TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Kế toán trách nhiệm là công cụ quan trọng giúp thu thập thông tin về hoạt động của từng bộ phận trong doanh nghiệp Nó đánh giá kết quả và hiệu quả làm việc của mỗi bộ phận, từ đó xác định trách nhiệm của cá nhân và bộ phận trong việc đạt được mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp.
Kế toán trách nhiệm có vai trò đặc biệt quan trọng trong doanh nghiệp, cụ thể:
- Giúp xác định sự đóng góp của từng đơn vị - bộ phận vào lợi ích của toàn bộ tổ chức
Cung cấp thông tin cần thiết cho việc tổ chức và điều hành doanh nghiệp, đồng thời làm cơ sở đánh giá chất lượng hoạt động của các nhà quản lý bộ phận.
Thông tin cung cấp cho việc thực hiện chức năng kiểm soát tài chính và quản lý, giúp đo lường kết quả hoạt động của các nhà quản lý, từ đó ảnh hưởng đến hành vi của họ trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.
- Kế toán trách nhiệm còn khuyến khích nhà quản lý hướng đến mục tiêu chung của tổ chức
Nhu cầu xây dựng tại Bình Dương đang gia tăng cùng với sự phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh Để đảm bảo tính bền vững trong quá trình phát triển, Bình Dương đã xác định quy hoạch định hướng là tỉnh công nghiệp kết hợp với dịch vụ và đô thị Sự phát triển hài hòa giữa đầu tư công nghiệp và xây dựng cơ sở hạ tầng là cần thiết để bảo vệ môi trường và giải quyết các vấn đề xã hội Các doanh nghiệp thiết kế xây dựng tại Bình Dương đóng vai trò quan trọng, không chỉ trong việc phục vụ nền kinh tế mà còn trong việc thi công các công trình lớn và kỹ thuật phức tạp.
Tại Bình Dương, hiện có hơn 3.400 công ty hoạt động trong lĩnh vực xây dựng, thiết kế kiến trúc và nội thất Mặc dù có sự phát triển mạnh mẽ, các công ty xây dựng tại đây chưa chú trọng đến việc phát triển kế toán quản trị, đặc biệt là tổ chức kế toán trách nhiệm Để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của ngành, việc thiết lập một hệ thống kế toán trách nhiệm là cần thiết nhằm kiểm soát hiệu quả hoạt động kinh doanh Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm sẽ giúp hoàn thiện hệ thống này tại các doanh nghiệp xây dựng, từ đó hỗ trợ nhà quản lý trong việc kiểm soát thông tin về doanh thu, chi phí và vốn đầu tư, góp phần thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp.
Hiện nay, Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu về hệ thống kế toán trách nhiệm, nhưng chủ yếu tập trung vào các đơn vị cụ thể và chưa xem xét các nhân tố ảnh hưởng đến tổ chức hệ thống này Đặc biệt, chưa có nghiên cứu nào về các yếu tố tác động đến tổ chức kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp xây dựng ở Bình Dương Do đó, tác giả quyết định thực hiện nghiên cứu với đề tài “Các nhân tố tác động đến tổ chức kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp xây dựng trên địa bàn tỉnh Bình Dương”.
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Mục tiêu tổng quát
Mục tiêu chính của nghiên cứu này là xác định các yếu tố tác động và mức độ ảnh hưởng của chúng đến tổ chức kế toán trách nhiệm tại các công ty xây dựng ở tỉnh Bình Dương.
Mục tiêu cụ thể
Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến việc tổ chức kế toán trách nhiệm của các công ty xây dựng trên địa bàn tỉnh Bình Dương
Mục tiêu của nghiên cứu này là xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tác động đến tổ chức kế toán trách nhiệm tại các công ty xây dựng ở tỉnh Bình Dương Nghiên cứu sẽ phân tích các yếu tố như chính sách quản lý, quy trình kế toán, và trình độ nhân lực để đánh giá sự ảnh hưởng của chúng đến hiệu quả tổ chức kế toán Qua đó, nhằm cung cấp cái nhìn tổng quan và những giải pháp cải thiện cho các doanh nghiệp trong ngành xây dựng tại khu vực này.
CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
- Các nhân tố nào ảnh hưởng đến việc tổ chức kế toán trách nhiệm của các công ty xây dựng trên địa bàn tỉnh Bình Dương?
Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến tổ chức kế toán trách nhiệm tại các công ty xây dựng ở tỉnh Bình Dương rất đáng chú ý Các yếu tố như môi trường pháp lý, chính sách quản lý tài chính, và năng lực nhân sự đều đóng vai trò quan trọng trong việc xác định hiệu quả của hệ thống kế toán trách nhiệm Sự hiểu biết và áp dụng đúng đắn các chuẩn mực kế toán cũng ảnh hưởng trực tiếp đến tính chính xác và minh bạch của báo cáo tài chính Do đó, việc nghiên cứu và cải thiện các nhân tố này là cần thiết để nâng cao chất lượng tổ chức kế toán tại các công ty xây dựng trong khu vực.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp giữa nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng
Phương pháp định tính được áp dụng dựa trên nghiên cứu trước đây và lý thuyết nền tảng để xác định ảnh hưởng của các nhân tố và xây dựng mô hình nghiên cứu dự kiến cùng thang đo nháp Tiếp theo, tác giả tiến hành phỏng vấn các chuyên gia giảng viên ngành kế toán tại các trường đại học để thu thập ý kiến về các thang đo Qua đó, tác giả phân tích và phát triển mô hình nghiên cứu chính thức cùng thang đo chính thức.
Phương pháp định lượng bắt đầu bằng việc khảo sát các đối tượng liên quan qua bảng câu hỏi, sau đó kiểm tra giả thuyết nghiên cứu bằng phần mềm SPSS Quá trình này bao gồm kiểm định độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) với các bước kiểm định tính thích hợp, mối tương quan giữa các biến quan sát, kiểm định phương sai trích và đặt tên lại cho các biến độc lập và phụ thuộc Cuối cùng, phân tích hồi quy đa biến được thực hiện để kiểm định hệ số hồi quy, mức độ giải thích và phù hợp của mô hình, cũng như kiểm định phương sai của phần dư không đổi nhằm xác định thứ tự các nhân tố ảnh hưởng đến biến phụ thuộc.
NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN
Bài viết đã chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến việc thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp xây dựng ở tỉnh Bình Dương.
Nghiên cứu mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến các công ty xây dựng tại tỉnh Bình Dương và đề xuất giải pháp cải thiện hệ thống kế toán trách nhiệm cho các doanh nghiệp trong ngành xây dựng tại khu vực này.
BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN
CHƯƠNG 1 TỒNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT
CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN
CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN
Các công trình nghiên cứu ngoài nước
Kế toán trách nhiệm đã xuất hiện lần đầu tiên tại Mỹ vào những năm 1950 và sau đó nhanh chóng lan rộng sang các quốc gia như Anh, Australia và Canada Kể từ đó, lĩnh vực này đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu từ nhiều tác giả dưới nhiều góc độ khác nhau.
Tác giả Josep P Vogel (1962) đã thảo luận về kế toán trách nhiệm trong bài viết “Rudiments of Responsibility Accounting in Public Utilities” trên tạp chí “National Association of Accountants” Kế toán trách nhiệm chủ yếu được sử dụng để kiểm soát chi phí và xây dựng hệ thống kế toán phù hợp với cơ cấu tổ chức của từng doanh nghiệp Tùy thuộc vào quy mô hoạt động, việc phân cấp quản lý trong kế toán trách nhiệm là cần thiết để thu thập và kiểm soát thông tin tại các bộ phận, từ đó hỗ trợ nhà quản trị trong việc ra quyết định hiệu quả Tuy nhiên, tác giả nhấn mạnh rằng việc thiết lập hệ thống này không phải là điều đơn giản.
Tác giả Almec Belkaoui (1981) trong bài viết “The Relationship between self-disclosure Style and attitude to Responsibility Accounting” đăng trên tạp chí “Organization and Society” đã thực hiện nghiên cứu sâu về các khái niệm trong tổ chức, với phương pháp nghiên cứu cụ thể Ông đã làm rõ nhiều khái niệm mới liên quan đến kế toán trách nhiệm như trung tâm trách nhiệm và trung tâm chi phí Đặc biệt, tác giả nhấn mạnh vai trò quan trọng của yếu tố con người trong sự thành công của hệ thống kế toán trách nhiệm, vì các nhà quản lý phải tự chịu trách nhiệm về hiệu quả hoạt động của đơn vị mình.
In her 2009 article titled "Improvement of Managerial Performance in Manufacturing Organizations: An Application of Responsibility Accounting," published in the Journal of Management Sciences, author Emma I Okoye explores the relationship between responsibility accounting and organizational performance The study highlights how implementing responsibility accounting can enhance managerial effectiveness within manufacturing settings.
6 quả quản lý trong các doanh nghiệp sản xuất, kế toán trách nhiệm là công cụ để đánh giá trách nhiệm quản lý
Nghiên cứu của Alpesh T Patel (2013) trong bài viết “Responsibility Accounting: A Study in Theory and Practice” đăng trên tạp chí “Indian Journal Of Applied Research, Accountancy” đã phân tích lý thuyết và thực hành của Kế toán Trách nhiệm (KTTN) Bài báo định nghĩa, làm rõ ý nghĩa và mục tiêu của KTTN, đồng thời nêu ra các giả định và phương pháp chuyển giá Tác giả chỉ ra rằng hệ thống KTTN rất hữu ích cho các công ty lớn với sản xuất đa dạng và nhiều phòng ban, mỗi bộ phận đều có chuyên gia quản lý chịu trách nhiệm Chuyển giá được định nghĩa là việc điều chỉnh giá nội bộ giữa các trung tâm lợi nhuận, và nên được khuyến khích để đạt mục tiêu, đánh giá hiệu suất và duy trì quyền tự trị của các trung tâm Cuối cùng, tác giả xác định trung tâm trách nhiệm là một bộ phận trong tổ chức, nơi mà người quản lý chịu trách nhiệm về các quyết định của mình.
Tác giả P.Muthulakshmi (2014) thông qua công trình “Examining the role of responsibility accounting in organizational structure” đăng trên tạp chí
Nghiên cứu này, được công bố trong "International Journal Of Scientific Research, Volume: 3, Issue: 4", nhằm kiểm tra vai trò của KTTN trong cơ cấu tổ chức Trong bối cảnh phát triển kinh doanh, các hoạt động trong tổ chức trở nên phức tạp hơn, và mức độ ủy thác quyền hạn cũng như trách nhiệm phụ thuộc vào quy mô doanh nghiệp Trong các tổ chức kinh doanh phân cấp, Giám đốc có trách nhiệm lập kế hoạch và kiểm soát hoạt động Việc chuyển giao quản lý từ cấp cao xuống cấp trung giúp các nhà quản lý cấp cao tập trung vào chiến lược kế hoạch hơn Khi có sự chênh lệch giữa ngân sách và thực tế, KTTN được sử dụng để xác định nguyên nhân sai lệch và cải thiện chức năng Qua đó, trách nhiệm của từng quản lý được xác định nhằm đạt được mục tiêu chung của tổ chức, với KTTN liên quan đến việc đánh giá các yếu tố kiểm soát và không thể kiểm soát.
Các công trình nghiên cứu trong nước
Luận án tiến sỹ “Xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị trong công ty niêm yết ở Việt Nam” của Tiến sỹ Trần Văn Tùng (2010) đã tổng hợp các nghiên cứu lý luận về KTTN, xác định các vấn đề phù hợp với điều kiện Việt Nam Luận án đề xuất hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị cho từng trung tâm trách nhiệm và các phương pháp kỹ thuật để lập báo cáo từ nguồn thông tin cụ thể Qua nghiên cứu định tính và khảo sát tình hình thực hiện kế toán quản trị tại các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán TP.HCM, luận án chỉ ra thực trạng tổ chức hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị Đồng thời, luận án nêu rõ nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến việc KTTN chưa được áp dụng hiệu quả, bao gồm thiếu hướng dẫn xây dựng hệ thống kế toán cho quản lý, cơ cấu quản lý chưa phù hợp với mô hình trung tâm trách nhiệm, và việc kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động chưa được chú trọng.
Mục tiêu của bài viết là xây dựng hệ thống báo cáo trách nhiệm nhằm đánh giá hiệu quả quản trị của từng bộ phận trong các công ty niêm yết tại Việt Nam Qua đó, chúng tôi đề xuất các giải pháp tổ chức để cung cấp thông tin minh bạch và chính xác về trách nhiệm của các bộ phận, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.
Luận văn thạc sĩ của Đỗ Khánh Ly năm 2010 về "Các giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty Đầu tư phát triển đô thị và khu công nghiệp Việt Nam" đã đề xuất nhiều giải pháp mới nhằm cải thiện công tác tổ chức kế toán trách nhiệm Các giải pháp này bao gồm nâng cao chất lượng hoạt động kiểm soát nội bộ và ứng dụng công nghệ thông tin một cách sâu rộng trong các tổ chức kế toán trách nhiệm.
Luận án tiến sỹ của Tiến sỹ Nguyễn Hữu Phú (2014) mang tên “Tổ chức kế toán trách nhiệm trong các Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải” nghiên cứu về việc áp dụng và tổ chức kế toán trách nhiệm tại các tổng công ty xây dựng, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và đáp ứng yêu cầu của Bộ Giao thông Vận tải.
Mô hình Knowledge Management Star (KM Star) được áp dụng để đánh giá trách nhiệm quản lý tại các trung tâm trách nhiệm, đồng thời nghiên cứu đặc điểm ngành xây dựng Tác giả cũng đề xuất mô hình kế toán trách nhiệm phù hợp cho các Tổng công ty xây dựng.
Luận văn thạc sĩ kinh tế của Nguyễn Thanh Bình năm 2014, mang tiêu đề “Xây dựng kế toán trách nhiệm tại công ty TNHH MTV xây dựng Bình Phước”, trình bày các bước thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm và cách áp dụng nó trong doanh nghiệp xây dựng.
Luận văn thạc sĩ của Trần Đình Khuyến (2016) nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến công tác kế toán trách nhiệm tại các công ty điện lực ở TP Hồ Chí Minh Nghiên cứu chỉ ra rằng có năm nhân tố chính tác động đến tổ chức kế toán trách nhiệm, bao gồm sự phân công trách nhiệm, công tác đo lường hiệu quả, công tác khen thưởng, môi trường pháp lý và đặc điểm doanh nghiệp Đặc biệt, các nhân tố mới như đo lường hiệu quả công việc và môi trường pháp lý cũng được nhấn mạnh là có ảnh hưởng quan trọng đến hệ thống kế toán trách nhiệm.
Bài báo “Kế toán trách nhiệm và mối quan hệ với cấu trúc tổ chức của doanh nghiệp” của tác giả Hồ Mỹ Hạnh, đăng trên Tạp chí Tài chính số 12, 2014, phân tích hệ thống kế toán trách nhiệm (KTTN) trong mối quan hệ với cấu trúc tổ chức kinh doanh Tác giả đề xuất mô hình KTTN cho các doanh nghiệp xăng dầu, lấy ví dụ từ Petrolimex Nghệ An và Tập đoàn Petrolimex Đề xuất bao gồm việc xây dựng các trung tâm trách nhiệm và các chỉ tiêu đánh giá tại những trung tâm này Tác giả nhận xét rằng các doanh nghiệp xăng dầu đã có hệ thống phân chia trách nhiệm rõ ràng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng hệ thống các trung tâm trách nhiệm.
Mặc dù các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu chưa áp dụng hiệu quả thông tin kế toán để đánh giá trách nhiệm của các bộ phận, bài viết này nhấn mạnh rằng kế toán trách nhiệm là một hệ thống quan trọng để đo lường kết quả hoạt động của từng trung tâm trách nhiệm và so sánh những kết quả này với các mục tiêu đã được đặt ra.
Bài báo "Ứng dụng kế toán trách nhiệm trong hoạt động của doanh nghiệp Việt Nam" của Nguyễn Thị Bích Liên và Nguyễn Thị Mai Hiền (2017) nhấn mạnh vai trò quan trọng của kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp Việt Nam Kế toán trách nhiệm không chỉ xác định sự đóng góp của từng bộ phận vào lợi ích chung mà còn cung cấp cơ sở để đánh giá chất lượng hoạt động của các nhà quản lý Nó giúp đo lường hiệu quả công việc của các nhà quản lý và thúc đẩy họ điều hành bộ phận theo hướng phù hợp với các mục tiêu chung của tổ chức.
Nhận xét các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước
Các nghiên cứu trong và ngoài nước về hệ thống kế toán trách nhiệm đã cung cấp những lý luận thực tiễn về khái niệm, vai trò, nội dung và chức năng của hệ thống này Mặc dù nhiều tác giả đã đề cập đến việc xây dựng và áp dụng hệ thống kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp, nhưng phần lớn các nghiên cứu chủ yếu áp dụng phương pháp định tính, chỉ tập trung vào từng doanh nghiệp cụ thể mà chưa thực hiện nghiên cứu tổng quát trên quy mô nhóm hay khu vực.
Xác định khe hổng nghiên cứu
Đến nay, đã có nhiều nghiên cứu về tổ chức kế toán trách nhiệm, tuy nhiên phần lớn chỉ tập trung vào một đơn vị cụ thể hoặc một bộ phận doanh nghiệp nói chung Tại tỉnh Bình Dương, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng, vẫn thiếu các đề tài nghiên cứu về kế toán trách nhiệm, mặc dù đây là bộ phận cốt lõi và quan trọng.
Nghiên cứu về "Các nhân tố ảnh hưởng đến tổ chức kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp xây dựng trên địa bàn tỉnh Bình Dương" là rất quan trọng, vì nó có thể góp phần vào sự phát triển toàn diện của tỉnh Việc hiểu rõ các yếu tố này sẽ giúp các doanh nghiệp xây dựng tối ưu hóa quy trình kế toán, nâng cao hiệu quả quản lý và thúc đẩy sự phát triển bền vững trong ngành.
CƠ SỞ LÝ THUYẾT
Tổng quan về kế toán trách nhiệm
2.1.1 Khái niệm về kế toán trách nhiệm
Mỗi tổ chức trong doanh nghiệp bao gồm nhiều bộ phận với chức năng và trách nhiệm riêng biệt, nhưng lại hỗ trợ lẫn nhau để đạt được mục tiêu chung Khi nhà quản trị không thể quản lý hết công việc, họ sẽ phân quyền cho cấp quản lý thấp hơn cùng một phần trách nhiệm Để đánh giá trách nhiệm và hiệu quả hoạt động của các bộ phận, hệ thống kế toán trách nhiệm là cần thiết.
Kế toán trách nhiệm, lần đầu tiên được đề cập vào những năm 1950 tại Mỹ, đã thu hút nhiều quan điểm khác nhau từ các tác giả.
Kế toán trách nhiệm, theo Jam R Martin (2012), là hệ thống cung cấp thông tin về hiệu quả hoạt động của các bộ phận trong doanh nghiệp, giúp đo lường và đánh giá các yếu tố như đầu tư, lợi nhuận, doanh thu và chi phí Việc phân chia cơ cấu tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm là cần thiết, đặc biệt đối với các tổ chức lớn có sự đa dạng về ngành nghề Trong quá trình quản lý, các cá nhân và bộ phận được giao quyền ra quyết định, tạo nên cơ cấu nhiều cấp bậc, yêu cầu cấp trên theo dõi kết quả và hiệu quả sử dụng nguồn lực của từng bộ phận.
Theo nhóm tác giả Clive Emmanuel, David Otley and Kenneth Marchant
Kế toán trách nhiệm, được định nghĩa từ năm 1990, là quá trình thu thập, tổng hợp và báo cáo thông tin tài chính liên quan đến các trung tâm khác nhau trong một tổ chức Nó còn được gọi là kế toán hoạt động hoặc kế toán khả năng sinh lợi, với mục tiêu theo dõi chi phí và doanh thu một cách hiệu quả.
Kế toán trách nhiệm là một phương pháp phù hợp cho các tổ chức nơi nhà quản lý cấp cao chuyển giao quyền ra quyết định cho các cấp dưới Hệ thống này đánh giá hiệu quả hoạt động của từng nhà quản lý dựa trên khả năng quản lý các công việc được giao, từ đó phản ánh rõ ràng mức độ ảnh hưởng của họ đến chi phí, thu nhập và lợi nhuận.
Kế toán trách nhiệm, theo các tác giả David F Hawkins, V.G Narayanan, Jacob Cohen và Michele Jurgens (2004), là một hệ thống cung cấp thông tin tài chính và phi tài chính liên quan đến các hoạt động thực tế và kế hoạch của các trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp Những trung tâm này do các nhà quản lý chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động Hệ thống này bao gồm ngân sách, báo cáo kết quả hoạt động, báo cáo biến động và mức giá chuyển nhượng giữa các bộ phận Kế toán trách nhiệm tập trung vào việc so sánh kết quả thực tế với kế hoạch đã giao, đồng thời giải thích quy trình lập kế hoạch quản lý và kiểm soát.
Kế toán trách nhiệm (KTTN) là một lĩnh vực có nhiều quan điểm khác nhau, nhưng các tác giả đều thống nhất về vai trò, đặc điểm, ý nghĩa và cơ chế tổ chức của nó Những quan điểm này không chỉ làm rõ khái niệm KTTN mà còn giúp hoàn thiện hơn nội dung của nó Từ đó, chúng ta có thể rút ra một khái niệm toàn diện về KTTN.
Kế toán trách nhiệm là một yếu tố thiết yếu trong kế toán quản trị, đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý tài chính và kiểm soát hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp Thông qua việc lập các báo cáo thực hiện, kế toán trách nhiệm giúp đánh giá chính xác hiệu quả hoạt động của đơn vị.
13 truyền đạt thông tin có thể kiểm soát theo phạm vi trách nhiệm của từng nhà quản trị
Kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin tài chính và phi tài chính có thể kiểm soát theo phạm vi trách nhiệm của từng nhà quản trị, nhằm đạt được mục tiêu chung của tổ chức Thông tin có thể kiểm soát, bao gồm doanh thu, chi phí và vốn đầu tư, cho phép nhà quản trị đưa ra quyết định có ảnh hưởng đến các yếu tố này Mức độ thông tin kiểm soát cụ thể cho từng nhà quản trị phụ thuộc vào trách nhiệm quản lý của họ.
Kế toán trách nhiệm cho phép mỗi bộ phận trong tổ chức có quyền kiểm soát và chỉ đạo các nghiệp vụ riêng biệt, đồng thời chịu trách nhiệm về những hoạt động trong phạm vi quản lý của mình.
Phân quyền là quá trình xác định rõ ràng trách nhiệm và quyền hạn cho các cấp dưới, nhằm nâng cao hiệu quả quản trị và điều hành Điều hành đóng vai trò hướng dẫn các hoạt động chung theo một chiến lược và chủ trương cụ thể.
Kiểm soát là quá trình đo lường và so sánh kết quả thực hiện với các tiêu chuẩn đã đặt ra, nhằm phát hiện sai sót và điều chỉnh để đạt được mục tiêu Nó đóng vai trò là một hệ thống phản hồi quan trọng trong quản trị, giúp các nhà quản trị nắm bắt được thực trạng tổ chức và những vấn đề cần giải quyết.
2.1.2 Vai trò của kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát và đánh giá hiệu quả hoạt động của từng bộ phận trong tổ chức Tương tự như kế toán quản trị, KTTN phục vụ thông tin cho các nhà quản trị ở nhiều cấp độ khác nhau, từ cấp cao đến cấp trung và cơ sở Mỗi cấp quản trị sẽ có những mục đích và yêu cầu thông tin khác nhau, thể hiện vai trò đa dạng của KTTN trong việc hỗ trợ quyết định quản lý.
- Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng tổ chức và điều hành doanh nghiệp
Tổ chức và điều hành là hai chức năng quan trọng của nhà quản trị Tổ chức liên quan đến việc các nhà quản lý quyết định cách tối ưu để kết nối các nguồn lực của doanh nghiệp, đảm bảo kế hoạch được thực hiện hiệu quả Trong khi đó, điều hành bao gồm việc giám sát các hoạt động hàng ngày và duy trì sự hoạt động trôi chảy của toàn bộ tổ chức.
Kế toán trách nhiệm xác định các trung tâm trách nhiệm, giúp nhà quản trị hệ thống hóa công việc và thiết lập chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động của từng bộ phận hoặc cá nhân Công cụ này hỗ trợ nhà quản trị trong việc đánh giá và điều chỉnh kế hoạch của các bộ phận, đảm bảo phù hợp với mục tiêu và tình hình hoạt động của doanh nghiệp.
- Cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng kiểm soát quản lý và kiểm soát tài chính của doanh nghiệp
Kiểm soát là việc xem xét, ngăn chặn những điều trái với quy định trong phạm vi quyền hành của người kiểm soát
Cơ sở lý thuyết nền
Lý thuyết bất định, hay còn gọi là "lý thuyết ngẫu nhiên", lần đầu được đề cập trong lý thuyết tổ chức vào giữa thập niên 1960 và phát triển trong lý thuyết kế toán vào giữa thập niên 1970 Lý thuyết này giả định rằng hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp phụ thuộc vào mức độ phù hợp của cấu trúc doanh nghiệp với các sự kiện ngẫu nhiên trước đó Các nhà lý luận cho rằng không có giải pháp chung nào có thể giải quyết tất cả vấn đề của doanh nghiệp, mà hiệu quả của giải pháp còn tùy thuộc vào đặc trưng riêng của doanh nghiệp và môi trường xung quanh Minztberg phân loại các yếu tố bất định ảnh hưởng đến cấu trúc doanh nghiệp thành bốn nhóm: số năm thành lập, quy mô doanh nghiệp, hệ thống kỹ thuật, và môi trường xung quanh Chenhall et al cũng nhấn mạnh rằng yếu tố môi trường và các yếu tố ngẫu nhiên nội tại như công nghệ và cấu trúc có tác động đáng kể đến quy trình hoạt động và ra quyết định của doanh nghiệp.
Theo Otley (1980), các yếu tố bất định không chỉ ảnh hưởng đến thiết kế doanh nghiệp mà còn tác động đến các công cụ kỹ thuật trong kế toán quản trị Sau đó, Waterhouse và Tissen đã mở rộng và phát triển lý thuyết về bất định này.
Nghiên cứu năm 1983 chỉ ra rằng cấu trúc doanh nghiệp chịu ảnh hưởng từ công nghệ và môi trường hoạt động, trong khi hiệu quả của hệ thống kế toán quản trị lại phụ thuộc vào cấu trúc này Việc xác định mối quan hệ giữa thông tin, công nghệ và môi trường kinh doanh là rất quan trọng trong việc tổ chức cấu trúc doanh nghiệp Đặc biệt, nếu doanh nghiệp hoạt động trong môi trường không ổn định hoặc áp dụng công nghệ thay đổi liên tục, thông tin chủ yếu sẽ mang tính nội bộ.
28 trường hoạt động ổn định và công nghệ ít thay đổi thì thông tin là hướng ra bên ngoài
Nghiên cứu chỉ ra rằng không có mô hình kế toán quản trị nào phù hợp cho tất cả doanh nghiệp và chúng có thể thay đổi qua các giai đoạn khác nhau Các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng kỹ thuật kế toán quản trị được chia thành hai loại: yếu tố nội tại bên trong doanh nghiệp và yếu tố bên ngoài (Walker, 1996; Haldama và Lddts, 2002).
Lý thuyết bất định, phát triển từ giữa những năm 1960, đã được các nhà nghiên cứu kế toán quản trị áp dụng từ những năm 1970 đến 1980 Lý thuyết này đóng vai trò quan trọng trong nghiên cứu kế toán quản trị và kế toán trách nhiệm, chiếm ưu thế trong lĩnh vực kế toán hành vi từ năm 1975.
Lý thuyết bất định chỉ ra rằng có hai loại yếu tố ảnh hưởng đến việc triển khai kế toán quản trị trong doanh nghiệp: yếu tố bên trong và bên ngoài Các yếu tố bên trong bao gồm nhận thức của nhà quản lý, mục tiêu chiến lược, trình độ nhân viên kế toán và quy mô doanh nghiệp Trong khi đó, yếu tố bên ngoài chủ yếu liên quan đến công nghệ thông tin Do đó, trong nghiên cứu này, tác giả đã xem xét năm nhân tố quan trọng trong việc tổ chức kế toán trách nhiệm tại doanh nghiệp.
Lý thuyết đại diện nhấn mạnh rằng cổ đông cần áp dụng cơ chế thích hợp để giảm thiểu xung đột lợi ích giữa họ và nhà quản lý Điều này có thể đạt được thông qua việc thiết lập các cơ chế đãi ngộ hợp lý cho nhà quản lý, cùng với các biện pháp giám sát hiệu quả nhằm ngăn chặn những hành vi không bình thường và tư lợi của người quản lý doanh nghiệp, như được chỉ ra bởi Jensen và Meckling.
Vào năm 1976, quan hệ giữa cổ đông và người quản lý doanh nghiệp được định nghĩa là quan hệ đại diện hoặc quan hệ ủy thác Mối quan hệ này được xem như một hợp đồng, trong đó các cổ đông, hay còn gọi là những người chủ (principals), ủy thác nhiệm vụ cho người quản lý.
Lý thuyết đại diện chỉ ra rằng khi cổ đông ủy thác cho người quản lý thực hiện quản lý doanh nghiệp, có thể xảy ra xung đột lợi ích Mặc dù cả hai bên đều muốn tối đa hóa lợi ích, người quản lý không luôn hành động vì lợi ích tốt nhất của cổ đông do thông tin không đầy đủ và bất cân xứng giữa họ.
Lý thuyết đại diện nhấn mạnh tầm quan trọng của phân cấp quản lý và nhận thức của nhà quản lý trong mối quan hệ với lợi ích chung của doanh nghiệp cũng như lợi ích kế toán Vì vậy, tác giả đã quyết định tập trung vào yếu tố phân cấp quản lý trong nghiên cứu này.
2.2.3 Lý thuyết về quan hệ giữa lợi ích và chi phí
Lý thuyết quan hệ lợi ích – chi phí nhấn mạnh rằng lợi ích từ thông tin kế toán cần được đánh giá so với chi phí tạo ra thông tin đó Lợi ích này phục vụ cho các bên liên quan, nhà đầu tư và doanh nghiệp, trong khi chi phí chủ yếu do người lập báo cáo chịu, nhưng thực tế, xã hội cũng gánh chịu những chi phí này Do đó, việc cân bằng mối quan hệ giữa lợi ích và chi phí là rất quan trọng để đảm bảo rằng chi phí không vượt quá lợi ích thu được.
Lý thuyết quan hệ lợi ích – chi phí chỉ ra rằng chi phí có mối liên hệ chặt chẽ với lợi ích từ thông tin kế toán Do đó, tác giả đã lựa chọn chi phí là yếu tố ảnh hưởng đến việc tổ chức kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp.