Đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của đề tài là “Chiến lƣợc “Một vành đai, một con đường” cơ hội và thách thức đối với Trung Quốc”
Đề tài này tập trung vào Trung Quốc và các khu vực chịu ảnh hưởng từ chiến lược của nước này, đặc biệt là khu vực Châu Á – Thái Bình Dương.
Phạm vi thời gian của đề tài nghiên cứu từ năm 2013 đến 2016, khi Chủ tịch Tập Cận Bình giới thiệu ý tưởng chiến lược tại Đại học Nazarbayev, Kazakhstan và nhắc lại tại hội nghị APEC tại Indonesia Bài viết cũng xem xét các vấn đề liên quan đến quá trình hình thành và triển khai ý tưởng, đặc biệt là trong bối cảnh thời gian sau Chiến tranh Lạnh.
Phương pháp nghiên cứu cho đề tài "Bước đầu tìm hiểu Chiến lược 'Một vành đai, một con đường': Cơ hội và thách thức đối với Trung Quốc" thuộc lĩnh vực Khoa học, nhằm phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chiến lược này và đánh giá những cơ hội cũng như thách thức mà Trung Quốc phải đối mặt trong quá trình triển khai.
Trong nghiên cứu lịch sử, phương pháp chủ đạo được áp dụng là nghiên cứu lịch sử nhằm cung cấp cái nhìn tổng quan về cơ sở hình thành và quá trình thực hiện chiến lược Tác giả kết hợp phương pháp lịch sử với phương pháp logic để rút ra mối tương quan giữa các nội dung và sự kiện lịch sử có liên quan trực tiếp đến đề tài.
Đề tài “Bước đầu tìm hiểu Chiến lược “Một vành đai, một con đường” cơ hội và thách thức đối với Trung Quốc” yêu cầu kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu liên ngành như đối chiếu, so sánh, tổng hợp và thống kê Do nguồn tư liệu về chiến lược này phân tán trong nhiều bài nghiên cứu và bài báo của các tác giả khác nhau, nên việc áp dụng phương pháp thống kê và tổng hợp là cần thiết để nắm bắt sự phát triển kinh tế Trung Quốc và lượng vốn đầu tư liên quan Trong quá trình nghiên cứu, nhận thấy các bài viết chỉ đề cập đến một số khía cạnh và có quan điểm khác nhau, vì vậy cần sử dụng phương pháp tổng hợp, so sánh và đối chiếu để hiểu rõ hơn về nội dung và mục đích của chiến lược này.
Nguồn tài liệu
Đề tài nghiên cứu được xây dựng dựa trên các nguồn tài liệu phong phú, bao gồm sách chuyên ngành, luận án, báo cáo khoa học từ các hội thảo và các bài viết trong tạp chí chuyên ngành uy tín như tạp chí Lý luận chính trị và tạp chí nghiên cứu Biển Đông Những tài liệu này đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp kiến thức nền tảng cho đề tài Bên cạnh đó, để làm phong phú thêm nội dung nghiên cứu, tác giả còn tham khảo các nguồn tài liệu từ các website chính thống, có độ tin cậy cao Mặc dù những nguồn tài liệu này có một số hạn chế, nhưng chúng giúp định hướng và hình thành bố cục cho đề tài, cung cấp thông tin cần thiết và hình thành quan điểm khách quan Trong quá trình thực hiện, tác giả cần thận trọng trong việc sử dụng thông tin để tránh việc đưa ra những thông tin sai lệch về Chiến lược.
“Một vành đai, một con đường” của Trung Quốc.
Đóng góp của đề tài
Đề tài nghiên cứu tập trung vào việc làm rõ Chiến lược “Một vành đai, một con đường” của Trung Quốc thông qua việc phân tích hệ thống các tài liệu đáng tin cậy Mục tiêu là cung cấp cái nhìn toàn diện về chiến lược này, đồng thời định hướng cho các nghiên cứu khoa học chuyên sâu và mở rộng trong tương lai.
Bài nghiên cứu này của sinh viên nhằm cung cấp cái nhìn đúng đắn và tổng quan về chiến lược dài hạn mới của Trung Quốc Thông tin từ đề tài sẽ là nguồn tài liệu tham khảo đáng tin cậy cho những ai muốn tìm hiểu sâu về chiến lược này.
Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Một vành đai, một con đường là chiến lược dài hạn được Tập Cận Bình công bố trong các chuyến thăm Kazakhstan và Indonesia Chiến lược này thu hút sự quan tâm lớn từ các quốc gia và nhà nghiên cứu nhờ quy mô và tầm ảnh hưởng của nó Mặc dù còn mới mẻ, dẫn đến việc thiếu hụt các nghiên cứu chuyên sâu, nhưng đã có một số bài viết đề cập đến chiến lược này.
Trong bài nghiên cứu của Nguyễn Tăng Nghị, tác giả trình bày về dự án "Một vành đai, một con đường" của Trung Quốc, bao gồm ý nghĩa và các khu vực liên quan Bài viết nhấn mạnh những thành tựu hợp tác với các khu vực Đông Nam Á, Nam Á, Vịnh Ba Tư và bờ Tây Ấn Độ Dương Tuy nhiên, Trung Quốc cũng đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là sự lo ngại từ các quốc gia có tranh chấp chủ quyền lãnh hải, cùng với sự cạnh tranh từ các cường quốc như Mỹ, Nga, Ấn Độ và EU Để dự án thành công, Trung Quốc cần tìm cách vượt qua những khó khăn và thách thức này.
“Con đường tơ lụa trên biển” trong lịch sử và sự hội nhập của Đông Nam Á
Bài viết của Dương Văn Huy trên tạp chí nghiên cứu Đông Nam Á (số 10/2016) cung cấp cái nhìn sâu sắc về lịch sử hình thành con đường tơ lụa trên biển, thể hiện sự kết nối kinh tế và văn hóa giữa Đông và Tây Trong bối cảnh Trung Quốc áp dụng các lệnh “hải cấm”, vai trò của người phương Tây trở nên quan trọng trong việc phát triển con đường này Các cuộc phát kiến địa lý đã thúc đẩy thương mại, đồng thời bài viết cũng nêu bật sự hội nhập của Đông Nam Á thông qua con đường tơ lụa trên biển Sự phát triển này đã góp phần bùng nổ thời đại thương mại và thúc đẩy kinh tế hàng hóa trong khu vực.
Bàn về chiến lược con đường tơ lụa trên biển thế kỷ XXI của Trung Quốc
Để hiện thực hóa giấc mơ siêu cường, Trung Quốc đã triển khai chiến lược vành đai kinh tế con đường tơ lụa và con đường tơ lụa trên biển thế kỷ XXI, nhằm kết nối với các nước trong khu vực và toàn cầu, đặc biệt là các nước Châu Á Chiến lược này không chỉ mở rộng ảnh hưởng về chính trị, an ninh, kinh tế và văn hóa, mà còn tận dụng các diễn đàn đa phương và tiếp xúc song phương để vận động các nước Đông Nam Á Với kinh tế là trọng tâm, Trung Quốc hy vọng xây dựng con đường tơ lụa trên biển sẽ tạo ra không gian phát triển và động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế Tuy nhiên, chiến lược này cũng đối mặt với nhiều thách thức và sự cản trở từ các cường quốc khác, làm cho nó trở thành một kế hoạch dài hạn khó khăn cho chính sách phát triển của Trung Quốc.
Chương trình "Một vành đai, một con đường" thể hiện tham vọng lớn của Chủ tịch Tập Cận Bình và Trung Quốc, được hỗ trợ bởi việc thành lập Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng Châu Á (AIIB) vào năm 2014 với vốn đầu tư 40 tỷ USD Mặc dù chương trình này nhận được đầu tư lớn, nhưng vẫn đối mặt với nhiều khó khăn, bao gồm sự cạnh tranh từ các nước lớn và việc chưa tìm được đối tác tin cậy do lo ngại về mục đích thực sự của chiến lược Nhiều công trình nghiên cứu tại Trung Quốc đã được thực hiện để phân tích chiến lược "Một vành đai, một con đường".
“Một vành đai một con đường, thời cơ và thách thức”, tác giả: Vương Nghĩa Ngôi, NXB Nhân dân, tháng 05/2015
“Nghiên cứu chiến lược Một vành đai một con đường”, tác giả: Lưu Vệ Đông, Điền Cẩm Trần, Âu Hiểu Lý, NXB Thương vụ, tháng 01/2017
“Một vành đai một con đường dẫn dắt Trung Quốc”, tác giả: Kim Lập Quần, Lâm Nghị Phu, NXB Lịch sử Văn hóa Trung Quốc, tháng 01/2015
“Chiến lược quốc gia: chính sách và đầu tư Một vành đai một con đường”, tác giả: Vu Lập Tân, NXB Đại học Triết Giang, tháng 07/2016
Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, đề tài có bố cục ba chương:
KHÁI QUÁT VỀ ĐẤT NƯỚC TRUNG QUỐC
Vị trí địa lý và đặc điểm tự nhiên
Trung Quốc, với diện tích lục địa 9,6 triệu km², là một trong những quốc gia lớn nhất thế giới, chiếm 1/5 diện tích toàn cầu và 1/4 diện tích châu Á Nằm ở phía Bắc bán cầu, Trung Quốc có lãnh thổ trải dài từ 20° Bắc đến 53° Bắc và từ 73° Đông đến 135° Đông, giáp 14 quốc gia với biên giới chủ yếu là núi cao và hoang mạc Phía đông giáp biển, Trung Quốc có đường bờ biển dài khoảng 9.000 km, gần Nhật Bản và các khu vực kinh tế sôi động như Hàn Quốc và Đông Nam Á Quốc gia này bao gồm 22 tỉnh, 5 khu tự trị và 4 thành phố trực thuộc trung ương, trong đó có hai đặc khu hành chính Hồng Công và Ma Cao Đảo Đài Loan, một phần lãnh thổ của Trung Quốc, đã tách khỏi nước này từ năm 1949.
Trung Quốc có diện tích rộng lớn, trải dài khoảng 5.250km từ đông sang tây và 5.500km từ bắc xuống nam, với biên giới dài 20.000km và bờ biển dài 14.000km Phía bắc giáp Mông Cổ, phía đông bắc giáp Nga và Bắc Hàn, trong khi phía đông tiếp giáp biển Hoàng Hải và biển Đông Trung Quốc Về phía đông nam, Trung Quốc giáp biển Nam Trung Quốc, và phía nam giáp Việt Nam, Lào, Myanmar, Ấn Độ, Bhutan và Nepal Ở phía tây nam, Trung Quốc tiếp giáp Pakistan, còn phía tây giáp Afghanistan, Tajikistan, Kyrgyzstan và Kazakhstan Ngoài ra, nước này còn đối diện với Nam Hàn và Nhật Bản qua biển Hoàng Hải, cùng với Philippines ở biển Nam Trung Quốc.
1.1.2 Đặc điểm tự nhiên: Địa hình: Nhìn chung địa hình Trung Quốc cao ở phía tây và thấp ở phía đông, do đó hướng chảy của các sông chính thường về phía đông Bề mặt địa hình có thể chia làm ba bậc Điểm nổi bật nhất của địa hình Trung Quốc là phạm vi rộng lớn của các dãy núi của nó Thực vậy, núi có ảnh hưởng sâu sắc đến chính trị, kinh tế, và sự phát triển văn hóa Ước tính 1/3 diện tích Trung Quốc là đồi núi Trung Quốc có những dãy núi cao nhất thế giới và những cao nguyên cao và rộng lớn nhất thế giới, ngoài ra là những đồng bằng ven biển rộng lớn Do địa hình da dạng Trung Quốc có nguồn tài nguyên thiên nhiên Trung Quốc thường xuyên chịu những trận động đất ở khắp phần lớn đất nước Nguyên nhân chính của sự không ổn định về địa chất này là kết quả của sự chuyển dịch về phía bắc của mảng nền Ấn độ, đã va đập vào các dãy núi và cao nguyên tây nam Trung Quốc Trong suốt lịch sử của mình Trung Quốc đã trải nghiệm những trận động đất lớn giết chết hàng triệu người Chỉ riêng hai trận động đất vào thế kỷ 20 ở tỉnh Cam Túc (Gansu) , năm 1920 và ở thành phố Đường Sơn (Tangshan), phía đông tỉnh Hà Bắc ( Hebei) năm 1976 đã khiến cho 250.000 người chết ở mỗi nơi, và trận động đất ở phía đông tỉnh Thành Đô năm 2008 giết chết mười ngàn người và tàn phá một vùng động lớn
Trung Quốc có một trung tâm chính trị cổ nằm dọc hạ lưu Hoàng Hà, nhưng địa hình rào chắn đã khiến chính quyền trung ương khó đạt được sự kiểm soát hoàn toàn, trừ khi có một triều đại mạnh mẽ Bồn địa Tứ Xuyên, một khu vực tự cung tự cấp ở phía tây nam, đã trở thành một vương quốc độc lập do sự cô lập của nó Tương tự, Bồn địa Tarim ở tây bắc cũng chỉ liên kết với phần còn lại của Trung Quốc qua hành lang Cam Túc và đã hình thành bang ốc đảo khi chính quyền trung ương không thể kiểm soát Trung Quốc có ba khu vực địa hình chính: khu vực phía đông với khí hậu gió mùa và đất đai màu mỡ, khu vực tây bắc khô hạn với lưu vực thoát nước nội địa, và khu vực tây nam với các dãy núi cao và lạnh lẽo xen kẽ các cao nguyên và hồ nội địa.
Vào mùa hè, nhiệt độ giữa Bắc và Nam Trung Quốc chỉ chênh lệch khoảng 3 °C, với các đường đẳng nhiệt tháng Bảy gần như song song với bờ biển Khu vực nóng nhất nằm dọc theo thung lũng sông Dương Tử, nơi nhiệt độ trung bình tháng Bảy tại Nam Xương và Trường Sa thường vượt quá 29 °C Ở Bắc Trung Quốc, mùa thu lạnh hơn mùa xuân, với nhiệt độ trung bình tháng Mười tại Bắc Kinh khoảng 13 °C, trong khi tháng Tư là 14 °C Ngược lại, tại Nam Trung Quốc, nhiệt độ tháng Mười ở Quảng Châu đạt 24 °C, nhưng tháng Tư chỉ khoảng 21 °C.
He ) là nơi mà nền văn minh nông nghiệp của Trung Quốc được phát triển đầu tiên
Thời gian và nhịp điệu theo mùa ở Trung Quốc có sự khác biệt rõ rệt giữa các khu vực Mùa hè không xuất hiện ở phía bắc Hắc Long Giang, trong khi miền nam Quảng Đông không có mùa đông Tại Côn Minh, Vân Nam, khí hậu ôn hòa cho phép nông nghiệp diễn ra quanh năm với thời gian hè và đông ngắn Khu vực phía nam dãy núi Tần Lĩnh có nhiệt độ trung bình ngày hiếm khi dưới 0°C, trong khi thung lũng sông Dương Tử thường trồng hai vụ mùa mỗi năm, ngược lại, phía bắc Vạn Lý Trường Thành chỉ có thể trồng một vụ.
Lượng mưa ở Trung Quốc thay đổi theo nhiệt độ, giảm dần từ đông nam đến tây bắc Khu vực ven biển phía đông nam có tổng lượng mưa hàng năm vượt quá 2.000 mm, trong khi thung lũng sông Dương Tử nhận được khoảng 1.000 đến 1.150 mm Ở phía bắc, thung lũng sông Hoài có lượng mưa giảm xuống khoảng 880 mm, và vùng hạ lưu của Hoàng Hà chỉ đạt 500-650 mm mỗi năm Đông Bắc Trung Quốc thường nhận được lượng mưa nhiều hơn Đồng bằng Hoa Bắc, với lượng mưa lên tới 900 mm hoặc hơn tại núi Trường Bạch.
Gió mùa đông nam mất độ ẩm khi đến phía bắc Cao nguyên Hoàng Thổ, với lượng mưa hàng năm giảm xuống 300-500 mm, và ở Tây Bắc của đường nối Đại Hưng An, lượng mưa chỉ còn dưới 250 mm Khu vực xa biển và núi cao như Tây Nội Mông và Bồn địa Tarim có lượng mưa hàng năm dưới 100 mm, tạo thành sa mạc thực sự Ngược lại, Bồn địa Junggar và thung lũng sông Ili ở miền bắc Tân Cương nhận lượng mưa lớn do ảnh hưởng của gió tây Lượng mưa trên cao nguyên Tây Tạng giảm dần từ đông nam đến tây bắc, với mưa hàng năm đạt 900 mm ở các thung lũng phía đông nam và chỉ 100-250 mm quanh Bồn địa Sài Đạt Mộc Sự biến đổi cao của lượng mưa là đặc trưng của khí hậu Trung Quốc, với độ biến thiên lớn nhất ở bắc Trung Quốc, nơi có thể vượt quá 70% Mưa mùa xuân rất quan trọng cho nông dân, nhưng cũng có sự biến đổi cao, lên đến 80% ở một số khu vực Mưa chủ yếu rơi vào mùa hè, khi cây cần nước nhất, nhưng thường quá dữ dội, với lượng mưa ở đồng bằng Hoa Bắc có thể đạt 20-25 mm/ngày Trong khi đó, khu vực phía nam sông Dương Tử có thời tiết ổn định hơn, với lượng mưa giảm dần vào tháng Tám Ở vùng ven biển đông nam, lượng mưa tối đa hàng ngày có thể đạt 300 mm do các cơn bão nhiệt đới thường xuyên từ tháng Năm đến tháng Mười Một, đặc biệt vào tháng Bảy, tháng Tám và tháng Chín.
Trong tháng Năm, bão thường tấn công phía nam bờ biển Sán Đầu, sau đó di chuyển về hướng bắc vào cuối tháng Sáu, đến giữa Sán Đầu và Ôn Châu Đến tháng Tám, số lượng bão xâm nhập vào Trung Quốc đạt đỉnh, với hơn 1/3 các cơn bão Sau tháng Chín, tần suất bão giảm và chúng lại di chuyển xuống phía nam Vào tháng Mười, bão thường đổ bộ vào phía nam Ôn Châu, trong khi các cơn bão cuối cùng xuất hiện vào tháng Mười một và tháng Mười hai, chủ yếu tấn công phía nam Sán Đầu.
Trung Quốc sở hữu hơn 50.000 con sông với lưu vực rộng hơn 100 km² Hàng năm, các sông này đưa khoảng 95% lượng nước ra biển, trong đó hơn 80% chảy vào Thái Bình Dương, 12% vào Ấn Độ Dương và chưa đến 1% vào Bắc Băng Dương, trong khi 5% lượng nước còn lại biến mất trong đất liền.
Ba con sông chính của Trung Quốc, bao gồm Hoàng Hà, Dương Tử và Tây Giang, đều chảy từ tây sang đông và đổ ra biển ở phía đông Hoàng Hà bắt nguồn từ Côn Luân và chảy ra biển Bột Hải, trong khi Dương Tử, sông dài nhất, bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng và đổ ra biển Đông Trung Quốc gần Thượng Hải Tây Giang, nằm ở phía nam, bắt nguồn từ Cao nguyên Vân Nam - Quý Châu và chảy vào biển Nam Trung Quốc qua châu thổ sông Châu Giang Sự phân bố dòng chảy bề mặt ở Trung Quốc rất không đồng đều; chỉ một phần nhỏ lãnh thổ có đủ nước quanh năm, trong khi phần lớn chỉ có dòng chảy trong mùa mưa Từ đông nam đến tây bắc, dòng chảy giảm dần do địa hình đồi núi Khu vực phía tây bắc thiếu nước quanh năm, trong khi Bắc Trung Quốc, với địa hình bằng phẳng và lịch sử nông nghiệp lâu đời, chứa khoảng 2/3 diện tích đất canh tác nhưng lại có lượng mưa ít và không đều, dẫn đến dòng chảy trung bình hàng năm chỉ chiếm một phần sáu so với toàn lãnh thổ.
Khu vực Đông Nam và đảo Hải Nam có lượng mưa dồi dào nhất, với hơn 1.500 mm mỗi năm, trong đó gần hai phần ba tạo thành dòng chảy, dẫn đến hệ thống sông ngòi dày đặc Lượng mưa cao nhất ở phía đông nam vượt quá 1.000 mm, nhưng giảm dần về phía tây và bắc, khiến khu vực tây bắc trở nên khô cằn với lượng mưa dưới 10 mm Khí hậu khô của vùng này tạo ra cảnh quan thảo nguyên ở phía đông và sa mạc ở phía tây Ở hạ lưu sông Dương Tử, châu thổ sông Châu Giang và đồng bằng Thành Đô, một mạng lưới đường thủy phát triển mạnh Trong khi đó, đồng bằng Hoa Bắc và Đông Bắc có các sông thẳng và ít nhánh Khu vực thoát nước nội địa như lòng chảo Tarim và đông bắc Cam Túc hầu như không có dòng chảy, phụ thuộc vào tuyết tan chảy và băng, chủ yếu là các sông nhỏ chỉ xuất hiện ở vùng núi Khi chảy xa khỏi vùng núi, nhiều sông biến mất trong sa mạc, trong khi một số hình thành hồ nội địa Phần phía bắc cao nguyên Tây Tạng, với tốc độ bốc hơi chậm, phát triển mạng lưới sông ngòi dày đặc hơn, chủ yếu chảy vào các chỗ trũng phủ băng, tạo thành nhiều hồ.
CƠ SỞ HÌNH THÀNH CHIẾN LƯỢC
Bối cảnh thế giới, khu vực Châu Á-Thái Bình Dương
2.1.1.1Xu thế toàn cầu hóa
Cuối thế kỷ XX, xã hội loài người đã bước vào cuộc cách mạng khoa học công nghệ mới và xu thế toàn cầu hóa, với những tiến bộ vượt bậc trong lĩnh vực sinh học, năng lượng mới và công nghệ nano Sự phát triển này diễn ra nhanh chóng, thúc đẩy sự văn minh của xã hội và khả năng sáng tạo của con người Các thành quả nghiên cứu ngày càng hiện đại, tạo ra mối quan hệ chặt chẽ giữa đời sống vật chất và tinh thần Đặc biệt, trong kỷ nguyên văn minh thông tin và nền kinh tế tri thức, cạnh tranh và hợp tác giữa các quốc gia xoay quanh sức mạnh tổng hợp quốc gia ngày càng trở nên quan trọng.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa gia tăng mạnh mẽ đầu thế kỷ XXI, các quốc gia đều hòa vào xu thế chung để phát triển kinh tế và các lĩnh vực khác như văn hóa, chính trị và môi trường Sự mờ nhạt của biên giới quốc gia đã dẫn đến sự hình thành các tổ chức khu vực và thế giới, tạo ra sân chơi chung cho tất cả Tuy nhiên, sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng cũng đặt ra thách thức lớn, như sự phân chia giàu nghèo và các vấn đề toàn cầu như khủng bố, ô nhiễm môi trường Để vượt qua những thách thức này, các quốc gia cần có chính sách linh hoạt, chiến lược dài hạn và hợp tác quốc tế Mỗi quốc gia, dù ở trình độ phát triển nào, cũng có thể tìm thấy lợi ích khi tham gia hội nhập quốc tế, nhưng cần tuân thủ quy tắc của các tổ chức và điều chỉnh chính sách để phù hợp.
Xu thế toàn cầu hóa đang phát triển mạnh mẽ, mang lại cơ hội điều chỉnh cơ cấu ngành nghề cho các nước đang phát triển, chuyển từ phát triển kinh tế theo chiều rộng sang chiều sâu Tuy nhiên, nhiều nước vẫn chưa hoàn thành mục tiêu công nghiệp hóa hiện đại hóa, dẫn đến sự chênh lệch gia tăng giữa các nước phát triển và đang phát triển, thậm chí một số nước kém phát triển có nguy cơ bị loại khỏi tiến trình toàn cầu hóa Sự phát triển của khoa học công nghệ với trình độ ngày càng cao đã tạo ra những thách thức mới cho khái niệm truyền thống về chủ quyền trong quan hệ quốc tế Xu thế toàn cầu hóa làm tăng sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế giữa các quốc gia, thúc đẩy lợi ích chung và xu hướng giải quyết mâu thuẫn, bất đồng, đặc biệt giữa các nước lớn, thông qua thương lượng hòa bình.
Sau chiến tranh lạnh việc chịu nhiều tổn thất hoặc thất bại như hai nước Mỹ -
Xô và “một bị thương một bị mất” đã chỉ ra rằng phương pháp quan hệ quốc tế dựa trên đối đầu chính trị và quân sự không còn phù hợp Sự thịnh vượng hay suy vong của một quốc gia phụ thuộc vào sức mạnh tổng hợp, chủ yếu là thực lực kinh tế và khoa học - kỹ thuật.
Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, các quốc gia đã điều chỉnh chiến lược phát triển, tập trung vào kinh tế thay vì quân sự Kinh tế trở thành tiêu chí chính để so sánh sức mạnh và tiềm năng phát triển của mỗi nước, thay thế cho quân sự như trước đây Nhận thức của các quốc gia đã thay đổi, họ nhận ra rằng sức mạnh thực sự được xây dựng dựa trên nền tảng tài chính vững mạnh, trình độ công nghệ cao và năng lực sản xuất hiệu quả.
Sau chiến tranh lạnh, các quốc gia lớn đã điều chỉnh chính sách đối ngoại để phù hợp với lợi ích chiến lược của từng nước, nhằm tìm kiếm vị trí tốt nhất trong quan hệ quốc tế Họ xây dựng khung quan hệ mới ổn định, xác lập các điều kiện quốc tế thuận lợi, mở rộng hệ thống an ninh quốc gia, và tạo ra môi trường quốc tế thuận lợi cho việc phát triển kinh tế, điều này trở thành mục tiêu chính trong quá trình điều chỉnh và phát triển đất nước.
Mối quan hệ giữa các cường quốc và những điều chỉnh của họ có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống chính trị toàn cầu và quan hệ quốc tế Đây là yếu tố quan trọng trong việc hình thành Trật tự thế giới mới, và trong tương lai gần, không quốc gia nào có khả năng gia nhập vào "bộ năm".
Trong bối cảnh mâu thuẫn và tranh chấp giữa các nước lớn, xu hướng tìm kiếm giải pháp thông qua đối thoại và thỏa hiệp ngày càng gia tăng nhằm tránh xung đột Một đặc điểm nổi bật trong quan hệ giữa các nước lớn là tính hai mặt, thể hiện qua sự khác biệt về ý thức hệ và lợi ích, cũng như cuộc đua giành ảnh hưởng Điều này dẫn đến sự tồn tại song song của hợp tác và cạnh tranh, mâu thuẫn và hài hòa, tiếp xúc và kiềm chế Ngoài ra, sự khác biệt về nền tảng kinh tế có thể gây ra sự mất cân bằng mới trong quan hệ quốc tế.
Vị thế của Châu Âu trên trường quốc tế đang suy giảm nghiêm trọng do những thách thức lớn về chính trị và kinh tế Cuộc khủng hoảng Ukraina đã khiến Châu Âu gặp khó khăn, đặc biệt là trong việc áp đặt cấm vận lên Nga, dẫn đến sự phản kháng mạnh mẽ từ phía nước này Mâu thuẫn giữa Nga và EU hiện vẫn chưa có giải pháp.
Châu Âu đang đối mặt với nhiều thách thức kinh tế, bao gồm việc khắc phục tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng nợ công, đặc biệt là ở Hy Lạp, cùng với những phản ứng kinh tế từ Nga ảnh hưởng đến thương mại và đầu tư trong các nước thành viên Gần đây, sự kiện Brexit đã diễn ra, với cuộc trưng cầu dân ý vào ngày 23/06/2016 cho thấy 51,89% cử tri ủng hộ việc Anh rời khỏi EU, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong quan hệ của Anh với Liên minh châu Âu.
EU [66] Việc rời đi này cần Quốc Hội và Nữ hoàng Anh phê chuẩn mới có hiệu lực
Cuộc bỏ phiếu tuy chỉ diễn ra tại Anh nhưng đã làm lung lay toàn bộ khối EU với
Việc Anh rời khỏi EU đã tạo ra những tác động tiêu cực đến kinh tế, chính trị và quân sự không chỉ cho Anh mà còn cho toàn bộ châu Âu và thế giới London, một trung tâm tài chính lớn, sẽ phải đối mặt với những hệ lụy nghiêm trọng từ Brexit, ảnh hưởng đến sự ổn định và phát triển của nền kinh tế Anh trong tương lai.
Brexit được coi là một thảm họa đối với Liên minh châu Âu (EU), khiến EU suy yếu về kinh tế, chính trị và an ninh Các quốc gia trong EU nhận ra rằng sự liên kết chặt chẽ giúp họ mạnh mẽ hơn, với một thị trường chung và đồng tiền Euro Sự ra đi của Anh đã khiến EU mất 10% dân số, một nền kinh tế lớn thứ hai và một cường quốc hạt nhân Brexit diễn ra trong bối cảnh EU đang đối mặt với nhiều khủng hoảng, từ khủng hoảng tài chính ở Hy Lạp đến vấn đề nhập cư và chủ nghĩa khủng bố, làm cho tình hình càng trở nên nghiêm trọng Hiệu ứng Domino từ Brexit có thể dẫn đến các cuộc trưng cầu dân ý tương tự ở các nước như Thụy Điển, Phần Lan, Hà Lan, Pháp và Italy, nơi các đảng phái cực hữu và dân tộc chủ nghĩa đang nổi lên, phản đối chính sách nhập cư và việc ở lại EU.
Châu Âu, nơi khởi nguồn của hai cuộc chiến tranh thế giới, đã thành lập Liên minh Châu Âu (EU) sau Thế chiến II với mục tiêu tăng cường hợp tác kinh tế và chính trị nhằm ngăn chặn xung đột giữa các quốc gia Sự tồn tại và phát triển của EU đã góp phần vào hòa bình và an ninh toàn cầu Tuy nhiên, Brexit đã tạo ra những rạn nứt trong EU, đe dọa sự ổn định của khối này và có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến hòa bình và an ninh thế giới.
Nếu không được ngăn chặn kịp thời, EU có nguy cơ tan rã do sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc cực đoan và tư tưởng phát xít tại một số quốc gia Brexit có thể làm xáo trộn trật tự thế giới mà Mỹ và các đồng minh phương Tây thiết lập sau Thế chiến II, tạo ra những vết nứt trong trật tự này và làm suy yếu vị thế của EU như một thị trường chung lớn nhất và là thành trì của nền dân chủ phương Tây Điều này cũng ảnh hưởng đến sự thống nhất mà các nước thành viên đã nỗ lực xây dựng từ sau chiến tranh, khi mà các liên minh hiện nay cần thiết để duy trì ổn định và kiềm chế chủ nghĩa dân tộc đã từng dẫn châu Âu vào các cuộc xung đột đẫm máu Với sự hồi sinh mạnh mẽ của chủ nghĩa dân tộc, thế giới có thể bước vào một kỷ nguyên mới đầy bất ổn và những hệ lụy khó lường.
Những biến động tiêu cực tại châu Âu đang mở ra cơ hội cho Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng chính trị và kinh tế của mình trong khu vực này.
2.1.1.3 Chính sách xoay trục của Mỹ
Tình hình Trung Quốc từ sau cải cách 1978 đến nay
Thời đại toàn cầu hóa kinh tế đã tạo điều kiện thuận lợi cho Trung Quốc trong công cuộc cải cách mở cửa, mang lại nhiều thành công to lớn Tuy nhiên, từ sau năm 1992, khi Trung Quốc chuyển sang nền kinh tế thị trường, sự phát triển không đồng đều đã dẫn đến tình trạng phân hóa giàu nghèo, đặc biệt giữa thành thị và nông thôn Bước vào thế kỷ XXI, Hội nghị Trung ương 5 của Đảng Cộng sản Trung Quốc đã quyết định xây dựng "xã hội khá giả" trong thế kỷ này, với mục tiêu hoàn thành "xã hội hài hòa xã hội chủ nghĩa" trong 20 năm đầu Mặc dù Trung Quốc có nhiều thuận lợi, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức cần giải quyết.
Sự kết thúc chiến tranh lạnh và sụp đổ của Liên Xô đã tạo điều kiện thuận lợi cho Trung Quốc thực hiện kế hoạch Bốn hiện đại hóa, nhằm nâng cao vị thế cường quốc thế giới Sau hơn 30 năm, kế hoạch này đã mang lại nhiều thành tựu lớn cho Trung Quốc trong bốn lĩnh vực chính Nền kinh tế Trung Quốc đã tăng trưởng mạnh mẽ nhờ vào xuất khẩu và thu hút đầu tư nước ngoài Theo dữ liệu của Ngân hàng Thế giới, đến năm 2009, GDP của Trung Quốc đạt 4.985 tỉ USD, gấp hơn 33 lần so với 148,2 tỉ USD năm 1978.
Kể từ năm 1982, Trung Quốc đã theo đuổi một chính sách ngoại giao độc lập, không liên minh với bất kỳ quốc gia nào Điều này cho thấy rằng, về lý thuyết, Trung Quốc không cần phải điều chỉnh chính sách của mình Công cuộc hiện đại hóa ở Trung Quốc đã bắt đầu từ thời điểm này, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong sự phát triển của quốc gia.
Trung Quốc đã đặt ra mục tiêu trở thành cường quốc hiện đại trong các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, quốc phòng và khoa học công nghệ từ năm 1978, khi nền kinh tế bắt đầu chuyển mình theo hướng thị trường Công cuộc cải cách mở cửa đã giúp nền kinh tế Trung Quốc phát triển mạnh mẽ, với kim ngạch xuất khẩu tăng từ 9,75 tỷ USD năm 1978 lên 4900 tỷ USD vào năm 2009, đưa Trung Quốc trở thành nước xuất khẩu lớn nhất thế giới Đến năm 2010, GDP của Trung Quốc vượt Nhật Bản, trở thành nền kinh tế lớn thứ hai toàn cầu Dự trữ ngoại tệ của Trung Quốc cũng tăng mạnh, hiện đã vượt 2100 tỷ USD, chiếm hơn 50% tổng dự trữ ngoại tệ toàn cầu.
Trung Quốc không chỉ là quốc gia có tỷ suất xuất khẩu lớn nhất thế giới mà còn là điểm đến hàng đầu thu hút đầu tư nước ngoài Sự gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào tháng 12 năm 2001 đã đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong chính sách ngoại giao của Trung Quốc, giúp quốc gia này hòa nhập sâu hơn vào dòng chảy phát triển kinh tế toàn cầu và tận dụng những kinh nghiệm quản lý cũng như công nghệ tiên tiến từ các nước khác.
Trung Quốc, với nguồn lao động dồi dào và chất lượng ngày càng nâng cao, cùng với sản phẩm tốt và giá cả cạnh tranh, đã tích cực tham gia vào hợp tác quốc tế, giúp điều tiết hiệu quả nguồn tài nguyên và nhân lực toàn cầu Năm 2004, Trung Quốc trở thành nước nhập khẩu lớn thứ ba thế giới, chỉ sau Mỹ và Đức, với hàng hóa Trung Quốc đã giúp người tiêu dùng Mỹ tiết kiệm hơn 600 tỷ USD trong 10 năm và 100 tỷ USD chỉ trong năm 2004 Thị trường rộng lớn của Trung Quốc cũng mở ra cơ hội đầu tư hấp dẫn cho các nhà đầu tư quốc tế, cho phép họ hưởng lợi từ sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế Trung Quốc.
Sự kết thúc của chiến tranh lạnh và sự sụp đổ của Liên Xô đã tạo ra một môi trường quốc tế thuận lợi cho Trung Quốc, giúp nước này thực hiện kế hoạch phát triển và mở rộng ảnh hưởng toàn cầu.
Sau khi Liên Xô sụp đổ, vị trí của Trung Quốc trong chiến lược của Mỹ đã thay đổi, khi Mỹ coi Trung Quốc là trở ngại ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương và áp đặt lệnh cấm vận sau sự kiện Thiên An Môn Mặc dù còn tồn tại sự cạnh tranh, Trung Quốc đã có những bước phát triển mạnh mẽ trong nền kinh tế và chủ trương cải thiện quan hệ với các nước phương Tây, đặc biệt là Mỹ, do sự phụ thuộc vào vốn, công nghệ và thị trường Đối với các nước đang phát triển, Trung Quốc không còn tự nhận là đại diện hoặc lãnh đạo, mà thay vào đó trở thành đối thủ cạnh tranh thương mại, đồng thời không đưa ra yêu cầu xây dựng một trật tự kinh tế quốc tế mới, mặc dù không hài lòng với những bất công trong hệ thống kinh tế - thương mại toàn cầu Trong vai trò là hội viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Trung Quốc đã không chống lại các nghị quyết cho phép Mỹ can thiệp vào các nước đang phát triển.
Từ sau Chiến tranh lạnh, Trung Quốc đã đưa ra chiến lược, sách lược ngoại giao
Chiến lược “xuyên thế kỷ” được xây dựng dựa trên tình hình thế giới hiện tại và các mục tiêu hiện đại hóa, nhằm đảm bảo an ninh và ổn định cho đất nước Yếu tố then chốt cho việc thực hiện chiến lược này là duy trì chính sách ngoại giao hòa bình, độc lập và tự chủ.
Trung Quốc cần ưu tiên cải thiện và ổn định môi trường xung quanh, tạo ra một không gian hòa bình thuận lợi cho quá trình hiện đại hóa đất nước.
Sau chiến tranh lạnh, Trung Quốc đã khẳng định chính sách ngoại giao độc lập và tự chủ, mở rộng không gian chiến lược và tăng cường khả năng lựa chọn trong việc hội nhập quốc tế Quốc gia này theo đuổi một chính sách ngoại giao năng động, tích cực và thực dụng hơn.
Nhận thức về tình hình thế giới giúp Trung Quốc điều chỉnh chính sách một cách phù hợp, đồng thời đưa ra những phán đoán khôn ngoan cho con đường phát triển trước những biến đổi phức tạp Điều này đánh dấu một hướng đi mới trong chính sách ngoại giao thực tế của Trung Quốc, nhằm bảo vệ và phát triển lợi ích dân tộc.
Trung Quốc luôn đặt lợi ích quốc gia lên hàng đầu và không cho phép bất kỳ quốc gia nào can thiệp vào công việc nội bộ của mình Đặng Tiểu Bình đã nhận định rằng “lực lượng hòa bình lớn mạnh hơn lực lượng chiến tranh” và từ đó, Trung Quốc tập trung vào phát triển kinh tế Ngoại giao Trung Quốc nhấn mạnh hòa bình và phát triển, thúc đẩy xây dựng trật tự kinh tế và chính trị mới, đồng thời tăng cường quan hệ với Mỹ, Nhật Bản và các nước phương Tây để thu hút vốn và công nghệ hiện đại Trung Quốc đã thiết lập mối quan hệ thương mại dài hạn với nhiều quốc gia, trong đó mối quan hệ với Mỹ được coi là trục chính Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng chú trọng đến quan hệ với các nước lớn như Nga, Nhật Bản và Ấn Độ, nhằm duy trì một chính sách ngoại giao cân bằng Đồng thời, Trung Quốc phát triển ngoại giao đa phương và xây dựng hình ảnh “nước lớn có trách nhiệm” thông qua các hoạt động tại các diễn đàn quốc tế như Liên hợp quốc, WTO, APEC và ARF.
Lợi ích quốc gia, đặc biệt là lợi ích của nước lớn, đóng vai trò quyết định trong việc điều chỉnh chính sách và chiến lược đối ngoại của Trung Quốc Trung Quốc tập trung vào việc xây dựng một môi trường quốc tế thuận lợi để thúc đẩy hiện đại hóa trong nước, đồng thời tạo điều kiện cho cải cách, mở cửa và hội nhập kinh tế quốc tế Quốc gia này cũng mở rộng phạm vi lợi ích quốc gia và tích cực khai thác thị trường toàn cầu nhằm phát triển kinh tế trong nước, bảo vệ và tăng cường lợi ích an ninh và chính trị.
Trong bối cảnh quốc tế sau chiến tranh lạnh, Trung Quốc khẳng định chính sách ngoại giao độc lập tự chủ, mở rộng không gian chiến lược và tăng cường khả năng lựa chọn trong hội nhập quốc tế Nước này theo đuổi một chính sách ngoại giao năng động, thực dụng, với mục tiêu duy trì môi trường quốc tế thuận lợi cho chính sách mở cửa và bốn hiện đại hóa Mặc dù không hài lòng với trật tự quốc tế hiện tại, Trung Quốc vẫn chủ trương tăng cường hội nhập để có vai trò tích cực trong xây dựng hệ thống quốc tế mới Đối với các nước phương Tây, Trung Quốc nỗ lực cải thiện quan hệ, nhận thức rằng quá trình hiện đại hóa của mình phụ thuộc lớn vào vốn, công nghệ và thị trường từ những nước này Đặc biệt, trong quan hệ với Mỹ, Trung Quốc đã chọn cách tiếp cận mềm mỏng, tránh để mối quan hệ xấu đi trở lại thời kỳ đối đầu, dù có sự cạnh tranh và bất đồng không thể tránh khỏi.
Con đường tơ lụa trong lịch sử
Con đường tơ lụa, ra đời từ thế kỷ 2 TCN, là tuyến đường thương mại quan trọng nối liền các thương nhân Trung Quốc với các quốc gia trên toàn thế giới Đây là một con đường huyền thoại, kết nối Trung Hoa rộng lớn với Tây Á.
Trương Khiên, một triều thần dưới triều đại Hán Vũ Đế, đã được giao nhiệm vụ đi về phía Tây để thiết lập liên minh với các quốc gia và dân tộc mới, với mục đích phục vụ cho chính trị quân sự Tuy nhiên, hai lần ông đi sứ Tây Vực không chỉ nhằm mục tiêu quân sự mà còn mở ra tuyến đường giao thông quan trọng từ triều Hán qua Trung Á và Tây Á.
Trong lịch sử, người Trung Hoa đã mang vải lụa và gấm vóc đến Ba Tư và La Mã, đồng thời thu hút các doanh nhân từ nhiều vùng khác đến với Trung Quốc Từ đó, con đường tơ lụa phát triển nhanh chóng, bắt nguồn từ các thành phố như Phúc Châu, Hàng Châu và Bắc Kinh, đi qua Mông Cổ, Ấn Độ, Kazakhstan và Thổ Nhĩ Kỳ.
Con đường tơ lụa, nối liền Kì và Hy Lạp, được đặt tên theo mặt hàng chính là tơ lụa Từ thế kỷ III TCN, Trung Quốc đã phát triển kỹ thuật trồng dâu nuôi tằm và dệt lụa, khiến sản phẩm này trở thành hàng hóa được ưa chuộng Sự yêu thích của người phương Tây đối với tơ lụa, vàng bạc và hương liệu từ phương Đông đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của các hoạt động giao lưu thương mại.
Con đường tơ lụa, mặc dù đã phát triển mạnh mẽ trong thời kỳ Trung Đường, đang bắt đầu đối mặt với dấu hiệu suy thoái Sự phụ thuộc vào các quốc gia mà nó đi qua khiến tuyến đường này dễ bị ảnh hưởng bởi chiến tranh và xung đột Trung và Tây Á, với tình hình bất ổn định và thường xuyên xảy ra chiến tranh, đã tạo ra nhiều hạn chế cho con đường tơ lụa, dẫn đến sự ngưng trệ trong hoạt động thương mại.
Sự suy tàn của con đường tơ lụa trên bộ chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố, trong đó có khủng hoảng chính trị tại Trung Quốc từ thế kỷ VIII trở về trước, tạo ra trở ngại lớn cho hoạt động thương mại Các thương nhân thường phải đối mặt với mức thuế cao tại các quốc gia mà họ đi qua, cùng với việc vận chuyển hàng hóa bị chậm trễ, dẫn đến sự bất tiện trong giao thương Do đó, các thương nhân đã tìm kiếm những tuyến đường thương mại thay thế để duy trì hoạt động kinh doanh của mình.
Sự suy thoái của con đường tơ lụa trên bộ đã góp phần quan trọng vào sự hình thành của con đường tơ lụa trên biển, đánh dấu một sự chuyển mình cần thiết để duy trì hoạt động kinh tế giữa phương Đông và phương Tây.
Con đường tơ lụa trên biển mang lại nhiều lợi thế với các bờ biển thành thị và hàng hóa đa dạng Từ thời cổ đại, thương nhân Ba Tư và Ả Rập đã giao thương với Trung Quốc qua các cảng biển Khi hoạt động của con đường tơ lụa trên bộ suy giảm, kinh tế Trung Quốc dần chuyển hướng về phía Nam, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc vận chuyển hàng hóa và thúc đẩy các hoạt động trao đổi qua đường biển.
Khi người Phương Tây thực hiện các cuộc phát kiến địa lý, hoạt động thương mại trở nên sôi động hơn bao giờ hết Thời kỳ từ đầu thế kỷ XV đến đầu thế kỷ XIX được xem là thời kỳ hưng thịnh nhất của con đường tơ lụa trên biển.
Các triều đại phong kiến Trung Quốc đã thực hiện chính sách “hải cấm” nhằm ngăn chặn cướp biển và hạn chế tiếp xúc với thế giới bên ngoài qua đường biển, dẫn đến việc giảm thiểu sự tham gia của Trung Quốc trên các tuyến đường hàng hải.
Với sự phát triển kinh tế của các quốc gia phương Tây, họ đã chuyển từ việc buôn bán với các quốc gia phương Đông sang việc biến những nước này thành thuộc địa để độc quyền khai thác tài nguyên Hệ quả là các hoạt động thương mại trên con đường tơ lụa trên biển nhanh chóng suy giảm Thực tế, con đường tơ lụa trên biển chính thức kết thúc khi Anh tiến hành chiến tranh nha phiến lần thứ nhất với nhà Thanh - Trung Quốc từ năm 1840 đến 1843.
Sau Chiến tranh Lạnh, Châu Á - Thái Bình Dương đã trở thành điểm nóng cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc, với Mỹ cố gắng duy trì vị thế siêu cường số một và Trung Quốc với tham vọng làm chủ khu vực Để thành công trong chiến lược kết nối ba châu lục Á - Phi - Âu, Trung Quốc cần sự tham gia của nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước trong khu vực Châu Á, nơi có sự hiện diện và ảnh hưởng mạnh mẽ của Mỹ Do đó, Trung Quốc phải tăng cường ràng buộc lợi ích với các nước Châu Á nhằm cạnh tranh với Mỹ và nâng cao ảnh hưởng của mình, từng bước thay thế vị trí của Mỹ trong khu vực.
Trung Quốc đã khéo léo sử dụng tên gọi Khổng Tử cho các Học viện Khổng Tử nhằm quảng bá sức mạnh mềm văn hóa và tiếng Hán ra toàn cầu Kể từ năm 2005, các Học viện này không chỉ đào tạo tiếng Hán mà còn cung cấp giáo viên, tư vấn cho sinh viên quốc tế du học tại Trung Quốc, và giới thiệu về văn hóa Trung Hoa Chính phủ Trung Quốc coi đây là “tấm danh thiếp” để nâng cao ảnh hưởng văn hóa và gia tăng sức mạnh mềm của đất nước trên toàn thế giới.
CHƯƠNG III: QUÁ TRÌNH TRIỂN KHAI VÀ MỘT SỐ THÀNH TỰU, HẠN CHẾ
Mục tiêu của chiến lƣợc
Trong bối cảnh nền kinh tế Trung Quốc đang gặp nhiều áp lực, nhu cầu nội địa yếu và nhu cầu quốc tế suy giảm, vành đai kinh tế Con đường tơ lụa mới sẽ giải quyết nhu cầu xuất khẩu của ngành công nghiệp Trung Quốc thông qua hệ thống đường sắt và đường biển Những tuyến đường này không chỉ giúp vận chuyển hàng hóa xuất khẩu sang các nước khác, mà còn ổn định việc nhập khẩu, đồng thời tăng cường tiếp cận các nguồn tài nguyên thiên nhiên và hỗ trợ các ngành công nghiệp nội địa quan trọng.
Các tính toán về an ninh nội địa đã thúc đẩy việc xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông vận tải ở Trung Quốc, đặc biệt tại những vùng khó khăn và biên giới, nơi thường xảy ra xung đột sắc tộc Chiến lược này nhằm kết nối các tỉnh khó khăn với những khu vực phát triển hơn ở miền đông, tạo điều kiện cho phát triển kinh tế Để thu hút đầu tư và thúc đẩy giao thương, hệ thống cơ sở hạ tầng cần được hoàn thiện, từ đó hy vọng rằng sự phát triển này sẽ góp phần tăng cường ổn định chính trị tại các nước láng giềng.
Eo biển Malacca, nằm giữa bán đảo Mã Lai và đảo Sumatra, kết nối Thái Bình Dương với Ấn Độ Dương và là một trong bốn eo biển chiến lược quan trọng ở Đông Nam Á Hầu hết các hoạt động thương mại và vận chuyển hàng hóa bằng đường biển đều đi qua đây, khiến eo biển Malacca trở thành khu vực có hoạt động thương mại nhộn nhịp thứ hai thế giới, chỉ sau eo biển Hormuz.
Eo biển Malacca, Lombok, Sunda và Ombai-Wetar là những tuyến đường quan trọng nối liền Trung Đông với châu Á và các quốc gia thuộc vành đai Thái Bình Dương, đóng vai trò thiết yếu trong việc vận chuyển dầu và tài nguyên thương mại từ Trung Đông và Đông Nam Á đến Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc Với sự phát triển kinh tế mạnh mẽ, Trung Quốc phụ thuộc nhiều vào việc nhập khẩu khí đốt và tài nguyên thiên nhiên qua eo biển này, trong đó 80% nhu cầu năng lượng của Bắc Kinh đi qua eo biển Malacca Để giảm thiểu sự phụ thuộc vào tuyến đường này, Trung Quốc đã tìm kiếm các phương án vận chuyển thay thế và ký kết thỏa thuận xây dựng các đường ống dẫn dầu Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn cần phải bảo vệ an ninh hàng hải và tăng cường kiểm soát eo biển Malacca, khẳng định vai trò chiến lược của nó trong chuỗi cung ứng toàn cầu Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng ở Biển Đông, eo biển Malacca càng trở nên quan trọng đối với các quốc gia có nền kinh tế phụ thuộc vào tuyến đường hàng hải này.
Trung Quốc đầu tư vào hai Con đường tơ lụa nhằm đảm bảo nguồn cung năng lượng, hàng hóa công nghiệp và thực phẩm, khi nước này trở thành nước nhập khẩu ròng Mặc dù có khả năng xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ giá trị gia tăng như thiết bị điện tử và dịch vụ xây dựng, Trung Quốc vẫn cần cải thiện khả năng tiếp cận các nguồn cung mới.
Vào năm 2004, một dự án xây dựng 1000 km đường ống trị giá 700 triệu USD đã được thực hiện, nối Atasu ở Kazakhstan với Alashankou ở Tân Cương, Trung Quốc Đến năm 2009, Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc đã khởi công xây dựng hệ thống đường ống Trung Á dài 2.200 km, bắt đầu từ Bagtyyarlyk ở miền Bắc Turkmenistan, đi qua Uzbekistan và miền Nam Kazakhstan, và kết thúc tại Horgos thuộc tỉnh Tân Cương, kết nối với hệ thống ống dẫn hiện có của Trung Quốc.
Trung Quốc cũng đạt được thỏa thuận với Nga để phát triển hệ thống Đông Siberia
Dự án Thái Bình Dương (ESPO) dài 4.800km nhằm vận chuyển dầu thô sang Trung Quốc, là một phần trong chiến lược “Một vành đai, Một con đường” của nước này, với mục tiêu tạo ra một vành đai kinh tế trên bộ và đường hàng hải kết nối Trung Quốc với các thị trường xuất khẩu Chiến lược này không chỉ thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng và thương mại trong khu vực mà còn giúp Trung Quốc giải quyết tình trạng dư thừa hàng hóa và mở rộng thị trường tiêu thụ Trong bối cảnh nền kinh tế Trung Quốc đang chững lại, việc triển khai hiệu quả chiến lược này sẽ hỗ trợ ổn định và phát triển kinh tế, đồng thời củng cố quan hệ ngoại giao với các quốc gia khác, đặc biệt là các nước Đông Nam Á Điều này sẽ giúp Trung Quốc giảm bớt áp lực cạnh tranh từ Mỹ và đồng minh, mở rộng con đường vươn lên vị thế dẫn dắt toàn cầu.
Sự phát triển kinh tế nhanh chóng của Trung Quốc trong những thập kỷ qua đã dẫn đến việc toàn cầu hóa lợi ích kinh tế của quốc gia này, làm cho việc đảm bảo an toàn trong vận chuyển hàng hóa và cung cấp nguồn năng lượng dài hạn trở thành nhiệm vụ đối ngoại quan trọng của Bắc Kinh Để đạt được điều này, Trung Quốc cần đa dạng hóa các phương thức tiếp cận, bao gồm hỗ trợ chính trị, hợp tác quân sự và giao lưu xã hội Trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, sự hiện diện và ảnh hưởng của Mỹ được xem là trở ngại lớn nhất đối với Trung Quốc.
Trung Quốc hiện đang nỗ lực thay thế và loại bỏ ảnh hưởng của Mỹ tại khu vực này, với các chính sách đối ngoại liên tục được điều chỉnh trong những năm gần đây Chiến lược mới của Trung Quốc mở ra nhiều cơ hội hợp tác với các quốc gia khác, từ đó gắn kết nền kinh tế của họ với nền kinh tế Trung Quốc, nhằm mục tiêu phát triển chung và nâng cao vị thế của Trung Quốc trên trường quốc tế.
Mục tiêu chính của chiến lược “Một vành đai, một con đường” là tăng cường sức mạnh cho Trung Quốc để đối phó với chiến lược “trở lại châu Á – Thái Bình Dương” của Mỹ, từng bước hiện thực hóa tham vọng dẫn dắt khu vực và thiết lập trật tự thế giới mới Chiến lược này tiếp nối các cải cách kinh tế xã hội mạnh mẽ của Trung Quốc, phản ánh sự gia tăng sức mạnh so với Mỹ trong bối cảnh chính trị toàn cầu, đồng thời là yếu tố quan trọng nâng cấp quan hệ Trung - Mỹ thành mối quan hệ cạnh tranh toàn cầu.
Mục tiêu chiến lược dài hạn của sáng kiến "Một vành đai, một con đường" là kết nối Trung Quốc với các châu lục và quốc gia, đặc biệt là những nước nằm dọc theo tuyến đường Sáng kiến này bao gồm nhiều lĩnh vực như xây dựng hạ tầng, đầu tư thương mại, phát triển văn hóa du lịch, đảm bảo an ninh chính trị, quân sự và ngoại giao.
Trung Quốc đang nỗ lực thiết lập một trật tự mới trên biển, với mục tiêu các nước láng giềng ven biển tuân theo sự điều hành của mình Sáng kiến "Vành đai và Con đường" (MSR) nằm trong chiến lược "chuỗi ngọc trai", nhằm biến Trung Quốc thành cường quốc biển và cạnh tranh với vị trí hải quân hàng đầu của Mỹ.
Chiến lược "Một vành đai, một con đường" của Trung Quốc được coi là một phần trong kế hoạch "Tây tiến", nhằm kết nối hai châu lục Á - Âu qua các tuyến đường bộ và đường biển Khác với các cơ chế do Mỹ dẫn đầu, chiến lược này có tiềm năng tăng cường quan hệ của Trung Quốc với nhiều quốc gia trong nhiều lĩnh vực Nó cũng thúc đẩy hợp tác với các nước Đông Nam Á, mở rộng chiến lược ngoại giao láng giềng và giảm bớt ảnh hưởng của Mỹ trong khu vực.
Nội dung chính của chiến lược “Một vành đai, một con đường”
Kể từ khi Tập Cận Bình lên nắm quyền, ngoại giao Trung Quốc đã có những chuyển biến mạnh mẽ về cả chiến lược lẫn phương thức thực hiện.
“Giấc mộng Trung Hoa” về “sự phục hưng vĩ đại của dân tộc Trung Hoa” và
Ý tưởng “Một vành đai, một con đường” được Chủ tịch Tập Cận Bình giới thiệu vào tháng 3/2013, lấy cảm hứng từ con đường tơ lụa lịch sử của Trung Quốc Trong ba thập kỷ cải cách, Trung Quốc đã phát triển cơ sở hạ tầng, bao gồm hệ thống đường cao tốc và đường sắt, nhằm phục vụ cho chiến lược này, kết nối các khu vực từ Bắc xuống Nam và từ Đông sang Tây Tại bài phát biểu ở Đại học Nazarbayev, Kazakhstan vào ngày 7/9/2013, ông Tập nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng một vành đai kinh tế để tăng cường hợp tác và phát triển khu vực Á-Âu, mang lại lợi ích cho tất cả các quốc gia dọc theo tuyến đường Tiếp theo, vào tháng 12/2014, Nepal và Trung Quốc đã ký thỏa thuận hỗ trợ thiết lập vành đai kinh tế Con đường tơ lụa mới, khôi phục tuyến đường cổ từ Lhasa tới Kathmandu và Patna Chiến lược này đã nhận được sự ủng hộ từ nhiều quốc gia, cho thấy “Nhất đới, nhất lộ” đang dần định hình và phát triển.
Sáng kiến này bao gồm hai bộ phận chính: vành đai kinh tế con đường tơ lụa trên bộ, được thiết lập dọc theo hành lang Á - Âu, trải dài từ bờ biển Thái Bình Dương đến biển.
Baltic và con đường tơ lụa trên biển là một phần quan trọng trong sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc Tuyến đường bộ dài 11.000 km kết nối Trung Quốc với Tây Âu, đi qua nhiều trung tâm lớn toàn cầu Vành đai trên biển bao gồm các tuyến đường biển và cảng thương mại do Trung Quốc đầu tư Bắc Kinh đã cam kết hơn 200 tỷ USD cho các dự án này, bao gồm xây dựng đường bộ, đường sắt, hệ thống ống dẫn dầu và khí đốt, cùng các cảng và cơ sở hạ tầng khác Khi hoàn thành, mạng lưới này sẽ trở thành hệ thống thương mại lớn nhất thế giới, tạo ra sự liên kết chặt chẽ với các quốc gia và thị trường có tiềm năng tăng trưởng mạnh.
Tháng 11/2014, Trung Quốc tuyên bố thành lập Quỹ Con đường tơ lụa trị giá
Trung Quốc đã đầu tư 40 tỷ USD để hỗ trợ các quốc gia ven hai con đường tơ lụa, đồng thời thành lập Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng Châu Á (AIIB) vào năm 2015 nhằm nâng cao ảnh hưởng trong khu vực và thách thức vị thế của Mỹ AIIB được xem là một chiến lược của Trung Quốc nhằm đối phó với Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) của Mỹ Để thực hiện mục tiêu này, Trung Quốc kết hợp ba kế hoạch chính: xây dựng cơ sở hạ tầng, thiết lập các điều lệ chế độ và thúc đẩy giao lưu nhân dân, trong đó việc tăng cường xây dựng cơ sở hạ tầng toàn phương vị là ưu tiên hàng đầu.
Trung Quốc đặt mục tiêu phát triển các hành lang kinh tế xuyên lục địa tại Á - Âu thông qua Vành đai kinh tế Con đường tơ lụa và Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21, nhằm thúc đẩy dòng chảy kinh tế vào và ra từ quốc gia này Cơ sở hạ tầng cho hai Con đường tơ lụa bao gồm cả hạ tầng cứng như đường sắt, đường cao tốc, cảng biển, và hạ tầng mềm như các thể chế tài chính, thỏa thuận thương mại, diễn đàn hợp tác đa phương, cùng với các hoạt động văn hóa và du lịch, tạo nền tảng cho thương mại và đầu tư.
Mặc dù Trung Quốc là một nền kinh tế phát triển, nhưng nước này đang đối mặt với sự chênh lệch phát triển giữa các vùng và khoảng cách giàu - nghèo ngày càng gia tăng Những bất ổn xã hội và xung đột sắc tộc cũng diễn ra thường xuyên và trở nên sâu sắc hơn Đây là lý do chính để Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) được thành lập, nhằm giải quyết các vấn đề kinh tế - xã hội trong khu vực Dự án này sau đó đã được mở rộng ra khu vực vành đai kinh tế, chủ yếu tập trung vào Nam Á và Đông Âu.
3.2.1 Con đường tơ lụa trên bộ
Con đường tơ lụa trên bộ mới bắt đầu từ Tân An, miền trung Trung Quốc, kéo dài sang phía tây gần biên giới Kazakhstan, đi qua Trung Á đến bắc Iran, rồi vòng qua Iraq, Syria và Thổ Nhĩ Kỳ Tiếp theo, nó vượt qua eo biển Bosporus, đi qua Bulgaria, Romania, Cộng hòa Séc và Đức, trước khi đến Rotterdam (Hà Lan) và Venice (Ý) Tuyến đường này kết nối hai châu lục Á - Âu và hình thành vành đai kinh tế, liên kết các trung tâm kinh tế Đông Á, Tây Á và Nam Á Các tỉnh biên giới chủ chốt như Cát Lâm, Quảng Tây, Vân Nam và Tân Cương đều có vai trò quan trọng trong việc kết nối với các khu vực lân cận Chiến lược này không chỉ giúp phát triển những tỉnh nghèo khó và chưa được chú trọng mà còn giải quyết nhiều vấn đề địa phương, với Vân Nam đóng vai trò trung tâm của Con đường tơ lụa.
Các tỉnh biên giới chủ chốt của Trung Quốc bao gồm Cát Lâm, Quảng Tây, Vân Nam và Tân Cương Cát Lâm kết nối với tiểu vùng biển Nhật Bản thuộc Đông Bắc Á, trong khi Quảng Tây, cùng với Hải Nam và Quảng Đông, hướng ra vùng biển Đông Nam Á Vân Nam đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối với tiểu vùng sông Mekong và vành đai vịnh Bengal của Ấn Độ Dương Cuối cùng, Tân Cương tạo liên kết với Trung Á, bao gồm các khu vực biển Caspi, biển Arập, biển Đen, Địa Trung Hải, cũng như Đông và Bắc Âu.
Nam, một tỉnh biên giới trước đây lạc hậu, giờ đây đã trở thành "đầu cầu chiến lược" cho Trung Quốc nhờ vào "Vành đai kinh tế Con đường tơ lụa" Côn Minh, thủ phủ của tỉnh Vân Nam, được kết nối với các thành phố lớn ở Đông Nam Á qua hệ thống đường bộ và đường sắt Vân Nam còn đóng vai trò là "cầu nối" giữa Trung Quốc với vịnh Bengal và Ấn Độ Dương, với Myanmar là đối tác quan trọng trong kế hoạch này Một tuyến đường sắt cao tốc giữa Vân Nam và Yangon đang được lên kế hoạch, cùng với nhiều hành lang bộ nối Côn Minh với Kyaukpyu, cảng nước sâu do các công ty Trung Quốc phát triển Đường ống dẫn dầu và khí đốt từ Kyaukpyu đến Côn Minh dài khoảng 1.000 km, có khả năng chuyển hơn 22 triệu tấn dầu mỗi năm.
Mỗi năm, 420 tỷ feet khối khí đốt tự nhiên được chuyển qua các đường ống từ Trung Đông và châu Phi đến Trung Quốc, giúp tránh các tuyến đường dài qua eo biển Malacca và Biển Đông Để tăng cường kết nối, một tuyến đường sắt dài 868 km và một đường cao tốc sẽ được xây dựng nối liền Côn Minh và Kyaukpyu Ngoài ra, Vân Nam cũng có kế hoạch mở rộng kết nối ra ngoài Myanmar để liên kết với Bangladesh và Ấn Độ.
Kế hoạch triển khai Hành lang Kinh tế Bangladesh - Trung Quốc - Ấn Độ - Myanmar (BCIM) đã chính thức bắt đầu từ tháng 12/2013, nhằm phát triển chuỗi cung ứng công nghiệp và xây dựng dọc theo các quốc gia Trung Quốc, Myanmar, Bangladesh và Ấn Độ Các khu vực hải quan, thương mại và đặc khu công nghiệp dọc tuyến đường này sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hợp tác kinh tế và thương mại trong khu vực, đồng thời góp phần vào sự phát triển của Khu vực thương mại tự do ASEAN.
Trung Quốc và các thỏa thuận thương mại tự do ASEAN - Ấn Độ, cùng với các sáng kiến vịnh Bengal của Ấn Độ, đã tạo ra một môi trường thuế thấp với các hành lang BCIM Hầu hết các dự án đầu tư cho NSR tập trung vào việc tìm kiếm các thị trường năng lượng, nhằm đáp ứng nhu cầu năng lượng cho một nền kinh tế đang cần thiết thúc đẩy phát triển.
Trung Á là một mục tiêu trong chiến lược xoay trục của Mỹ sang châu Á, nhưng lại là phần yếu kém trong chiến lược này, tạo ra "kẻ hở" cho Mỹ và cơ hội cho Trung Quốc Trung Quốc đã nhanh chóng phát triển và củng cố vị thế của mình tại khu vực này Trung Á được xem như cầu nối giữa miền tây bắc Trung Quốc và biển Caspi của Nga, mở ra nhiều con đường giao thương quan trọng.
Châu Âu có thể được tiếp cận qua hai lối: Ukraina hoặc Thổ Nhĩ Kỳ Hội nghị Thượng đỉnh lần thứ 14 của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải được tổ chức tại Trịnh Châu, thủ phủ tỉnh Hà Nam, Trung Quốc.
Biện pháp thực hiện chiến lược “Một vành đai một con đường”
Trung Quốc thực hiện chính sách ngoại giao cơ sở hạ tầng nhằm tăng cường quan hệ dọc theo vùng ngoại vi đất liền, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng lãnh thổ với các nước láng giềng có biển Khi các mối quan hệ bên sườn hàng hải phía Đông xấu đi, Trung Quốc chuyển hướng sang xây dựng quan hệ hợp tác và ổn định bên sườn đất liền phía Tây, nơi sự hiện diện của Mỹ không mạnh mẽ như ở Đông Á Chính sách này không chỉ nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai chiến lược mà còn mang động cơ chiến lược quan trọng trong việc phá vỡ thế.
Trung Quốc đang tìm cách giảm bớt sự phụ thuộc vào eo biển Malacca, nơi mà phần lớn nguồn năng lượng của nước này được vận chuyển từ Trung Đông và có sự hiện diện của hải quân Mỹ Chính sách này giúp Trung Quốc khám phá các tuyến đường thay thế để tránh sự kiểm soát của Mỹ trên biển Dự án "Con đường tơ lụa mới" không chỉ mở rộng mạng lưới đường sắt xuyên lục địa Á - Âu mà còn tạo ra nhiều cơ hội kinh tế và chiến lược cho các quốc gia tham gia, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế Hành lang kinh tế xuyên lục địa theo tầm nhìn của Chính phủ Trung Quốc có khả năng thay đổi bối cảnh toàn cầu, chuyển trọng tâm chiến lược và thương mại từ biển sang đất liền, giảm thiểu ưu thế hải quân của Mỹ.
Trong chính sách ngoại giao năng lượng, Trung Quốc tập trung vào hợp tác khu vực nhằm xây dựng “Cộng đồng năng lượng Đông Bắc Á” Đông Bắc Á hiện là một trong những thị trường năng lượng lớn nhất thế giới, bên cạnh Mỹ và châu Âu Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc đều phụ thuộc vào lượng lớn dầu mỏ nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu phát triển trong nước Với tốc độ tăng trưởng kinh tế hiện tại, an ninh năng lượng trở thành vấn đề cấp bách mà các quốc gia Đông Bắc Á phải đối mặt Mặc dù mỗi quốc gia có những ưu thế riêng có thể bổ sung cho nhau, nhưng sự cạnh tranh và xung đột lợi ích giữa họ vẫn rất gay gắt.
Trung Quốc sẽ tiếp tục thực hiện chính sách ngoại giao năng lượng với các quốc gia và khu vực nhằm đảm bảo an ninh năng lượng Ngoại giao năng lượng của Trung Quốc, được ví như "ngoại giao vết dầu loang", không chỉ phục vụ mục tiêu an ninh năng lượng và phát triển kinh tế, mà còn là công cụ để đạt được những mục tiêu chiến lược cao hơn.
Dưới sự lãnh đạo của Tập Cận Bình, Trung Quốc đang đẩy mạnh hiện đại hóa quân đội và khẳng định chủ quyền tại Biển Đông và Hoa Đông Quốc gia này cũng tăng cường đầu tư và giao thương với các nước láng giềng, tái khởi động "con đường tơ lụa" như một phần của "giấc mơ Trung Hoa", nhằm mở rộng ảnh hưởng về kinh tế, chính trị và văn hóa.
Chiến lược toàn cầu của Trung Quốc tập trung vào việc bảo vệ lợi ích kinh tế, mở rộng ảnh hưởng chính trị và văn hóa ra toàn thế giới Mục tiêu của chiến lược này là tạo điều kiện để Trung Quốc trở thành quốc gia có vai trò quyết định trong tiến trình phát triển toàn cầu trong thế kỷ XXI.
Trung Quốc coi trọng quan hệ quốc tế tại Châu Á - Thái Bình Dương và Đông Nam Á, tham gia các diễn đàn chính trị, kinh tế và an ninh khu vực, đồng thời nỗ lực làm dịu tình hình bán đảo Triều Tiên và tăng cường quan hệ với các nước láng giềng Trong bối cảnh Mỹ thực hiện chính sách “Xoay trục”, Trung Quốc mở rộng ngoại giao song phương và đa phương để xây dựng hình ảnh một quốc gia phát triển hòa bình và có trách nhiệm, đồng thời tăng cường quan hệ với các quốc gia Đông Nam Á thông qua viện trợ và đầu tư Ý tưởng “Một vành đai, một con đường” cũng được đẩy mạnh nhằm mở rộng ảnh hưởng cả về chiều rộng lẫn chiều sâu trong khu vực.
Sáng kiến "Một vành đai, một con đường" (OBOR) do Chủ tịch Tập Cận Bình đề xuất được xem là một chiến lược dài hạn nhằm đối phó với chiến lược "xoay trục" và cơ chế TPP của Mỹ Sự ra đời của OBOR đã làm gia tăng mức độ cạnh tranh giữa Trung Quốc và Mỹ.
Dưới thời Tập Cận Bình, Trung Quốc đã chuyển từ chiến lược “Ẩn mình chờ thời” sang khái niệm “Một vành đai, một con đường”, nhằm thiết lập các quy tắc và định chế thương mại đầu tư mới cho các quốc gia tham gia Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng Châu Á (AIIB), được thành lập vào cuối năm 2013, được xem là một đối thủ cạnh tranh với Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) và Ngân hàng Thế giới (WB) trong lĩnh vực hỗ trợ xây dựng hạ tầng tại châu Á Trung Quốc đã cam kết nguồn vốn pháp định ban đầu cho AIIB là 100 tỷ USD, với nước chủ nhà nắm giữ 25-30% cổ phần, trong khi Ấn Độ là cổ đông lớn thứ hai với 10-15% cổ phần Đức dự kiến nắm 4,1% cổ phần, trở thành cổ đông lớn thứ tư, sau Trung Quốc, Ấn Độ và Nga, và Úc cũng sẽ đóng góp 719 triệu USD trong 5 năm, trở thành cổ đông lớn thứ sáu của AIIB.
Thắng lợi ban đầu của Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) với 57 thành viên đã làm thay đổi thái độ của Mỹ, khiến nước này trở nên mềm mại hơn Đồng thời, Trung Quốc công bố thành lập Quỹ Con đường tơ lụa nhằm hỗ trợ tìm kiếm cơ hội đầu tư và cung cấp dịch vụ tài chính trong kế hoạch “Một vành đai, một con đường”.
Với những thành công ban đầu trong việc thành lập Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) và quỹ Con đường tơ lụa, Trung Quốc đã tạo ra nền tảng vững chắc để xây dựng một hệ thống tài chính có khả năng đối trọng với Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB), trong bối cảnh tiếng nói của Trung Quốc vẫn còn khá yếu ớt trên trường quốc tế.
Trung Quốc đang tạo ra mối lo ngại cho Mỹ về khả năng thách thức vai trò lãnh đạo toàn cầu của nước này thông qua việc thiết lập các quy tắc và luật chơi riêng, điều mà Mỹ không hề mong muốn.
Chiến lược “Một vành đai, một con đường” đang gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc trong việc điều chỉnh luật chơi quốc tế, tạo ra một xu hướng giằng co quyết liệt hơn Điều này đồng nghĩa với việc Trung Quốc sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức an ninh khu vực nghiêm trọng hơn Những động thái này đặt ra khó khăn cho Trung Quốc trong việc hiện thực hóa mục tiêu trở thành cường quốc biển và khẳng định vai trò bá chủ tại Biển Đông.
Chiến lược “Một vành đai, một con đường” được coi là phản ứng đối trọng với chương trình “xoay trục” của Mỹ, mang lại nội dung phong phú, quy mô lớn và khả năng cắm rễ sâu rộng hơn.
Con đường tơ lụa trên biển (MSR) bắt đầu từ Tuyền Châu (tỉnh Phúc Kiến), đi qua Quảng Châu, Bắc Hải và Hải Nam, hướng tới eo biển Malacca Một nhánh khác xuất phát từ Kuala Lumpur nối với MSR tại eo Malacca, tiếp tục đến Kolkata (Ấn Độ), vòng quanh Ấn Độ, qua Pakistan, rồi băng qua Ấn Độ Dương đến Đông Phi, tới Nairobi (Kenya) Từ đây, con đường tiến lên phía bắc qua vùng Sừng châu Phi, kết nối với Vịnh Pecxich, rồi qua Biển Đỏ vào Địa Trung Hải, dừng chân tại Athens (Hy Lạp) trước khi gặp con đường tơ lụa trên đất liền ở Venice (Ý) MSR kết nối ba châu lục Á-Âu-Phi, với một số điểm nối với NSR, tạo thành mạng lưới liên kết giữa ba châu lục này.
Một số quan điểm về chiến lược “Một vành đai, một con đường”
Nhiều quốc gia đang lo ngại rằng chiến lược "Một vành đai, một con đường" của Chủ tịch Tập Cận Bình có thể được sử dụng để chuyển giao các ngành công nghiệp nặng dư thừa của Trung Quốc ra nước ngoài thông qua các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng Vẫn còn nhiều câu hỏi xoay quanh việc liệu sáng kiến này chỉ đơn thuần là hợp tác kinh tế - thương mại như con đường tơ lụa cổ xưa, hay còn chứa đựng các mục đích khác liên quan đến an ninh, hàng hải, địa chính trị và địa quân sự.
Các hoạt động của Trung Quốc ở Biển Đông không dựa trên cơ sở pháp lý và thực tiễn quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982, đang gây lo ngại cho các nước trong khu vực, bao gồm Việt Nam Các quốc gia láng giềng của Trung Quốc đã có những phản ứng và biện pháp đề phòng để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình Không có quốc gia nào sẵn sàng đánh đổi chủ quyền và quyền lợi hợp pháp của mình ở Biển Đông vì những lợi ích kinh tế ngắn hạn.
3.4.1 Nhật Bản Đe dọa và ngăn chặn chiến lược của các nước lớn không ngừng tăng lên chủ yếu từ Mỹ và Nhật Bản vì có ảnh hưởng trực tiếp và nhiều nhất đến hai quốc gia này Với tiềm lực và tầm ảnh hưởng của Trung Quốc Mỹ lo ngại về sự thay đổi cán cân quyền lực của như vai trò lãnh đạo thế giới Còn về Nhật Bản là quốc gia láng giềng cho nên những hành động của Trung Quốc đe dọa đến an ninh cũng như về sự phát triển ổn định của quốc gia này
Cạnh tranh quyền lợi ở Biển Đông và biển Hoa Đông đang trở nên gay gắt, với tình hình biến động khó lường Nhật Bản đã tăng cường can thiệp tại Biển Đông, trong khi các quốc gia như Việt Nam và Philippines cũng đang nỗ lực bảo vệ chủ quyền lãnh hải của mình Xu hướng quân sự hóa khu vực này gia tăng có thể dẫn đến nguy cơ xung đột ngoài ý muốn.
Vấn đề Đài Loan và bán đảo Triều Tiên đang gia tăng nguy cơ tiềm ẩn, đặc biệt sau khi Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên thực hiện các vụ thử hạt nhân và phóng vệ tinh, khiến Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Mỹ và các nước khác trong khu vực lo ngại về an ninh Tranh chấp giữa Trung Quốc và Đài Loan cùng với sự can thiệp của Mỹ ngày càng gia tăng Mỹ và Nhật có thể liên kết các vấn đề ở Biển Đông, Hoa Đông và bán đảo Triều Tiên, tạo ra một chiến lược cạnh tranh toàn diện nhằm ngăn chặn Trung Quốc Đồng thời, Trung Quốc đang quân sự hóa Biển Đông, biến các đảo đá đã chiếm giữ của Việt Nam thành tiền đồn quân sự, nhằm kiểm soát toàn bộ khu vực này, gây ra nguy cơ xung đột và đe dọa hòa bình, ổn định tại Biển Đông.
Sau khi trở thành tổng thống của Philippines, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã thay đổi hoàn toàn chính sách ngoại giao của vị tổng thống Benigno
Aquino III, Ông đã gác lại các tranh chấp trên biển Đông đổi lại những lợi ích kinh tế đối với Trung Quốc
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte nhận định rằng sáng kiến “Một vành đai một con đường” mang lại lợi ích cho ASEAN bằng cách mở rộng quy mô thị trường khu vực Ông cũng xác nhận sẽ tham dự Diễn đàn cấp cao hợp tác quốc tế “Một vành đai, một con đường” do Bắc Kinh tổ chức vào tháng 5/2017 và bày tỏ lòng biết ơn đối với Trung Quốc về các dự án đầu tư cũng như viện trợ dành cho Philippines.
Vào tháng 4 năm 2017, chính phủ Philippines đã công bố kế hoạch đầu tư xây dựng hạ tầng cơ sở quy mô lớn trên toàn quốc với tổng giá trị khoảng 167,2 tỷ USD Hiện tại, đã có hơn 30 dự án được khởi công và đang trong quá trình lập kế hoạch.
Sự thay đổi trong chiến lược ngoại giao của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã dẫn đến những biến chuyển rõ rệt trong quan hệ giữa Manila và Bắc Kinh, khiến nhiều quốc gia lo ngại rằng Philippines có thể nghiêng về phía Trung Quốc.
Trung Quốc đang nỗ lực biến Biển Đông thành vùng biển riêng của mình để kiểm soát mọi hoạt động hàng hải và hàng không trong khu vực Theo nhà phân tích cấp cao Malcolm Davis từ Viện Chính sách chiến lược Australia, đây sẽ là một cuộc chơi lâu dài, trong đó ông Duterte và Trung Quốc đang cùng hợp tác.
Ông Hideki Makihara, nghị sĩ của đảng Dân chủ Tự do Nhật Bản, cảnh báo về một kịch bản tồi tệ nếu Philippines nghiêng về phía Trung Quốc, và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc Malaysia cùng các nước xung quanh Biển Đông gia nhập liên minh với Nhật Bản.
“Mỹ và Philippines chia sẻ nhiều mối quan tâm và lợi ích chung, đồng thời đã hợp tác hiệu quả trong nhiều lĩnh vực để thúc đẩy lợi ích song phương”, Thư ký báo chí Nhà Trắng, ông Josh Earnest cho biết.
Trung Quốc đang triển khai chiến lược phát triển kinh tế ở biển Đông, dẫn đến xung đột về chủ quyền với các nước liên quan và gia tăng căng thẳng trong khu vực, ảnh hưởng lâu dài đến chiến lược kinh tế biển của Việt Nam Trung Quốc cũng tìm cách ngăn cản Việt Nam hợp tác với các công ty nước ngoài trong việc khai thác dầu khí tại vùng biển của mình Các hoạt động trong khuôn khổ “Một vành đai, một con đường” của Trung Quốc không có lợi cho Việt Nam, buộc nước này phải kết hợp phát triển kinh tế biển với kế hoạch phòng thủ, gây tốn kém cho nền kinh tế Việt Nam là quốc gia quan trọng trong sáng kiến “Một vành đai, một con đường” và đang tích cực bàn bạc với Trung Quốc về việc kết nối “Hai hành lang, một vành đai” với sáng kiến này, đạt được những tiến triển tích cực.
Với sự điều chỉnh chiến lược của mình, Việt Nam đang đa dạng hóa các mối quan hệ quốc tế nhằm củng cố độc lập và tự chủ Là thành viên tích cực của ASEAN, Việt Nam đóng vai trò cầu nối giữa Đông Nam Á và Trung Quốc, với bờ biển dài hướng ra biển Đông, tạo điều kiện thuận lợi cho các tuyến đường hàng hải chiến lược Trung Quốc mong muốn mở rộng quan hệ với Việt Nam để tăng cường ảnh hưởng trong ASEAN, trong khi Mỹ cũng tìm cách cải thiện quan hệ với Việt Nam nhằm duy trì sự can dự vào các vấn đề khu vực và kiềm chế ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc.
Lập trường của Trung Quốc tại Biển Đông đã thúc đẩy quan hệ Việt-Mỹ ngày càng gần gũi hơn về lợi ích chiến lược Mặc dù Việt Nam cải thiện quan hệ với Mỹ, nhưng vẫn duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc Hai đảng cầm quyền thường nhấn mạnh tình hữu nghị giữa hai nước, tuy nhiên, vẫn gặp khó khăn trong việc giải quyết tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông.
Những nỗ lực tranh giành ảnh hưởng giữa Trung Quốc và Mỹ tại Việt Nam đang tác động lớn đến an ninh quốc gia Quan hệ của Việt Nam với cả hai cường quốc này khiến việc tăng cường quan hệ với bên nào cũng gây ra phản ứng trong xã hội Mặc dù cạnh tranh giữa hai nước có một số lợi thế, nhưng về lâu dài, những tác động tiêu cực sẽ nổi bật hơn, ảnh hưởng đến môi trường phát triển của Việt Nam Thách thức lớn nhất hiện nay là vấn đề tranh chấp chủ quyền lãnh thổ trên biển với Trung Quốc, và Việt Nam sẽ gặp bất lợi nếu Mỹ và Trung Quốc đạt được thỏa hiệp Do đó, việc lựa chọn chính sách đối với Trung Quốc là rất khó khăn và quan trọng, ảnh hưởng lớn đến đời sống chính trị và sự phát triển của quốc gia Việt Nam cần duy trì quan hệ hữu nghị và hợp tác với Trung Quốc để tận dụng cơ hội phát triển, đồng thời lôi kéo cả hai nước vào các cơ chế đa phương nhằm duy trì hòa bình và an ninh khu vực.
Những thành tựu và thách thức đối với Trung Quốc
Con đường tơ lụa hiện đại là mạng lưới đường sắt kết nối Bắc Kinh với châu Âu, trong đó ga Yuxinou đóng vai trò quan trọng Từ đây, các tàu chở hàng di chuyển qua Trung Quốc, Kazakhstan, Nga và Đông Âu, trước khi đến Duisburg, Đức Trong năm ngoái, tuyến đường sắt Yuxinou đã vận chuyển hàng hóa trị giá hơn 1,3 tỷ USD, với thời gian vận chuyển chỉ mất 15 ngày, giảm một nửa so với phương thức vận chuyển bằng đường biển.
Tuyến đường sắt đã thúc đẩy sự phát triển kinh tế cho các thành phố theo chiến lược “Một vành đai, một con đường”, với hai phần ba các tỉnh thành ở Trung Quốc tham gia Chính quyền địa phương nhấn mạnh tầm quan trọng của chiến lược này đối với sự phát triển địa phương Gần đây, Phúc Châu, thủ phủ tỉnh Phúc Kiến, đã kêu gọi các doanh nghiệp trong tỉnh khởi sự kinh doanh tại các quốc gia và khu vực dọc Con Đường Tơ lụa trên biển Tỉnh cũng đã thiết lập một khu vực tự do thương mại nhằm thu hút doanh nghiệp từ các quốc gia Đông Nam Á.
Trong thập niên qua, Đông Nam Á đã trở thành khu vực chiến lược quan trọng trong phát triển của các cường quốc như Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ và Nhật Bản, nhằm cạnh tranh và kiềm chế ảnh hưởng lẫn nhau Vị trí địa lý của Đông Nam Á trên các tuyến đường biển kết nối với các khu vực kinh tế, chính trị và quân sự lớn như Đông Bắc Á, Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương đã nâng cao vai trò của khu vực này Sự tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ của các quốc gia trong ASEAN cùng với sự gia tăng hợp tác giữa các thành viên đã biến Đông Nam Á thành một trung tâm kinh tế và chính trị của châu Á – Thái Bình Dương trong thế kỷ XXI Tuy nhiên, ảnh hưởng của Nhật Bản và Ấn Độ vẫn chưa thể so sánh với Trung Quốc và Mỹ Đông Nam Á đóng vai trò quan trọng trong cuộc cạnh tranh chiến lược giữa Trung Quốc và Mỹ, với Trung Quốc đã đầu tư vào nhiều dự án hạ tầng lớn trong khu vực.
Trong những năm gần đây, thương mại giữa Trung Quốc và ASEAN đã gia tăng mạnh mẽ, với tổng kim ngạch đạt 480,4 tỷ USD vào năm 2014, tăng 8,3% Để củng cố quan hệ với các nước Đông Nam Á, Trung Quốc đã khéo léo sử dụng sức mạnh kinh tế, trở thành đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN Theo Hiệp định Thương mại Tự do Trung Quốc - ASEAN, 6 nước thành viên cũ cùng với Trung Quốc đã xoá bỏ 90% thuế xuất nhập khẩu vào năm 2010, trong khi Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam thực hiện tương tự vào năm 2015 Bắc Kinh cũng tiếp tục thúc đẩy hợp tác chính trị, quân sự và kinh tế trong khuôn khổ ASEAN cộng 3, bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.
Trung Quốc triển khai chiến lược "Một vành đai, một con đường" nhằm phát triển mối quan hệ với các nước Đông Nam Á, khu vực giàu tài nguyên thiên nhiên và tiềm năng thị trường lớn Qua hợp tác kinh tế, Trung Quốc muốn gia tăng ảnh hưởng tại Đông Nam Á, cạnh tranh với Mỹ và củng cố an ninh phía Nam Bằng cách sử dụng sức mạnh mềm, Trung Quốc hướng tới việc chi phối khu vực này, phá vỡ vòng vây của Mỹ và tạo điều kiện cho sự phát triển thành siêu cường trong tương lai.
Dự án Hành lang Kinh tế Trung Quốc - Pakistan (CPEC) và Cảng Gwadar tạo ra một hành lang vận chuyển dầu mỏ ngắn hơn và an toàn hơn cho Trung Quốc so với tuyến đường qua eo Malacca Hai dự án này, cùng với cảng Karachi và Hệ thống đường ống dẫn khí Iran - Pakistan - Ấn Độ (IPI), giúp Trung Quốc giải quyết vấn đề “lưỡng nan Malacca” CPEC và Gwadar được dự đoán sẽ rút ngắn khoảng cách vận chuyển dầu khí từ Trung Đông về phía Tây Trung Quốc xuống gần 11.500 km, với tuyến đường mới chỉ dài 2.500 – 3.000 km từ Gwadar (hoặc Karachi) đến Tân Cương, Trung Quốc Tuyến đường này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian và chi phí mà còn an toàn hơn so với tuyến đường biển truyền thống.
Nam Á và Vịnh Ba Tư là khu vực giàu tài nguyên thiên nhiên, đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối châu Á và châu Phi, cũng như giữa châu Á và châu Âu An ninh khu vực được coi trọng, với sự thành lập Hội đồng các quốc gia vùng Vịnh Ba Tư, giúp ổn định tình hình chính trị và tạo điều kiện cho sự phát triển của các quốc gia Nhu cầu thông thương và trao đổi hàng hóa cũng gia tăng, khi hơn 40% lượng dầu mỏ toàn cầu phải đi qua khu vực này hàng năm Chiến lược "Một vành đai, một con đường" của Trung Quốc nhằm củng cố vị thế của mình và tạo ra lộ trình thuận lợi để tiếp cận châu Âu.
Bờ Tây Ấn Độ Dương là khu vực có tình hình cướp biển phức tạp, đặc biệt là tại vịnh Aden, nơi có khoảng 21.000 tàu qua lại mỗi năm Với vị trí chiến lược và hoạt động thương mại sôi động, khu vực này đã thu hút sự chú ý của Trung Quốc trong việc phát triển tuyến đường biển Để đối phó với nạn cướp biển, các quốc gia trong khu vực cùng cộng đồng quốc tế đã tăng cường hợp tác an ninh Trung Quốc cũng đã tham gia vào các hoạt động tuần tra tại đây, nhằm khẳng định vai trò hải quân và mở rộng ảnh hưởng chính trị của mình trong khu vực.
Trung Quốc đang nỗ lực phát triển các tỉnh biên giới nghèo khó, biến chúng thành cửa ngõ thương mại Á - Âu, mang lại cơ hội thịnh vượng và cải thiện chất lượng cuộc sống Chiến lược “Một vành đai, một con đường” được kỳ vọng sẽ kích thích tăng trưởng kinh tế cho các tỉnh nội địa và phía Tây vốn tụt hậu Trước đây, lao động từ các thành phố như Trùng Khánh thường phải di cư đến các thành phố duyên hải như Thượng Hải hay Hàng Châu để tìm việc Tuy nhiên, chiến lược này đã tạo điều kiện cho các tỉnh Trung Quốc phát triển kinh tế, cung cấp việc làm cho lao động địa phương và giảm thiểu tình trạng di cư đến các thành phố lớn.
Kế hoạch Con đường tơ lụa mới của Trung Quốc không chỉ tập trung vào hạ tầng như đường sắt và khu công nghiệp, mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của kết nối con người Năm 2015 được tuyên bố là "Năm con đường tơ lụa" với hơn 800 triệu USD được đầu tư cho việc quảng bá du lịch quốc tế, nhằm nâng cao hình ảnh đất nước và phát triển ngành du lịch trong nước Hàng triệu USD cũng đã được chi cho việc xây dựng các địa điểm du lịch dọc theo các tỉnh trong dự án này.
Trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế chậm lại của Trung Quốc, chiến lược này sẽ giúp nền kinh tế lớn thứ hai thế giới tiếp tục phát triển Nó đảm bảo nguồn cung năng lượng ổn định, đồng thời giải quyết các vấn đề khủng hoảng thừa và quá tải trong ngành thép và vật liệu xây dựng Bên cạnh đó, chiến lược còn thúc đẩy việc di dời các ngành sản xuất sử dụng nhiều lao động và có giá trị gia tăng thấp ra nước ngoài.
Trung Quốc đang sử dụng sự phát triển kinh tế như một "biện pháp hữu hiệu" để giải quyết xung đột tại khu vực Trung Đông, hy vọng rằng việc tăng cường đầu tư và thương mại sẽ dần xóa bỏ các cuộc đối đầu Bắc Kinh đang nỗ lực thiết lập mối quan hệ chặt chẽ về kinh tế và chính trị với Ả Rập Saudi, điều này được xem là cần thiết để củng cố quyền lực trong cuộc chiến chống khủng bố Đồng thời, Tehran cũng có thể giúp tăng cường ảnh hưởng của Trung Quốc tại khu vực, khi cả hai quốc gia đều hướng tới mục tiêu giảm bớt vị thế của Mỹ Trung Quốc còn nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các nước Trung Á và Trung Đông, thiết lập mối quan hệ hợp tác hữu nghị, từ đó mở rộng ảnh hưởng của mình Nhìn chung, Bắc Kinh có khả năng trở thành kẻ chiến thắng tại Trung Đông so với Nga và Mỹ.
3.5.2 Thách thức đối với chiến lược “ Một vành đai, một con đường”
Trong những năm gần đây, các cường quốc trong và ngoài khu vực đã điều chỉnh chiến lược và chính sách để tìm kiếm vị thế và tầm ảnh hưởng Đặc biệt, trước chiến lược của Trung Quốc, nhiều quốc gia khác cũng đã triển khai các biện pháp tương tự để khẳng định sức mạnh của mình.
Vào năm 2011, Mỹ đã phát triển ý tưởng về con đường tơ lụa mới và tư duy “Đại Trung Á”, trong khi EU đã công bố “kế hoạch của con đường tơ lụa mới” từ năm 2009 Do đó, sáng kiến “một vành đai, một con đường” của Trung Quốc sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các quốc gia như Mỹ, Ấn Độ, Liên Bang Nga và châu Âu.
Trung Quốc không có đồng minh chiến lược, khiến các nước láng giềng và quốc tế nghi ngờ về sự nhất quán giữa lời nói và hành động của nước này Những lo ngại về động cơ bành trướng và thôn tính lãnh thổ của Trung Quốc ngày càng gia tăng, đặc biệt trong bối cảnh các sáng kiến mới Do đó, sự hợp tác giữa Trung Quốc và các quốc gia khác thường diễn ra trong tình trạng dè chừng, với mối quan hệ được thiết lập chủ yếu dựa trên lợi ích quốc gia.