Cái mới của đề tài 6
CHƯƠNG I NHỮNG GIỚI THUYẾT XUNG QUANH ĐỀ TÀI
Không gian và thời gian trong tiểu thuyết "Thời xa vắng"của Lê Lựu 13 CHƯƠNG II BIỂU HIỆN NGHĨA LIÊN NHÂN QUA HAI NHÂN VẬT SÀI VÀ HƯƠNG TRONG "THỜI XA VẮNG" CỦA LÊ LỰU 21
CHƯƠNG II BIỂU HIỆN NGHĨA LIÊN NHÂN QUA HAI NHÂN VẬT SÀI VÀ HƯƠNG
TRONG "THỜI XA VẮNG" CỦA LÊ LỰU
NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LÊ LỰU VIẾT VỀ ĐỀ TÀI NGƯỜI NÔNG DÂN QUA TIỂU THUYẾT "THỜI XA VẮNG" 42
Đóng góp trong việc thể hiện thành công lối sống, nếp sinh hoạt của người nông dân Việt Nam ở một giai đoạn lịch sử 42
của người nông dân Việt Nam ở một giai đoạn lịch sử
II Đóng góp trong việc xây dựng được ý nghĩa liên nhân khái quát thông qua lời thoại nhân vật
III Đóng góp trong việc tạo được nghĩa hàm ngôn - mạch ngầm dòng chảy ẩn dưới nghĩa liên nhân
IV Một số nhận xét về phong cách ngôn ngữ của Lê Lựu qua khảo sát lời thoại nhân vật
Tác phẩm của Lê Lựu, đặc biệt là "Thời xa vắng", vẫn chưa được nghiên cứu nhiều, nhất là từ góc độ ngôn ngữ Đề tài "Nghĩa liên nhân qua khảo sát lời thoại nhân vật trong 'Thời xa vắng'" là một lĩnh vực mới và đầy thách thức Đây cũng là bước đầu trong hành trình nghiên cứu khoa học của chúng tôi, vì vậy không thể tránh khỏi những sai sót Chúng tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp từ những người quan tâm đến đề tài này.
Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Đỗ Thị Kim Liên cùng các thầy cô giáo khoa Ngữ Văn đã nhiệt tình hướng dẫn, góp ý và sửa chữa Sự hỗ trợ và những ý kiến đóng góp của quý thầy cô đã giúp chúng tôi hoàn thiện hơn Mong nhận được sự thông cảm cho những khiếm khuyết còn tồn tại.
I/ LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Lý thuyết ngữ dụng học tập trung vào việc phân tích lời thoại của nhân vật, đặc biệt là ngữ nghĩa lời hội thoại, một lĩnh vực mới mẻ và phức tạp Nghĩa liên nhân, một thành phần quan trọng trong giao tiếp, thể hiện mối quan hệ giữa các nhân vật trong ngữ cảnh cụ thể mà không bị ràng buộc bởi tính đúng sai lôgíc Việc nghiên cứu nghĩa liên nhân qua lời thoại trong tác phẩm văn học mở ra một hướng đi mới, mặc dù “nghĩa” là khái niệm trừu tượng và phụ thuộc vào các câu nói cụ thể Tuy nhiên, điều này rất thú vị vì nó giúp chúng ta nhận diện những mối quan hệ phức tạp và đa dạng giữa các nhân vật, từ đó hiểu rõ hơn về dụng ý nghệ thuật của nhà văn và phong cách nghệ thuật của tác giả.
Lê Lựu là một trong những nhà văn đương đại được công chúng đánh giá cao, với tác phẩm "Thời xa vắng" là đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tác của ông, đạt giải thưởng Hội nhà văn Việt Nam năm 1986 Từ khi ra mắt, tác phẩm đã trở thành hiện tượng văn học, thu hút sự quan tâm lớn từ độc giả và giới nghiên cứu phê bình Gần 20 năm trôi qua, "Thời xa vắng" vẫn giữ được sức hấp dẫn, mặc dù các tranh cãi về nó đã lắng xuống Điều này không có nghĩa là tác phẩm sẽ bị lãng quên, mà vì sự phức tạp và chiều sâu trong nội dung của nó Việc hiểu rõ những tầng nghĩa trong tác phẩm là một thách thức thú vị, khơi gợi sự tò mò và khám phá Chúng tôi hy vọng rằng khóa luận này sẽ mở ra hướng nghiên cứu mới về tác phẩm văn học và đóng góp vào việc tìm hiểu phong cách ngôn ngữ của các nhà văn dưới góc độ ngữ dụng học.
II/ ĐỐI TƢỢNG VÀ MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
1 Đối tƣợng Đề tài của chúng tôi chọn tiểu thuyết "Thời xa vắng" làm đối tượng nghiên cứu, và thông qua nhân vật Sài và Hương, ý nghĩa liên nhân của các nhân vật được thể hiện rõ Thế giới nhân vật trong "Thời xa vắng" khá phong phú, đa dạng.Trong số đó, Sài và Hương được tác giả xây dựng là hai nhân vật chính Nội dung cốt truyện chủ yếu xoay quanh cuộc đời của hai nhân vật này Ngôn ngữ đối thoại của hai nhân vật thể hiện khá rõ dụng ý nghệ thuật của nhà văn Bởi vậy ngôn ngữ đối thoại của Hương với Sài, Hương với các nhân vật khác, Sài với các nhân vật khác là đối tượng khảo sát của chúng tôi
Chúng tôi tiến hành khảo sát ngôn ngữ hội thoại của các nhân vật, tập trung vào nội dung và ý nghĩa liên nhân của lời thoại, nhằm khám phá những đặc điểm phức tạp trong mối quan hệ giữa họ Để làm rõ những đặc điểm này, cần xem xét chúng trong bối cảnh địa lý, xã hội tại một thời điểm cụ thể, cũng như ý định mà nhà văn muốn truyền đạt đến độc giả.
III/ LỊCH SỬ VẤN ĐỀ
Lê Lựu, nhà văn nổi bật từ cuộc kháng chiến chống Mỹ, đã bắt đầu sự nghiệp viết lách từ những năm 60 với nhiều tác phẩm đăng trên báo chí Ông giành giải nhì cuộc thi truyện ngắn báo Văn Nghệ 1967-1968 với tác phẩm "Người cầm súng", qua đó thu hút sự chú ý của độc giả và giới nghiên cứu Tuy nhiên, chỉ đến khi phát hành "Thời xa vắng", Lê Lựu mới thực sự khẳng định vị thế của mình trong nền văn học Việt Nam Tác phẩm này đã thu hút nhiều bài viết từ các nhà nghiên cứu và phê bình, tập trung vào những khía cạnh đa dạng của nội dung và ý nghĩa.
1 Xem tác phẩm là câu chuyện thương tâm của nhân vật Sài
Tác giả Hoàng Ngọc Hiến trong bài báo đăng trên Tạp chí "văn nghệ
Tác giả tập trung vào nỗi đau khổ của nhân vật Sài, đồng thời khẳng định giá trị của tác phẩm "Thời xa vắng" là một minh chứng cho sự hiện diện của văn học.
Trong tác phẩm "Người nhà quê" của Lê Lựu, nhân vật chính trải qua hai lần khốn khổ, đối mặt với hệ tư tưởng gia trưởng và những xung đột với cuộc sống đô thị, đặc biệt là trong mối quan hệ phức tạp với phụ nữ Câu chuyện mang tính bi kịch khi "anh nhà quê" cố gắng hòa nhập với thành phố nhưng cuối cùng lại thất bại.
2 Xem tác phẩm là câu chuyện về ý thức cá nhân và việc hình thành nhân cách
Trong bài viết “Nghĩ về một 'Thời xa vắng' chưa xa”, Thiếu Mai nhấn mạnh qua cuộc đời của Giang Minh Sài, Lê Lựu đã đặt ra vấn đề về sự hình thành nhân cách của con người Tác giả đặt câu hỏi ai là người chịu trách nhiệm chính trong quá trình này: bản thân cá nhân hay xã hội và những người xung quanh Lê Lựu muốn gửi gắm một bài học quan trọng rằng không ai có quyền ép buộc thanh niên phải sống, hành động hay suy nghĩ theo những khuôn mẫu vô hình.
3 Xem tác phẩm là câu chuyện gắn với hoàn cảnh lịch sử xã hội của dân tộc và mang nhiều tầng nghĩa
Trần Đăng Khoa trong "Chân dung và đối thoại" nhấn mạnh rằng tiểu thuyết "Thời xa vắng" chứa đựng một khối lượng lớn về lịch sử Việt Nam trong ba trăm trang, phản ánh chặng đường ba mươi năm từ khi lập nước đến khi giải phóng Tác phẩm khắc họa số phận bi thảm của nhân vật Giang Minh Sài, đồng thời mở ra nhiều tầng ý nghĩa cho người đọc Đối với độc giả thông thường, cuốn sách có thể được xem như một tác phẩm về hôn nhân gia đình với những tình huống như tảo hôn, ly hôn, và các mối quan hệ phức tạp Tuy nhiên, các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào khía cạnh xã hội của nhân vật mà chưa khai thác sâu vào ngôn ngữ đối thoại, điều này thúc đẩy chúng tôi nghiên cứu ý nghĩa của lời nói trong "Thời xa vắng" để hiểu rõ hơn về mối quan hệ của các nhân vật trong bối cảnh lịch sử cụ thể.
IV/ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để thực hiện đề tài này, chúng tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
1 Phương pháp thống kê, phân loại
Chúng tôi đã tiến hành thống kê và phân loại các cuộc thoại trong tác phẩm thành các phiếu tư liệu, từ đó nhóm lại để thực hiện khảo sát chi tiết.
2.Phương pháp so sánh đối chiếu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, chúng tôi đã áp dụng phương pháp so sánh ngôn ngữ đối thoại của nhân vật trong "Thời xa vắng" với ngôn ngữ đối thoại trong các tác phẩm của các tác giả cùng thời.
Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Khắc Trường để từ đó tìm ra dấu ấn cá nhân, những nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của tác giả
3 Phương pháp phân tích và tổng phân hợp
Dựa trên việc thống kê và so sánh tài liệu, chúng tôi tiến hành phân tích chi tiết các biểu hiện của nghĩa liên nhân thông qua lời thoại của các nhân vật trong tác phẩm “Thời xa vắng”.
Từ đó rút ra ý nghĩa khái quát và dụng ý nghệ thuật của nhà văn
Đề tài này là công trình đầu tiên nghiên cứu tác phẩm của Lê Lựu qua lăng kính lý thuyết ngữ dụng học, kết hợp với các kiến thức liên ngành như lý luận văn học, thi pháp học và văn hóa học Khóa luận này khác biệt với các nghiên cứu trước đó khi không chỉ dừng lại ở việc đánh giá ngôn ngữ nhân vật để xác định hình tượng điển hình, mà còn khảo sát ngôn ngữ nhân vật để phát hiện những mạch ngầm ý nghĩa thể hiện mối quan hệ giữa các nhân vật Những ý nghĩa này có thể hiện rõ trên bề mặt câu chữ hoặc ẩn sau chúng, từ đó làm nổi bật mạch ngữ nghĩa hàm ẩn mà tác giả muốn truyền tải trong tác phẩm.
CHƯƠNG I NHỮNG GIỚI THUYẾT XUNG QUANH ĐỀ TÀI
I/ KHÁI NIỆM HỘI THOẠI VÀ LỜI THOẠI NHÂN VẬT
Một số nhận xét về phong cách ngôn ngữ của Lê Lựu qua khảo sát lời thoại nhân vật 48
sát lời thoại nhân vật
Tác phẩm "Thời xa vắng" của Lê Lựu vẫn chưa được nghiên cứu nhiều, đặc biệt là từ góc độ ngôn ngữ Đề tài "Nghĩa liên nhân qua khảo sát lời thoại nhân vật trong 'Thời xa vắng'" là một lĩnh vực mới và đầy thách thức Đây cũng là công trình nghiên cứu khoa học đầu tay của chúng tôi, nên không tránh khỏi những sai sót Chúng tôi rất mong nhận được sự góp ý từ những ai quan tâm đến đề tài này.
Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Đỗ Thị Kim Liên cùng các thầy cô giáo khoa Ngữ Văn đã nhiệt tình hướng dẫn, góp ý và sửa chữa Sự hỗ trợ quý báu của các thầy cô đã giúp chúng tôi hoàn thiện hơn Mong nhận được sự thông cảm cho những thiếu sót trong bài viết này.
I/ LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Lý thuyết ngữ dụng học tập trung vào việc phân tích lời thoại của nhân vật, trong đó ngữ nghĩa lời hội thoại là một lĩnh vực mới mẻ và đầy thách thức Nghĩa liên nhân, một thành phần quan trọng trong giao tiếp, thể hiện mối quan hệ giữa các nhân vật và được nhận diện trong ngữ cảnh cụ thể mà không bị ràng buộc bởi tính logic Việc khám phá nghĩa liên nhân qua lời thoại trong tác phẩm văn học mang đến nhiều khó khăn, vì "nghĩa" là khái niệm trừu tượng và là kết quả của những câu nói cụ thể Tuy nhiên, nghiên cứu này rất thú vị vì nó giúp chúng ta hiểu rõ các mối quan hệ phức tạp và đa dạng giữa các nhân vật, từ đó nhận diện được đặc điểm tính cách và dụng ý nghệ thuật của nhà văn, cũng như phong cách nghệ thuật của tác giả.
Lê Lựu là một trong những nhà văn đương đại được công chúng đánh giá cao, với tác phẩm "Thời xa vắng" là đỉnh cao trong sự nghiệp của ông, đạt giải thưởng Hội nhà văn Việt Nam năm 1986 Ngay từ khi ra mắt, tác phẩm đã trở thành một hiện tượng văn học, thu hút sự chú ý của độc giả và giới nghiên cứu Gần 20 năm trôi qua, "Thời xa vắng" vẫn giữ được sức hấp dẫn, mặc dù các tranh cãi về nó đã giảm bớt Tác phẩm của Lê Lựu không dễ hiểu, và việc khám phá những tầng ý nghĩa sâu xa trong đó là một thách thức thú vị Chúng tôi hy vọng rằng khoá luận này sẽ mở ra hướng nghiên cứu mới cho việc tìm hiểu tác phẩm văn học, đặc biệt là phong cách ngôn ngữ của các nhà văn từ góc độ ngữ dụng học.
II/ ĐỐI TƢỢNG VÀ MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
1 Đối tƣợng Đề tài của chúng tôi chọn tiểu thuyết "Thời xa vắng" làm đối tượng nghiên cứu, và thông qua nhân vật Sài và Hương, ý nghĩa liên nhân của các nhân vật được thể hiện rõ Thế giới nhân vật trong "Thời xa vắng" khá phong phú, đa dạng.Trong số đó, Sài và Hương được tác giả xây dựng là hai nhân vật chính Nội dung cốt truyện chủ yếu xoay quanh cuộc đời của hai nhân vật này Ngôn ngữ đối thoại của hai nhân vật thể hiện khá rõ dụng ý nghệ thuật của nhà văn Bởi vậy ngôn ngữ đối thoại của Hương với Sài, Hương với các nhân vật khác, Sài với các nhân vật khác là đối tượng khảo sát của chúng tôi
Chúng tôi tiến hành khảo sát ngôn ngữ hội thoại của nhân vật, tập trung vào nội dung và ý nghĩa liên nhân của lời thoại, nhằm rút ra đặc điểm của mối quan hệ phức tạp giữa các nhân vật Để làm rõ những đặc điểm này, cần xem xét chúng trong bối cảnh địa lý và hoàn cảnh xã hội tại một thời điểm nhất định, cùng với ý định của nhà văn gửi gắm đến độc giả.
III/ LỊCH SỬ VẤN ĐỀ
Lê Lựu, một nhà văn nổi bật từ thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, đã bắt đầu sự nghiệp viết lách từ những năm 60 của thế kỷ trước với nhiều tác phẩm đăng trên báo Ông đạt giải nhì cho truyện ngắn “Người cầm súng” tại cuộc thi truyện ngắn báo Văn Nghệ 1967-1968, đánh dấu sự chú ý của độc giả và giới nghiên cứu Tuy nhiên, đến tác phẩm “Thời xa vắng”, Lê Lựu mới thực sự khẳng định vị trí của mình trên văn đàn Nhiều bài viết từ các nhà nghiên cứu và phê bình đã phân tích tác phẩm này, tập trung vào các ý kiến đa dạng về giá trị và ý nghĩa của nó.
1 Xem tác phẩm là câu chuyện thương tâm của nhân vật Sài
Tác giả Hoàng Ngọc Hiến trong bài báo đăng trên Tạp chí "văn nghệ
Tác giả thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến nỗi đau khổ của nhân vật Sài, đồng thời khẳng định giá trị của tác phẩm "Thời xa vắng" như một biểu hiện rõ nét của văn học.
Trong tác phẩm "Người nhà quê" của Lê Lựu, nhân vật chính trải qua hai lần khốn khổ khi phải đối mặt với hệ tư tưởng gia trưởng và những xung đột với đời sống thành phố Câu chuyện xoay quanh bi kịch của một "anh nhà quê" chơi trò với thành phố nhưng cuối cùng lại thất bại, phản ánh sự phức tạp trong mối quan hệ giữa người dân quê và đô thị, đặc biệt là qua lăng kính của phụ nữ.
2 Xem tác phẩm là câu chuyện về ý thức cá nhân và việc hình thành nhân cách
Trong bài báo “Nghĩ về một 'Thời xa vắng' chưa xa”, tác giả Thiếu Mai nhấn mạnh rằng qua cuộc đời của Giang Minh Sài, Lê Lựu đã đặt ra vấn đề quan trọng về sự hình thành nhân cách con người Ông đặt câu hỏi ai là người chịu trách nhiệm chính cho quá trình này: bản thân cá nhân hay là xã hội, cùng những người xung quanh Tác giả cũng khẳng định rằng Lê Lựu muốn gửi gắm một bài học cay đắng rằng không ai có quyền ép buộc thanh niên, đặc biệt là con em mình, phải sống, hành động hay suy nghĩ theo những khuôn mẫu vô hình.
3 Xem tác phẩm là câu chuyện gắn với hoàn cảnh lịch sử xã hội của dân tộc và mang nhiều tầng nghĩa
Trần Đăng Khoa trong “Chân dung và đối thoại” nhận định rằng tiểu thuyết "Thời xa vắng" chứa đựng một khối lượng lớn về lịch sử, phản ánh chặng đường ba trăm năm từ khi lập nước đến khi giải phóng hoàn toàn đất nước, qua số phận bi thảm của nhân vật Giang Minh Sài Cuốn sách không chỉ đơn thuần là một tác phẩm về hôn nhân gia đình với những tình huống như tảo hôn, ly hôn, mà còn mang nhiều tầng ý nghĩa, tùy thuộc vào trải nghiệm của mỗi độc giả Mặc dù nhiều nhà nghiên cứu đã phân tích khía cạnh xã hội của nhân vật, nhưng chưa có công trình nào đi sâu vào ngôn ngữ đối thoại và ý nghĩa của từng lời nói, điều này đã thúc đẩy chúng tôi tìm hiểu về mối liên hệ giữa các nhân vật qua lời thoại trong "Thời xa vắng" của Lê Lựu.
IV/ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để thực hiện đề tài này, chúng tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
1 Phương pháp thống kê, phân loại
Chúng tôi đã tổng hợp các cuộc thoại trong tác phẩm dưới dạng phiếu tư liệu và tiến hành phân loại chúng theo từng nhóm để thực hiện khảo sát.
2.Phương pháp so sánh đối chiếu
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã áp dụng phương pháp so sánh ngôn ngữ đối thoại của nhân vật trong tác phẩm “Thời xa vắng” với ngôn ngữ đối thoại trong các tác phẩm của các tác giả cùng thời.
Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Khắc Trường để từ đó tìm ra dấu ấn cá nhân, những nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của tác giả
3 Phương pháp phân tích và tổng phân hợp
Dựa trên việc thống kê và so sánh tư liệu, chúng tôi tiến hành phân tích các biểu hiện của nghĩa liên nhân thông qua lời thoại của các nhân vật trong tác phẩm “Thời xa vắng”.
Từ đó rút ra ý nghĩa khái quát và dụng ý nghệ thuật của nhà văn
Đề tài này là công trình đầu tiên nghiên cứu tác phẩm của Lê Lựu qua lăng kính lý thuyết ngữ dụng học, kết hợp với các kiến thức liên ngành như lý luận văn học, thi pháp học và văn hóa học Khóa luận này khác biệt với các nghiên cứu trước đó, không chỉ dừng lại ở việc đánh giá ngôn ngữ nhân vật để xác định hình tượng điển hình, mà còn khảo sát ngôn ngữ nhân vật nhằm khám phá những mạch ngầm ý nghĩa và mối quan hệ giữa các nhân vật Những ý nghĩa này được thể hiện cả trên bề mặt câu chữ và ẩn sau chúng, góp phần làm rõ mạch ngữ nghĩa hàm ẩn mà tác giả muốn truyền tải trong tác phẩm.
CHƯƠNG I NHỮNG GIỚI THUYẾT XUNG QUANH ĐỀ TÀI
I/ KHÁI NIỆM HỘI THOẠI VÀ LỜI THOẠI NHÂN VẬT