách nhiệm xã hội bằng cách sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lý, bảo vệ môi trường sinh thái trong khu vực sản xuất và kinh doanh, cũng như đảm bảo chất lượng sản phẩm cung cấp ra thị trường.
Căn cứ để xác định mục tiêu:
- Đường lối phát triển kinh tế của đảng và nhà nước
- Nhu cầu của thị trường hiện tại và tương lai
- Điều kiện cụ thể của trang trại và môi trường lĩnh vựa hoạt động của trang trại.
Lập kế hoạch sản xuất trong trang trại
4.3.1 Khái niệm và vai trò của kế hoạch sản xuất kinh doanh
Kế hoạch sản xuất kinh doanh trong trang trại là những dự định cụ thể được thể hiện qua một bản kế hoạch, bao gồm các chỉ tiêu và biện pháp thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định Trong quá trình phát triển, chủ trang trại cần có những ý tưởng khách quan và thực tế, được cụ thể hóa bằng các chỉ tiêu rõ ràng và thời gian xác định để tạo thành kế hoạch hiệu quả.
* Vai trò của kế hoạch sản xuất kinh doanh:
Kế hoạch đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và trang trại Nó giúp định hướng hoạt động, tối ưu hóa nguồn lực và đảm bảo hiệu quả trong quá trình vận hành Việc lập kế hoạch chi tiết sẽ giúp doanh nghiệp và trang trại đạt được mục tiêu một cách hiệu quả hơn.
- Kế hoạch giúp chủ trang trại tiến hành sản xuất và quản lý sản xuất có cơ sở khoa học
- Kế hoạch giúp chủ trang trại kiểm tra được các hoạt động của trang trại
- Kế hoạch giúp chủ trang trại thấy được điểm mạnh, điểm yếu của mình và các đối thủ cạnh tranh
4.3.2 Căn cứ để xây dựng kế hoạch
Lập kế hoạch xây dựng cơ bản dài hạn phải dựa vào:
- Quy hoạch đất đai của trang trại, quy hoạch các công trình xây dựng cơ bản của vùng như: quy hoạch đường xá, thủy lợi, điện.v.v…
- Nhu cầu phát triển các ngành sản xuất
- Khả năng huy động vốn
- Khả năng huy động các nguồn lực khác
- Nhu cầu đời sống của các thành viên trong trang trại
- Bảng định mức kinh tế kỹ thuật
4.3.3 Các loại kế hoạch trong trang trại
- Kế hoạch dài hạn: Kế hoạch dài hạn nhiều năm
Kế hoạch dài hạn năm năm
- Kế hoạch ngắn hạn: Kế hoạch hàng năm
Kế hoạch tác nghiệp a) Kế hoạch dài hạn:
- Kế hoạch sử dụng đất đai
- Kế hoạch xây dựng cơ bản
- Kế hoạch các yếu tố sản xuất
- Kế hoạch xác định tỷ lệ các ngành
- Kế hoạch phát triển vốn sản xuất kinh doanh là các kế hoạch có thời gian > 1 năm
31 b) Kế hoạch ngắn hạn: Là các kế hoạch có thời hạn < 1 năm và là cụ thể nội dung của kế hoạch dài hạn
* Kế hoạch hàng năm: Dự kiến hoạt động của trang trại trong 1 năm
+ Kế hoạch các hoạt động sản xuất kinh doanh hàng năm
+ Kế hoạch chuẩn bị sản xuất
+ Kế hoạch xây dựng cơ bản hàng năm
+ Kế hoạch cung ứng vật tư kỹ thuật
+ Kế hoạch tài chính: Dự kiến các khoản chi và thời điểm chi
Dự kiến khoản thu và thời điểm thu
Dự kiến cân đối thu chi trong năm
* Kế hoạch tác nghiệp của trang trại: Là kế hoạch cụ thể trong thời gian ngắn nhằm điều hành các hoạt động sản xuất của trang trại
4.3.4 Xây dựng kế hoạch hàng năm a) Xây dựng kế hoạch trồng trọt
Xây dựng kế hoạch trồng trọt là xây dựng kế hoạch diện tích, năng suất và sản lượng của từng loại cây, có thể thiết lập thành biểu mẫu
Biểu 4.1 Kế hoạch trồng trọt hàng năm
Năng suất Sản lượng Sản lượng hàng hóa (tấn) Giá trị
* Về kế hoạch sản lượng căn cứ vào:
- Khối lượng sản phẩm có thể bán ra
- Nhu cầu nội bộ của trang trại (giấy, thức ăn gia súc…)
- Quy mô và cơ cấu diện tích đất trồng trọt từng loại cây trồng
- Năng suất của từng loại cây trồng
- Quy trình kỹ thuật thâm canh
* Về kế hoạch diện tích, căn cứ vào:
- Kế hoạch sản lượng (nhu cầu về sản lượng)
- Khả năng khai hoang phục hóa
- Phân bổ và sử dụng đất trồng trọt
- Khả năng về năng suất
* Về kế hoạch năng suất, căn cứ vào:
- Năng suất thực tế đạt được những năm gần đây
- Khả năng tăng năng suất cây trồng trong điều kiện tăng đầu tư về vật tư, lao động, thủy lợi.v.v…
Để đạt được các chỉ tiêu về sản lượng, diện tích và năng suất, kế hoạch biện pháp là yếu tố quyết định, trong đó kế hoạch vật tư - kỹ thuật đóng vai trò quan trọng Kế hoạch này cần xác định rõ nhu cầu vật tư cho từng loại cây trồng, dựa trên quy trình sản xuất, diện tích canh tác hàng năm và định mức hao phí vật tư - kỹ thuật cho mỗi đơn vị diện tích.
Khả năng cung ứng vật tư và kỹ thuật cho trang trại bao gồm hai phần chính: phần tự sản xuất, như giống cây trồng và phân hữu cơ, và phần mua ngoài, phụ thuộc vào nguồn hàng cung cấp và khả năng tài chính của trang trại.
Cân đối giữa nhu cầu và khả năng cung ứng vật tư - kỹ thuật là rất quan trọng trong sản xuất nông nghiệp, với hai tình huống có thể xảy ra là thừa hoặc thiếu Để xử lý sự mất cân đối này, cần lập biểu mẫu chi tiết bao gồm nhu cầu, khả năng và tình trạng cân đối cho từng loại cây trồng Ngoài ra, việc xây dựng kế hoạch hàng năm trong chăn nuôi cũng cần được thực hiện để đảm bảo sự phát triển bền vững.
Kế hoạch sản phẩm, số lượng đầu con và năng suất chăn nuôi có thể lập thành biểu mẫu
Biểu 4.2 Kế hoạch chăn nuôi hàng năm Đơn vị
1 Số đầu gia súc, gia cầm Con
2 Năng suất gia súc, gia cầm
- Thịt Kg tăng trọng/tháng
* Về chỉ tiêu sản phẩm, khi xây dựng căn cứ vào:
- Chỉ tiêu kế hoạch dài hạn về sản phẩm chăn nuôi
- Khối lượng sản phẩm có thể bán ra
- Nhu cầu tiêu thụ nội bộ trang trại
- Quy mô và cơ cấu đàn gia súc
- Năng suất sản phẩm từng loại gia súc
* Về chỉ tiêu quy mô đàn gia súc, căn cứ vào:
- Phương hướng và mục tiêu chăn nuôi (chăn nuôi lấy thịt, trứng, sữa)
- Chỉ tiêu sản phẩm chăn nuôi
- Khả năng đảm bảo nguồn cung cấp thức ăn gia súc
- Khả năng về chuồng trại
* Về chỉ tiêu năng suất, sản phẩm, căn cứ vào:
- Khả năng đảm bảo về số lượng và chất lượng thức ăn gia súc theo yêu cầu của từng loại gia súc
- Thực tế năng suất sản phẩm gia súc của những năm gần đây
+ Kế hoạch biện pháp chăn nuôi
Kế hoạch biện pháp chăn nuôi bao gồm nhiều nội dung quan trọng, trong đó nổi bật là kế hoạch vật tư chăn nuôi, bao gồm giống, thức ăn và thú y Những yếu tố này là cơ sở để xây dựng một chiến lược chăn nuôi hiệu quả.
* Xác định nhu cầu về vật tư chăn nuôi:
Nhu cầu về giống - xác định nhu cầu về giống phải dựa vào quy mô và cơ cấu đàn gia súc và định mức kinh tế kỹ thuật
Nhu cầu về thức ăn, xác định cho từng tháng và cả kỳ chăn nuôi, bao gồm số lượng, chất lượng và chủng loại thức ăn
Nhu cầu thuốc thú y, xác định nhu cầu thuốc thú y phải dựa vào quy mô đàn gia súc và tình hình dịch bệnh qua các năm.-
* Xác định khả năng đảm bảo vật tư chăn nuôi:
Có thể chia làm hai phần: phần do trang trại sản xuất được (con giống, thức ăn xanh…)
Phần trang trại phải mua ngoài, phần này phụ thuộc vào khả năng tài chính (vốn tự có, vốn vay…) nguồn hàng cung cấp
* Cân đối: kết quả so sánh giữa nhu cầu và khả năng sẽ dẫn đến thừa, thiếu trang trại cần tìm biện pháp giải quyết
Có thể lập biểu cân đối: nhu cầu, khả năng và cân đối từng loại gia súc c) Kế hoạch tiêu thụ sản phẩm
* Để xây dựng kế hoạch tiêu thụ sản phẩm, cần dựa vào các căn cứ sau:
Nhu cầu thị trường về sản phẩm từ trang trại trong những năm gần đây đã có sự biến đổi đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến kế hoạch sản xuất và tiêu thụ Để tối ưu hóa hiệu quả kinh doanh, các chủ trang trại cần tiến hành phân tích thị trường nhằm hiểu rõ đặc điểm và xu hướng tiêu thụ Việc này giúp xác định điểm mạnh và điểm yếu của từng loại sản phẩm, từ đó tìm ra các giải pháp khắc phục phù hợp.
Số lượng và chất lượng sản phẩm cùng với chi phí sản xuất là yếu tố quyết định trong hoạt động của trang trại Khi sản phẩm đạt chất lượng cao và chi phí sản xuất thấp, việc tiêu thụ sẽ trở nên dễ dàng hơn Ngược lại, nếu chất lượng kém và chi phí cao, sẽ gặp khó khăn trong việc tiêu thụ sản phẩm.
Để đánh giá tính cạnh tranh của sản phẩm trang trại trên thị trường, cần khảo sát số lượng và chất lượng các đối thủ cạnh tranh hiện có Việc phân tích điểm mạnh và điểm yếu của từng đối thủ sẽ giúp xác định những lợi thế và yếu thế của sản phẩm trang trại Từ đó, có thể xây dựng chiến lược cạnh tranh hiệu quả hơn, nâng cao vị thế sản phẩm trong thị trường.
* Ngoài các căn cứ trên, khi xây dựng còn xem xét thêm:
- Giá cả trên thị trường
- Phần sản xuất để lại tiêu thụ nội bộ
- Các hợp đồng kinh tế với các cơ sở chế biến, các đại lý, các thương gia, hợp tác xã tiêu thụ.v.v…
Có thể lập thành biểu mẫu: kế hoạch và tiêu thụ sản phẩm d) Kế hoạch tài chính
Kế hoạch tài chính là một phần quan trọng trong chiến lược sản xuất kinh doanh của trang trại, bao gồm việc huy động và sử dụng vốn, xác định giá thành và quản lý thu chi tài chính.
+ Kế hoạch huy động và sử dụng vốn
* Phần huy động vốn bao gồm: xác định nhu cầu vốn cho sản xuất kinh doanh của trang trại trong từng vụ và cả năm
Xác định nguồn vốn và khả năng huy động vốn từ các nguồn cụ thể trong từng vụ, cả năm
Phần sử dụng vốn cần xác định rõ hướng đi cho từng giai đoạn, dựa trên nhu cầu cụ thể của sản xuất kinh doanh Điều này phải căn cứ vào kế hoạch biện pháp và kế hoạch tiêu thụ sản phẩm để đảm bảo hiệu quả tài chính.
Kế hoạch giá thành nhằm góp phần thực hiện hạch toán kinh doanh, tăng lợi nhuận cho trang trại
Giá thành kế hoạch được xác định cho các loại sản phẩm trồng trọt, chăn nuôi, chế biến và dịch vụ của trang trại
Quá trình xây dựng giá thành phải gắn liền với việc tìm các biện pháp giảm giá thành sản phẩm, dịch vụ của trang trại
+ Kế hoạch thu, chi tài chính là nội dung quan trọng nhất của kế hoạch tài chính trong trang trại, bao gồm kế hoạch thu và kế hoạch chi
Kế hoạch thu nhập cần xác định rõ nguồn thu và lượng thu từ các nguồn trong từng khoảng thời gian Các nguồn thu chủ yếu bao gồm thu từ hoạt động sản xuất, chế biến và dịch vụ.
Từ lãi tiền gửi ngân hàng, trái phiếu, cổ phiếu
Từ tiền lương, tiền công (nếu có)
* Kế hoạch chi, xác định đầy đủ các khoản chi và lượng tiền chi cho từng khoản phải chi trong từng thời gian
Các khoản chi của trang trại:
- Chi cho hoạt động sản xuất kinh doanh của trang trại
- Chi trả lãi suất tiền vay ngân hàng, mua bảo hiểm, trái phiếu, cổ phiếu…
- Chi nộp thuế các loại
Kế hoạch mùa vụ là một kế hoạch quan trọng trong quá trình sản xuất nông nghiệp, bao gồm các giai đoạn từ chuẩn bị gieo trồng cho đến thu hoạch trong trồng trọt, hoặc từ giai đoạn chuẩn bị nuôi cho đến khi xuất sản phẩm trong chăn nuôi và thủy sản.
* Đối với cây hàng năm, có thể lập thành biểu mẫu theo các tháng trong năm Căn cứ để xây dựng kế hoạch mùa vụ, dựa vào:
- Quy trình sản xuất từng loại cây, con
- Kế hoạch trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản hàng năm
- Thời vụ sản xuất từng cây, con
Kế hoạch thời vụ công việc bao gồm các khâu làm đất, chăm sóc và thu hoạch, nhằm cụ thể hóa kế hoạch mùa vụ Kế hoạch này xác định rõ các chỉ tiêu chủ yếu như khối lượng công việc, địa điểm thực hiện, thời gian bắt đầu và kết thúc, cũng như số lượng và cơ cấu vật tư cần thiết Ngoài ra, các tiêu chuẩn kinh tế - kỹ thuật cũng cần được đảm bảo Thông thường, kế hoạch này được xây dựng riêng cho từng loại cây trồng và vật nuôi.
4.3.6 Tổ chức xây dựng và thực hiện kế hoạch trong trang trại a) Công tác chuẩn bị
Chủ trang trại cần chuẩn bị tốt một số công việc phục vụ cho việc xây dựng các kế hoạch
Để dự báo sự biến động của cung, cầu và giá cả thị trường nông sản trong tương lai, việc thu thập đầy đủ thông tin cần thiết, đặc biệt là thông tin về thị trường nông sản, là rất quan trọng.