Tính cấp thiết của nghiên cứu đề tài
Cuối thế kỷ XX, nông nghiệp đô thị đã trở thành xu thế phát triển quan trọng của các quốc gia, cung cấp gần 1/3 lượng rau, quả và thịt cho các đô thị trên toàn thế giới Mô hình này không chỉ thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội mà còn tạo ra việc làm cho nông dân và lao động nhàn rỗi Hơn nữa, phong trào sử dụng thực phẩm hữu cơ đã trở thành yếu tố chính trong việc phát triển nông nghiệp đô thị và sinh thái.
Hiện nay, 50% dân số toàn cầu sống ở các khu vực đô thị, và dự đoán cho thấy tốc độ đô thị hóa sẽ tiếp tục gia tăng mạnh mẽ, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển Điều này dẫn đến nhu cầu lương thực ngày càng cao.
- thực phẩm cho c− dân đô thị cũng tăng nhanh, khi đó nông nghiệp đô thị sẽ trở thành h−ớng đi tất yếu
Hà Nội, thủ đô và trung tâm chính trị - kinh tế - văn hóa - khoa học - ngoại giao của Việt Nam, đang đối mặt với nhiều thách thức trong phát triển kinh tế và xây dựng cơ sở hạ tầng Quá trình đô thị hóa và phát triển công nghiệp diễn ra nhanh chóng đã dẫn đến ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và áp lực lớn đối với sản xuất nông nghiệp Do đó, việc xác định mục tiêu và các giải pháp hiệu quả để nâng cao năng suất nông nghiệp ngoại thành Hà Nội trong thời gian ngắn là vấn đề cấp bách cần được giải quyết.
Trong giai đoạn 2001 - 2010, huyện Từ Liêm đã phát triển mạnh mẽ với cơ cấu kinh tế bao gồm công nghiệp, thương mại, dịch vụ và nông nghiệp Sự hình thành của nhiều khu công nghiệp, khu đô thị và khu vui chơi giải trí mới đã tạo nên sự giao thoa với các làng truyền thống Huyện từng bước xây dựng vùng đô thị mới và nông thôn công nghiệp hiện đại, đồng thời giữ gìn bản sắc văn hóa Thủ đô Những nỗ lực này nhằm thực hiện các mục tiêu sản xuất nông nghiệp và phát triển nông thôn bền vững.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội cung cấp chương trình luận văn thạc sỹ chuyên ngành kinh tế nông nghiệp, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và nghiên cứu trong lĩnh vực nông nghiệp Huyện ngoại thành, nơi trường tọa lạc, đóng vai trò quan trọng trong tổng thể kinh tế của thành phố, góp phần phát triển bền vững và thúc đẩy nền kinh tế địa phương.
Hà Nội đang trải qua quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa, dẫn đến việc diện tích đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp Tại huyện Từ Liêm, sự phát triển đô thị liên tục và mạnh mẽ đang tạo ra nguy cơ cao về mất cân bằng sinh thái và ô nhiễm môi trường, điều này khó có thể tránh khỏi trong tương lai gần.
Huyện Từ Liêm đang chuyển đổi sản xuất nông nghiệp, giảm dần diện tích lúa và chuyển sang trồng cây ăn quả, hoa, rau cao cấp và rau sạch Đồng thời, huyện cũng nâng cao tỷ trọng ngành chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản Quy hoạch các vùng sản xuất nông nghiệp tập trung nhằm tạo ra các sản phẩm có giá trị kinh tế cao, đáp ứng nhu cầu trong nước và hướng tới xuất khẩu Điều này góp phần thực hiện chiến lược "phát triển bền vững", đáp ứng nhu cầu nông sản cao cấp và cải thiện chất lượng môi trường sinh thái, phục vụ cho cuộc sống đô thị ngày càng nâng cao.
“Giải pháp phát triển nông theo hướng đô thị, sinh thái của huyện Từ Liêm -
Hà Nội đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng chính sách và chiến lược phát triển nông nghiệp cho huyện, nhằm thúc đẩy sản xuất nông nghiệp hiệu quả Sự phát triển này cần được thực hiện với mục tiêu đảm bảo tính bền vững của nền nông nghiệp đô thị và sinh thái.
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
Mục tiêu chung
Nghiên cứu thực trạng đổi mới nông nghiệp theo hướng đô thị và sinh thái tại huyện Từ Liêm, Hà Nội, nhằm đề xuất các giải pháp mở rộng và phát triển nông nghiệp bền vững cho khu vực này.
Hà Nội theo hướng nông nghiệp đô thị, sinh thái
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ kinh tế nông nghiệp…………… 3
Mục tiêu cụ thể
Để đạt được mục tiêu chung đề ra, đề tài hướng tới các mục tiêu cụ thể sau:
+ Góp phần hệ thống hoá lý luận về phát triển nông nghiêp bền vững nói chung và nông nghiệp theo hướng đô thị, sinh thái nói riêng
Trong những năm qua, huyện Từ Liêm, Hà Nội đã có những bước tiến đáng kể trong việc phát triển nông nghiệp theo hướng đô thị và sinh thái Tuy nhiên, vẫn tồn tại nhiều thách thức ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của nông nghiệp trong khu vực này Các nguyên nhân chính bao gồm sự biến đổi khí hậu, áp lực đô thị hóa gia tăng, và thiếu hụt nguồn lực đầu tư cho nông nghiệp sinh thái Việc đánh giá thực trạng nông nghiệp huyện Từ Liêm là cần thiết để xác định các giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững trong tương lai.
+ Đề xuất định hướng và giải pháp phát triển nông nghiệp theo hướng đô thị, sinh thái của huyện Từ Liêm trong những năm tới
• Câu hỏi nghiên cứu của đề tài
+ Đ( có những lý luận và thực tiễn nào về phát triển nông nghiệp theo hướng đô thị, sinh thái?
+ Hiện nay đ( có những mô hình tổ chức sản xuất nông nghiệp đô thị, sinh thái nào?
+ Huyện Từ Liêm – Hà Nội đang phát triển những mô hình nông nghiệp đô thị, sinh thái nào?
+ Khó khăn và thuận lợi trong thực hiện phát triển nông nghiệp theo hướng đô thị, sinh thái của huyện Từ Liêm?
+ Để phát triển mạnh mẽ nông nghiệp theo hướng đô thị, sinh thái ở huyện Từ Liêm cần có những giải pháp nào?
Đối t−ợng và phạm vi nghiên cứu
Đối t−ợng nghiên cứu
- Các mô hình phát triển nông nghiệp theo hướng đô thị, sinh thái ở huyện
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ kinh tế nông nghiệp…………… 4
Phạm vi nghiên cứu
- Về không gian: huyện Từ Liêm - Hà Nội
Nghiên cứu thực trạng các mô hình nông nghiệp đô thị và sinh thái tại huyện nhằm đưa ra giải pháp phát triển nông nghiệp theo hướng đô thị, sinh thái trong những năm tới Các giải pháp này sẽ tập trung vào việc tối ưu hóa quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm và bảo vệ môi trường, góp phần phát triển bền vững cho huyện.
- Về thời gian: số liệu thứ cấp thu thập trong khoảng thời gian từ năm
2005 - 2008, số liệu điều tra năm 2009 Thời gian thực hiện đề tài từ tháng 1/2009 đến 8/2009
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ kinh tế nông nghiệp…………… 5
Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận
Sinh thái là trạng thái sống và mối quan hệ giữa sinh vật với môi trường xung quanh Sinh thái học nghiên cứu các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến đời sống sinh vật và khả năng thích nghi của chúng Kiến thức từ sinh thái học được áp dụng vào việc bảo vệ, sử dụng và phát triển tài nguyên.
2.1.2 Hệ sinh thái, hệ sinh thái nông nghiệp và hệ sinh thái đô thị
Hệ sinh thái là sự tương tác giữa tất cả các sinh vật trong một khu vực nhất định với môi trường vật lý, thông qua các dòng năng lượng Điều này tạo nên cấu trúc dinh dưỡng, sự đa dạng về loài và chu trình tuần hoàn vật chất trong mạng lưới sinh thái.
Hệ sinh thái nông nghiệp là một hệ thống đơn giản về thành phần và đồng nhất về cấu trúc, dẫn đến độ bền vững thấp Tuy nhiên, năng suất sinh vật và kinh tế của ruộng vườn là mục tiêu chính của con người, và chúng phụ thuộc vào các yếu tố vô sinh như thời tiết và khí hậu.
Hệ sinh thái đô thị là sự thay thế của các bộ phận và tạo phẩm tự nhiên bằng các sản phẩm văn hóa, tức là những vật chất nhân tạo đặc trưng cho đô thị Điều này dẫn đến sự biến đổi hoàn toàn của hệ sinh thái tự nhiên nguyên thủy, tạo ra một hệ sinh thái mới gọi là hệ sinh thái đô thị.
2.1.3 Khái niệm nông nghiệp đô thị, sinh thái và đô thị sinh thái
Nông nghiệp đô thị là lĩnh vực kinh tế hoạt động trong các khu vực đô thị và ven đô, chuyên sản xuất, chế biến và cung cấp lương thực, thực phẩm tươi sống, hoa cũng như các loại cây cảnh cho cư dân thành phố Phương pháp canh tác hữu cơ công nghệ cao được áp dụng giúp tiết kiệm đất đai, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội cung cấp chương trình luận văn thạc sỹ kinh tế nông nghiệp, tập trung vào việc nâng cao không gian xanh và cải thiện chất lượng môi trường sống cho người dân đô thị thông qua việc quản lý chất thải đô thị hiệu quả.
Nông nghiệp sinh thái là mô hình sản xuất nông nghiệp bền vững, kết hợp công nghệ cao và công nghệ sinh học để tạo ra sản phẩm chất lượng, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và đáp ứng nhu cầu thị trường Đồng thời, mô hình này còn bảo vệ môi trường sinh thái, tạo cảnh quan sinh động và hỗ trợ sự phát triển bền vững của hệ sinh thái.
Nông nghiệp sinh thái đô thị là hình thức nông nghiệp phát triển trong hoặc gần các khu vực đô thị, thích ứng với điều kiện sinh thái đô thị Nó tận dụng các lợi thế về vật chất và kỹ thuật của đô thị để hoàn thiện chức năng sinh thái, tham gia vào chu trình cân bằng và cung cấp sản phẩm Mục tiêu không chỉ là cung cấp nông sản sạch, chất lượng cao và đa dạng, mà còn bao gồm các sản phẩm văn hóa và tinh thần phục vụ nhu cầu nghỉ dưỡng của cư dân thành phố.
2.1.4 Nông nghiệp hữu cơ và nguyên tắc canh tác
Nông nghiệp hữu cơ là hệ thống quản lý sản xuất bền vững, tập trung vào việc bảo vệ và duy trì hệ sinh thái, bao gồm các chu kỳ sinh học trong đất Phương pháp này hạn chế sử dụng đầu vào từ bên ngoài để giảm thiểu ô nhiễm không khí, đất và nước, đồng thời tránh xa các chất tổng hợp như phân bón vô cơ và thuốc trừ sâu hóa học Những người tham gia sản xuất, chế biến và lưu thông sản phẩm hữu cơ phải tuân thủ các tiêu chuẩn nông sản hữu cơ Mục tiêu chính của nông nghiệp hữu cơ là tối ưu hóa tính bền vững và năng suất của hệ thống, dựa trên mối quan hệ tương hỗ giữa đất, cây trồng, động vật và con người.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ kinh tế nông nghiệp…………… 7
Nông nghiệp hữu cơ là một hệ thống đồng bộ nhằm đảm bảo sự bền vững của hệ sinh thái, cung cấp thực phẩm an toàn và dinh dưỡng tốt, đồng thời tôn trọng quyền lợi động vật và công bằng xã hội (IFOAM, 2002)
Canh tác hữu cơ là một ph−ơng thức canh tác găn với công cuộc phát triển nông nghiệp theo hướng đô thị, sinh thái vì:
- Canh tác nông nghiệp hữu cơ bảo vệ đất trồng trong tương lai
- Canh tác nông nghiệp hữu cơ làm cho đất trồng màu mỡ hơn
- Canh tác nông nghiệp hữu cơ kiểm soát đ−ợc sâu bệnh mà không ảnh hưởng đến môi trường sống tự nhiên, sức khoẻ động vật và con người
Nông nghiệp hữu cơ tận dụng nguồn nhân lực sẵn có, giúp giảm thiểu chi phí mua sắm vật tư đầu vào và tác động tích cực đến môi trường canh tác.
* Nguyên tắc cach tác nông nghiệp hữu cơ
- Tất cả các loại phân bón hoá học đều bị cấm dùng
- Cầm dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật hoá học
- Cấm dùng các loại hoóc môn tổng hợp (thuốc kích thích)
- Các loại thiết bị canh tác dùng trong canh tác truyền thống không đ−ợc sử dụng trong canh tác hữu cơ
- Nông dân phải thực hiện ghi chép các nguồn của tất cả các loại vật t− dùng trong canh tác
- Một vùng cách ly cần phải đ−ợc thiết lập nhằm tránh việc nhiễm bẩn từ bên ngoài vào
- Các loại cây trồng ngắn ngày phải có ít nhất 12 tháng chuyển đổi, cây trồng nâu năm phải có ít nhất 18 tháng chuyển đổi
- Cấm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hoá học để sử lí hạt giống trước khi gieo trồng
- Các loại phân từ động vật, gia cầm công nghiệp đ−ợc phép sử dụng trong canh tác hữu cơ song phải đ−ợc ủ kỹ với nhiệt độ cao [18]
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ kinh tế nông nghiệp…………… 8
2.1.5 Tăng tr−ởng, phát triển và phát triển bền vững
2.1.5.1 Tăng tr−ởng và phát triển
Tăng trưởng kinh tế được định nghĩa là sự gia tăng thu nhập quốc dân và sản phẩm quốc dân, tính theo đầu người Khi sản phẩm hàng hóa và dịch vụ trong một quốc gia tăng lên, điều này được coi là biểu hiện của tăng trưởng kinh tế.
Tăng trưởng kinh tế là một phạm trù kinh tế diễn tả động thái biến đổi về mặt l−ợng của một nền kinh tế
Phát triển bao hàm nhiều khía cạnh hơn chỉ tăng trưởng kinh tế và thu nhập bình quân đầu người; nó còn liên quan đến sự thay đổi cơ cấu nền kinh tế, sự gia tăng sản phẩm quốc dân từ ngành công nghiệp, quá trình đô thị hóa, và sự tham gia của các dân tộc trong việc tạo ra những thay đổi này Mục tiêu của phát triển là nâng cao phúc lợi cho nhân dân, cải thiện tiêu chuẩn sống, giáo dục, sức khỏe và đảm bảo bình đẳng cũng như quyền công dân Phát triển bền vững còn được định nghĩa là sự gia tăng liên tục các tiêu chuẩn sống, bao gồm tiêu dùng vật chất, giáo dục, sức khỏe và bảo vệ môi trường.
Phát triển kinh tế là một phạm trù kinh tế diễn tả động thái biến đổi về mặt chất của một nền kinh tế [10]
2.1.5.2 Phát triển bền vững và những vấn đề phát triển bền vững
Khái niệm "Phát triển bền vững" được hình thành trong bối cảnh phong trào bảo vệ môi trường, đặc biệt qua báo cáo “Tương lai của chúng ta” của Hội đồng Thế giới về Môi trường và Phát triển (WCED) vào năm 1987 Theo định nghĩa trong báo cáo này, phát triển bền vững là quá trình đáp ứng nhu cầu của hiện tại mà không làm cản trở khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ kinh tế nông nghiệp…………… 9
Từ nhận thức về phát triển bền vững, chúng ta có nội dung về phát triển bền vững trong nông nghiệp
Phát triển nông nghiệp bền vững là quá trình quản lý và bảo tồn nguồn tài nguyên, đồng thời cải tiến tổ chức và kỹ thuật để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của con người hiện tại và tương lai Điều này bao gồm cả lâm nghiệp và nuôi trồng thủy sản, nhằm đảm bảo không gây tổn hại đến môi trường, duy trì nguồn tài nguyên, áp dụng công nghệ phù hợp, đạt hiệu quả kinh tế và được xã hội chấp nhận.
* Những vấn đề cơ bản của phát triển bền vững