Mục tiêu chung của luận văn là kiểm định mội quan hệ tác động của phân cấp tài khóa đến tăng trưởng kinh tế địa phương từ đó đưa ra các khuyến nghị hoàn thiện cơ chế quản lý PCTK trong tương lai, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương ở Việt Nam.
Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài
Tình hình nghiên cứu nước ngoài
- Các nghiên cứu khẳng định PCTK đem lại hiệu quả tích cực đến tăng trưởng kinh tế, có thể kể đến các công trình:
Martinez-Vazquez, Jorge and Jameson Boex(2001), The Design of Equalization Grants: Theory and Applications, World Bank Institute and Georgia State University School of Policy Studies
Martinez-Vazquez, J and MacNab, R M (2003), Fiscal Decentralization and Economic Growth, World Development,Volume 31, Issue 9, September 2003, Pages 1597–1616
Nghiên cứu của Prud’homme (1994) trong bài viết "On the Dangers of Decentralization" chỉ ra rằng phân cấp quản lý có thể gây tổn hại đến hiệu quả kinh tế, khi chính quyền địa phương (CQĐP) thường đi ngược lại với các mục tiêu chính sách của chính quyền trung ương (CQTƯ) Cụ thể, CQĐP có thể gia tăng chi tiêu hoặc tăng thuế trong khi CQTƯ đang nỗ lực giảm chi tiêu và thuế Điều này cho thấy sự mâu thuẫn trong việc thực hiện chính sách giữa các cấp chính quyền.
In 1991, the article "The Dangers of Decentralization: The Experience of Yugoslavia," published in the Foundation Journal of Public Finance, highlights how Yugoslavia, despite having a strong decentralized government, struggled to implement effective fiscal policies amid high inflation and macroeconomic instability.
- Các nghiên cứu về tác động của phân cấp quản lý NSNN đến ổn định kinh tế vĩ mô
PCTK được cho là có tác động tích cực đến ổn định kinh tế vĩ mô bằng cách giảm chi phí thông tin và hoạt động trong cung ứng dịch vụ, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của khu vực tư nhân khi kỷ luật tài khóa được thực thi nghiêm ngặt như ở các nước phát triển Ngược lại, nếu tuân thủ kỷ luật tài khóa kém, phân cấp tài khóa có thể dẫn đến mất cân bằng tiền tệ và tài khóa, làm suy yếu tăng trưởng kinh tế Nghiên cứu tiêu biểu cho vấn đề này là công trình của Shah, Anwar (2006) về phân cấp tài khóa và quản lý kinh tế vĩ mô.
Tình hình nghiên cứu trong nước
Trần Thị Diệu Oanh (2012) trong luận án tiến sĩ của mình đã nghiên cứu về phân cấp quản lý và địa vị pháp lý của cơ quan nhà nước địa phương (CQĐP) trong bối cảnh cải cách bộ máy nhà nước ở Việt Nam Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn sâu sắc về vai trò và chức năng của CQĐP, đồng thời phân tích những thách thức và cơ hội trong quá trình cải cách Thông qua việc đánh giá các chính sách và quy định hiện hành, luận án đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của CQĐP trong việc phục vụ người dân và phát triển địa phương.
Tác giả đã phân tích quan niệm khoa học về phân cấp quản lý và các khái niệm liên quan, đồng thời đánh giá thực trạng và địa vị pháp lý của cơ quan địa phương trong quá trình cải cách bộ máy nhà nước ở Việt Nam Bài viết đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh phân cấp, dựa trên quan điểm mới về mối quan hệ giữa cơ quan trung ương và cơ quan địa phương, từ đó làm rõ hơn địa vị pháp lý của cơ quan địa phương, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường, cải cách bộ máy nhà nước và xây dựng nhà nước pháp quyền.
Mai Đình Lâm (2012), Luận án tiến sĩ "Tác động của phân cấp tài khóa đến tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam"
Nghiên cứu đã áp dụng mô hình thực nghiệm với biến giải thích độ mở kinh tế để phân tích tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 2000-2011, sử dụng phương pháp hồi quy dữ liệu bảng Kết quả cho thấy phân cấp quản lý ngân sách nhà nước có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế, và biến độ mở kinh tế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giải thích sự phát triển kinh tế tại các địa phương ở Việt Nam.
Nguyễn Xuân Thu (2015) trong Luận án Tiến sĩ “Phân cấp quản lý NSĐP ở Việt Nam” đã làm rõ tác động của phân cấp quản lý ngân sách địa phương (NSĐP) đến quản trị nhà nước của cơ quan địa phương (CQĐP) tại Việt Nam Nghiên cứu chỉ ra rằng việc phân cấp quản lý NSĐP không chỉ cải thiện hiệu quả quản trị mà còn tăng cường trách nhiệm và tính minh bạch trong các hoạt động của CQĐP.
Phân cấp quản lý ngân sách địa phương (NSĐP) ảnh hưởng đến các khía cạnh khác nhau trong quản trị nhà nước của cơ quan địa phương Cụ thể, phân cấp NSĐP mang lại tác động tích cực đến chất lượng dịch vụ công, tính minh bạch và hiệu suất hoạt động của bộ máy hành chính Tuy nhiên, nó cũng dẫn đến những tác động tiêu cực như gia tăng chi phí không chính thức và khó khăn trong việc tiếp cận cũng như sở hữu đất đai.
Tăng cường phân cấp cho chính quyền cấp dưới trong việc cung cấp hàng hóa và dịch vụ công sẽ nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực, đặc biệt khi cơ quan nhà nước địa phương được tổ chức thành ba cấp.
Kết quả tác động của phân cấp quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) đến quản trị nhà nước của cơ quan địa phương (CQĐP) phụ thuộc vào sự phân cấp quản lý NS theo từng nhiệm vụ chi, khả năng kiểm soát của chính quyền cấp trên đối với chính quyền cấp dưới, cũng như năng lực của chính quyền được phân cấp.
Cuốn sách “Phân cấp quản lý NSNN cho chính quyền địa phương: Thực trạng và giải pháp” của tác giả Lê Chi Mai, do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia phát hành, cung cấp cái nhìn sâu sắc về tình hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại các địa phương và đề xuất những giải pháp hiệu quả nhằm cải thiện công tác này.
Năm 2006, nghiên cứu về phân cấp quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) cho cơ quan địa phương (CQĐP) đã sử dụng dữ liệu từ hai tỉnh Lạng Sơn và Đà Nẵng để minh họa cho các nhận xét về vấn đề này ở Việt Nam Nghiên cứu xem xét phân cấp quản lý NSNN từ các khía cạnh như phân cấp nhiệm vụ chi và nguồn thu, thẩm quyền trong quyết định chế độ, định mức phân bổ và chi tiêu NS, cùng với quy trình NS Các giải pháp đề xuất bao gồm tăng cường phân cấp nhiệm vụ chi cho CQĐP, nhấn mạnh vào việc cải thiện minh bạch trách nhiệm chi tiêu NS và phân cấp trách nhiệm chi tiêu tương ứng với nguồn thu Nghiên cứu cũng ủng hộ việc tạo ra nguồn thu tự có cho CQĐP thông qua việc trao quyền tự chủ thuế từng bước, cải tiến cách phân chia thuế giữa trung ương và địa phương để đảm bảo tính công bằng Về hệ thống điều hòa NS, cần hoàn thiện phương pháp tính toán bổ sung theo công thức ổn định và công khai, cùng với việc quy định rõ hơn về vay nợ của địa phương.
Ngân sách (NS) ở địa phương cần được điều chỉnh để phù hợp với biến động thực tế, đảm bảo mỗi địa phương có đủ năng lực cung cấp các dịch vụ công thiết yếu ở mức độ trung bình Nghiên cứu cũng đề xuất tăng cường phân cấp trong quy trình ngân sách, tập trung vào việc tách bạch ngân sách trung ương (NSTƯ) với ngân sách địa phương (NSĐP), nhằm xóa bỏ tính lồng ghép trong thực hiện ngân sách.
Lê Toàn Thắng (2013) trong luận án tiến sĩ "Phân cấp quản lý NSNN ở Việt Nam hiện nay" đã nghiên cứu về phân cấp quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) từ góc độ lý thuyết hành chính công Tác giả đánh giá phân cấp quản lý NSNN qua bốn nội dung chính: phân cấp thẩm quyền ban hành luật pháp, chính sách, tiêu chuẩn và định mức NSNN; phân cấp quản lý nguồn thu và nhiệm vụ chi NSNN; phân cấp thực hiện quy trình quản lý NSNN; và phân cấp trong giám sát, thanh tra, kiểm toán NSNN Nghiên cứu cũng đề xuất các giải pháp và điều kiện cần thiết để tăng cường phân cấp cho các địa phương tại Việt Nam.
Mục tiêu luận văn nghiên cứu
Mục tiêu chung
Mục tiêu chính của luận văn là kiểm tra mối quan hệ giữa phân cấp tài khóa và tăng trưởng kinh tế địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp cải thiện cơ chế quản lý phân cấp tài khóa nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế địa phương tại Việt Nam.
Quá trình phân cấp tài khóa tại địa phương mang lại những hệ lụy và ưu nhược điểm đáng chú ý, từ đó giúp rút ra kinh nghiệm và phương pháp nhằm nâng cao hiệu quả phân cấp trong tương lai Việc cải thiện quy trình này sẽ góp phần thúc đẩy tăng trưởng và phát triển bền vững cho các địa phương.
Mục tiêu cụ thể
- Kiểm định mối quan hệ của PCTK đến tăng trưởng kinh tế địa phương ở Việt Nam trong giai đoạn kinh 2005-2016
- Kiểm tra xem gặp nhũng khó khăn và vướng mắc ở trong quá trình phân cấp tài khóa để đưa ra biện pháp khắc phục
- Đề ra các giải pháp nhằm nâng cao tối đa hiệu quả trong cơ chế PCTK thúc đẩy tăng trường kinh tế trong tương lai
- Từ đó đưa ra các quan điểm, các phương hướng và giải pháp tiếp tục hoàn thiện phân cấp tài khóa ở địa phương trong giai đoạn sắp tới.
Câu hỏi nghiên cứu
Để giải quyết mục tiêu nghiên cứu đề tài, đề tài phải trả lời được các câu hỏi nghiên cứ sau:
Trong giai đoạn hiện tại, quá trình phân cấp tại các địa phương đang gặp phải một số bất cập, đặt ra câu hỏi về tính hiệu quả của việc phân cấp tài khóa Điều này cho thấy cần có nhiều tranh luận và nghiên cứu để tìm ra các giải pháp mới nhằm cải thiện quá trình phân cấp, đảm bảo tính hiệu quả và khả năng quản lý tài chính tốt hơn cho các địa phương.
- Phân cấp tài khóa cho các huyện thị, thành phố trực thuộc được thể hiện như thế nào?
Sự tăng trưởng kinh tế tại địa phương có bị ảnh hưởng bởi phân cấp tài khóa của chính phủ và các yếu tố liên quan trong giai đoạn 2005-2016 hay không? Nghiên cứu này sẽ phân tích mối quan hệ giữa phân cấp tài khóa và sự phát triển kinh tế, nhằm làm rõ vai trò của chính sách tài khóa trong việc thúc đẩy tăng trưởng tại các địa phương.
Quy trình thực hiện phân cấp tài chính (PCTK) giữa các địa phương hiện đang gặp nhiều vướng mắc và bất cập, cần được xem xét kỹ lưỡng Để hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách cho các địa phương, cần có những khuyến nghị cụ thể nhằm cải thiện tính hiệu quả và minh bạch trong việc phân bổ ngân sách Phương hướng thực hiện các khuyến nghị này bao gồm việc tăng cường đào tạo cho cán bộ quản lý, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách và thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ hơn để đảm bảo các địa phương thực hiện đúng quy định.
Dữ liệu và phương pháp nghiêncứu
Dữ liệu nghiên cứu
Dữ liệu được thu thập từ Tổng cục Thống kê và Bộ Tài Chính, đảm bảo tính đồng nhất và độ tin cậy cao cho việc kiểm định.
Trong quá trình xử lý dữ liệu, bài viết đã loại bỏ tỉnh Quảng Ngãi do số liệu từ giai đoạn 2005 - 2011 không đầy đủ Ngoài ra, tỉnh Hà Tây cũng được xem xét trong phân tích.
TP Hà Nội đã được sáp nhập vào năm 2007, dẫn đến việc số liệu của Hà Nội và Hà Tây được hợp nhất từ năm 2005 đến 2016 Do đó, mô hình dữ liệu trong giai đoạn này bao gồm 12 năm (2005-2016) và 62 tỉnh/thành, với tổng cộng 744 quan sát.
Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong bài luận văn:
Phương pháp phân tích và tổng hợp được sử dụng để đưa ra những đánh giá, kết luận và đề xuất mang tính khoa học, phù hợp với lý luận và thực tiễn trong công tác phân cấp tài khóa tại Việt Nam.
Phương pháp phân tích hồi quy dữ liệu bảng bằng FGLS được áp dụng để xây dựng mô hình nghiên cứu dựa trên hàm sản xuất tân cổ điển Mô hình này bao gồm các biến quan trọng như tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ thu ngân sách, tỷ lệ chi tiêu của địa phương, độ mở thương mại, tỷ lệ lao động và đầu tư tư nhân.
Ý nghĩa của luận văn
Nghiên cứu trong luận văn này sẽ cung cấp các luận cứ khoa học và thông tin thiết yếu về PCTK, đồng thời phân tích những yếu tố trong PCTK ảnh hưởng đến sự tăng trưởng kinh tế tại các địa phương trên lãnh thổ Việt Nam.
Nghiên cứu luận văn đã củng cố lý thuyết về phân cấp quản lý ngân sách nhà nước, cho thấy tác động tích cực của nó đến tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh các nền kinh tế thị trường hiện nay.
Cấu trúc luận văn
Ngoài phần giới thiệu thì luận văn gồm các chương sau:
Chương 1: Cơ sở lý thuyết phân cấp tài khóa và tăng trưởng kinh tế Chương 2: Dữ liêu và phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Kết quả nghiên cứu
Chương 4: Kết luận và hàm ý chính sách
Cơ sở lý thuyết
Từ cuối những năm 80, sự phân cấp đã trở thành một xu hướng quan trọng trong chính sách phát triển, chuyển giao quyền lực hành chính và chính trị tài khóa đến các cơ quan địa phương Theo Ngân hàng Thế giới (2002), điều này đã góp phần đáng kể vào việc cải thiện quản lý và phát triển kinh tế tại các khu vực.
Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đã chỉ ra rằng việc phân cấp tài khóa ở các nước Đông Âu sẽ thúc đẩy sự phát triển kinh tế và nâng cao hiệu quả của khu vực công Sự chuyển hướng này được coi là cần thiết để cải thiện quản lý tài chính và tăng cường trách nhiệm trong các chính phủ địa phương.
Theo lý thuyết truyền thống của Musgrave, hiệu quả kinh tế và lợi ích từ việc cung cấp hàng hóa và dịch vụ công cộng thường bị giới hạn về không gian, phù hợp với sở thích của người dân địa phương Phân cấp quản lý cho phép người dân thể hiện sở thích của mình thông qua "bỏ phiếu vì quyền lợi của mình" Việc cung cấp hàng hóa công cộng ở cấp địa phương sẽ tăng cường phúc lợi so với việc chỉ có một cấp duy nhất cung cấp dịch vụ công cộng cho toàn bộ nền kinh tế.
Nghiên cứu của Mello và Barenstein (2001) cho thấy sự phân cấp tài khóa và quản trị công có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế thông qua dữ liệu bảng của 78 quốc gia từ năm 1980 đến 1992 Bằng chứng thực nghiệm về tác động tích cực của phân cấp tài khóa cũng được xác nhận trong nghiên cứu của Pasikan trong các giai đoạn 1971-2005 và 1972-2009 (Malik & ctg, 2005; Faridi, 2011) Tương tự, Lin và Liu (2000) đã phát hiện ra kết quả tương tự khi nghiên cứu bộ dữ liệu của 28 tỉnh tại Trung Quốc trong giai đoạn từ 1970 đến 1993.
Nghiên cứu của Roden (2002) chỉ ra rằng ở các quốc gia đang phát triển và các nền kinh tế chuyển đổi, phân cấp thường dẫn đến các vấn đề như thâm hụt ngân sách, tham nhũng, ảnh hưởng của các nhóm lợi ích, gia tăng bất bình đẳng và giảm tăng trưởng kinh tế Mello (2000) đã sử dụng dữ liệu từ 30 quốc gia để khẳng định rằng sự thất bại trong phân cấp tài khóa chủ yếu do thành kiến về thâm hụt tài khóa và quản trị công yếu kém, không đáp ứng được các yêu cầu cơ bản của chính sách phi tập trung hóa Tương tự, nghiên cứu của Philip và Isah (2012) tại Nigeria cũng cho thấy rằng phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi có tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế.
Phân cấp tài khóa là quá trình chuyển giao quyền hạn chi tiêu và nguồn thu từ trung ương cho địa phương Mức độ phân cấp này phụ thuộc vào khả năng của chính quyền địa phương trong việc thực hiện quyết định thu chi độc lập, phục vụ nhu cầu của người dân mà không cần sự can thiệp từ cơ quan trung ương (Martinez-Vazquez và McNab, 1997).
Phân cấp tài khóa là quá trình xác định mối quan hệ giữa các cấp chính quyền nhà nước về trách nhiệm và quyền hạn trong quản lý thu chi ngân sách từ trung ương đến địa phương Điều này nhằm đảm bảo các cấp chính quyền có quyền tự chủ tài chính để thực hiện các chức năng và nhiệm vụ theo quy định của pháp luật Phân cấp tài khóa giúp chuyển giao trách nhiệm và quyền hạn từ cấp trung ương xuống các cấp dưới, tạo điều kiện cho việc quản lý ngân sách nhà nước hiệu quả hơn.
1.1.2 Cơ sở phân cấp tài khóa
1.1.2.1 Nội dung phân cấp tài khóa
Khái niệm về phân cấp tài chính công (PCTK), đặc biệt là PCTK địa phương, phản ánh mối quan hệ quyền lực giữa Trung ương và địa phương, cũng như giữa cấp tỉnh và các cấp bên dưới Các quốc gia đều công nhận rằng việc phân cấp ngân sách nhà nước bao gồm ba nội dung chính.
Xác định rõ ràng phạm vi, trách nhiệm và quyền hạn của các cấp chính quyền là điều cần thiết trong việc ban hành các chính sách, chế độ, tiêu chuẩn và định mức thu chi ngân sách nhà nước Việc này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính mà còn đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong việc sử dụng nguồn lực công.
(2) Phân chia nguồn lực (từ thu NS, điều hòa và bổ sung NS, vay nợ) và xác định nhiệm vụ chi
Quyền hạn và trách nhiệm của các cấp chính quyền trong quản lý ngân sách nhà nước (NS) rất quan trọng, bao gồm các hoạt động như thu, chuyển giao NS giữa các cấp, vay nợ và chi tiêu Việc xác định rõ ràng quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan địa phương (CQĐP) và cơ quan trung ương (CQTƯ) trong từng nhiệm vụ chi là cần thiết để đảm bảo quy trình quản lý NSNN hiệu quả Ngoài ra, việc ban hành các chính sách, chế độ, tiêu chuẩn và định mức thu chi NSNN cũng phản ánh thẩm quyền quyết định của các cấp chính quyền đối với từng khoản thu, chi cụ thể Các nội dung về phân cấp quản lý NS cần được làm rõ để nâng cao hiệu quả trong việc thực hiện các nhiệm vụ này.
Xác định rõ ràng phạm vi, trách nhiệm và quyền hạn của các cấp chính quyền là điều cần thiết trong việc ban hành các chính sách, chế độ, tiêu chuẩn và định mức thu chi ngân sách nhà nước.
Về chế độ, chính sách trong phân cấp NSNN cần làm rõ những vấn đề sau:
Cơ quan Nhà nước nào có thẩm quyền ra các chế độ, chính sách, định mức, tiêu chuẩn thu, chi và đó là những loại chế độ nào?
Theo nguyên tắc, các chính sách và chế độ do Trung ương quy định không được các cấp CQĐP tự điều chỉnh hay vi phạm Trung ương cũng cần tôn trọng quyền hạn của địa phương để bảo đảm tính tự chủ Phân tích các hình thức phân cấp ngân sách nhà nước cho thấy, ở những nước áp dụng hình thức trao quyền (devolution), CQĐP có mức độ độc lập cao nhất, cho phép tự đặt ra sắc thuế và quy định chi tiêu Trong khi đó, ở các nước áp dụng hình thức ủy quyền (delegation), quyền quyết định các chính sách quan trọng thuộc về Trung ương, còn địa phương chủ yếu chịu trách nhiệm quản lý ngân sách.
Phân chia nguồn lực và xác định nhiệm vụ chi là quá trình chuyển giao quyền và trách nhiệm cho các cấp chính quyền trong việc nuôi dưỡng, huy động và sử dụng nguồn thu từ ngân sách nhà nước, bao gồm thu ngân sách, điều hòa và bổ sung ngân sách, cũng như vay nợ.
Việc phân cấp nguồn thu cần phải tương ứng với nhiệm vụ chi để cân bằng mối quan hệ lợi ích – chi phí của người nộp thuế, đồng thời hạn chế rủi ro thuế và giảm thiểu chi phí hành chính trong quản lý thuế Phân cấp nguồn thu còn nhằm đảm bảo sự công bằng giữa các cấp chính quyền địa phương và Trung ương về tài khóa, cũng như tạo sự bình đẳng giữa các vùng.
Nguồn thu của ngân sách nhà nước chủ yếu đến từ thuế, nhưng nguồn thu này luôn bị giới hạn Khi một cấp ngân sách nhận nhiều hơn, các cấp khác sẽ bị giảm do khả năng tăng thuế hạn chế Các cơ quan địa phương gặp khó khăn trong việc áp dụng nhiều sắc thuế địa phương vì sự không ủng hộ từ công dân Do đó, việc chuyển giao sắc thuế cho cơ quan địa phương cần xem xét khả năng thu và quản lý thu Cơ quan địa phương, đặc biệt cấp cơ sở, thường gặp khó khăn về năng lực, dẫn đến việc Trung ương không muốn chuyển giao nhiệm vụ thuế cho địa phương, vì Chính phủ tin rằng việc thu thuế từ Trung ương sẽ hiệu quả hơn.
(1) Các khoản thu được phân cấp, bao gồm:
- Các khoản thu địa phương được hưởng 100%;
- Các khoản thu được phân chia theo tỷ lệ % với CQTƯ hoặc CQĐP cấp trên
Một số lợi ích và rủi ro
Phân cấp tài khóa mang lại nhiều lợi ích cho chính quyền địa phương, nhưng cũng tiềm ẩn những rủi ro nhất định Do đó, việc thực hiện phân cấp tài khóa cần được nghiên cứu và xem xét kỹ lưỡng, phù hợp với điều kiện thực tế và năng lực quản trị của từng địa phương.
1.2.1 Những lợi ích của phân cấp tài khóa
Lợi ích chính của PCTK là tăng cường sự gần gũi giữa chính phủ và công chúng, điều này được nhiều nhà kinh tế đánh giá cao Sự chuyển đổi từ chính quyền cai trị sang chính quyền phục vụ không chỉ mang lại hiệu quả lớn mà còn tạo ra mối quan hệ tích cực hơn giữa nhà nước và người dân.
Sở thích của cử tri thay đổi theo thời gian, điều này buộc chính quyền địa phương phải cải thiện hiệu quả trong việc cung cấp hàng hóa và dịch vụ công cho công chúng Khi chính quyền đáp ứng tốt hơn nhu cầu của cử tri, họ sẽ sẵn lòng chi trả cho những dịch vụ này Từ đó, tạo điều kiện cho sự tham gia tích cực của công chúng vào quản lý và cai trị.
Phân cấp tài khóa (PCTK) trong một nền kinh tế ổn định và phát triển mang lại nhiều lợi ích quan trọng Thứ nhất, PCTK có thể nâng cao hiệu quả dịch vụ và phúc lợi kinh tế cho công chúng Thứ hai, PCTK tạo điều kiện cho chính quyền địa phương (CQĐP) huy động nguồn thu, nhờ vào sự gần gũi với người dân, giúp tổ chức thu các khoản thu tiềm năng qua phí sử dụng hoặc thuế khác Cuối cùng, PCTK hỗ trợ địa phương xây dựng chính sách và quản lý nguồn lực tự có một cách hiệu quả Kế hoạch ngân sách lý tưởng cần đảm bảo sự cân đối giữa chi phí dịch vụ và lợi ích từ chất lượng dịch vụ.
PCTK không chỉ cung cấp nguồn lực tài chính độc lập cho các cấp chính quyền mà còn khuyến khích họ và cộng đồng địa phương khai thác tiềm năng phát triển Theo Bahwantray Mehta (1959), việc đảm bảo chi tiêu phù hợp với nhu cầu của người dân và trao quyền cho họ là điều kiện cần thiết để khơi dậy sự quan tâm và sáng kiến của cộng đồng.
Phân bổ nguồn lực trong khu vực công chủ yếu phụ thuộc vào ý chí chính trị và nhu cầu về hàng hóa công cộng khác nhau giữa các vùng và tầng lớp dân cư Chính quyền trung ương chỉ có khả năng cung cấp hàng hóa công cộng quốc gia, trong khi hàng hóa công cộng địa phương cần được phân cấp cho các địa phương Việc để trung ương đảm nhận toàn bộ cung cấp hàng hóa công cộng có thể làm giảm tổng phúc lợi xã hội Ngược lại, nếu các địa phương được giao quyền cung cấp hàng hóa công cộng địa phương, không chỉ phúc lợi của từng địa phương được nâng cao mà tổng phúc lợi xã hội cũng sẽ tăng Người dân sẽ có cơ hội di chuyển giữa các địa phương để cải thiện cuộc sống và tạo ra sự cạnh tranh trong cung cấp hàng hóa công cộng, từ đó đạt được hiệu quả Pareto trong phân bổ nguồn lực Cần thiết phải giao cho cấp tỉnh thực hiện phân cấp quản lý ngân sách địa phương giữa cấp tỉnh và các cấp bên dưới.
Lý thuyết phân quyền của Musgrave và Oates nhấn mạnh rằng chức năng ổn định kinh tế vĩ mô và tái phân phối thu nhập thuộc về Chính quyền Trung ương, trong khi chức năng phân bổ nguồn lực được chia sẻ giữa Trung ương và địa phương Trung ương chịu trách nhiệm cung cấp hàng hóa công cộng quốc gia, trong khi địa phương cung cấp hàng hóa công cộng địa phương Việc phân cấp quản lý ngân sách nhà nước sẽ giúp giảm chi phí thông tin và hoạt động trong cung cấp hàng hóa công cộng, từ đó thúc đẩy sự phát triển của khu vực tư nhân và cải thiện tăng trưởng kinh tế dài hạn Đồng thời, điều này cũng khuyến khích sự độc lập của ngân hàng Trung ương với chính phủ, đảm bảo tính độc lập của các chính sách tiền tệ, góp phần cải thiện sự ổn định kinh tế vĩ mô.
1.2.2.Các rủi ro trong quá trình phân cấp tài khóa
Theo nghiên cứu của Ngân hàng Phát triển Châu Á (2004), các rủi ro trong quản lý nguồn nhân lực bao gồm: (i) nguy cơ giảm hiệu quả quản lý do sự lơ là trách nhiệm và thiếu chuyên môn của cơ quan địa phương; (ii) chính sách tài khóa có thể gia tăng bất bình đẳng khu vực và dẫn đến bất bình đẳng tài chính; (iii) sự phân cấp thuế có thể cản trở sự di chuyển của các nguồn lực kinh tế như lao động, vốn, hàng hóa và dịch vụ giữa các vùng, tạo ra một hệ thống tài khóa không hiệu quả và thiếu minh bạch.
Tăng trưởng kinh tế
1.3.1 Tăng trưởng kinh tế và những nền tảng của tăng trưởng:
Tăng trưởng kinh tế là yếu tố then chốt cho sự phát triển, được hiểu là việc tạo ra nhiều của cải hơn để đáp ứng nhu cầu xã hội Tăng trưởng kinh tế thường được đo lường qua Tổng sản phẩm trong nước (GDP) và Tổng sản phẩm quốc gia (GNP) GDP phản ánh tổng giá trị hàng hoá và dịch vụ mới được sản xuất trong một khoảng thời gian nhất định trên lãnh thổ quốc gia, trong khi GNP tính đến giá trị hàng hoá và dịch vụ do công dân quốc gia sở hữu Những chỉ số này cho thấy khả năng gia tăng giá trị thông qua các hoạt động kinh tế Để đánh giá chính xác hơn về tăng trưởng kinh tế, GDP/GNP thực, tính theo giá cơ sở của năm gốc, thường được ưu tiên sử dụng vì loại bỏ được biến động giá cả.
Tăng trưởng kinh tế không chỉ đơn thuần là gia tăng sản lượng mà còn là quá trình chuyển dịch cơ cấu, ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của sản xuất và tiêu dùng Sự chuyển dịch này, cùng với sự phát triển công nghệ, xảy ra do nhiều yếu tố khác nhau, trong đó có việc tăng thu nhập, dẫn đến thay đổi trong xu hướng tiêu dùng và tạo ra áp lực mới cho nền kinh tế.
Sản xuất và công nghệ cần phải được điều chỉnh để phù hợp với nhu cầu thị trường, và ngược lại, chúng cũng có thể tạo ra những cách thức tiêu dùng mới Tốc độ chuyển đổi cơ cấu kinh tế phụ thuộc vào năng lực thể chế, mức độ mở cửa của thị trường và vai trò của nhà nước Mặc dù tăng trưởng kinh tế không phải là mục tiêu duy nhất, nhưng không có tăng trưởng, chúng ta sẽ khó có thể tiến xa.
Tăng trưởng kinh tế phụ thuộc vào các yếu tố chính như lao động, vốn, tài nguyên, tri thức, công nghệ và kỹ năng của người lao động Trong thời gian dài, vốn được coi là yếu tố quan trọng hàng đầu cho sự phát triển Điều này khiến các nước nghèo gặp khó khăn trong việc thoát khỏi "vòng luẩn quẩn của sự đói nghèo", với thu nhập thấp dẫn đến khả năng tiết kiệm cũng thấp.
=> đầu tư thấp => tăng trưởng thấp => thu nhập thấp
Quan điểm bi quan về tăng trưởng không xem xét đầy đủ hai yếu tố quan trọng: (i) hiệu quả đầu tư khác nhau tùy thuộc vào mức tiết kiệm và đầu tư, cũng như năng lực tri thức, quản trị và kỹ năng lao động; và (ii) trong bối cảnh mở cửa, các cơ hội phát triển sẽ gia tăng.
Theo UNESCAP (2001), hội nhập và toàn cầu hoá cho phép các quốc gia thu hút thêm nguồn vốn hỗ trợ, thường được coi là “cú hích” cho nền kinh tế, cùng với năng lực và kỹ năng từ bên ngoài Các học thuyết tăng trưởng kinh tế cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tích luỹ và vốn trong quá trình phát triển.
Học thuyết tăng trưởng kinh tế của Solow (1956) nhấn mạnh mối quan hệ giữa các yếu tố như vốn, lao động và công nghệ, đồng thời liên kết với đầu tư và tiết kiệm Những yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững.
Mô hình tăng trưởng Solow nhấn mạnh vai trò quan trọng của tiết kiệm và đầu tư trong tăng trưởng kinh tế, nhưng đầu tư chỉ làm tăng thu nhập bình quân đầu người trong giai đoạn chuyển tiếp do năng suất cận biên của vốn giảm Các nước nghèo có khả năng tăng trưởng nhanh hơn và có thể “tiến kịp” các nước phát triển nhờ tỷ lệ vốn trên lao động thấp, giúp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn Tuy nhiên, quá trình này không phải lúc nào cũng đảm bảo thành công, vì nhiều nền kinh tế vẫn không thể bắt kịp và rơi vào tình trạng tăng trưởng thấp Yếu tố duy trì tăng trưởng bền vững chủ yếu là tiến bộ công nghệ, nhưng Solow chưa làm rõ cách thức diễn ra của tiến bộ này và ảnh hưởng của chính sách đối với nó.
Lịch sử kinh tế thế giới cho thấy sự tăng trưởng nhanh chóng gắn liền với các cuộc cách mạng công nghiệp và công nghệ trong hơn 200 năm qua Trong thế kỷ 19 và 20, dân số toàn cầu tăng gấp năm lần, trong khi tổng sản lượng thực tăng tới 40 lần, dẫn đến sản lượng bình quân đầu người tăng gấp tám lần Tuy nhiên, mức tăng trưởng và trình độ phát triển giữa các quốc gia có sự chênh lệch đáng kể trong nhiều giai đoạn, đặc biệt là trong nửa sau thế kỷ 20.
Việc "bắt kịp" với các nước phát triển là một thách thức lớn, khi mà nhiều quốc gia vẫn đang vật lộn với tình trạng nghèo đói Đồng thời, không ít nước đã mất đà phát triển, thậm chí rơi vào khủng hoảng kinh tế và xã hội.
2 Tham khảo Van den Berg (2001)
Tăng trưởng kinh tế có nội hàm hẹp hơn so với phát triển, trong khi phát triển bao gồm các thay đổi về kinh tế, xã hội, chính trị và môi trường Tư duy phát triển đã có những bước chuyển biến đáng kể, nhấn mạnh vào phát triển con người, tăng cường năng lực và vị thế của con người, tự do, và phát triển bền vững Mặc dù vậy, tăng trưởng kinh tế vẫn là khởi điểm của quá trình tư duy phát triển, cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa tăng trưởng và phát triển kinh tế.
1.3.2 Đo lường tăng trưởng kinh tế Để phản ánh trình độ tăng trưởng và phát triển, người ta thường dùng chỉ số như:
- Chỉ số GDP (GNP) bình quân đầu người;
Chỉ số phát triển con người (HDI) được xác định dựa trên ba yếu tố chính: thu nhập bình quân đầu người, tuổi thọ trung bình và các chỉ số giáo dục như tỷ lệ biết chữ và tỷ lệ nhập học ở các cấp Đây là một khái niệm phát triển kinh tế quan trọng, được phát triển theo ý tưởng của Amartya Sen vào năm 1990.
Tăng trưởng kinh tế là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển, nhưng chỉ riêng nó chưa đủ Để phát triển bền vững, cần có sự kết hợp với các yếu tố khác Tăng trưởng kinh tế ổn định và liên tục sẽ mở ra nhiều cơ hội cho người dân tham gia vào các hoạt động kinh tế.
Các quốc gia đều hướng tới mục tiêu phát triển, nhưng sự khác biệt trong quan niệm về tăng trưởng kinh tế và phát triển dẫn đến những kết quả khác nhau trong chính sách phát triển Tranh cãi về các yếu tố và liều lượng cần thiết cho chính sách này vẫn chưa có hồi kết Tuy nhiên, chính sách kinh tế cần tập trung vào việc tối đa hóa phúc lợi dài hạn, bao gồm cả khía cạnh vật chất và phi vật chất, một cách bền vững và công bằng Từ góc độ nghiên cứu kinh tế vĩ mô, mục tiêu này có thể được cụ thể hóa thành việc nâng cao phúc lợi của xã hội.
Tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững là hai mục tiêu quan trọng trong việc tối đa hóa phúc lợi xã hội một cách công bằng và bền vững Tăng trưởng nhanh có thể đạt được thông qua việc mở rộng các yếu tố đầu vào và cải thiện hiệu quả sử dụng chúng, trong khi tăng trưởng bền vững yêu cầu sự ổn định kinh tế vĩ mô, cũng như sự bền vững xã hội và môi trường Các yếu tố này đều phụ thuộc vào nhiều điều kiện, và vai trò can thiệp của Nhà nước là rất quan trọng, mặc dù việc xác định cách thức và mức độ can thiệp hợp lý vẫn là một vấn đề phức tạp và gây tranh cãi.
Mối quan hệ giữa phân cấp tài khóa và tăng trưởng kinh tế
PCTK mang lại nhiều lợi ích, góp phần vào tăng trưởng kinh tế địa phương và thúc đẩy sự phát triển bền vững Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số hệ lụy trong quá trình thực hiện PCTK, dẫn đến những nghi ngờ cần được giải quyết giữa lý thuyết và thực tiễn.
Các nghiên cứu mang tính lý thuyết:
Nhiều nghiên cứu về mối quan hệ giữa tài khóa và tăng trưởng kinh tế dựa trên giả thuyết rằng chính sách tài khóa ảnh hưởng đến tăng trưởng thông qua hiệu quả kinh tế Xie, Zou & Davoodi (1999) đã phân tích tác động của phân cấp tài khóa lên tăng trưởng kinh tế dài hạn của Mỹ từ 1948-1994, cho thấy rằng phân cấp chi tiêu giữa liên bang và địa phương tối đa hóa tăng trưởng Behnisch, Buttner & Stegarescu (2002) cũng khẳng định rằng việc giảm phân cấp tài khóa hoặc tăng chi tiêu của chính quyền liên bang có tác động tích cực đến năng suất tổng hợp của nền kinh tế Đức trong giai đoạn 1950-1990.
Theo Bahwantray Mehta (1959), việc đảm bảo rằng chi tiêu cho các mục đích của chính quyền địa phương phù hợp với nhu cầu và mong muốn của cộng đồng là rất quan trọng Nếu không trao quyền hạn thích đáng và phân bổ nguồn tài chính hợp lý cho người dân địa phương, chúng ta sẽ không thể khơi dậy sự quan tâm và phát huy sáng kiến của họ.
Phân cấp tài khóa mang lại lợi ích quan trọng nhất là làm cho chính phủ gần gũi hơn với công chúng Nhiều nhà kinh tế cho rằng điều này có hiệu quả lớn trong việc chuyển đổi từ chính quyền cai trị sang chính quyền phục vụ, như Musgrave (1983) đã chỉ ra.
Phân cấp tài khóa mang lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế ổn định và phát triển, như tăng cường hiệu quả dịch vụ và phúc lợi công cộng, tạo cơ hội cho chính quyền địa phương huy động nguồn thu gần gũi với người dân thông qua các khoản phí và thuế Đồng thời, phân cấp tài khóa cũng giúp địa phương quản lý tốt hơn các nguồn lực tự có Kế hoạch ngân sách hiệu quả cần đảm bảo sự cân bằng giữa chi phí dịch vụ và lợi ích mà người dân nhận được Nghiên cứu của Feltenstein & Iwata (2005) chỉ ra tác động tích cực của phân cấp tài khóa lên tăng trưởng kinh tế Trung Quốc sau chiến tranh, trong khi Malik & cộng sự (2006) và Faridi (2011) cũng xác nhận ảnh hưởng tích cực của nó đến tăng trưởng kinh tế Pakistan trong các giai đoạn 1971-2005 và 1972-2009.
Philip & Isah (2012) chỉ ra rằng PCTK có tác động trái chiều lên tăng trưởng kinh tế của Nigeria, cho thấy ảnh hưởng tài khóa lên tăng trưởng không đồng nhất giữa các nền kinh tế đang phát triển Hiệu ứng này phụ thuộc vào bối cảnh phát triển của từng nền kinh tế (Romero – Ávila & cộng sự, 2007; Phillips & Woller, 1988; Davoodi & Zou, 1977) Nghiên cứu của Davoodi & Zou (1998) với dữ liệu từ 46 quốc gia trong giai đoạn 1970-1989 cho thấy các quốc gia phát triển có mức phân cấp tài khóa cao hơn (33% so với 20% ở các nền kinh tế đang phát triển) Kết quả cho thấy mối quan hệ ngược chiều giữa PCTK và tăng trưởng ở các quốc gia đang phát triển, điều này không xảy ra ở các nền kinh tế phát triển.
Các nghiên cứu mang tính thực nghiệm:
Nghiên cứu về chính sách tài khóa và tăng trưởng nhấn mạnh vai trò quan trọng của quản trị công Phân tích mối quan hệ giữa chính sách tài khóa và tăng trưởng ở 23 quốc gia OECD giai đoạn 1975-2001 cho thấy rằng tự chủ chính trị cao có thể cản trở tăng trưởng do gia tăng xung đột ý thức hệ Tự chủ tài khóa có mối liên hệ chặt chẽ với quản trị địa phương và sự hợp tác giữa các cấp chính quyền Ngoài ra, nghiên cứu của deMello (2000) trên dữ liệu 30 quốc gia chỉ ra rằng thất bại trong hợp tác tài khóa liên chính quyền dẫn đến những định kiến về thâm hụt tài khóa trong quyết định chính sách, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển không đáp ứng yêu cầu cơ bản của chính sách phi tập trung hóa.
Nghiên cứu của Zhang & Zou (1998) với dữ liệu từ 28 tỉnh Trung Quốc trong giai đoạn 1980-1992 cho thấy mối liên hệ giữa mức độ phân cấp chi tiêu cao và tỷ lệ tăng trưởng kinh tế địa phương thấp Tương tự, Jin & Zou (2005) đã phân tích dữ liệu từ 30 tỉnh trong hai giai đoạn 1979-1993 và 1994-1999, kết luận rằng phân cấp tài khóa không mang lại lợi ích cho tăng trưởng kinh tế Họ chỉ ra rằng phân cấp thuế có thể kích thích nguồn thu của địa phương, nhưng chi tiêu tập trung từ chính quyền trung ương lại hiệu quả hơn trong việc thúc đẩy tăng trưởng Điều này cho thấy hiệu quả của phân cấp tài khóa phụ thuộc vào tính hợp lý của thể chế, mối quan hệ giữa các chính quyền và các yếu tố lịch sử, văn hóa của quốc gia Dựa trên quan điểm này, Akai & Sakata (2002) đã phát hiện ra sự đóng góp của phân cấp tài khóa đối với tăng trưởng kinh tế ở Mỹ.
Trong số các nước OECD có thu nhập cao, mức độ phân cấp tài chính đã hội tụ trong 30 năm qua đến một mức trung gian, với cả lý luận ủng hộ và phản đối cho thấy rằng phân cấp cực đoan và tập trung hóa đều gây bất lợi cho tăng trưởng kinh tế Xu hướng hội tụ này được cho là sẽ thúc đẩy tăng trưởng, và bài viết phân tích mối quan hệ lâu dài giữa tăng trưởng kinh tế bình quân đầu người, hình thành vốn, tăng trưởng năng suất tổng hợp và phân cấp tài chính Bằng chứng cho thấy mối quan hệ này là tích cực khi phân cấp tài chính gia tăng từ mức thấp, nhưng sau đó đạt đỉnh và chuyển sang tiêu cực.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra tác động của chính sách tài khóa đối với tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam Theo Hoàng Thị Chinh Thon và cộng sự (2010), dữ liệu từ 31 địa phương trong giai đoạn 2004-2005 cho thấy cần tăng cường nguồn chi đầu tư cấp huyện Mai Đình Lâm (2012) cũng nhấn mạnh rằng phân cấp quản lý ngân sách nhà nước có ảnh hưởng tích cực đến tăng trưởng kinh tế, với các biến bổ sung có vai trò quan trọng trong việc giải thích sự phát triển kinh tế ở các địa phương.
Anh (2008) đã thực hiện phân tích cơ cấu chi tiêu công và tăng trưởng tại 61 tỉnh thành từ năm 2001 đến 2005 Nghiên cứu sử dụng phương pháp POLS và cho thấy rằng các khoản chi đầu tư có ảnh hưởng tích cực hơn so với chi thường xuyên trong các lĩnh vực nông, lâm, thủy sản, giáo dục và y tế Ngược lại, nghiên cứu cũng áp dụng phương pháp ước lượng hiệu ứng cố định và hiệu ứng ngẫu nhiên với dữ liệu từ 61 địa phương trong giai đoạn 2000.
Nghiên cứu của Nguyễn Phi Lân (2009) cho thấy rằng phân cấp thu ngân sách có ảnh hưởng tích cực đến tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam, trong khi chi thường xuyên và chi đầu tư lại có tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế địa phương.
Nghiên cứu thực nghiệm đã chỉ ra rằng có mối quan hệ giữa PCTK và tăng trưởng kinh tế Tuy nhiên, tác động của PCTK có thể tích cực hoặc tiêu cực, tùy thuộc vào dữ liệu nghiên cứu, điều kiện cụ thể, truyền thống lịch sử, thể chế chính trị và bối cảnh kinh tế đặc thù của từng quốc gia.
Nghiên cứu này sử dụng dữ liệu từ 62 địa phương và áp dụng phương pháp kiểm định FGLS để xác định các yếu tố phân cấp tài khóa ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam trong giai đoạn 2005-2016 Mục tiêu là tìm ra vấn đề liên quan đến phân cấp chi và thu, từ đó đưa ra giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế các địa phương.
Tóm lại, phần này chủ yếu trình bày cơ sở lý luận về PCTK và tăng trưởng kinh tế, đồng thời phân tích mối quan hệ giữa chúng cùng với các chỉ tiêu đo lường Bên cạnh đó, bài viết cũng đề cập đến những mặt tích cực và tiêu cực mà PCTK mang lại.